ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΛΑΧΟΥΣ
 

  

του Κωνσταντίνου Αδάμ
Διευθυντής Σ.Δ.Ε Καστοριάς
πρώην πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας
Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων

 

Αβέρωφ-Τοσίτσας Ευάγγελος. Η πολιτική πλευρά του Κουτσοβλαχικού ζητήματος. Αθήνα 1948.
Αβέρωφ-Τοσίτσας Ευάγγελος. Στο Μοναστήρι του Άη-Νικόλα. 1978.
Αγγελόπουλος Αθανάσιος. Ιστορία του Μακεδονικού αγώνα μέσα από τα επίσημα έγγραφα περί της εν Μακεδονία οδυνηράς καταστάσεως. Θεσσαλονίκη 1993.
Αγγέλου Τ. Μεγάροβο και Τύρνοβον. Θεσσαλονίκη 1954.
Αδάμ Κων/νος. Η παραδοσιακή φορεσιά των Ελληνόβλαχων. Ημερολόγιο 2001 της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών συλλόγων Βλάχων .
Αδαμόπουλος Τριαντάφυλλος-Ματσιούκα Πηνελόπη. Πίνδος-Γρεβενά. Τοπία της Γρεβενιώτικης Πίνδου. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών-ΤΕΔΚ Γρεβενών.
Αδάμου Γιάννης. Η Σαμαρίνα ( Από τα ανέκδοτα αρχεία του Ελληνικού προξενείου Ελασσόνας) 1882-1912. Σύνδεσμος .Σαμαριναίων Ελασσόνας. 1993.
Αδάμου Γιάννης. Ιστορία Κοκκινοπλού. Κατερίνη 1993.
Αδάμου Γιάννης. Η πυρπόληση του Κοκκινοπλού στα 1822. Περιοδικό Θεσσαλική Εστία, Λάρισα 1978.
Αδάμος Ι- Ράπτης Γ. Η συμβολή του Λιβαδίου Ολύμπου στο Μακεδονικό αγώνα. Κατερίνη 1992.
Αδάμου Ι- Ράπτης Γ. Το Λιβάδι Ολύμπου στον Μακεδονικό Αγώνα. Έκδοση Όλυμπος. Κατερίνη 1993
Αλεξίου Δημήτριος. Η Λίπιντζα Ασπροποτάμου. Πολιτισυικός Σύλλογος Ανθούσας,1998.
Αναγνωστόπουλος Κων/νος. Κουτσόβλαχοι-Ελληνόβλαχοι της Ελληνικής χερσονήσου. Τρικαλινά Αρ. 9, 1989.
Ανδριώτης Ν. Το ομόσπονδο κράτος των Σκοπίων και η γλώσσα του, Θεσσαλονίκη 1960
Ανδρουλάκης Γ. Η Κουτσοβλαχική γλώσσα και η συρρίκνωση του λεξιλογίου. Μελέτες για την Ελληνική γλώσσα. Θεσσαλονίκη 1990.
Ανθεμίδης Αχιλλεύς. Οι Βλάχοι της Ελλάδος. Θεσσαλονίκη 1997.
Αραβαντινός Παναγιώτης. Χρονογραφία της Ηπείρου. Αθήνα 1856.
Αραβαντινός Παναγιώτης. Συλλογή Δημοτικών ασμάτων της Ηπείρου 1880.Ανατύπωση Αθήνα 1996.
Αραβαντινός Παναγιώτης. Μονογραφία περί Κουτσοβλάχων. Αθήνα 1905.
Αρσενίου Λάζαρος. Τα Τσελιγκάτα. Αθήνα 1972.

Αρμάνοι Βλάχοι, Επιφανείς Έλληνες, Προσωπογραφίες. Δήμος Θεσσαλονίκης-Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης .Επιμέλεια: Χάρης Σαββόπουλος-Δρ. Αντώνης Σατραζάνης.
Περιεχόμενα:
Βαβούσκος Κων/νος. Τινά εισέτι περί των Βλαχοφώνων.
Γούναρης Βασίλειος. Περί Βλάχων των ελληνικών χωρών
Μανάκου Παρασκευή. Βλάχοι λόγιοι κληρικοί στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας 16ος-17ος αιώνας.
Σατραζάνης Αντώνιος. Οι Βλάχοι και οι ευρωπαϊκές ιδέες κατά την εποχή του νεοελληνικού διαφωτισμού. Η περίπτωση του Διονυσίου Πύρου του Θετταλού.
Τσούρκα-Παπαστάθη Δέσποινα. Οι Βλαχόφωνοι Έλληνες απόδημοι κατά την Τουρκοκρατία.

Αυδίκος Ευάγγελος. Πρέβεζα 1945-1990. Όψεις της μεταβολής μίας επαρχιακής πόλης. Πρέβεζα 1991.
Αυδίκος Ευάγγελος. Λαογραφία, Λαογραφούντες και επιτόπια έρευνα:προβλήματα και προοπτικές. Ενδοχώρα 54.Αλεξανδρούπολη 1972.
Αυδίκος Ευάγγελος. Ο Βλάχος στον λαϊκό πολιτισμό. Τρικαλινά 2003, τόμος 23ος,Φ.Ι.Λ.Ο.Σ Τρικάλων.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Βαβούσκος Κων/νος. Η συμβολή του Ελληνισμού της Πελαγονίας εις την Ιστορίαν της Νεωτέρας Ελλάδος. Θεσσαλονίκη 1959..
Βακαλόπουλος Κων/νος. Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού , Μακεδονία. Θεσσαλονίκη 1990
Βακαλόπουλος Κων/νος. Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού αγώνα(1878-1894) Θεσσαλονίκη 1983.
Βακαλόπουλος Κων/νος. Μακεδονία και Τουρκία 1830-1878. Θεσσαλονίκη 1987.
Βακαλόπουλος Κων/νος. Το πρόβλημα της εθνογενετικής διαδικασίας στο Μακεδονικό ζήτημα. Πρακτικά Συνεδρίου Μακεδονία – Ιστορία, Πολιτισμός Φλώρινα 1997.
Βαρβαρούσης Γιάννης. Φωτογραφικοί θησαυροί της Βλάστης.Θεσσαλονίκη 2006.
Βαρβαρούσης Γιάννης, Μπλάτσι . Η ιστορική Κοινότητα Βλάστης Δυτικής Μακεδονίας. Φωτογραφικό Λεύκωμα. Εκδόσεις Ερωδιός, Θεσσαλονίκη.
Βέλκος Γρηγόριος. Γεωργάκης Ολύμπιος, ο εθνικός πρωτομάρτυρας. Ελασσόνα 1983.
Βέλκος Γρηγόριος, Γεωργάκης Ολύμπιος (1772 – 1821 ).Ειδική έκδοση του Συλλόγου Λιβαδιωτών Κατερίνης « Ο Γεωργάκης Ολύμπιος» Κατερίνη 1976
Βλασίδης Βλάσης. Η έξοδος των ρουμανιζόντων Βλάχων από την Ελληνική Μακεδονία 1924-1927.Θεσσαλονίκη 1994
Βλασίδης Βλάσης. Συνέπειες των δημογραφικών και κοινωνικών ανακατατάξεων στο Βλαχόφωνο στοιχείο της Ελληνικής Μακεδονίας 1923-1926. Θεσσαλονίκη 1996.
Weigand Gustav. Οι Αρωμούνοι ( Βλάχοι) Τόμος Α΄. Ο χώρος και οι άνθρωποι. Φ.Ι.Λ.Ο.Σ Τρικάλων. Μετάφραση Τhede Kahl. Προλεγόμενα-σχόλια Λαζάρου Αχιλλεύς. Φιλολογική επιμέλεια Θεόδωρος Νημάς.
Weigand Gustav. Οι Αρωμούνοι ( Βλάχοι) Τόμος Β΄. Λαογραφία – Γλώσσα. Μετάφραση Παπασωτηρίου Γιώργος,, Ταμπακιώτη-Σίμου Μαρία. Προλεγόμενα Λαζάρου Αχιλλεύς. Φιλολογική επιμέλεια Θεόδωρος Νημάς.. Φ.Ι.Λ.Ο.Σ Τρικάλων. Εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2004.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Γεωργιάδης Νικόλαος. Όσα έγραψα στο Μοναστήρι, 1903-1912. Θεσσαλονίκη 1984.
Γιαννούλης Ν. Πληροφορίες για τα Ασπροποταμίτικα χωριά. Τρικαλινό ημερολόγιο Αρ.12, 1988.
Γκαρτζονίκας Δημήτριος. Μπουρτζόβλαχοι. Ιωάννινα 1971.
Γκατσόπουλος Σταύρος. Μοσχόπολις. Ιωάννινα 1979.
Γκόλαντας Ζαφείρης. Γεωργάκης Ολύμπιος. Ιστορικό δράμα σε μέρη 2. Εικόνες οκτώ. Αθήνα 1967
Γκούμας Ελευθέριος. Λιβάδι. Γωγραφική, Ιστορική, Λαογραφική Επισκόπησις. Λιβάδι 1993
Γοργορέτας Απ. Σωτήριος. Τα Πέτρινα γεφύρια του Ν. Τρικάλων Τρίκαλα 2004
Γούναρης Βασίλειος-Κουκούδης Αστέριος. Από την Πίνδο ως τη Ροδόπη. Αναζητώντας τις εγκαταστάσεις και την ταυτότητα των Βλάχων. Ιστορικά αρ. 10, Αθήνα 1997.
Γούναρης Βασίλειος. Στο Μοναστήρι το 1897. Εταιρία αρ. 31,Φλώρινα 1998.
Γούναρης Βασίλειος. Στις όχθες του Υδραγόρα: οικογένεια, οικονομία και αστική κοινωνία στο Μοναστήρι 1897-1911. Αθήνα 1999.
Γρηγοριάδου Έφη. Εδεσματολόγιον Βλάχων, εκδόσεις Κοχλίας, Αθήνα 2006
Γυμνάσιο Μετσόβου. Παραδοσιακά φαγητά και γλυκά του Μετσόβου.
Wace Alan JB – Thompson Maurisce. Οι Νομάδες των Βαλκανίων. Φ.Ι.Λ.Ο.Σ Τρικάλων, Θεσσαλονίκη 1989 Αφοι Κυριακίδη.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Δάρβαρις Δημήτριος. Εισαγωγή εις την Ελληνικήν γλώσσαν περιέχουσα διαφόρους ελληνικούς διαλόγους. Βιέννη 1798
Δάρβαρις Δημήτριος. Εκλογάριον γραικικόν εις χρήσιν των πρωτοπείρων της Απλής Διαλέκτου. Βιέννη 1804.
Δάρβαρις Δημήτριος. Σύντομος Γενική Ιστορία προς χρήσιν των σπουδαζόντων νέων. Βιέννη 1817.
Δημοτικό Σχολείο Κλεισούρας. Η Κλεισούρα παλιά και σήμερα- Περίπατος στα περασμένα. Κλεισούρα 2000.
Διβάνη Λένα. Το θνησιγενές πριγκιπάτο της Πίνδου. Γιατί δεν ανταποκρίθηκαν οι Κουτσόβλαχοι της Ελλάδας, στην Ιταλο-ρουμανική προπαγάνδα. Ι.Μ.Χ.Α 269, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Μακεδονία και Θράκη 1941-1944.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ενωση Βλάχων Επιστημόνων. Οι Ελληνογενείς Βλάχοι. Αχιλλεύς Λαζάρου -Ρίτα Λαζάρου Παναγάκη-Λεωνίδας Τζημοζιώγας-Δημήτριος Τσακτάνης. Αθήνα 2005
Εξαρχος Γιώργης. Οι Εληνόβλαχοι ( Αρμάνοι) Τόμος Α΄και Β΄. Εκδόσεις Καστανιώτη, Λαογραφία, 2001.
Εξαρχος Γιώργης. Αυτοί είναι οι Βλάχοι. Αθήνα 1994.
Εξαρχος Γιώργης. Το Βρυσοχώρι Ζαγορίου. Ιωάννινα 1975.
Εξαρχος Γιώργης. Το Ντομπρίνοβο. Αθήνα 1980
Εξαρχος Γιώργης. Βλάχοι. Μνημεία ζωής και λόγου ενός πολιτισμού που χάνεται. Εκδόσεις επικαιρότητα.
Έξαρχος Γιώργης. Ρήγας Βελεστινλής. Εκδόσεις Καστανιώτη.
Έξαρχος Γιώργης. Αδελφοί Μανάκια. Πρωτοπόροι του κινηματογράφου στα Βαλκάνια και το Βλάχικο ζήτημα. Αθήνα 1991.
Έξαρχος Γιώργης. Μπλάτσι. Η εύανδρος Πολίχνη της Μακεδονίας. . Εκδόσεις Π.Χ. Μπασδάρας ΑΕ. Θεσσαλονίκη 2001.
Έξαρχος Χρήστος. Η Φούρκα της Ηπείρου. Ιστορία – Λαογραφία. Θεσσαλονίκη 1987.
Ελληνικό Πανόραμα. Το Πάϊκο και τα Βλαχοχώρια του – Λιβάδι Ολύμπου. Τεύχος 4,1996
Ενισλείδης Χρήστος. Η Πίνδος και τα χωριά της. Σπήλαιον – Γρεβενά - Σαμαρίνα. Αθήνα. 1996.
Ευσταθίου Κ. Ιωάννης. Οι Ελληνόβλαχοι ή Κουτσόβλαχοι ή Αρρωμούνοι. Ιστορικά-Γλωσσικά- Λεξιλόγιο. Τρίκαλα 2003.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ζαφείρης Χρήστος. Βαλκάνιος πραματευτής. Οδοιπορικό μνήμης σε ελληνικές κοινότητες και παροικίες. Εκδόσεις Εξάντας.
Ζιώγας Ιωσήφ. Συρράκο, ένα ταξίδι στην παράδοση. Ιωάννινα 2006. Πνευματικό Κέντρο Κοινότητας Συρράκου, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων.
Ζώη Χριστίνα. Ηπειρωτών μετανάστευση και επιστροφή. Το Κεφαλόβρυσο Άνω Πωγωνίου.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ηλιαδέλης Δ. Στράτος. Μακεδόνες απόφημοι στη Μεσευρώπη (1650-1950). Η συμβολή τους στην οικονομία και στον πολιτισμό. Έκδοση Υπουργείου Μακεδονίας -Θράκης, Θεσσαλονίκη 2005.
Ηλιάδου – Τάχου Σοφία Ο Ελληνισμός του Μοναστηρίου Πελαγονίας. Κοινοτικός βίος και Εκπαίδευση. Εκδόσεις Ηρόδοτος, Ιστορία.
Ηλιάδου – Τάχου Σοφία. Το Κρούσοβο. Πέρα από την ιστορία και τη μνήμη ( 1845-1903) Εκ. Οίκος Αντ. Σταμούλη , 2004.
Ηλιάδου – Τάχου Σοφία. Τα Βαλκάνια στη δίνη των Εθνικιστικών αντιπαραθέσεων. Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλη , 2004.
Ηλιάδου – Τάχου Σοφία. Η εκπαίδευση στη Δυτική και Βόρεια Μακεδονία ( 1840-1914)
Εθνικά ζητήματα, Εκδόσεις Ηρόδοτος 2001. Η Ελλάδα των Ευεργετών.
Εφημερίδα ΗΜΕΡΗΣΙΑ, Σαββατοκύριακου 1. Αρσάκης Απόστολος. 2. Αβέρωφ Γεώργιος. 3. Σταύρος Γεώργιος. 4. Στουρνάρης Νικόλαος. 5. Τοσίτσας Μιχαήλ.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ισμυριάδου Αδέλα. Κορυτσά. Εκπαίδευση, ευεργέτες, οικονομία. 1830-1908.Θεσσαλονίκη 1997.
Ιωαννίδου Η. Δομινίκη. Περιμένοντας τη Σαρακοστή στο Πισοδέρι. Εταιρία τεύχος 26. Φλώρινα 1997.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Καλινδέρης Μ. Ο βίος της κοινότητας Βλάστης επί Τουρκοκρατίας. Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών. Θεσσαλονίκη 1982.
Kahl Thede. Ο ρόλος των Λαϊστινών στην ίδρυση και ανάπτυξη της Χρυσούπολης Καβάλας. Ηπειρωτική Εταιρία αρ. 250. Ιωάννινα 1998.
Καλούσιος Δημήτριος. Η Χρυσομηλιά Καλαμπάκας. Τρίκαλα 1992.
Καλούσιος Δημήτριος. Η Κρανιά. Μικρό οδοιπορικό στον Ασπροπόταμο. Τρικαλινό Ημερολόγιο, αρ 10. 1986
Καλούσιος Δημήτριος. Το Ματσούκι Ιωαννίνων. Ιωάννινα 1994.
Καπέτσης Δημήτριος. Ολίγα περί των Βλάχων. Μάταιες οι προσπάθειες να μας αποσπάσουν απ΄τον Ελληνικό κορμό. Λαϊστινά Νέα αρ 7, Ιωάννινα 1997.
Καϊμακάμης Βασίλειος. Η προσφορά των Βλαχοφώνων Ελλήνων στην Αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων. Θεσσαλονίκη 2002
Καϊμακάμης Βασίλειος. Οι Ελληνόβλαχοι ( Κωτσόβλαχοι) Κοκκινοπλός, το Βλαχοχώρι του Ολύμπου. Θεσσαλονίκη 1984.
Καϊμακάμης Βασίλειος-Καϊμακάμης Δημήτριος-Δούκα Στέλλα. Η Αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων και η προσφορά των Βλαχοφώνων Ελλήνων σ΄αυτή. Τρικαλινά 2002 τόμος 22.
Καλοστύπης Ιωάννης. Μακεδονία. Αθήνα 1993.
Καραϊσκος Νίκος. Τα Βλάχικα του Λιβαδίου Ολύμπου. Λιβάδι 1999.
Καραϊσκος Νίκος, Ο Όλυμπος κινδυνεύει. Κατερίνη 1993.
Καραϊσκος Νίκος. Ξενάγηση στο Λιβάδι Ολύμπου. Έκδοση της εφημερίδας «Λιβάδι Ολύμπου»
Καραϊσκος Νίκος. Βασικές πληροφορίες για την Μυθολογία και την Ιστορία του Ολύμπου. Εκδση εφημερίδας « Λιβάδι Ολύμπου». Λβαδι 1995.
Κατσανεβάκη Αθηνά – Πανοπούλου Καλλιόπη. Διαφορές και ομοιότητες μεταξύ φωνητικών και οργανικών τραγουδιών των Βλαχοφώνων του Ν. Σερρών.
Κατσάνης Νικόλαος. Ονομαστικό Νυμφαίου ( Νέβεσκας) Θεσσαλονίκη 1990. Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών.
Κατσάνης Νικόλαος. Ελληνικές επιδράσεις στα Κουτσοβλαχικά. Θεσσαλονίκη 1997
Κατσάνης Νικόλαος. Κουτσοβλάχικα τραγούδια. Μακεδονικά αρ. 26 Θεσσαλονίκη 1988.
Κατσάνης Νικόλαος. Η δημιουργία βλάχικης αστικής τάξης. Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου Μετσοβίτικων Σπουδών. Αθήνα 1993.
Κατσάνης Νικόλαος. Οι Βλάχοι του Πάϊκου (του Βυζαντινού θέματος των Μογλενών) Ιστορική εισαγωγή – γλώσσα – γλωσσικό υλικό. Θεσσαλονίκη 2001.
Κατσάνης Νικόλαος – Ντίνας Κων/νος. Γραμματική της κοινής Κωτσοβλαχικής. Αρχείο Κωτσοβλαχικών μελετών.
Κατσάνης Νικόλαος. Παρατηρήσεις στη φωνητική των ελληνικών δανείων της Κουτσοβλαχικής, Θεσσαλονίκη 1972.
Κατσουγιάννης Τ. Περί των Βλάχων των Ελληνικών χωρών. Θεσσαλονίκη 1964 Α΄ Εκδοση, 1966 Β΄ Εκδοση.
Καχριμάνης Αλέξανδρος. Μοσχόπολη – Ρίζες Μετσόβου. Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου Μετσοβίτικων Σπουδών. Αθήνα 1997.
Κεραμόπουλος Αντώνιος. Τι είναι οι Κουτσόβλαχοι. Αθήνα 1939.
Κιλιπίρης Φώτης. Αρμάνοι. Οι Βλάχοι της Ελληνικής χερσονήσου. Αρμανικά Χρονικά αρ 1, Λάρισα 1994.
Κλιάφα Μαρούλα. Μούλτι χερετίματι ντι λα Κόρνου. Εκδόσεις γέννεσις.
Κοινότητα Κοκκινοπλού. Ο Κοκκινοπλός. Επιμέλεια ύλης: Γιάννης Αθ. Αδάμου.
Κοινότητα Νυμφαίου. Ενθύμια Νυμφαίου. Κείμενα – Επιμέλεια : Νικόλαος Ι . Μέρτζος.. Εκδοτικός οίκος Α. Λ. Λιβάνη, Μάϊος 2003.
Κοινότητα Συρράκου – Πνευματικό Κέντρο. Συρράκο Πέτρα-Μνήμη-Φώς. Τόμοι 1ος & 2ος.2004.
Κολιού Νίτσα. Τα Βελεστινιώτικα. Βόλος 1993.
Κολτσίδας Αντώνιος. Γραμματική και λεξικό της Κουτσοβλαχικής διαλέκτου. Θεσσαλονίκη 1978.
Κολτσίδας Αντώνιος. Οι Κουτσόβλαχοι. Εθνολογική και Λαογραφική μελέτη. Θεσσαλονίκη 1976 Α΄ Τόμος.
Κολτσίδας Αντώνιος. Η σημερινή κατάσταση της Κουτσοβλαχικής γλώσσας στον ελλαδικό χώρο. Ιστορική, εθνολογική, κοινωνική και γλωσσολογική διάσταση.
Κολτσίδας Αντώνιος. Ιδεολογική συγκρότηση και εκπαιδευτική οργάνωση των Ελληνοβλάχων στο Βαλκανικό χώρο ( 1850-1913). Θεσσαλονίκη 1994.
Κολτσίδας Αντώνιος. Κωτσόβλαχοι, οι Βλαχόφωνοι Έλληνες. Εθνολογική, λαογραφική και γλωσσολογική μελέτη. Θεσσαλονίκη 1993.
Κολτσίδας Αντώνιος. Ιστορία της Βωβούσας. Θεσσαλονίκη 1997.
Κολτσίδας Αντώνιος. Ιστορία του Μοναστηρίου της Πελαγονίας και των Περιχώρων του. Ο Ελληνισμός, η εθνική και κοινωνική διάσταση. Θεσσαλονίκη 2003, Σύνδεσμος Μοναστηριωτών "Η Καρτερία" Θεσσαλονίκης.
Κολτσίδας Αντώνιος. Κουτσοβλαχικά ονόματα αγγείων οικιακής χρήσης. Ανάτυπο από την Ελληνική Διαλεκτολογία 2 1990-91.
Κομνηνού Άννα. Αλεξιάς. Αθήνα 1990.
Κοντογεωργίου Αντώνιος. Δημήτρης Στεργίου Λάλας. Εταιρία τεύχος 1,Φλώρινα 1989.
Κουκούδης Αστέριος. Μελέτες για τους Βλάχους, Τετράτομη εργασία Βλέπε www.vlachs.gr
Κουκούδης Αστέριος. Η Κοινωνική ζωή στα βλαχοχώρια της Μακεδονίας στα 1990. Λεύκωμα συνοδευτικό της Έκθεσης φωτογραφιών και χαρτών. Έκδοση: Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. Θεσσαλονίκη 2006.
Κούμας Κων/νος. Ιστορία Ανθρωπίνων Πράξεων. Βιέννη 1832.
Κουρίλας Ευλόγιος. Η Μοσχόπολις και η νέα Ακαδημία αυτής. Αθήνα 1935.
Κρυστάλλης Κώστας. Οι Βλάχοι της Πίνδου. Αθήνα 1952.
Κωνσταντακοπούλου Αγγελική. Η Ελληνική γλώσσα στα Βαλκάνια 1750-1850. Το τετράγλωσσο λεξικό του Δανιήλ Μοσχοπολίτη. Ιωάννινα 1988.
Κωνσταντινίδης Ιωάν. Δημήτρης. «Κρανιά Ασπροποτάμου Η Ιστορία, Ο Τόπος, Οι Ανθρωποι». Τρίκαλα 2007
Κωστόπουλος Ηλίας. Η Εθνική συνείδηση των Βλάχων και ο ρόλος τους στη συγκρότηση του Νέου Ελληνισμού. Τρικαλινά αρ 8 1989
Κωστόπουλος Ηλίας. Ιστορικά – Λαογραφικά Αηδόνας Καλαμπάκας. Τρίκαλα 1991.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Λαζάρου Αχιλλεύς. Η Αρωμουνική και αι μετά της Ελληνικής σχέσεις αυτής. Βλάχοι, Ιστορική φιλολογική μελέτη. Αθήνα 1986.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Καταγωγή των Βλάχων των Σκοπίων. Αθήνα 2002.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Οι Γερμανοί ξανάρχονται για τους Βλάχους. Αθήνα 2002.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Die Mazedo-Aromunen. Athen 2002.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Valaques de Grece et union europeenne. Αθήνα 1995.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Η αλήθεια για τους Βλάχους και ανεπίτρεπτος εφησυχασμός. Αθήνα 2002.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Αρωμουνική Ανθρωπονυμία. Β΄ Συμπόσιο γλωσσολογίας Βορειοελλαδικού χώρου. Θεσσαλονίκη 1983.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Βλάχοι και κρατικές παραλείψεις. Εκδόσεις Πέλαγος.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Βλάχοι Ελληνικών χωρών. Αθήνα 1986.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Η Αρωμουνική διάλεκτος. 1998.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Η αγνοημένη μαρτυρία για τον Γεωργάκη Ολύμπιο. Ανάτυπο Ελασσόνα 1998.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Οι Βλάχοι του Ολύμπου. Ανάτυπο Ελασσόνα 1981.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Εκδοχές εθνολογικής συνθέσεως νομού Γρεβενών. Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου των απανταχού Γρεβενιωτών. Γρεβενά 1994.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Καταγωγή και επίτομη Ιστορία των Βλάχων της Αλβανίας. Ηπειρωτικό Ημερολόγιο, αρ 15-16 Ιωάννινα 1994.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Εθνολογικά και πολιτισμικά Βαλκανικής.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Επιστημονική αναίρεση δημοσιεύματος υπέρ των Σκοπιανών. 1998.
Λαζάρου Αχιλλεύς. 1898 Ολοκαύτωμα Κουτσούφλιανης 1998 - Βλαχοπαρασυναγωγή στη Λάρισα. Αθήνα 1998.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Μακεδονικός αγώνας και Ελληνόβλαχοι. Ωραία Σαμαρίνα, ανάτυπο 1984.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Βλαχολογική προχειρότητα και επιστήμη. Λάρισα 1998.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Θρακολογία και ζήτημα καταγωγής των Βλάχων – Αρωμούνων. Τρικαλινά 5, 1985, 47-77.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Μακεδονικό – Κουτσοβλαχικό και ελληνική αρρυθμία. Τρικαλινά 6, 1986, 83-126.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Οι Βλάχοι της Μακεδονίας. Αφιέρωμα στη Μακεδονία. Νέα Εστία, 1571, Χριστούγεννα 1992, 128-143.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Οι Βλάχοι και η διάδοση της ελληνικής παιδείας στους λαούς της Βαλκανικής. Πρακτικά Στ΄ διεθνούς συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995, 155-175.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Οι Βλάχοι των Βαλκανίων. Ο άγνωστος Ελληνισμός των Βαλκανίων. Εταιρεία των φίλων του Πολεμικού Μουσείου. Αθήνα 1996, 45-111.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Από την Armania των Ελλήνων στη Romania των Δακών. Ηπειρωτικό Λαζάρου Αχιλλεύς. Εθνολογικά και πολιτισμικά Βαλκανικής. Πλάτων 49, 1997, 166-187.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Les Valaques balkaniques. Επετηρίς της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, 49, 1994-1996, 89-113.
Λαζάρου Αχιλλεύς. The truth about the Leaflet “ Les Aroumains” (Les Macedo-Romains) 1989 (on scientific truth aboyt Macedonia. National technical University of Athens. Athens 1993, 63-83.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Η αλήθεια για τους Βλάχους και ανεπίτρεπτος εφησυχασμός. Αθήνα 2002.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Δίγλωσσοι-αλλόγλωσσοι Έλληνες. Σελ.19 Πρακτικά επιστημονικού συνεδρίου “ Μακεδονικός αγώνας – Παύλος Μελάς” εκατό έτη από τον θάνατο του 1904-2004. Καστοριά 2005.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Ιστορικά και Γλωσσολογικά Δεδομένα του Διηπειρωτικού - Μακεδονικού χώρου σε συνάρτηση με την καταγωγή των Βλάχων – Αρμάνων. Εκδόσεις Επιτροπής Ενημερώσεως επι των Εθνικών Θεμάτων. Αθήνα 2006
Λάκριμα Μιχαήλ. Έλληνες Βαλκανολόγοι στις Ρουμανικές χώρες. Σελ. 351 Πρακτικά συνεδρίου “ Η καθ΄ημάς Ανατολή. Πανεπιστήμιο Δυτ. Μακεδονίας, Φλώρινα 2005
Λάϊος Γ. Ανέκδοτες επιστολές και έγγραφα του 1821. Ιστορικά ντοκουμέντα από τα αυστριακά αρχεία. Αθήνα 1958, σελίδα 240./
Λέντζιου Κούλα Τρίκου –Τρίκου Γιώτα – Τρίκου Ξένια, «Tρία παραμύθια …… την Ελληνοβλαχική γλώσσα». Θεσσαλονίκη 2007.
Λιάκος Σωκράτης. Η Ιλλυρική καταγωγή των αρχαίων Μακεδόνων. Θεσσαλονίκη 1979.
Λιάκος Σωκράτης. Η καταγωγή των Αρμάνων τουπίκλην Βλάχων. Θεσσαλονίκη 1968.
Λιάκος Σωκράτης. Μακεδονοαρμανικά. Θεσσαλονίκη 1976.
Λιάκος Σωκράτης. Παραμυθένια Ιστορία. Εταιρία τεύχος 17-18 Φλώρινα 1994.
Λιάκος Σωκράτης. Οι Κουτσόβλαχοι είναι τα ύστατα και μόνα γνήσια λείψανα του Μακεδονικού έθνους.. Ιστορικαί έρευναι. Εφημερίδα Καθημερινή 30-11-1939.
Λούστας Νικόλαος. Η Ιστορία του Νυμφαίου – Νέβσκας Φλωρίνης. Θεσσαλονίκη 1994.
Λυριτζής Γ. Οι αγωνισταί της Σαμαρίνης Δημήτριος ο Νεομάρτυρας και Θεόδωρος ο Εθνοκήρυκας. Κοζάνη 1968.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Μαγειρίας Δ. Μιχαήλ. Μηλέα Μετσόβου « Αμέρου» 1897-1970. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων – Σύλλογος Μηλιωτών Ιωαννίνων. Ιωάννινα 2007.
Μαγκλάρας Μανόλης. Τουριστικός Οδηγός Συρράκου. Πνευματικό Κέντρο Κοινότητας Συρράκου, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων.
Μακρής Δημήτριος. Φούρκα, το μαγευτικό χωριό της Πίνδου. Θεσσαλονίκη 1973.
Μακρής Κ. Τα τέμπλα του Λιβαδίου Ολύμπου. Αθήνα 1988.
Μακρής Γ. Οι ιδιαιτερότητες του τέμπλου Λιβαδίου 1989.
Μαλαβάκης Νίκος. Λεξικό Ελληνο – Βλαχικό. Εκδόσεις Πελεκάνος
Μαρτινιανός Ιωακείμ, Μητροπολίτης Ξάνθης. Η Μοσχόπολις 1330-1930. Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών. Θεσσαλονίκη 1957.
Μελάς Βίκτωρ. Η Χάρτα του Ρήγα. Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1997.
Μέρτζος Νικόλαος. Αρμάνοι οι Βλάχοι. Θεσσαλονίκη 2000 Εκδόσεις Ρέκος.
Μέρτζος Νικόλαος. Εμείς οι Μακεδόνες. Θεσσαλονίκη 1986.
Μέρτζος Νικόλαος. Νέβεσκα : Διευθύνον κέντρον του αγώνος. Εταιρία τεύχος 27-28 Φλώρινα 1997.
Μέρτζος Νικόλαος. Βλάχοι . Ε όχι και μειονότητα. Απάντηση σε δημοσίευμα, Ελευθεροτυπία, Αθήνα 1999.
Μέρτζος Νικόλαος. ΝΥΜΦΑΊΟΝ Βίβλος φιλοξενίας. Εκδόσεις Μίλητος
Μεταληνού – Τσιώμου Αγνή. Οι Μοναστηριώτες κατά τον Μακεδονικό αγώνα. Θεσσαλονίκη 1948.
Μισύρης Βασίλης. Βλάχοι. Αυτοί οι ανυπόκακτοι Έλληνες. Αθήνα 1990.
Μιχαλόπουλος Φ. Μοσχόπολις αι Αθήναι της Τουρκοκρατίας ( 1500-1769) Αθήνα 1941.
Μουσείο Μακεδονικού αγώνα Θεσσαλονίκης. Η τελευταία φάση της ένοπλης Αναμέτρησης στη Μακεδονία ( 1904-1908) 100 έγγραφα από το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος. Θεσσαλονίκη 1998.
Μουστάκης Γιώργος. Το Συρράκο και η Πρέβεζα. Πρεβεζάνικα χρονικά αρ 27-28, 1992
Μπάλλας Ν. Ιστορία του Κρουσόβου. Θεσσαλονίκη 1962.
Μπαλτάτσης Π. Στέλιος. Γεωργάκης Ολύμπιος στη σκάλα των αγγέλων.
Berard Victor. Τουρκία και Ελληνισμός. Οδοιπορικό στη Μακεδονία. Εκδόσεις Τροχαλία
Μπίρκας Κ. Αβδέλλα. Αθήνα 1978.
Μπουσμπούκης Αντώνιος. Πρωτοαρχαιοελληνικές λέξεις κοινές στον Όμηρο και τη Λατινομακεδονική ( Κουτσοβλαχική) Θεσσαλονίκη 1972.
Μπουσμπούκης Αντώνιος. Το Ρήμα της Αρωμουνικής Αθήνα 1982.
Μπουσμπούκης Αντώνιος. Τα επιφωνήματα στα Βλάχικα και στα Ιταλικά
Μανάκια Αφοι. Οι Πρωτοπόροι της εικόνας στα Βαλκάνια. CD Rom. Εκδόσεις Καστανιώτη.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Νασίκας Γ. Το χωριό μας η Σμίξη. Αθήνα 1971.
Νικολαϊδης Κωνσταντίνος. Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής γλώσσης. Εν Αθήναις τύποις Π.Δ. Σακκελαρίου 1909.
Νικολαϊδου Ελευθερία. Η Ρουμανική προπαγάνδα στο Βιλαέτι Ιωαννίνων και στα Βλαχοχώρια της Πίνδου Τόμος Α΄(μέσα 19ου-1900) Ιωάννινα 1993.
Νικολαϊδου Ελευθερία. Η στάση της ρουμανικής προπαγάνδας στην προσάρτηση της Ήπειρο-Θεσσαλίας στην Ελλάδα. Εκδόσεις Δωδώνη, 1984.
Νιτσιάκος Βασίλειος. Η Αετομηλίτσα. Ιωάννινα 1979.
Νιτσιάκος Βασίλειος. Κοκκώνης Γιώργος. Γαμήλια τραγούδια της Αετομηλίτσας Εθιμική ένταξη και μουσικολογικός σχολιασμός. Δήμος Κόνιτσας. Η επαρχία Κόνιτσας στον χώρο και το χρόνο, 433-456, 1996.
Νιτσιάκος Βασίλειος. Το Περιβόλι της Πίνδου. Συλλογικός τόμος. Περιβόλι 1996.
Νταλαούτης Σπύρος. Συρράκο – Τοπωνύμια. Ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο. Πρέβεζα 2006.
Ντείτριχ Βόλφ, Κάλ Θεόδωρος, Σάρρος Γεώργιος. Κουτσούφλιανη. Λαογραφική έρευνα ενός Βλάχικου χωριού στην Πίνδο.( Παναγιά Τρικάλων). Αφοι Κυριακίδη 2001.
Ντίνας Κων/νος. Το Κουτσοβλαχικό ιδίωμα της Σαμαρίνας. Φωνολογική ανάλυση .Θεσσαλονίκη 1986.
Ντίνας Κων/νος. Το τοπωνυμικό της Σαμαρίνας. Γρεβενών. Μακεδονικά 20. Θεσσαλονίκη 1980
Ντίνας Κων/νος. Η κώφωση-αποβολή στα βόρεια νεοελληνικά ιδιώματα και στο Κ.Β ιδίωμα της Σαμαρίνας. Μελέτες για την Ελληνική γλώσσα. Θεσσαλονίκη 1985.
Ντίνας Κων/νος. Κοζανίτικα επώνυμα 1759-1916 . Κοζάνη 1993.
Ντίνας Κων/νος. Η Λατινική γλώσσα στα Βαλκάνια. Σημειώσεις Τμήματος Βαλκανικών Σποδών Φλώρινας Α.Π.Θ.
Ντίνας Κων/νος. Η βλαχοφωνία στον νομό Φλώρινας: ένα βήμα πρίν την εξαφάνιση; Μία κοινωνιογλωσσολογική προσέγγιση. Σελ 355 Πρακτικά συνεδρίου “ Φλώρινα 1912-2002. Φλώρινα 2002
Ντόντος Γιαννάκης. Αρμαναριά. Η Βλαχουριά. Βελεστίνο 1992.
Ντόντος Γιαννάκης. Η φανταστική αλήθεια. Βελεστίνο 1990.
Ντόντος Γ- Παπαθανασίου Γ. Το Περιβόλι. Η αετοφωλιά της Πίνδου. Θεσσαλονίκη 1973.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Οικονόμου Κων/νος. Συμβολή στην αρομουνική ονοματολογία.
Οικονόμου Κων/νος. Τα τοπωνύμια του χωριού Μηλιά Μετσόβου. Ονόματα 12, Αθήνα 1989
Ουκούτας Κων/νος. Νέα παιδαγωγία ήτη αλφαβητάριον εύκολον του μάθειν τα νέα παιδιά τα ρωμαιοβλάχικα γράμματα εις κοινήν χρήσιν των Ρωμαιο-βλάχων. Βιέννη 1797.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Πανοπούλου Καλλιόπη. Δομικά αναλυτικά μοντέλα στη μελέτη του Χορού και η εφαρμογή τους στην ανάλυση του Χορού των Βλαχοφώνων του Ν. Σερρών. Πρακτικά 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου Λαϊκού Πολιτισμού. Σέρρες 2001.
Παπαβασιλείου Α. Ιστορικά σημειώματα για τους Βλάχους η Κωτσωβλάχους. Βέροια 1969.
Παπαγεωργίου Γεώργιος. Ήπειρος 1871-1912 Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000. Τόμος Γ΄. Αθήνα 2004.
Παπαγεωργίου Μαρία. Η ημέρα του Διός εις το τυπικόν του παλαιού γάμου των Μογλενιτών Βλάχων. Βαλκανικά σύμμεικτα. Θεσσαλονίκη 1996.
Παπαγεωργίου Μαρία. Κριτική παρουσίασις του έργου του Romulus Vulcanesceu Ρουμανική Μυθολογία. Βαλκανικά σύμμεικτα τεύχος 5-6. Θεσσαλονίκη 1993-94
Παπαγεωργίου Μαρία. Παραμύθια από μύθους Αρχαίων Ελληνικών ποιητικών έργων που χάθηκαν και άλλα παραμύθια του Βλαχόφωνου χωριού Σκρά. Τόμος Α΄- Τόμος Β΄ Θεσσαλονίκη 1984.
Παπαγεωργίου Μαρία. Στοιχεία του κατά παράδοσιν βίου των Βλάχων του χωρίου Σκρά (Λιούμνιτσα). Ομαδική λατρεία-φροντίς περί των νεκρών – και βιοτική μέριμνα. Εκδόσεις Μαίανδρος, Θεσσαλονίκη 1998.
Παπαγεωργίου Μαρία. Το χωριό Χώστανες του θέματος Μογλενών. Θεσσαλονίκη 1969.
Παπαγεωργίου Μαρία. Παλαιαί συνήθειαι του Φθινοπώρου εις το Βλαχόφωνον χωριό Σκρά ( Λιούμνιτσα). Βαλκανικά σύμμεικτα, αρ 7, Θεσσαλονίκη 1991.
Παπαγεωργίου Στέφανος. Έλληνες ευεργέτες. Αξιοι της εθνικής ευγνωμοσύνης. Δήμος Αθηναίων, Εκδόσεις Παπαζήση , Αθήνα 2001.
Παπαδριανός Ιωάννης. Οι Έλληνες απόδημοι στις γιουγκοσλαβικές χώρες 18ος – 20ος αιώνας. Θεσσαλονίκη 1993.
Παπαζήση-Παπαθεοδώρου Ζωή. Τα τραγούδια των Βλάχων. Αθήνα 1985.
Παπαζήση-Παπαθεοδώρου Ζωή. Τα παραμύθια των Βλάχων. Αθήνα 1996.
Παπαζήσης Δημήτριος. Βλάχοι ( Κουτσόβλαχοι) Αθήνα 1976.
Παπαθανασίου Βιολέτα. Μοναστήρι. Ιστορική περιήγηση στην πατρώα γη. Θεσσαλονίκη 1996.
Παπαθανασίου Γιάννης. Ιστορία των Βλάχων. Θεσσαλονίκη 1991.
Παπαϊωάννου Λάζαρος. Ο Χρουπιστινός Ναούμ Σπανός Καπετάν Απίκραντος. Ένας ασυμβίβαστος Μακεδονομάχος. Μορφωτικός Σύλλογος η Ορεστίς Αργους Ορεστικού.
Παπαϊωάννου Νίκος. Ένα Βλάχικο Χωριό. Το Λιβάδι Ολύμπου. Διπλωματική εργασία. Θεσσαλονίκη 1971.
Παπαμιχαήλ Μιχαήλ. Η παλαιά Κλεισούρα από Αρχαίων χρόνων μέχρι του 1913.
Παπαμιχαήλ Μιχαήλ. Κλεισούρα Δυτ. Μακεδονίας. Θεσσαλονίκη 1972. Ακμή – πολιτισμός – αγώνες – θυσίαι – Ιστορία – Ηθογραφία – Λαογραφία.
Παπαστάθης Χ. Οι Έλληνες της Ρέσνης κατά τας αρχάς του 20ου Αιώνος. Συμβολή στην δημογραφική και οικονομική δομή της Πελαγονικής κωμοπόλεως. Μακεδονικά αρ 15, Θεσσαλονίκη 1974.
Πασχίδης Θωμάς. Οι Αλβανοί και το μέλλον αυτών εν τω Ελληνισμώ, μετά παραρτήματος περί των Ελληνοβλάχων και Βουλγάρων. Αθήνα 1878.

Περιηγήσεις με την ΗΜΕΡΗΣΙΑ.
1. Στα Βλαχοχώρια των Γρεβενών. 2. Φλώρινα – Βίτσι.

Πίσπας Ιωάννης. Κλεινοβός Καλαμπάκας. Καλαμπάκα 1995.
Πηχεωνικά. Ανάτυπο από το βιβλίο του Κων/νου Βακαλόπουλου. Ι.Μ.Χ.Α 1990. Καστοριά 1996
Πλατάρης-Τζήμας Γεώργιος. Ο Ταλαμπάκος. Κοινωνική και πολιτική σάτιρα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα στο Μέτσοβο. Πρακτικά Β΄ Συμποσίου Μετσοβιτικών Σπουδών, Αθήνα 1994.
Πλίτσης Μιχαήλ. Οι χοροί της Σαμαρίνας. Αθήνας 1993.
Πουλιάκας Πασχάλης. Ιστορικές μαρτυρίες και μνήμες. Ήθη – έθιμα και παραμύθια της Ελληνικής Βλαχουργιάς. 1995
Πουρνάρας Στέργιος. Η Βλαχομηλιά της Πίνδου ( Αμέρου). Ιστορία-Λαογραφία. Αναφορά στους Βλάχους. Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Μηλιάς.

Πρακτικά 1ου– 2ου- 3ου –4ου – 5ου -6ου & 7ου Σεμιναρίων Λαογραφίας & Βλάχικων Παραδοσιακών Χορών – Ημερίδων Πανελληνίων Ανταμωμάτων. Έκδοση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων. Λάρισα Νοέμβριος 2005. Επιμέλεια Κωνσταντίνος Αδάμ.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Η ιδιαιτερότητα των χορών της περιοχής των χωριών Συρράκου και Καλαρρυτών, Ηλίας Χ. Γκαρτζονίκας.....σελ 13
Διδακτική μεθοδολογία ,σκηνική παρουσίαση της μουσικοχορευτικης μας παράδοσης («βασικές σημειώσεις ,βασικές αρχές»),Δήμας Ιωάννης.....σελ 37
Οδοιπορικό στη Γράμμουστα, Κωνσταντίνος Αδάμ – Aνδρομάχη Πισιώτη Αδάμ.....σελ 42
Οι Βλάχοι της Ανατολικής Μακεδονίας, Βέρρος Δήμος.....σελ 67
Κουτσούφλιανη Τρικάλων, Πλίτσης Αναστάσιος.....σελ 82
Αναφορά στην Μουσικοχορευτική Παράδοση του Συρράκου, Γιάννης Αυδίκος.....σελ 89
Στοιχεία του Συρρακιώτικου Γάμου, Ηλίας Χ. Γκαρτζονίκας.....σελ 94
Φορεσιές - Παραδοσιακές φορεσιές των Συρρακιωτών, Ερμηνεία Φωτιάδου.....σελ 108
Παραδοσιακές και Φολκλορικές Πολιτιστικές Διαδικασίες, Δήμας Ηλίας.....σελ 112
Επιτόπια έρευνα, καταγραφή και προβολή της Μουσικοχορευτικής παράδοσης των Βλάχων. Χρήστος Τεντζεράκης.....σελ 120
Ο χοροδιδάσκαλος και η συμβολή του στη διαδικασία εκμάθησης των Ελληνικών παραδοσιακών χορών, Πανοπούλου Καλλιόπη.....σελ 134
Δυνατότητες συμβολής των συλλόγων στην εκμάθηση των δημοτικών τραγουδιών και προτάσεις για τις πρακτικές διδασκαλίας τους, Κατσανεβάκη Αθηνά.....σελ 152
Η παραδοσιακή φορεσιά του Περιβολίου, Τσιλινής Στέργιος.....σελ 159
Οι Βλαχόφωνοι Έλληνες, Αντώνης Κολτσίδας.....σελ 165
Ο Αυτοσχεδιασμός του κορυφαίου στο Τσάμικο, Γιάννης Αυδίκος.....σελ 171
Η Μουσικοχορευτική παράδοση των Βλάχων, Κωνσταντίνος Αδάμ.....σελ 174
Η παρουσία των Βλαχοφώνων Ελλήνων στην Ανατολική Μακεδονία - Θράκη και ιδιαίτερα στην Ξάνθη, Χαρίκλεια Μαργαριτοπούλου.....σελ 179
Το ιστορικό των Βλάχων της Ανατολικής Μακεδονίας, Αστέριος Ι. Κουκούδης.....σελ 192
Η Βλαχομηλιά της Πίνδου και τα τραγούδια της, Πουρνάρας Στέργιος.....σελ 204
Ο Ελληνικός γάμος από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Π. Δημήτριος Αργυρός.....σελ 213
Της Σαμαρίνας Χρονικό, Χορός και Τραγούδι, Αχιλ. Γ. Λαζάρου.....σελ 224
Ο Βλάχος στο δημοτικό τραγούδι, Ευάγγελος Αυδίκος.....σελ 236
Η Παραδοσιακή (γιορτινή) Φορεσιά της Σαμαρίνας, Χάϊδω Αγορογιάννη-Βουτσά.....σελ 252
Ο Μεγάλος Χορός της Σαμαρίνας «Τσιάτσιος», Μιχάλης Πλίτσης.....σελ 263
Η συμβολή των Βλαχόφωνων Ελλήνων στον Μακεδονικό Αγώνα. Νικόλαος Ι. Μέρτζος.....σελ 273
Οι Ολυμπιακοί αγώνες της Αθήνας του 1896 και η συμβολή τους στη διαμόρφωση της Νεοελληνικής ταυτότητας. Κων/νος Δ. Αδάμ.....σελ 281
Η Συνεισφορά του Βλαχόφωνου Ελληνισμού στην Αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, Καϊμακάμης Βασίλειος.....σελ 285
Η πνευματική και εθνική προσφορά των Βλάχων στον Ελληνισμό. Κατσάνης Νικόλαος.....σελ 294
Οι Βλάχοι της Κατερίνης, Ιωάννης, Φ. Καζταρίδης.....σελ 303
Η«Υπόθεση Ρίχτερ» και ο αντίκτυπος της στα διπλωματικά και εθνικά θέματα των διαφόρων χωρών, Καϊμακάμης Βασίλειος.....σελ 336
1985 – 2005.Είκοσι χρόνια ζωής και δράσης της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων, Κωνσταντίνος Αδάμ.....σελ 346

Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου για την Κλεισούρα. Καστοριά 2000. Σύλλογος Φίλων Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
Λαζάρου Αχιλλεύς. Ο επιστημονικός λόγος για τους Βλάχους.
Βακουφάρης Περικλής. Ιστορικό περίγραμμα της Κλεισούρας.
Τέγου η Στεργιάδου Ευανθία Αναφορές στην Κλεισούρα και Κλεισουριώτες από τον 18ο έως τα μέσα του 20ου Αιώνα.
Κολτσίδας Αντώνιος. Κλεισουριώτες Απόδημοι στον Ελλαδικό και ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο (19ος αι – αρχές 20ου Αι)
Χατζούλη Γλύκα. Η Μονή Παναγίας της Κλεισούρας και η συμβολή της στη διατήρηση και ανάπτυξη της Ελληνορθόδοξης παράδοσης στη Μακεδονία.
Τζινίκου-Κακούλη Αθηνά. Η Κλεισούρα στο Μακεδονικό Αγώνα.

Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου για την Μοσχόπολη. Θεσσαλονίκη 31 Οκτωβρίου – 1 Νοεμβρίου 1996. Μακεδονική Βιβλιοθήκη, αρ 91, Θεσσαλονίκη 1999.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
Βίττη Ευαγγελία. Βλάτσι ( ή Βλάστη) : Τόπος καταφυγής και αφετηρία Μοσχοπολιτών.
Γκλαβίνας Απόστολος. Η συμβολή του Μοσχοπολίτη ιερομόναχου Νεκταρίου Τέρπου στην ανάσχεση των εξισλαμισμών.
Θώμος Πύρρος. Οι εκκλησίες της Μοσχόπολης.
Kallamata Kliti. Constantin Ieromonachou. An icon painter in Moschopolis 1693-1726.
Καραθανάσης Ε. Αθανάσιος. Προσωπογραφικά Μοσχοπολιτών ( 18ος-19ος αιώνας).
Κεκρίδης Ν. Στάθης. Η Νέα Ακαδημία της Μοσχοπόλεως και η ακτινοβολία της στον Βαλκανικό χώρο.
Κιλιπίρης Φώτης. Μοσχοπολίτες έμποροι στη Βενετία και στις χώρες της Αυστροουγγαρίας (18ος-19ος αιώνας).
Κολτσίδας Μιχ. Αντώνιος. Οι οικονομικές δραστηριότητες των Μοσχοπολιτών ως παράγοντας διαφωτιστικής και πολιτισμικής μετακένωσης στον Ελληνισμό.
Κωνσταντίνου ή Τέγου – Στεργιάδου Ευανθία. Οι ναοί και το μοναστήρι της Μοσχόπολης.
Λαζάρου Γ. Αχιλλεύς. Εθνολογικά και δημογραφικά Μοσχοπόλεως.
Μπουσμπούκης Δ. Αντώνιος. Συμβολή στη μελέτη της μορφολογίας του μοσχοπολίτικου ονόματος.
Παπαδριανός Α. Ιωάννης. Η Μοσχόπολη και η συμβολή της στον οικονομικό και πνευματικό βίο της κεντρικής Ευρώπης – Βαλκανικών χωρών ( 18ος – 19ος αιώνας ).
Παπαστάθης Κ. Χαράλαμπος. Από την αλληλογραφία Μοσχοπολιτών εμπόρων.
Peyfuss Max Demeter. The Printing Shop of Moschopolis.
Simaku Nikolla. History and Voskopoja today.
Timotijevic Miroslav. The Moschopolis Silversmith Georgije Argiri.
Τρίτος Γ. Μιχαήλ. Νεκτάριος Τέρπος. Ο Μοσχοπολίτης διδάσκαλος του Γένους.
Τσότσος Π. Γεώργιος. Η γεωγραφική εξάπλωση ορισμένων μορφολογικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής των Βλαχοφώνων οικισμών της περιοχής πρώην Αρχιεπισκοπής Αχρίδος.
Τσούρκα-Παπαστάθη Δέσποινα. Κοινωνική διαστρωμάτωση και διοικητική οργάνωση Μοσχοπόλεως ( 17ος – 18ος αιώνας )

Πρακτικά Α΄ Συμποσίου Γλωσσολογίας του Βορειοελλαδικού Χώρου. Ήπειρος – Μακεδονία – Θράκη. 28 – 30 Απριλίου 1976. Ι.Μ.Χ.Α. Θεσσαλονίκη 1977.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
Kατσάνης Α. Νικόλαος. Η Κουτσοβλαχική κατάληξη –ella+ ελλην.-ea.
Λαζάρου Γ. Αχιλλεύς. Τρία Ελληνικά τοπωνύμια στο γλωσσικό ιδίωμα των Βλαχοφώνων Ελλήνων.
Μπαμπινιώτης Γιώργος. Το πρόβλημα της χρονολογήσεως των κωφώσεων στα βόρεια Ελληνικά ιδιώματα.

Πρακτικά Α΄ Επιστημονικού Συμποσίου Σαμαρίνας. 9 Αυγούστου 1997, Σαμαρίνα 1998.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
Καλούσιος Δημήτριος. Οι Σαμαριναίοι Αγιογράφοι στο Ν. Τρικάλων.
Κολτσίδας Αντώνιος. Η Σαμαρίνα του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Μία περίπτωση έντονα φιλελεύθερης και αστικοποιημένης κοινωνίας.
Κωνσταντίνου ή Τέγου- Στεργιάδου Ευανθία. Το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής Σαμαρίνας και η προσφορά του στο Έθνος.
Λαζάρου Αχιλλεύς. Βλαχολογική προχειρότητα και επιστήμη.
Ντίνας Κων/νος. Οι Βλαχόφωνοι Έλληνες: Οικονομική δραστηριότητα, πνευματική ακτινοβολία και εθνική προσφορά.
Σπανός Κώστας. Παλιοσαμαρίνα και Σαμαρίνα δύο αδελφοί οικισμοί.
Στεργιάδου Αναστασία. Η αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της ευρύτερης περιοχής της Σαμαρίνας.
Τρίτος Μιχαήλ. Ο Νεομάρτυς Δημήτριος ο εκ Σαμαρίνης και η συμβολή του στην Επανάσταση του 1821.
Πρακτικά Ημερίδας Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Αθηναίων με θέμα “ Έλληνες ευεργέτες άξιοι της εθνικής ευγνωμοσύνης” Αθήνα 22 Μαϊου 1997.
Προκόβας Δημήτριος. ¨Αλέξανδρος Υψηλάντης – Γεωργάκης Ολύμπιος” Προτροπή-Έκκληση – Πρόσκληση. Εκδόσεις Βογιατζή, Αθήνα 2004.

Πρακτικά 2ου Συμποσίου Λαογραφίας με θέμα "Η Μετάβαση από τον αγροτικό χώρο στον αστικό και στον κυβερνοχώρο." Αρχείο Ελληνικού Χορού. ( Ιωάννινα 17-18 Μαΐου 2003) Αθήνα 2004.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
Καζάνας Γιώργος & Σταγκογιάννη Χρυσάνθη: Η Μουσικοχορευτική παράδοση της Βοβούσας
Μέτσιος Γιώργος, Η Μουσικοχορευτική παράδοση του Μετσόβου Ιωαννίνων.

Πρακτικά Συνεδρίου με θέμα "Η Συμβολή του Πισοδερίου στο Μακεδονικό Αγώνα" Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Φλώρινα 2005.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
Τσάμη Αντιγόνη. Η συμβολή των γυναικών του Πισοδερίου και των πέριξ χωριών στον Μακεδονικό αγώνα.
Ηλιάδου – Τάχου Σοφία. Η συμβολή της διαθήκης του Μοδέστου στην πνευματική και κοινωνική εξέλιξη του Πισοδερίου.
Ανδρέου Ανδρέας. Οι συναντήσεις του παπα-Σταύρου Τσάμη με τον Ρίστε Κότε (1902-1904)
Λιάκος Μιχαήλ. Μακεδονικός αγώνα – Ο πρωτοκαπετάνιος Ευθύμιος Καούδης και το Πισοδέρι.
Γώγου Κασσιανή, Ο Μακεδονικός Αγώνας στην ιδιαίτερη πατρίδα μου: ζωντανές μνήμες, ιστορικές μαρτυρίες.
Βλασίδης Βλάσης. Η οργάνωση του πληθυσμού στην περιοχή των Κορεστίων κατά τον Μακεδονικό αγώνα.
Χατζηεφραιμίδης Ειρηναίος. Οι τρεις χάλκινοι δίσκοι στην Αγία Παρασκευή Πισοδερίου – Μία επίσκεψη του παπα-Σταύρου Τσάμη στην Ευρώπη.

Πρακτικά 3ου Συμποσίου Λαογραφίας με θέμα "Ελληνικοί Χοροί - Η Μετάβαση από τον αγροτικό στον αστικό χώρο." ( Τύρναβος 12,13&14 Δεκεμβρίου 2003)Αρχείο Ελληνικού Χορού.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
Κωνσταντίνος Αδάμ Η Πολιτισμική παράδοση των Βλαχοφώνων Ελλήνων.
Δήμος Βέρρος. Οι Βλάχοι της Αν. Μακεδονίας.
Κωνσταντίνος Βασβατέκης. Μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις στη Βλάστη Κοζάνης.
Ιωάννης Δήμας. Οι χορευτικοί δρόμοι των Βλάχικων χορών.

Πρακτικά 1ου Συνεδρίου για την Ιστορία και την ανάπτυξη του Δήμου Λιβαδίου Ολύμπου. Έκδοση: Σύλλογος Επιστημόνων Λιβαδίου Ολύμπου.( Λιβάδι 24-26 Αυγούστου 2001)
Προκόβας Δημήτριος. Ολυμπος – Γεωργάκης Ολύμπιος. Αθήνα 1967.
Προκόβας Ε. Κώστας. ΛΕΞΙΚΟ της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου. Λέξεις, ιστορία, παράδοση και λαϊκός πολιτισμός. Θεσσαλονίκη 2006.
Προκόβας Ε. Κώστας. Τα παιδιά της Μνημοσύνης. Μακρύ ταξίδι στη νιότη μιας. γενιάς.Θεσσαλονίκη.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ράπτης Α.Γ. Όλυμπος – Πιέρια – Βέρμιον και Άθως, στη ζωή των Μακεδόνων. Εκδόσεις Όλυμπος, Κατερίνη 1996.
Ράπτης Α.Γ. Ιστορικός & Τουριστικός Οδηγός Λιβαδίου Ολύμπου (Μυθολογία-Αρχαιολογία - Ιστορία-Λαογραφία). Έκδοση Εξωραϊστικού Συλλόγου Λιβαδίου, 2003.
Ράπτης Α.Γ. Τα Δημοτικά Τραγούδια Λβαδίου Ολύμπου. Θεσσαλονίκη 1977.
Ράπτης Α.Γ. Ο Ολυμπος και ο Νεολιθικός Μακρύγιαλος. Έκδοση Όλυμπος Κατερίνη .
Ρόκκου Βάσω. Η ορεινή πόλη της κτηνοτροφίας, πόλη της υπαίθρου. Τρία ηπειρωτικά παραδείγματα. Μοσχόπολη – Μέτσοβο – Συρράκο. Εταιρία μελέτης Νέου Ελληνισμού. Αθήνα 1985.
Ρωμανός Μ. Απόψεις και θέσεις για το όνομα την καταγωγή και την γλώσσα των Κουτσοβλάχων. Εις μνήμη Γ. Κουρμούλη. Αθήνα 1983.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Σαγιαξής Θ. Γεώργιος. Α Greco-Walachische Sitten und Gebrauche ,Zeitschrift d.Vereins f. Volkschiesche, V, 1894, Berlin, Β) Greco-Walachische (Aromunische) Texte, Zehn Anekdoten-Weigand, (Iahreschbericht des Instituts f. Ruman.Sprache zu Leipzig, 1896.
Σαγιαξής Θ. Γεώργιος. Ανασκευή της περί Κουτσοβλάχων και Ελληνορουμανικής διαφοράς διατριβής του καθηγητή Weigand, Αθήνα 1907.
Σαγιαξής Θ. Γεώργιος. Οι Ελληνόβλαχοι υπό γλωσσικήν, ιστορικήν και λαογραφική άποψιν, 1913
Σαράντης Θεόδωρος. Οι Βλαχόφωνοι των Ελληνικών χωρών. Αθήνα 1983
Σαράντης Θεόδωρος. Το χωριό Περιβόλι Γρεβενών. Αθήνα 1977.
Σαράντης Θεόδωρος. Η Δυτική Μακεδονία εις τους χάρτας από των ΙΕ΄- ΙΗ΄ αιώνες, Κοζάνη 1961.
Σάρρος Γεώργιος – Στρατής Αθανάσιος. Η Ιστορία της Κουτσούφλιανης. Αθήνα 1977.
Σάρρος Γεώργιος-Ντείτριχ Βόλφ-Κάλ Θεόδωρος. Κουτσούφλιανη. Λαογραφική έρυενα ενός Βλάχικου χωριού στην Πίνδο ( Παναγία Τρικάλων). Αφοι Κυριακίδη, 2001.
Σάρρος Γεώργιος. Ιστορικό Λεύκωμα Κουτσούφλιανης. Η ιστορική διαδρομή ενός Βλάχικου χωριού της Πίνδου. Εθνική Εταιρεία-Ατυχής Πόλεμος 1897. 13 Μαΐου 1898, Το Ολοκαύτωμα της Κουτσούφλιανης και ο Εθελοντικός Εκπατρισμός των Κουτσουφλιανιτών. Πρόλογος Αχ. Λαζάρου. Εκδόσεις Δρόμων, Αθήνα 2006.
Σιώκης Νικόλαος. Η Ιστορία και τα κειμήλια των Ιερών Ναών Αγίων Νικολάου και Αγίου Δημητρίου Κλεισούρας Καστοριάς. Σύλλογος των Απανταχού Κλεισουριέων Θεσσαλονίκης Ο Άγιος Μάρκος.
Σιώκης Νικόλαος – Παράσχος Δημήτριος. Οι Βλάχοι του Μουρικίου και του Σινιάτσικου. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.
Σουλιώτης Δημήτριος. Ένας ογδοντάχρονος ιερέας λιμοκτονεί επειδή θέλει να ιερουργεί στα 1921 στην Ελληνική γλώσσα στο Γκόπεσι. Εταιρία αρ 7, Φλώρινα 1991.
Σύλλογος Βλάχων Νομού Σερρών Ο Γεωργάκης Ολύμπιος. Αρειμάνιων Βλάχων φωτογένεια. Σέρρες 2000.
Σύλλογος Βλάχων Νομού Σερρών Ο Γεωργάκης Ολύμπιος. Ο φωτογενής Βλαχόφωνος Ελληνισμός της Ανατολικής Μακεδονίας το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Σέρρες 1996.
Σύλλογος Βλάχων Προσοτσάνης Οι Γραμμουστιάνοι. Οι Γραμμουστιάνοι. Προσοτσάνη 1996.
Σύλλογος των εν Κατερίνη Λιβαδιωτών « Γεωργάκης Ολύμπιος». Λιβάδι η πατρίδα του Γεωργάκη Ολύμπιου. Κατερίνη 1973
Σύνδεσμος Μοναστηριωτών & Πέριξ, Η Καρτερία Φλώρινας. Λεύκωμα Μοναστηριωτών. Εκδόσεις Πρέσπες 1996.
Συνεφάκης Γιώργος. Λιβάδι Ολύμπου η πατρίδα του Γεωργάκη Ολύμπιου. Κατερίνη 1971.
Συνεφάκης Γιώργος. Ο Γεωργάκης Ολύμπιος. Θεσσαλονίκη 1988.
Συννεφάκης Νικόλαος. Γεωργάκης Νικολάου Ολύμπιος (1772 – 1821) Κάτω από το φώς της Ελληνικής και Ξένης Ιστοριογραφία. Θεσσαλονίκη 1996
Σταμπολάς Γεώργιος. Γεωργάκης Ολύμπιος. Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία των Θεσσαλών.
Στεργίου Δημήτριος. Λεξικό: 4.500 μυκηναϊκές, ομηρικές, βυζαντινές και νεοελληνικές λέξεις στο βλάχικο λόγο. Αθήνα 2007. Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα (Ιπποκράτους 8,τηλ. 210 3627318)
Στεργίου Δημήτριος. Παλαιομάνινα. Αθήνα 1996.
Στεργίου Δημήτριος. Ο Βλάχικος Γάμος της Παλαιομάνινας. Εταιρία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας.
Στεργίου Δημήτριος. Τα Βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας με αρχαιοελληνικές ρίζες. Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2001.
Σωτηρίου Στέφανος. Οι Βλαχόφωνοι του Ευρωπαϊκού και Βαλκανικού χώρου. Αθήνα 1998

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Τζαφέτας Ι.Μ – E. Kunecny. Νικόλαος Δούμπας Nicolaus Dumba. ( 1830-1900) 100 χρόνια από τον θάνατο του Μαικήνα των τεχνών και εθνικού ευεργέτη της Αυστρίας και της Ελλάδος.
Τζημοζιώγας Σ. Λεωνίδας. Ετυμολογικοί περίπατοι σε συνάρτηση με το Ελληνοβλαχικό ιδίωμα. Αθήνα 2007.
Τζιώγας Αριστοτέλης. Συνοπτική Ιστορία της Κλεισούρας Δυτ. Μακεδονίας. Θεσσαλονίκη 1962.
Τοπάλης Α. Τα χωριά άνω και κάτω Μπεάλα. Η λιμνολεκάνη της Στρούγκας Αχρίδας. Μακεδονικά, Θεσσαλονίκη 1972.
Τρίτος Μιχαήλ. Το Μέτσοβο. Ιστορία – αξιοθέατα – σύγχρονη ζωή. Αθήνα 1990.
Τρίτος Μιχαήλ. Βλαχόφωνος Ελληνισμός και Ορθοδοξία. Ημερολόγιο Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων 2002.
Τρίτος Μιχαήλ. Η Μοσχόπολη του χθες και του σήμερα. Ανάτυπο από το Ηπειρωτικό ημερολόγιο Ιωάννινα 1998.
Τρίτος Μιχαήλ. Βλαχόφωνος Ελληνισμός και Ορθοδοξία. Εισαωγικό σημείωμα ημερολογίου 2002 της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλογέων Βλάχων.
Τρίχα Λύντια. Το Βιλαέτι Βιτωλίων το 1881. Δημόσια Βιβλιοθήκη Φλώρινας.
Τρίχα Λύντια. Πληθυσμός, εμπόριο και οικονομία στο Βιλαέτι Βιτωλίων κατά την δεκαετία του 1880. Πρακτικά Συνεδρίου Μακεδονία, ιστορία – πολιτισμός . Δημόσια Βιβλιοθήκη Φλώρινας 1997.
Τσάλης Πέτρος. Δοξασμένο Μοναστήρι. Θεσσαλονίκη 1932.
Τσάμη Αντιγόνη. Το Πισοδέρι Φλώρινας στο πέρασμα των αιώνων. Θεσσαλονίκη 1992. Τσάμη Αντιγόνη. Παλιά παραμύθια από το Πισοδέρι και άλλα χωριά. Πρέσπες 2002.
Τσάμη Αντιγόνη. Παλιά Πισοδερίτικα παραμύθια. Θεσσαλονίκη 1991.
Τσάμη Αντιγόνη. Εμείς οι δύο. Πισοδερίτικα τραγούδια αγάπης. Εταιρία αρ 14, Φλώρινα 1993.
Τσάμη Αντιγόνη. Η κλωστή του Μάρτη. Εταιρία αρ 3, Φλώρινα 1990.
Τσάμη Αντιγόνη. Ένα Πισοδερίτικο τραγούδι. Εταιρία αρ 1, Φλώρινα 1989.
Τσάμη Αντιγόνη. Το κορίτσι που πνίγηκε στο βάλτο Εταιρία αρ 30, Φλώρινα 1998.
Τσιάνα – Παντελίδου Κατερίνα. Τραγούδια του Μεγάλου Χορού της Αβδέλλας.
Τσιάνα – Παντελίδου Κατερίνα. Από τα χειμαδιά στα Βλαχοχώρια. Μία διαδρομή μνήμης. Εκδόσεις: University Studio Press. Θεσσαλονίκη.
Τσίρος Ζ. Η Βλάστη – Μπλάτσι. Θεσσαλονίκη 1996.
Τσώκας Ανδρέας. Ο ξυλογλύπτης Αντώνιος Ταλιαδούρος (1874 – 1936 ) Εταιρία αρ 17-18, Φλώρινα 1994

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Φίστας Νικόλαος. Το Νυμφαίον. Θεσσαλονίκη 1962
Φίστας Νικόλαος. Το Νυμφαίον ( Εικόνες και προβλήματα ). Θεσσαλονίκη 1964.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Χάμμοντ Νικόλαος. Οδοιπορικό στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία το 1858. Φ.Ι.Λ.Ο.Σ Τρικάλων, Θεσσαλονίκη 1991.
Χατζηγάκης Αλέξανδρος. Περτούλι το χωριό μου.
Χατζηγάκης Αλέξανδρος. Τα΄Ασπροπόταμο Πίνδου. Τρίκαλα 1946.
Χρήστου Κων/νος. Αρωμούνοι. Μελέτες για την καταγωγή και την ιστορία τους. Θεσσαλονίκη 1996.
Χριστοδούλου Χρήστος. Τα φωτογενή Βαλκάνια των αδελφών Μανάκη. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1989.
Χριστοδούλου Χρήστος. The Manakis brothers. The Greek Brothers of the Balcanic cinema.
Χρυσανθόπουλος Μιχαήλ. Οι Έλληνες στη Βόρειο Μακεδονία. Θεσσαλονίκη 1997.
Χρυσοχόου Αθανάσιος. Οι Βλάχοι της Μακεδονίας Θεσσαλίας και Ηπείρου. Θεσσαλονίκη 1942.
Χρυσοχόου Μιχαήλ. Βλάχοι και Κουτσόβλαχοι. Αθήνα 1909. ΑΘΗΝΑ 1909. Ανατύπωση 2006. "ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

Η Βλάχικη γλώσσα έχει σαφή λατινογενή προέλευση. Ανήκει στην στον κλάδο των Ρωμανικών Γλωσσών, των ιδιωματικών μορφών που παρήχθησαν από την Λατινική μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ανήκει στην οικογένεια των Ανατολικών Ρωμανικών γλωσσών, στη γλωσσική ομάδα των Βαλκανικών Ρωμανικών. που ανήκουν επίσης οι βόρειες διάλεκτοι της Δακορουμανικής (από όπου διαμορφώθηκαν τα σημερινά Ρουμάνικα) και της Ιστρορουμάνικης και η νότια διάλεκτος της Μεγλενορωμανικής. Στις χώρες που κατέκτησαν οι Ρωμαίοι εξελίχθηκε η δημώδη μορφή της Λατινικής και όχι η λόγια που ομιλούνταν στην Ρώμη από Συγκλητικούς, ποιητές, λόγιους κ.α. Η Βλάχικη επομένως μπορούμε να πούμε ότι είναι η εξέλιξη της τραχειάς μορφής της λατινικής που χρησιμοποιούσε ο Ρωμαϊκός Στρατός.

Η Βλάχικη γλώσσα ως επί το πλείστον παραμένει προφορική. Απόπειρες να γραφεί έχουν γίνει αρκετές κάνοντας χρήση είτε του λατινικού είτε του ελληνικού αλφαβήτου από λόγιους, γλωσσολόγους και λεξικογράφους. Ενδεικτικά κατά χρονολογική σειρά:

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ

Το αρχαιότερο δείγμα βλάχικου γραπτού λόγου είναι η επιγραφή του ιερομονάχου Νεκτάριου Τέρπου πάνω σε ξύλινη εικόνα του 1731 που ανακαλύφθηκε το 1950. Προέρχεται απο τη Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου της Αρδενίτσας (Ardenița), μικρό χωριό της κοιλάδας της Μουζακιάς, κοντά στην κωμόπολη Fieri της σημερινής Αλβανίας. Την περιγραφή της εικόνας πρώτος έκανε ο Αλβανός ιστορικός Dhimitër Shuteriqi το 1952. Η εικόνα παριστά την Παναγία να κρατάει στην αγκαλιά της τον Ιησού. Η κυρίως εικόνα έχει διαστάσεις 15,9 x 10,5 ενώ στο σύνολο είναι 23 x 16,2. Στα περιθώρια της εικόνας υπάρχει διακόσμηση με δέντρα και επιγραφές. Πάνω από τη μορφή της Παναγίας είναι γραμμένο στα ελληνικά: Η ΠΑΡΘΕΝΟΣ ΚΑΙ ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΑΡΔΕΥΟΥΣΑ. Κάτω επίσης στα ελληνικά: ΑΝΑΣΣΑ ΜΗΤΡΟΠΑΡΘΕΝΕ ΒΟΗΘΗΣΟΝ ΤΟΙΣ ΔΟΥΛΟΙΣ ΣΟΥ. Κάτω απο αυτήν την επιγραφή και προς τα σριστερά σε λατινική μικρογράμματη γραφή: Regina Mater et Virgo auxiliare Servis tuis. Στο άνω δεξιά περιθώριο και περίπου στο ύψος της κύριας εικόνας σε ελληνική μικρογράμματη γραφή αποδίδεται η αλβανική μετάφραση της επιγραφής: Βήργκηνε Μάμε ἐπεραντίσ οὐρά πρέ νέε φάς τόρα τοι. Στο αντίστοιχο αριστερό μέρος είναι γραμμένο με ελληνική μικρογράμματη γραφή το βλάχικο κείμενο: Βίργιρε Μοὐμαλ τουμνεζί ὦρε τρέ νόϊ πεκετόσσλοιι. (Παρθένος η μητέρα του Θεού δεήσου και για εμάς τους αμαρτωλούς.) Στη μέση και κάτω υπάρχει η χρονολογία ᾳψλα' (1731) και απο κάτω η υπογραφή: ο ιερομόναχος Νεκτάριος. Αντίγραφο της εικόνας υπάρχει και στις σελίδες του έργου του Νεκτάριου Τέρπου Βιβλιάριον καλούμενον Πίστις.

φωτογραφία Νίκος Σιούμκας 

Άλλη επιγραφή γραμμένη στη βλάχικη γλώσσα υπάρχει σε μοναστήρι του χωριού Κλεινοβός Τρικάλων από τον ζωγράφο Μιχαήλ Αναγνώστου Δημητρίου από τη Σαμαρίνα με χρονολογία 1789. Οι στίχοι της επιγραφής είναι γραμμένοι σε τρείς γλώσες: Ελληνική (καθαρεύουσα), Απλή (δημοτική) και βλάχικη με ελληνικούς χαρακτήρες: 

ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ.
- ΦΟΒΩ ΠΡΟΒΑΙΝΕ ΤΗΝ ΠΥΛΗΝ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ.
ΤΡΟΜΩ ΛΑΜΒΑΝΕ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ.
ΙΝΑ ΜΗ ΚΑΤΑΦΛΕΧΘΗΣ ΠΥΡΙ ΤΩ ΑΙΩΝΙΩ.

ΑΠΛΟΥΝ 
- ΣΚΙΑΖΟΥ Κ΄ ΕΜΠΑΙΝΕ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ.
ΤΡΕΜΕ Κ΄ ΕΠΕΡΝΕ ΤΗΝ ΘΕΙΑΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑΝ.
ΚΟΛΑΣΣΕΣ ΚΑΙ ΦΩΤΙΑΙΣ ΑΝ ΘΕΛΗΣ ΓΙΑ ΝΑ ΦΥΓΗΣ.

ΒΛΑΧΙΚΟΝ 
- ΙΝΤΡΑ ΜΠΑΣΙΑΡΕΚΑ ΚΟΥ ΜΟΥΛΤΑ ΠΑΒΡΙΕ.
ΤΡΙΑΜΠΟΥΡΑ ΛΟΥΝΤΑΛΟΥΪ ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΜΝΙΚΑΤΟΥΡΑ.
ΦΩΚΟΛΟΥ ΑΚΣΙ ΣΗ ΚΟΛΑΣΙΑ ΤΡΑ ΣΚΑΚΗ

Άλλο δείγμα βλάχικου γραπτού λόγου και αυτού γραμμένου με ελληνικούς χαρακτήρες είναι το τετράστιχο του αγγείου Simota των αρχών του 19 αιώνα:

Καιλερύτου αμέου, μπια γίνου κα πι ατέου. Μούλτου σε νού μπιάε, σε νού τε βεμάη. Τρά σε νου τζη φάκε ρέου, τρα σε νου τε μπετου έου. Υναι ουάρε σε μπηάη, συ ακάσε τζη σε βάϊ.

Καλαρρίτη δικέ μου, πιες κρασί σαν δικό σου. Πολύ μη πιεις, για να μη «ξεράσεις». Για να μη σου κάνει κακό, για να μην σε μεθύσω εγώ. Μια φορά να πιείς, θα ‘χεις και για το σπίτι.

Ο Gustav Weigand ανακάλυψε το 1889 στην Αχρίδα ένα πολυσέλιδο αρωμουνικό χειρόγραφο το οποίο ανήκε στην οικογένεια Dimonie γι αυτό και από τότε έμεινε γνωστό ως Codex Dimonie.

ΛΕΞΙΚΑ

Ο λόγιος Θεόδωρος Αναστασίου Καββαλιώτης εξέδωσε το 1770 στη Βενετία την "Πρωτοπειρία", ένα εγχειρίδιο με προσευχές, γνωμικά, διηγήματα και καταχωρημένες 1170 λέξεις σε τρείς κάθετες στήλες στην νεοελληνική, βλάχικη και αλβανική χρησιμοποιώντας το ελληνικό αλφάβητο για την αποτύπωση της βλάχικης.

Το 1802 ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης εκδίδει την "Εισαγωγική Διδασκαλία", ένα τετράγλωσσο λεξικό της ελληνικής, της εν Μοισία βλάχικης, της βουλγαρικής και της αλβανιτικής. Και εδώ χρησιμοποιήθηκε το ελληνικό αλφάβητο για την αποτύπωση της βλάχικης.

Ο Κωνσταντίνος Ουκούτας εκτύπωσε το 1797 στο τυπογραφείο των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου στη Βιέννη την Νέα Παιδαγωγία, ένα αλφαβητάριο - εγχειρίδιο εκμάθησης της βλάχικης γλώσσας γραμμένο εξ' ολοκλήρου με το ελληνικό αλφάβητο που περιέχει απλά και σύντομα κείμενα θρησκευτικού περιεχομένου μεταφρασμένα στα βλάχικα.

 

Η «Τέχνη της Ρωμαϊκής αναγνώσεως» είναι το δεύτερο βιβλίο του Γεώργιου Κωνσταντίνου Ρόζια και δημοσιεύθηκε το 1809, μόλις έναν χρόνο μετά τις «Εξετάσεις περί των Ρωμαίων», αυτή τη φορά στη Βούδα. Τυπώθηκε στο βασιλικό τυπογραφείο του Πανεπιστημίου της Ουγγαρίας και είναι γραμμένο επίσης σε δύο γλώσσες, στα ρουμάνικα με κυριλλική γραφή και στα ελληνικά.

 

Στους σύγχρονους καιρούς :

Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής γλώσσης, Νικολαΐδης Κωνσταντίνος, 1909


Το Ετυμολογικόν  Λεξικό της Κουτσοβλάχικης Γλώσσης του Κ.Νικολαΐδη (1909) περιλαμβάνει 6.657 λέξεις εκ των οποίων οι 3.560 έχουν ελληνική προέλευση, 2.605 λατινική, 185 σλάβικη, 150 αλβανική και οι υπόλοιπες 157 άγνωστη. Μάλιστα σε πολλές από τις ελληνογενείς λέξεις η ετυμολογία ανάγεται στους πρωτοαρχαιοελληνικούς και ομηρικούς χρόνους.

Dicţionarul dialectului aromân general şi etimologic, Tache Papahagi (Γενικό και ετυμολογικό λεξικό της αρουμανικής διαλέκτου)

Κολτσίδας Αντώνιος, 1978, Γραμματική και λεξικό της Κουτσοβλαχικής γλώσσας.

Τα βλάχικα του Λιβαδίου Ολύμπου. Ελληνοβλαχικό - Βλαχοελληνικό, Νίκος Καραΐσκος, 1999

Λεξικό Ελληνο-Βλαχικό, Νίκος Μαλαβάκης, 2004

Λεξικό της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου, Κώστας Ε. Προκόβας, 2006

ΣΥΡΡΑΚΟ - Η γλωσσική μας κληρονομιά, Σπύρος Χ. Νταλαούτης, 2009

Λεξικό Αρωμανικής (Βλάχικης) Γλώσσας των Βλαχόφωνων Ελλήνων των Μεγάλων Λιβαδίων, Κούλα - Λέντζιου Τρίκου, 2014

Αρμ^νέστσ^λι ντι ντένισκου - τα βλάχικα της Αετομηλίτσας, Χρήστος Νιτσιάκος, 2015

Το Αρβανιτοβλάχικο (Καραγκούνικο) γλωσσικό ιδίωμα της Ακαρνανίας, Αντώνιος Βασιλέιου, 2016

Λατινογενείς λέξεις στο Βλάχικο λεξιλόγιο της ΚΟΥΠΑΣ, Μπουτμπάρας Δημήτριος, 2020

Βλάχικα Περιβολίου - Αρμανέστι, Περδίκης Ιωάννης, 2021

 

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ

Γραμματική ρωμανική ήτοι μακεδονοβλαχική, σχεδιασθείσα και πρώτον είς το φως αχθείσα υπό Μιχαήλ Γ Μποϊατζή, 1813

Κολτσίδας Αντώνιος, 1978, Γραμματική και λεξικό της Κουτσοβλαχικής γλώσσας.

Γραμματική της κοινής κουτσοβλαχικής, Kατσάνης Νικόλαος & Ντίνας Κώνσταντίνος, 1990

Γραμματική και συντακτικό της αρμάνικης γλώσσας των Ελληνοβλάχων, Έξαρχος Γιώργης, 2015

Πρόταση για το σύστημα γραφής της βλαχικής γλώσσας, Φάνης Δασούλας, 2017

ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΧΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Μαθήματα κουτσοβλαχικής γλώσσας. Ντίνας Κωνσταντίνος, 1996

Από το εαρινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 1995-96 και για τρία εξάμηνα ο Κωνσταντίνος Δ. Ντίνας δίδαξε μαθήματα κουτσοβλαχικής γλώσσας σε φοιτητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ειδικούς επιστήμονες που ασχολούνται με οποιοδήποτε τρόπο με τα θέματα των Κουτσολάχων. 

Μαθαίνουμε τη Βλάχικη γλώσσα, Θωμάς Τάχης, 2020

Εισαγωγή στη Βλάχικη Γλώσσα και τη Γραμματική της, Μαθαίνουμε τη Βλάχικη γλώσσα, Δημήτρης Κοιλούκος, 2020

 

 

Ενδείξεις λατινοφωνίας

 

Ο Ιωάννης Λαυρέντιος ο Λυδός ήταν Βυζαντινός αξιωματούχος και ιστορικός αρχαίων θεμάτων του 6ου αιώνα. Γεννήθηκε το 490 μ.Χ στη Φιλαδέλφεια της Λυδίας. Στο έργο του «Περί αρχών της Ρωμαίων πολιτείας» (σελ. 261-262) υπάρχει μια σημαντική μαρτυρία για την γλωσσική κατάσταση που υπήρχε στο Βυζάντιο του 6ου μ.Χ. αιώνα. «Όσα γίνονταν στην Ευρώπη διαφύλαξαν την αρχαιότητα εξ ανάγκης, διότι οι κάτοικοι της αν και ήταν οι περισσότεροι Έλληνες, μιλούν λατινικά και ιδίως οι δημόσιοι υπάλληλοι»

Νόμος ἀρχαῖος ἦν, πάντα μὲν τὰ ὁπωσοῦν πραττόμενα παρὰ τοῖς ἐπάρχοις, τάχα δὲ καὶ ταῖς ἄλλαις τῶν ἀρχῶν, τοῖς Ἰταλῶν ἐκφωνεῖσθαι ῥήμασιν· οὗ παραβαθέντος, ὡς εἴρηται, (οὐ γὰρ ἄλλως) τὰ τῆς ἐλαττώσεως προὔβαινε· τὰ δὲ περὶ τὴν Εὐρώπην πραττόμενα πάντα τὴν ἀρχαιότητα διεφύλαξεν ἐξ ἀνάγκης διὰ τὸ τοὺς αὐτῆς οἰκήτορας, καίπερ Ἕλληνας ἐκ τοῦ πλείονος ὄντας, τῇ τῶν Ἰταλῶν φθέγγεσθαι φωνῇ, καὶ μάλιστα τοὺς δημοσιεύοντας.

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης ήταν Βυζαντινός ιστοριογράφος των αρχών του 7ου μ.Χ αιώνα και ουσιαστικά ο τελευταίος συγγραφέας της ύστερης αρχαιότητας. Ήταν σύγχρονος του Ηράκλειου (περ. 630 μ.Χ) και έγραψε κυρίως για τον Αυτοκράτορα Μαυρίκιο (582-602 μ.Χ) τον οποίο εξήρε για τις αρετές του. Η ιστορία του για τη βασιλεία του Μαυρίκιου εμπεριέχεται σε οκτώ βιβλία «Οικουμενική Ιστορία». Στο δεύτερο του βιβλίο αναφέρει ότι το 586 μ.Χ ο Αυτοκράτορας Μαυρίκιος διέταξε τον στρατηγό Κομεντόλιο να κινηθεί ενάντια στους Αβάρους του Χαγάνου που λεηλατούσαν την Θράκη και να τους απωθήσει. Εκείνος αποφάσισε να πλησιάσει τα αντίπαλα στρατεύματα κινούμενος νύχτα για να τους αιφνιδιάσει αλλά κατά την διάρκεια της προσέγγισης συνέβει το εξής περιστατικό: Το φορτίο ενός ζώου έγειρε με κίνδυνο να ανατραπεί. Τότε όσοι ακολουθούσαν φώναζαν στον κάτοχο του τόρνα τόρνα (γέρνει - γέρνει ή γύρνα - γύρνα) για να τον ειδοποιήσουν. Η φράση έγινε αντιληπτή απο το υπόλοιπο στράτευμα ώς διαταγή οπισθοχώρησης πράγμα που συνέβει με τον πλέον άτακτο τρόπο. Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Historiae (σελ. 100)

οἱ δὲ παρεπόμενοι καὶ ὁρῶντες τὸ νωτοφόρον ζῶν τὰ ἐπικείμενα πως αὐτῷ ἐπισυρόμενον ἀκοσμότερον εἰς τοὐπίσω τραπέσθαι τὸν δεσπότην ἐκέλευον τό τε σκευοφόρον ζῶον ἐπανορθοῦσθαι τοῦ πλημμελήματος. τοῦτό τοι τῆς ἀταξίας γέγονεν αἴτιον καὶ τὴν εἰς τοὐπίσω παλίρροιαν αὐτοματίζεται· παρηχεῖται γὰρ τοῖς πολλοῖς ἡ φωνή, καὶ παράσημον ἦν τὸ λεγόμενον, καὶ φυγὴν ἐδόκει δηλοῦν, ὡς οἷα τῶν πολεμίων ἐπιφανέντων ἀθρόον αὐτοῖς καὶ παρεκλεψάντων τὴν δόκησιν. μεγίστου δὲ συμπεσόντος τῷ στρατεύματι θρύλου, θροῦς παρ' αὐτῶν πολὺς ἐπανίσταται, παλιννοστεῖν τε ἐβόα πᾶς γεγωνῶς διαπρύσιον, ἐπιχωρίῳ τε γλώττῃ εἰς τοὐπίσω τραπέσθαι ἄλλος ἄλλῳ προσέταττεν, “τόρνα, τόρνα” μετὰ μεγίστου ταράχου φθεγγόμενοι, οἷ νυκτομαχίας τινός ἐνδημούσης ἀδοκήτως αὐτοῖς.

Το ίδιο περιστατικό αναφέρει και ο Θεοφάνης Ομολογητής αναφέροντας όμως πως η φράση τόρνα - τόρνα φράτρε (αδελφέ) δόθηκε στην «πατρώα φωνή». Ο Θεοφάνης Ομολογητής υπήρξε Βυζαντινός μοναχός (ηγούμενος) και χρονογράφος, υπέρμαχος της εικονολατρίας. Γεννήθηκε το 760 μ.Χ. και καταγόταν από πλούσια και αριστοκρατική γενιά. Ανακηρύχτηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται στις 12 Μαρτίου. Το πιο γνωστό του έργο είναι η Χρονογραφία, η εξιστόρηση δηλαδή των ιστορικών γεγονότων από την εποχή του Διοκλητιανού ως το δεύτερο έτος της βασιλείας του Μιχαήλ Α' (285-813 μ.Χ). Το έργο του, γραμμένο από την οπτική γωνία των εικονόφιλων, αποτελεί τη σημαντικότερη ιστορική πηγή γι' αυτή την ιστορική περίοδο. Θεοφάνης, Χρονογραφία (σελ. 397-398)

ἑνὸς γὰρ ζώου τὸν φόρτον διαστρέψαντος, ἑταῖρος τοῦ δεσπότου τοῦ ζώου προσφωνεῖ τὸν φόρτον ἀνορθώσας τῇ πατρώᾳ φωνῇ· τόρνα, τόρνα φράτρε. καὶ ὁ μὲν κύριος τοῦ ἡμιόνου τὴν φωνὴν οὐκ ᾔσθετο. οἱ δὲ λαοὶ ἀκούσαντες, καὶ τοὺς πολεμίους ἐπιστῆναι αὐτοῖς ὑπονοήσαντες, εἰς φυγὴν ἐτράπησαν, τόρνα, τόρνα μεγίσταις φωναῖς ἀνακράζοντες. Ὁ δὲ Χαγάνος μεγάλην δειλίαν περιβαλόμενος, ἀκρατῶς ἔφυγεν.

Πρώτη γραπτή αναφορά στο όνομα βλάχος γίνεται από τον Γεώργιο Κεδρηνό. Ο Γεώργιος Κεδρηνός ήταν μοναχός και βυζαντινός χρονογράφος. Έζησε στο τέλος του 11ου και στις αρχές του 12ου αιώνα. Έγραψε το έργο Σύνοψη Ιστοριών, μια χρονογραφία από την δημιουργία του κόσμου μέχρι την αρχή της βασιλείας του αυτοκράτορα Ισαάκιου Κομνηνού το 1057 μ.Χ. στο οποίο κάνει μια συρραφή των έργων παλαιότερων χρονογράφων και ιστοριογράφων (Ψευδοσυμεών, Θεοφάνη, Γεώργιου Μοναχού). Για τα γεγονότα μεταξύ 811-1057 αντιγράφει πιστά τον Ιωάννη Σκυλίτζη. Περιγράφοντας την τύχη των τεσσάρων γιων του κόμη Νικόλα (κομητόπουλοι) αναφέρει πως ο Δαβίδ φονεύθηκε απο Βλάχους οδίτες (φύλακες) στην περιοχή της Καστοριάς το 976 μ.Χ, ο Μωυσής σκοτώθηκε στην πολιορκία των Σερρών και ο Ααρών εξολοθρεύτηκε ως προδότης από τον αδελφό του Σαμουήλ Β' που μετέπειτα ανακηρύχθηκε τσάρος όλης της Βουλγαρίας. Γεώργιος Κεδρηνός, Σύνοψις Ιστοριών (τόμος Β σελ. 435)

τούτων δὲ τῶν τεσσάρων ἀδελφῶν Δαβὶδ μὲν εὐθὺς ἀπεβίω ἀναιρεθεὶς μέσον Καστορίας καὶ Πρέσπας καὶ τὰς λεγομένας Καλὰς δρῦς παρά τινων Βλαχῶν ὁδιτῶν, Μωϋσῆς δὲ τὰς Σέρρας πολιορκῶν λίθῳ ἀπὸ τοῦ τείχους βληθεὶς ἐτελεύτησε· καὶ τὸν Ἀαρὼν δὲ τὰ Ῥωμαίων, ὡς λέγεται, φρονοῦντα ἢ τὴν ἀρχὴν εἰς ἑαυτὸν σφετεριζόμενον ἀνεῖλεν ὁ ἀδελὸς Σαμουὴλ παγγενεί, κατὰ τὴν ιδ' τοῦ Ἰουλίου μηνός, ἐν τῇ τοποθεσίᾳ τῆς Ῥαμετανίτζας, μόνου Βλαδοσθλάβου τοῦ καὶ Ἰωάννου διασωθέντος, τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, παρὰ Ῥαδομηροῦ τοῦ καὶ Ῥωμανοῦ, τοῦ υἱοῦ τοῦ Σαμουήλ. καὶ καθίσταται μόναρχος Βουλγαρίας ἁπάσης ὁ Σαμουήλ.

Ο Αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος θα καθορίσει με σιγίλιο του τα όρια της αρχιεπισκοπής Αχρίδος τον Μάιο του 1020 μ.Χ και θα αναφερθεί στους ἀνὰ πᾶσαν Βουλγαρίαν Βλάχων. Gelzer, Heinrich: Ungedruckte and wenig bekannte Bistümerverzeichnisse der orientalischen Kirche. Byzantinische Zeitschrift 2 (1893)

Οὐ μόνον δὲ τὰς ἐξ ὀνόματος τεϑείσας ἐπισκοπὰς ἔχειν θεσπίζομὲν τὸν ἁγιώτατον ἀρχιεπίσκοπον Βουλγαρίας, ἀλλ᾽ εἰ καὶ λοιπαὶ ὑπελείφϑησαν | διὰ λήϑην μὴ ἐμφανισϑεῖσαι καὶ τῶν Βουλγαρικῶν ὅρων ἐντός εἰσι, καὶ ταύτας διακατέχειν καὶ δεσπόζειν παρακελευόμεϑα, καὶ ὅσα ἕτερα ὑπελείφθησαν κάστρα ἐκτός τῶν σιγιλλίων τῆς βασιλείας μου, ταῦτα πάντα κατέχειν τὸν αὐτὸν ἁγιώτατον ἀρχιεπίσκοπον καὶ λαμβάνειν τὸ κανονικὸν αὐτῶν πάντων καὶ τῶν ἀνὰ πᾶσαν Βουλγαρίαν Βλάχων καὶ τῶν περὶ τὸν Βαρδάρειον Τουρκῶν, ὅσοι ἐντὸς Βουλγαρικῶν ὅρων εἰσὶ, τιμᾶν δὲ αὐτὸν καὶ σέβεσϑαι μεγάλως καὶ ἀκούειν τοῦ λόγου αὐτοῦ καὶ τῆς παραινέσεως καὶ πάντας τοὺς ἐν Βουλγαρίᾳ στρατηγοὺς καὶ λοιποὺς ἀπαιτητὰς καὶ ἄρχοντας, καὶ μὴ περικόπτεσϑαι αὐτοὺς μήτε εἰς μοναστήριον Βουλγαρικὸν, μήτε εἰς ἐκκλησίαν ἢ ἐv οἷωδήποτε ἐκκλησιαστικῷ ὅλως πράγματι, μήτε κωλύειν αὐτὸν μήτε τοὺς ὑπ᾽ αὐτὸν θεοφιλεστάτους ἐπισκόπους ἢ ἐμποδίζειν τούτους, ἵνα μὴ μεγάλην καὶ ἀσυμπαθή ὁ τοιοῦτος ἀπὸ τῆς βασιλείας ἡμῶν ἀγανάκτησιν . . . . . . Ὅϑεν καὶ πρὸς εἴδησιν τῶν μεϑ ἡμᾶς βασιλέων ποιήσαντες τὸ παρὸν σιγίλλιον, δεδώκαμεν τῷ ἁγιωτάτῳ ἀρχιεπισκόπῳ, βουλλώσαντες τῷ βουλλωτηρίῳ τῆς βασιλείας ἡμῶν διὰ μολίβδου μηνὶ μαίῳ ἔτους ἑξακισχιλιοστοῦ πεντακοσιοστοῦ εἰκοστοῦ ὀγδόου. (Μάιος του βυζαντινού έτους 6528 = 1020 μ.Χ)

Ο Κεκαυμένος στο Στρατηγικόν του αναφέρει με ποιο τρόπο ο Νικουλιτζάς (Νικολίτσας), Έλληνας ευγενής και κυβερνήτης των Σερβίων με τα αξιώματα του δούκα και δομεστίκου των εξκουβίτων της Ελλάδος, πήρε το 980 μ.Χ τον τίτλο «Αρχηγός των Βλάχων της Ελλάδας» από τον Βασίλειο Β' τον Βουλγαροκτόνο. Κεκαυμενος, Περι αξιωμάτων και τιμής Ρωμαίων (σελ.96)

Εἴπω δὲ τῇ βασιλείᾳ σοῦ τι τοιοῦτον. ὁ πάππος μου ὁ Νικουλιτζᾶς πολλὰ κοπιάσας ὑπὲρ τῆς Ῥωμανίας ἔφθασε καὶ δοὺξ Ἑλλάδος φιλοτιμηθεὶς ὡς πιστὸς παρὰ τῶν κρατούντων. καὶ τὴν μὲν ἐξουσίαν ταύτην εἶχεν ἀδιάδοχον διὰ χρυσοβούλλου, ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ δομεστικᾶτον τῶν ἐξκουβίτων τῆς Ἑλλάδος. προσῆλθε δὲ τις ὀνόματι Πέτρος ἀδελφόπαις ὦν τοῦ βασιλέως Φραγγίας πρὸς τὸν μακαρίτην βασιλέα κῦρ Βασίλειον ἐν τῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς βασιλείας αὐτοῦ. καὶ ἐτίμησεν αὐτὸν σπαθάριον προβαλόμενος αὐτὸν δομέστικον τῶν ἐξκουβίτῶν Ἑλλάδος. ἔγραψε δὲ πρὸς τὸν πάππον μου· γνωστὸν ἔστω σοι, βέστα, ὡς προσῆλθεν εἰς τὴν δούλωσιν τῆς βασιλείας Πέτρος ὁ γνήσιος ἀνεψιὸς τοῦ ῥηγὸς Γερμανῶν καί, ὡς λέγει, ἐτύπωσεν εἶναι καὶ ἀποθανεῖν δοῦλος τῆς βασιλείας μου. τούτου τὴν πίστιν ἀποδεξαμένη ἡ βασιλεία μου ἐτύπωσεν αὐτὸν σπαθάριον ἐπὶ τοῦ χρυσοτρικλίνου. ἐπεὶ δὲ ἐθνικός ἐστιν, οὐ κατεδέξατο ἡ βασιλεία μου προβαλέσθαι αὐτὸν στρατηγόν ἵνα μὴ ἀχρειώσωμεν τοὺς Ῥωμαίους, ἀλλὰ προεβάλετο αὐτὸν δομέστικον τῶν ὑπὸ σε ἐξκουβίτων. γινώσκουσα δὲ ἡ βασιλεία μου ὅτι ἀπὸ τοῦ μακαρίτου μου πατρὸς ἔχεις τοῦτο διὰ χρυσοβούλλου, ἀντὶ τῶν ἐξκουβίτων δωρεῖταί σοι τὴν ἀρχὴν τῶν Βλάχων Ἑλλάδος.

Σε άλλο σημείο αναφέρεται στα γεγονότα της στάσης του Μούλτου (1066 μ.Χ) στη Λάρισα. Κατά την βασιλεία του Κωνσταντίνου Ι' Δούκα η αυξημένη φορολόγηση οδήγησε τους Βλάχους και τους Τρικαλίτες σε επανάσταση ενάντια στον αυτοκράτορα. Με επικεφαλής τους τον Ιωάννη Γρημιανήτη και τον Γρηγόριο Βαμβακά ζητούν στο σπίτι του βλάχου Βεριβόη απο τον πρωτοσπαθάριο Νικουλιτζά τον Δελφινά (εγγονό του Νικουλιτζά που αναφέρθηκε παραπάνω) να αναλάβει την αρχηγία της εξέγερσης. Εκείνος, αν και είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς να ενημερώσει τον Δούκα για τα επερχόμενα και βλέποντας πως δεν μπορεί να τους εξευμενίσει, τίθεται επικεφαλής της εξέγερσης προκειμένου να μπορεί να ελέγχει τις κινήσεις τους ενώ παράλληλα ενημέρωνε την Πόλη για αυτές. Μετά την κατάληψη των κάστρων του Κίτρους και των Σερβίων ζητεί από τους στασιαστές να κάνουν ειρήνη καθώς έλαβε από τον αυτοκράτορα υποσχέσεις για την ευνοϊκή αντιμετώπιση τους και των αιτημάτων τους. Η επανάσταση τελικά έληξε με την σύλληψη των προκρίτων των Βλάχων Σθλαβωτά τον Καρμαλάκη και των Λαρισαίων Θεόδωρου Σκρίβονα τον Πεταστόν. Κεκαυμένος, Περί στρατηγού φρονήμου (σελ. 66-71)

Ἀποστείλαντες γὰρ πρὸς αὐτὸν τοὺς ἀρχηγοὺς αὐτῶν, τόν τε Ἰωάννην ἀποπρωτοσπαθάριον τὸν Γρημιανήτην καὶ Γρηγόριον τὸν Βαμβακᾶν, ἀπεκάλυψαν αὐτῷ πάντα. αὐτὸς δὲ προσεποιήσατο πάντα ἀγνοεῖν καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὅτι· πάντως εἴ τι ποιήσετε ὑμεῖς, τοῦτο κἀγώ. τὸ ὅλον δὲ ἐσπούδαζεν ἵνα ἀφ'οὗ συνέλθωσι πάντες, εἰ δυνηθείη, διαστρέψαι αὐτούς. ἐκεῖνοι δὲ εἶχον τὸ συναγώγιον αὐτῶν εἰς τὴν αὔριον εἰς τὴν οἰκίαν Βεριβόου τοῦ Βλάχου. ἐπεὶ δὲ ἐμήνυσαν οὗτοι πρὸς τοὺς Βλάχους ὅτι· καὶ ὁ πρωτοσπαθάριος Νικουλιτζᾶς ὁ Δελφινᾶς συνῆλθε τῇ βουλῇ ἡμῶν (πρωτοσπαθάριος γὰρ ἦν τὸ τότε), ἐχάρησαν μεγάλως καὶ ἠβουλήθησαν ἐλθεῖν πάντες πρὸς αὐτόν....
........... ἀπὸ μὲν τῶν Βλάχων τὸν πρόκριτον αὐτῶν ἄρχοντα Σθλαβωτᾶν τὸν Καρμαλάκην, ἀπὸ δὲ τῶν Λαρισσαίων Θεόδωρον Σκρίβονα τὸν Πεταστόν.

Ο Κεκαυμένος μας πληροφορεί επίσης για την τύχη του Δελφινά τον οποίο μετά το τέλος της εξέγερσης ο Κωνσταντίνος τον φυλάκισε στο κάστρο της Αμάσειας. Από εκεί έγραφε στον παππού του συγγραφέα, με τον οποίο ήταν συμπέθεροι, για τα γεγονότα της στάσης. Παρακάτω, σε μια προσπάθεια να υπερασπιστεί την πολιτική κληρονομιά και τις τακτικές του συγγενή του, ο Κεκαυμένος ρίχνει το φταίξιμο εξ ολοκλήρου στους Βλάχους και καταφέρεται εναντίον τους με έναν πρωτοφανή λίβελο. Επίσης θεωρεί πως είναι Δάκες και Βεσσοί στην καταγωγή και πως κατέβηκαν στην Ήπειρο και τη Μακεδονία αφού τους νίκησε ο αυτοκράτορας Τραϊανός (53-117 μ.Χ), άποψη όμως που δεν την αναφέρει κανείς άλλος σύγχρονος ή μεταγενέστερος ιστορικός της εποχής που αναφέρεται (106 μ.Χ) γεγονός που την καθιστά αβάσιμη. Κεκαυμενος, Περί απιστείας των βλάχων (σελ. 74-75)

Παραγγέλλω δὲ ὑμῖν καὶ τοῖς ἐξ ὑμῶν τοῦτο. ἐπεὶ δὲ τὸ τῶν Βλάχων γένος ἄπιστόν τε παντελῶς καὶ διεστραμμένον, μήτε εἰς Θεὸν ἔχον πίστιν ὀρθὴν μήτε εἰς βασιλέα μήτε εἰς συγγενῆ ἢ εἰς φίλον ἀλλὰ ἀγωνιζόμενον πάντας καταπραγματεύεσθαι, ψεύδεται δὲ πολλὰ καὶ κλέπτει πάνυ, ὀμνύμενον καθεκάστην ὅρκους φρικωδεστάτους πρὸς τοὺς ἑαυτοῦ φίλους καὶ ἀθετοῦν ῥᾳδίως, ποιοῦν τε ἀδελφοποιήσεις καὶ συντεκνίας καὶ σοφιζόμενον διὰ τούτων ἀπατᾶν τοὺς ἁπλουστέρους, οὐδέποτε δὲ ἐφύλαξε πίστιν πρός τινα οὐδὲ πρὸς τοὺς ἀρχαιοτέρους βασιλεῖς τῶν Ῥωμαίων. πολεμηθέντες παρὰ τοῦ βασιλέως Τραϊανοῦ καὶ παντελῶς ἐκτριβέντες ἑάλωσαν καὶ τοῦ βασιλέως αὐτῶν τοῦ λεγομένου Δεκαβάλου ἀποσφαγέντος καὶ τὴν κεφαλὴν ἐπὶ δόρατος ἀναρτηθέντος ἐν μέσῃ τῇ πόλει Ῥωμαίων. οὗτοι γὰρ εἰσὶν οἱ λεγόμενοι Δᾶκαι καὶ Βέσοι. ᾤκουν δὲ πρότερον πλησίον τοῦ Δανουβίου ποταμοῦ καὶ τοῦ Σάου, ὃν νῦν ποταμὸν Σάβαν καλοῦμεν, ἔνθα Σέρβοι. ἀρτίως οἰκοῦσιν, ἐν ὀχυροῖς καὶ δυσβάτοις τόποις. τούτοις θαρροῦντες. ὑπεκρίνοντο ἀγάπην καὶ δούλωσιν πρὸς τοὺς ἀρχαιοτέρους τῶν Ῥωμαίων βασιλεῖς καὶ ἐξερχόμενοι τῶν ὀχυρωμάτων ἐλεΐζοντο τὰς χώρας τῶν Ῥωμαίων. ὅθεν ἀγανακτήσαντες κατ'αὐτῶν, ὡς εἴρηται, διέφθειραν αὐτούς. οἳ καὶ ἐξελθόντες τῶν ἐκεῖσε διεσπάρησαν ἐν πάσῃ τῇ Ἠπείρῳ καὶ Μακεδονίᾳ, οἱ δὲ πλείονες αὐτῶν ᾤκησαν τὴν Ἑλλάδα. εἰσὶ καὶ δειλοὶ πάνυ λαγωῶν ἔχοντες καρδίαν, θάρσος δὲ ἔχοντες καὶ τοῦτο ἀπὸ δειλίας. παραγγέλλω οὖν ὑμῖν ἵνα μὴ πιστεύητε τούτοις τὸ σύνολον. καὶ εἰ γένηταί ποτε μοῦλτον καὶ ὑποκρίνονται ἀγάπην καὶ πίστιν, ἐξομνύμενοι εἰς τὸν Θεὸν φυλάξαι ταύτην, μὴ πιστεύητε αὐτοῖς. κρεῖττον γάρ ἐστιν ὑμῖν μὴ ὁρκίσαι αὐτοὺς τὸ σύνολον μήτε ὅρκον δοῦναι ἀλλὰ παρατηρῆσαι αὐτοὺς ὡς κακούς, ἢ ὀμόσαι ἢ δέξασθαι ὅρκον. χρὴ οὖν μὴ πιστεύειν αὐτοῖς τὸ σύνολον, πλὴν ὑποκρίνου καὶ σὺ φίλος αὐτῶν. εἰ δὲ καί ποτε γενήσεται ἀνταρσία εἰς Βουλγαρίαν, καθὼς προείρηται, καὶ εἰ φίλοι σου ὁμολογοῦσιν εἶναι ἢ καὶ ὄμνυνται, μὴ πιστεύσῃς αὐτοῖς. {ρπη´ περι προσοχῆσ παντοίασ} εἰ δὲ καὶ τὰς γυναῖκας καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν εἰσάγωσιν εἰς τὸ κάστρον τῆς Ῥωμανίας, πρότρεψον εἰσαγαγεῖν αὐτάς, πλὴν ἔνδον τοῦ κουλὰ ἔστωσαν· αὐτοὶ ἔξω ἔστωσαν καὶ εἴπερ θέλουσιν εἰσέρχεσθαι εἰς τὰς φαμιλίας αὐτῶν, δύο ἢ τρεῖς εἰσερχέσθωσαν· ὁπόταν δὲ αὐτοὶ ἐξέλθωσιν, ἄλλοι πάλιν εἰσερχέσθωσάν σοι. ἀκρίβειαν δὲ ἔχε ἐπὶ τῶν τειχέων καὶ ἐπὶ τῶν πυλῶν πολλήν. οὕτως δὲ ποιῶν ἐν ἀσφαλείᾳ ἔσῃ. εἰ δὲ καὶ ἐάσεις πολλοὺς εἰσελθεῖν εἰς τὰς φαμιλίας αὐτῶν, προδοθήσεται τὸ κάστρον παρ'αὐτῶν καὶ δηχθήσῃ ὑπ'αὐτῶν ὡς ὑπὸ ἀσπίδος, καὶ τότε μνησθήσῃ τῶν παραγγελιῶν μου. ἀλλ'ἐὰν φυλάξεις ταῦτα, ἕξεις καὶ αὐτοὺς ὑποχειρίους σοῦ καὶ σοι τὸ ἀφρόντιστον προσγενήσεται.

 

Η Άννα Κομνηνή γεννήθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 1083 και ήταν Βυζαντινή ιστορικός, κόρη και πρωτότοκο παιδί του αυτοκράτορα Αλέξιου A' Κομνηνού. Το 1091 μνηστεύθηκε τον Κωνσταντίνο Δούκα, γιο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δούκα ενώ, μετά τον θάνατο του το 1097, παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βρυέννιο. Το 1137, μετά τον θάνατο του συζύγου της Νικηφόρου Βρυέννιου, αποσύρεται στην Αγία Μονή της Κεχαριτωμένης, στην Κωνσταντινούπολη, όπου και συνέγραψε μεταξύ του 1137 και του 1148 την Αλεξιάδα (15 βιβλία) στο οποίο κατέγραψε την ιστορία του πατέρα της Αλέξιου μεταξύ 1069 και 1118. 
Στο 5ο βιβλίο της περιγράφοντας την εκστρατεία του Αλέξιου Κομνηνού εναντίων των Νορμανδών στη Θεσσαλία περί το 1083 μ.Χ αναφέρει την διαδρομή που ακολούθησε για να αποφύγει τα ισχυρά εχθρικά στρατεύματα του Βοημούνδου που φρουρούσαν τα Τέμπη. «Φτάνει στην περιοχή της Λάρισας, περνάει από το βουνό των Κελλίων, αφήνει στα δεξιά του τη δημόσια λεωφόρο και το βουνό που οι ντόπιοι ονομάζουν Κίσσαβο και κατεβαίνει στο Εζεβάν, ένα βλάχικο χωριό, πολύ κοντά στην Ανδρωνία.» Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς (vol 1 σελ.169)

Καὶ τοῖς μέρεσι τῆς Λαρίσσης ἐγγίσας καὶ διελθὼν διὰ τοῦ βουνοῦ τῶν Κελλίων καὶ τὴν δημοσίαν λεωφόρον δεξιόθεν καταλιπὼν καὶ τὸν βουνὸν τὸν οὑτωσὶ ἐγχωρίως καλούμενον Κίσσαβον κατῆλθεν εἰς Ἐζεβάν· χωρίον δὲ τοῦτο Βλαχικὸν τῆς Ἀνδρωνίας ἔγγιστα διακείμενον.

Στο 8ο βιβλίο της περιγράφει τους πολέμους ενάντια στους Πετσενέγκους και την νίκη του πατέρα της στην μάχη του Λεβονίου (1091 μ.Χ). Ο Αλέξιος για να ενισχύσει τα βυζαντινά στρατεύματα παραγγέλνει στον Καίσαρα Νικηφόρο τον Μελίσση να στρατολογήσει άντρες από τις νομαδικές φυλές (οι οποίοι καλούνταν Βλάχοι στην καθομιλουμένη) και Βουλγάρους: Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς (vol II σελ 8)

Ἔφθασε γὰρ διὰ γραμμάτων δηλώσας συλλέξασθαι ὁπόσους ἂν δυνηθείη οὐκ ἀπὸ τῶν ἤδη ἐστρατευμένων (ἐκείνους γὰρ φθάσας εἰς τὰς πόλεις ἁπανταχῇ τῆς ἑσπέρας διέσπειρεν ἐφ' ᾧ φρουρεῖν τὰ κυριώτερα τῶν πολιχνίων), ἀλλὰ κατὰ μέρος νεολέκτους καταλέγων, ὁπό σοι τε ἐκ Βουλγάρων καὶ ὁπόσοι τὸν νομάδα βίον εἵλοντο (Βλάχους τούτους ἡ κοινὴ καλεῖν οἶδε διάλεκτος) καὶ τοὺς ἄλλοθεν ἐξ ἁπασῶν τῶν χωρῶν ἐρχομένους ἱππέας τε καὶ πεζούς.

Στο 10ο βιβλίο της περιγράφει στην εκστρατεία των βυζαντινών στρατευμάτων ενάντια στους Κουμάνους (1094 μ.Χ). Μία νύχτα, λίγες μέρες πριν την μάχη, ένας βλάχος ευγενής ο Πουδίλος έτρεξε να ειδοποιήσει τον Αλέξιο που βρισκόταν στην Αρχαία Αγχίαλο ότι οι Κουμάνοι περνούσαν τον Δούναβη και κινούνταν εναντίον τους. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς (vol II σελ 61)

Νυκτὸς δὲ καταλαβόντος Πουδίλου τινὸς ἐκκρίτου τῶν Βλάχων καὶ τὴν τῶν Κομάνων διὰ τοῦ Δανούβεως δια περαίωσιν ἀπαγγείλαντος, δέον ἔκρινεν αὐγαζούσης τῆς ἡμέρας μετακαλεσάμενος τοὺς ἐκκρίτους τῶν συγγενῶν τε καὶ ἡγεμόνων βουλεύσασθαι ὅ τι δεῖ ποιεῖν.

Ο Βενιαμίν εκ Τουδέλης (1130-1173 μ.Χ) ήταν ισπανοεβραίος περιηγητής που ταξίδεψε στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική τον 12ο αιώνα. Στα 1160 μ.Χ ταξιδεύοντας στις ελληνικές χώρες του Βυζαντίου επισημαίνει την ύπαρξη βλάχικων πληθυσμών στα βουνά της περιοχής της Λαμίας, στα όρια της σημερινής Θεσσαλίας, σε μία περιοχή την οποία αποκαλεί Βλαχία.The Itinerary of Rabbi Benjamin of Tudela (1840) (σελ. 48)

«Σε μια ημέρα φθάνουμε στο Σινόν ποταμό [Ζητούνι/Λαμία], όπου ζουν πενήντα περίπου Ιουδαίοι, με πρώτους ανάμεσά τους τους ραβίνους Σολομώντα και Ιακώβ. Η πόλη βρίσκεται στους πρόποδες των λόφων της Βλαχίας. Στα βουνά αυτά ζει το έθνος που ονομάζεται Βλάχοι. Είναι πολύ γρήγοροι και κατεβαίνουν από τα βουνά για να καταστρέψουν και να λεηλατήσουν την ελληνική γη. Κανείς δεν μπορεί να τους πολεμήσει και κανένας βασιλιάς δεν καταφέρνει να τους κυβερνήσει. Δεν είναι ιδιαίτερα δεμένοι με την πίστη των Ναζαρηνών [χριστιανών], αλλά δίνουν στους εαυτούς τους ιουδαϊκά ονόματα. Μερικοί υποστηρίζουν ότι αυτοί είναι Ιουδαίοι –και πράγματι αποκαλούν τους Εβραίους αδελφούς τους– και όταν συναντώνται μαζί τους, αν και τους ληστεύουν, δεν τους σκοτώνουν, όπως κάνουν με τους Έλληνες. Είναι όλοι μαζί εκτός νόμου» 

Ο Νικήτας Χωνιάτης ή Ακομινάτος (περ. 1155 - περ. 1216) ήταν Βυζαντινός Έλληνας υψηλόβαθμος αξιωματούχος του βυζαντινού κράτους και ιστορικός. Θεωρείται ο σημαντικότερος βυζαντινός ιστορικός του 12ου αιώνα, όντας αυτόπτης μάρτυρας της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Το κυριότερο έργο του είναι η Χρονική Διήγησις (Ιστορία Κωνσταντινουπόλεως), όπου καλύπτονται γεγονότα που αφορούν την ιστορία της Κωνσταντινούπολης από το 1118 έως το 1207 μ.Χ. Στο έργο του αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στους πολέμους του Ισαάκιου Β' Αγγέλου εναντίον των Βουλγάρων και στους Βλάχους της δυναστείας των Ασανηδών (1186-87,1190). Στον Χωνιάτη όμως έχουμε και την πρώτη αναφορά της Θεσσαλίας ως Μεγάλη Βλαχία αναφερόμενος στον διαμοιρασμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά την κατάληψη της Πόλης από του Λατίνους το 1204 μ.Χ. Ο Μιχαήλ Α' Κομνηνός Δούκας ή Μιχαήλ Α' Άγγελοςς έγινε ιδρυτής του Δεσποτάτου της Ηπείρου ενώ ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός, ηγετικός αρχηγός της Δ΄ Σταυροφορίας, έγινε Βασιλιάς της Θεσσαλονίκης και επέκτεινε τις κτήσεις του στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα καταλαμβάνοντας τη Θήβα και την Αθήνα. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις (σελ 841)

Αἰτωλίαν δὲ καὶ τὰ τῇ Νικοπόλει προσοριζόμενα καὶ ὅσα πρόεισιν ἐς Ἐπίδαμνον ὁ Μιχαὴλ ἰδιώσατο, ὃν ἐκ σπερμάτων σκοτίων ὁ σεβαστοκράτωρ ἐφύτευσεν Ἰωάννης ὁ Δούκας. ὁ δὲ μαρκέσιος Βονιφάτιος τῇ Θεσσαλονίκῃ προσεδρεύων ὑποκειμένην εἶχεν ἑαυτῷ τὴν ἐς Ἁλμυρὸν ἐκτεινομένην ἀγχίαλον πᾶσαν καὶ πεδίων ἤρχετο Λαρισσαίων καὶ μετελάγχανε τῶν φόρων ὁπόσοι ἐξ Ἑλλάδος καὶ τῆς νήσου τοῦ Πέλοπος εἰσεπράττοντο. ἐπὶ δὲ τούτοις καὶ ἄλλος τις τὰ Θετταλίας κατέχων μετέωρα, ἃ νῦν μεγάλη Βλαχία κικλήσκεται, τοπάρχης ἦν τῶν ἐκεῖ.

Τον όρο Μεγάλη Βλαχία για να προσδιορίσει την Θεσσαλία επαναλαμβάνει επίσης και ο λόγιος, διπλωμάτης και ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης (1217 ή 1220 - 1282) στο έργο του Χρονική Συγγραφή που πραγματεύεται γεγονότα της περιόδου από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους μέχρι την ανακατάληψη της από τους Παλαιολόγους(1204-1262). Αμέσως μετά τον θάνατο του Μιχαήλ Α' Κομνηνου Δούκα το 1215 Δεσπότης Ηπείρου αναλαμβάνει ο ετεροθαλής αδελφός του Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας στέλνοντας τον ανιψιό του Μιχαήλ Β' Κομνηνό Δούκα, νόμιμο διάδοχο, εξορία. Ο Θεόδωρος κατέλαβε την Θεσσαλία και την Μακεδονία το 1216, την Βέροια το 1220, τις Σέρρες και την Δράμα το 1221 και το 1224 κατέλαβε τελικά την Θεσσαλονίκη, καταλύοντας την εκεί λατινική διοίκηση. Μετά και την κατάληψη της Αδριανούπολης το 1225 στράφηκε εναντίον των Βουλγάρων για να τους αντιμετωπίσει. Ο Βούλγαρος Ιωάννης Ασέν Β' μετά την συντριπτική του νίκη ενάντια στα στρατεύματα του Θεόδωρου Δούκα στη μάχη της Κλοκοτινίτζας (1230) με μια αιφνιδιαστική επίθεση λυμαίνεται το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή (σελ 46)

ἐβούλετο γὰρ δεσπόσαι τῶν τοιούτων, οὗ καὶ τετύχηκεν. ἐπεὶ γὰρ κατ᾽ αὐτῶν ἐχώρει, πάντες ἀναιμωτὶ τούτωι ὑπέπιπτον, καὶ γίνεται μὲν ὑπ᾽ αὐτὸν ἡ Ἁδριανοῦ, ἐκ τοῦ σχεδὸν δὲ καὶ τὸ ∆ιδυμότοιχον, εἶτα Βολερὸν ἅπαν, Σέρραι, Πελαγονία καὶ Πρίλαπος· καὶ τὰ πέριξ τούτων κατέδραμε, καὶ τῆς μεγάλης Βλαχίας ἀλλὰ καὶ τοῦ Ἐλβάνου κατακυριεύει, καὶ μέχρι τοῦ Ἰλλυρικοῦ τὰς λείας ποιεῖ.

Τα εδάφη του Θεόδωρου μοιράστηκαν μεταξύ του Ιωάννη Β΄ Ασέν (Θράκη και Μακεδονία πλην Θεσσαλονίκης) και των αδελφών του Θεόδωρου, Μανουήλ Δούκα (Θεσσαλονίκη) και Κωνσταντίνου Δούκα (Ακαρνανία) ενώ ο ανιψιός του Μιχαήλ Β΄ Κομνηνός Δούκας επέστρεψε στην Ήπειρο από την εξορία και στέφθηκε Δεσπότης. Ο Μανουήλ Δούκας επτά χρόνια μετά (1230) έχασε τον θρόνο της Θεσσαλονίκης καθώς ο τυφλός πλέον Θεόδωρος Δούκας, αφού κέρδισε την ελευθερία του από τον Ιωάννη Άσεν Β', όρισε διάδοχο του τον υιό του Ιωάννη Κομνηνό Δούκα. Ο Μανουήλ Δούκας διωκόμενος κατέφυγε στον Ιωάννη Γ' Βατάτζη, αυτοκράτορα της Νίκαιας, και του ζήτησε χρήματα και πλοία για να καταλάβει την Θεσσαλία γεγονός που πέτυχε το 1239 μ.Χ και έγινε ηγεμόνας της. Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή (σελ 66)

Ὁ μὲν οὖν Μανουὴλ τῇ Ἀττάλου προσοκείλας παρὰ προσδοκίαν τοὺς ἐξ Ἄγαρ εὗρε φιλανθρωπίᾳ μᾶλλον πρὸς αὐτὸν χρησαμένους· ἐπεὶ γὰρ εἰρήκει πρὸς τὸν βασιλέα Ἰωάννην τυγχάνειν αὐτοῦ τὴν ὁρμήν, παρεχώρησάν τε τούτῳ τὴν δίοδον καὶ ἐφοδιασάμενοι προσηκόντως. ἐκεῖθεν οὖν πρὸς τὸν βασιλέα ἀφίκετο οὗτος, καὶ ὁ βασιλεὺς ἀσμένως τε τοῦτον ἐδέξατο καὶ ὡς προσῳκειωμένον τῷ γένει καὶ ὡς πάλαι δεσπότην ὠνομασμένον· δοὺς δὲ αὐτῷ χρῆμα καὶ τριήρεις ἓξ περὶ Μεγάλην Βλαχίαν ἀφῆκεν, ὅρκους παρ' αὐτοῦ λαβὼν φρικώδεις, οἷος ἐκεῖνος συνέσεως καὶ ἀγχινοίας πλήρης ὤν. καταλαβὼν οὖν τὸν τῆς ∆ημητριάδος χῶρον ὁ Μανουὴλ κἀκεῖθεν τοῖς μὲν τῶν οἰκείων γραφαῖς παρασημήνας τὴν αὐτοῦ ἔφοδον, τοὺς δὲ ὑποθέλξας ταῖς ὑποσχέσεσιν, οὐ διὰ πολλῶν συνηθροίκει τῶν ἡμερῶν περὶ αὐτὸν στράτευμα, ἦρξέ τε Φαρσάλων καὶ Λαρίσσης καὶ Πλαταμῶνος καὶ τῶν περὶ αὐτά.

Ο Μανουήλ Δούκας δεν άργησε να πεθάνει (1241) και έτσι ο ανιψιός του Μιχαήλ Β' Δούκας κατέλαβε την Θεσσαλία και τοποθέτησε στρατιωτικό ηγεμόνα της τον νόθο του γιο Ιωάννη Α' Δούκα ενώ μετά και τον θάνατο του Ιβαν Άσεν Β' την ίδια χρονιά ο Ιωάννης Βατατζής Γ' εκστράτευσε και κυρίευσε την Θεσσαλονίκη το 1242 φυλακίζοντας τον Θεόδωρο. Ο Βατατζής πεθαίνει το 1254 στο Νυμφαίο Ιωνίας και ο υιός του Θεόδωρος Β' Λασκάρης, που ανέλαβε αυτοκράτορας, συμμάχησε πρόσκαιρα με τον Μιχαήλ Β' Δούκα προσαρτώντας το Δυρράχιο και τα Σέρβια. Πεθαίνοντας τέσσερα χρόνια μετά βαριά άρρωστος (1258), επίσης στο Νυμφαίο, αφήνει διάδοχο τον ανήλικο του γιο Ιωάννη Δ' Λάσκαρη και συναυτοκράτορα του, ως κηδεμόνα του, τον Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, μετέπειτα ελευθερωτή της Πόλης. Ο Μιχαήλ Β' Δούκας συμμαχεί με τον Φράγκο πρίγκηπα της Αχαΐας Γουλιέλμο Β΄ Βιλλεαρδουίνο και με το Μανφρέδο της Σικελίας για να αντιμετωπίσουν τον Παλαιολόγο. Ο στρατός του Δεσποτάτου της Ηπείρου ενώνεται με τους Λατίνους και τους Βλάχους του Ιωάννη Α' Δούκα από την Θεσσαλία και κινείται εναντίον των βυζαντινών στρατευμάτων του Ιωάννη Παλαιολόγου, αδελφού του Μιχαήλ Η'. Η καθοριστική μάχη γίνεται στην Πελαγονία το 1259 και η στάση του Ιωάννη Α' Δούκα που άλλαξε στρατόπεδο τελευταία στιγμή καθόρισε την έκβαση της και την νίκη των Παλαιολόγων. Για όλα αυτά μας πληροφορεί ο Γεώργιος Παχυμέρης. Ο Γεώργιος Παχυμέρης (1242 – περ. 1310) ήταν λόγιος, θεολόγος, κληρικός, φιλόσοφος, ιστορικός και μαθηματικός με πλούσια εκκλησιαστική και πολιτική δράση και εκτεταμένο συγγραφικό έργο. Οι αναφερόμενοι Μεγαλοβλαχίτες του Ιωάννη Α' Δούκα που συμμετείχαν στην μάχη της Πελαγονίας είναι οι Βλάχοι της Θεσσαλίας και για τον Γεώργιο Παχυμέρη ήταν Έλληνες και απόγονοι των ίδιων ανθρώπων που είχαν κάποτε πολεμήσει στο πλευρό του Αχιλλέα. Γεώργιος Παχυμέρης, Μιχαήλ Παλαιολόγος (σελ 83)

εἶχε δὲ καὶ τὸν ἐκ νοθείας υἱὸν Ἰωάννην μετὰ τοῦ οἰκείου λαοῦ, τὰ μέγιστα συναιρόμενον. ἐκεῖνος καὶ γὰρ ἤδη καθ' αὑτὸν τῇ τοῦ Ταρωνᾶ θυγατρὶ συνών, λαὸν ἐξαίρερον ἔχων, δυνατὸς ἦν καὶ μόνος στρατηγεῖν καὶ προσκτᾶσθαι· τοὺς γὰρ τὸ παλαιὸν Ἕλληνας, οὓς Ἀχιλλεὺς ἦγε, Μεγαλοβλαχίτας καλῶν, ἐπεφέρετο, ὥστε μηδ’ ἔξω προβαίνειν εἴα Βερροίας τὸν Παλαιολόγον καὶ μέγαν δομέστικον Ἰωάννην, τὸν Στρατηγόπουλον Ἀλέξιον καὶ τρίτον τὸν ῾Ραοὺλ Ἰωάννην, συχνὰς δυνάμεις περὶ αὐτοὺς ἔχοντας.

Το 1261 απελευθερώνεται η Κωνσταντινούπολη από τον στρατηγό Αλέξιο Στρατηγόπουλο ενώ το 1271 ο Μιχαήλ Β' Δούκας πεθαίνει αφήνοντας το δυτικό τμήμα του Δεσποτάτου της Ηπείρου στον γιο του Νικηφόρο και την Θεσσαλία στον νόθο Ιωάννη Α' Δούκα ο οποίος χρησιμοποίησε την μικρή πόλη των Νέων Πατρών (Υπάτη) ως πρωτεύουσα ιδρύοντας το κράτος της Μεγάλης Βλαχίας. Για αυτά μας πληροφορεί και το Χρονικόν του Μορέως. Το «Χρονικόν του Μορέως» είναι έμμετρο έργο ανωνύμου χρονικογράφου του 14ου αιώνα. Αποτελείτε από 9235 στίχους και αναφέρεται στην ιστορία της πρώτης και τέταρτης σταυροφορίας, στην λατινική κυριαρχία της Κωνσταντινούπολης των ετών 1204-1261, στην κατάκτηση της Πελοποννήσου και στην ιστορία του πριγκιπάτου της Αχαΐας μέχρι το 1292. Ο συγγραφέας του ελληνικού κειμένου ήταν πιθανότατα γασμούλος, δηλαδή γόνος μεικτού γάμου από Φράγκο πατέρα και Ελληνίδα μητέρα, ή εξελληνισμένος Φράγκος. Οι στίχοι του είναι γραμμένοι σε δημώδη γλώσσα με αρκετές λέξεις προερχόμενες από το λεξιλόγιο των Φράγκων, σε δεκαπεντασύλλαβο ανομοιοκατάληκτο ιαμβικό μέτρο. Οι αναφορές στο κείμενο για την γνωστή μας Βλαχία και τους Βλάχους είναι πολλές. Το Χρονικόν του Μορέως (σελ. 45, 47, 64, 109, 132, 151, 153, 156-159, 161, 169, 174, 177, 184, 236, 296, 323, 354, 362, 364) [κείμενο]

Οὐδὲν ἐγλύτωσαν τινές, μόνη ἡ φτωχολογία·
ὅσοι ἠμπορέσαν κ᾿ ἔφυγαν κ᾿ ἦλθαν ἐκ τὴν Βλαχίαν,
οἱ μὲν ἐγλύτωσαν πεζοὶ κ᾿ ἦλθαν εἰς τὸν Μορέαν,
ἄλλους τινὲς ἐπιάσασιν οἱ Βλάχοι στὴν Βλαχίαν,
τοὺς ἄλλους πάλε ἐσκότωσαν κ᾿ ἐρρουχολόγησάν τους.

Στα μέσα του 12ου αιώνα έχουμε μια σημαντική αναφορά για ύπαρξη Βλάχων στην Αιτωλοακαρνανία. Ο Ιωάννης Απόκαυκος (1153-1233) ήταν Βυζαντινός ιερωμένος και λόγιος και διετέλεσε μητροπολίτης Ναυπάκτου (1199-1232). Πέθανε σαν μοναχός στη μονή Κοζύλης στον Αρχάγγελο Πρέβεζας το 1233. Τα φιλολογικά του έργα είναι αξιόλογα. Σώζονται 145 επιστολές σε κληρικούς, λαϊκούς, κρατικούς αξιωματούχους κ. ά., 7 συνοδικά έγγραφα και 29 κείμενα με θέματα από τα συνοδικά δικαστήρια όπου συνήθως προήδρευε. Σώζονται επίσης 4 διοικητικά έγγραφα και 16 επιγράμματα με διάφορα θέματα. Περιστρέφονται γύρω από το «κατ' έθιμον» δίκαιον και παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τον ιδιωτικό βίο στην κυρίως Ελλάδα τον 11ο και 12ο αιώνα. Σε μια από τις επιστολές του το έτος 1222 αναφέρει:

Έφησε γαρ, ως Αυριλιόνης τις, Ρωμαίων άποικος, όνομα Κωνσταντίνος, Βλάχους τούτο το γένος ο καιρός ωνόμασεν άνθρωπος, κατά χρόνον τον πέρυσι, Βλασίαν, την αυτού θυγατέραν, παρθένον ούσαν και νέαν...

Ενώ ο Απόκαυκος και ο επίσκοπος Βόνιτσας (Νικόλαος) συζητούσαν μετά την θεία λειτουργία στο προαύλιο της εκκλησίας στη Βόνιτσα, αντίκρισαν ηλικιωμένο άνθρωπο, που βρισκόταν σε τραγική κατάσταση εξαιτίας των τραυμάτων του. Ο τραυματίας διηγήθηκε ότι ο Αυριλιόνης, βλαχικής καταγωγής, βίασε την κόρη του Βλασία και χτύπησε σε νυχτερινή ενέδρα με την βοήθεια ομοεθνών του τον ίδιο και τον γαμβρό του. Ο Απόκαυκος διαπιστώνει σοβαρότατες σωματικές κακώσεις και περιγράφει τα τραύματα του πληγωμένου. Ο επίσκοπος Νικόλαος παρακίνησε τον κακοποιημένο οικτρά άνθρωπο να εμφανιστεί στον “πρωτοβεστιάριο” και το “μεσάζοντα” του Θεόδωρου Κομνηνού και να γνωστοποιήσει την απάνθρωπη συμπεριφορά του Αυριλιόνη. Ιωάννης Απόκαυκος, Λαμπρόπουλος Κοσμάς, 1988

 

Καταγωγή
Έχουν γραφεί και έχουν διατυπωθεί πάρα πολλές απόψεις για την ταυτότητα και την προέλευση των Βλάχων. Τα ιστορικά στοιχεία είναι λιγοστά κατά γενική ομολογία ώστε να παγιωθεί και να ισχυροποιηθεί μια συγκεκριμένη αντίληψη. Σκοπός μας είναι να παραθέσουμε τις κυριότερες απόψεις χωρίς να εισέλθουμε σε περισσότερες λεπτομέρειες καθώς αυτές αφορούν την ιστορική έρευνα.

Οι κυριότερες απόψεις καταγωγής των Βλάχων είναι:
α) Από Ρωμαίους κτηνοτρόφους και στρατιωτικούς αποίκους που έπαιρναν σαν πληρωμή για τις υπηρεσίες τους γεωργική γη.
β) Είναι Δακορουμάνικο παρακλάδι
γ) Είναι απόγονοι του αρχαίου Θρακικού λαού των Βησσών ή Ιλλυρικό φύλο
δ) Είναι αυτόχθονοι Έλληνες γλωσσικώς εκλατινισμένοι από τους Ρωμαίους προκειμένου να τελούν ως οροφύλακες των συνόρων της Αυτοκρατορίας ή να υπηρετούν ως μισθοφόροι στις τάξεις των λεγεώνων. Εξάλλου όπως αναφέρουν ιστορικές πηγές μετά την κατάληψη του Ελλαδικού χώρου οι Ρωμαίοι έχοντας θαυμασμό στον πολυδύναμο μακεδονικό στρατό άρχισαν να στρατολογούν γηγενείς μισθοφόρους  και να υιοθετούν το θεσμό  των κλεισουροφυλάκων στους οδικούς άξονες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Προεύλευση της λέξης "Βλάχος"
Και εδώ η ιστορική εύρευνα δεν έχει φτάσει σε ένα γενικώς αποδεκτό συμπέρασμα.
Η ονομασία Βλάχος είναι ασαφής με γενικό κανόνα να σημαίνει τον λατινόφωνο. Κύριες απόψεις όσων αφορά την ετυμολογία του όρου  είναι:
α) Από την παλαιοσλαβική λέξη vlah που σημαίνει ξένος,αλλοεθνής,μη Σέρβος αλλα λατινόφωνος.
β) Από την Γερμανική λέξη Walechen που επίσης σημαίνει ξένο, μη Γερμανό αλλα λατινόφωνο.
γ) Από τον αιγυπτιακό όρο "φελάχ"=αγρότης , αυτός που ασχολείται με γεωργικές εργασίες.
δ) Είναι εξέλιξη της λέξης Βληχή (δωρικά βλαχά)=βέλασμα
ε) Προέρχεται από την λέξη Volcae κέλτικη φυλή η οποία συνόρευε με τα γερμανικά φύλλα και με αυτό το όνομα οι Γερμανοί αποκαλούσαν οποιονδήποτε λατινόφωνο
ζ) Από την συνένωση των λέξεων Βάλε=κοιλάδα και aqua=νερό δείγμα της ενασχόλησης των βλάχων με την κτηνοτροφία και την φροντίδα των ζώων.
η)Από το λατινικό villicus που ήταν για τους Ρωμαίους ο αγρότης.

Άλλες ονομασίες για τους βλάχους :
α) Κουτσόβλαχος: είναι η ελληνική απόδοση του τούρκικου Κιουτσούκ Βαλάχ= Μικρόβλαχοι κάτοικοι δηλαδή της Μικρής Βλαχίας. Έτσι ονομαζόταν η Αιτωλοακαρνανία κατά την εποχή του Βυζαντίου.Εν αντιθέση με τους Μπουγιούκ Βαλάχ= Μεγαλόβλαχοι, κάτοικοι δηλαδή της Μεγάλης Βλαχίας όπως ονομαζόταν η περιοχή της Θεσσαλίας.
β) Τσίντσαροι: βλάχοι Σερβίας-Σκοπίων. Η ονομασία εικάζεται πως προέρχεται από το λατινικό quinquarius (πέντε=quinque στην λατινική-τσιντσι στα βλάχικα) κατάλοιπο της πέμπτης Ρωμαικής λεγεώνας των παλεμάχων Μακεδόνων.
γ) Πριτσόβλαχοι από την λέξη πριτζιά = δυσοσμία που αναδύουν τα ρούχα όσων ασχολούνται με κτηνοτροφικές εργασίες.


Οι Βλάχοι της Ελλάδας δεν αυτοαποκαλούνται με αυτό το όνομα (βλάχοι) στη γλώσσα τους, αλλά με το Αρμάνοι, λέξη που παράγεται από το Romanus (Ρωμαίος Πολίτης): Αρμάνου [Armanu<Ar(o)manu(s)<α+Romanus]. Η ονομασία αυτή σχετίζεται με το διάταγμα του Καρακάλα (Edictum Antoninianum), 212 μ.Χ., με το οποίο γενικεύτηκε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους των Ρωμαϊκών επαρχιών (Romanus cives).