Εισαγωγικά
Α. Η διαμόρφωση της κουτσοβλαχικής γλώσσας
1. Στα πλαίσια του γλωσσικού χάρτη του ελλαδικού χώρου εντάσσεται και η κουτσοβλαχική γλώσσα¹ που πλέον σήμερα δεν λειτουργεί όπως παλαιότερα και ούτε έχει τη δυναμική της διαφοροποίησης και επισήμανσης του συγκεκριμένου πληθυσμιακού τμήματος που τη μιλά. Τα άτομα δηλαδή που τη χρησιμοποιούν, οι αποκαλούμενοι από τη γλωσσολογική επιστήμη Κουτσόβλαχοι², ελαττώνονται στον αριθμό και δεν τα συναντούμε σε συγκεκριμένους οικισμούς. Έτσι η κουτσοβλαχική γλώσσα, που έτσι κι αλλιώς πάντοτε αποτελούσε μια γλωσσική μειονότητα, σήμερα χάνει έστω και αυτή τη «μειονοτική της αυτοτέλεια» και φθίνει καθημερινά μέχρι το βαθμό της εξαφάνισής της, όπως θα προκύψει από τις διαπιστώσεις αυτής της εργασίας.
Για την ιστορία του πράγματος όμως, τη διαχρονική θεώρηση και τη διευκόλυνση της μελέτης της σημερινής γλωσσολογικής κατάστασης της κουτσοβλαχικής γλώσσας, καθώς και άλλων συναφών παραμέτρων (ιστορικών, εθνολογικών, λαογραφικών, κοινωνιολογικών και γλωσσογεωγραφικών), που αφορούν τον κουτσοβλαχικό πληθυσμό, θα δοθεί ένα σύντομο διαγραμματικό πλαίσιο.

Ακόμη δεν έχει καταγράφει η ιστορία των Βλάχων του ελληνικού χώρου σχετικά με την προέλευσή τους, την γλώσσα τους, την παράδοση και τον μικροπολιτισμό τους.

Οι σανταλίδες (Santalaceae) είναι οικογένεια ποωδών και ξυλωδών φυτών, τα οποία, αν και αποκτούν πολυάριθμους βλαστούς και πράσινα φύλλα, αναπτύσσονται συχνά ημιπαρασιτικά, με ριζικά απομυζητικά όργανα, στα υπόγεια μέρη γειτονικών ειδών. Έχουν μικρά άνθη, αρσενικά, θηλυκά και με τα δύο φύλλα μόνοικα ή δίοικα και ο καρπός τους είναι δρύπη ή κάρυο. Η οικογένεια των Σανταλιδών περιλαμβάνει κυρίως είδη γνωστά στις ανατολικές Ινδίες και στο αρχιπέλαγος της Μαλαισίας. Στην ελληνική χλωρίδα αντιπροσωπεύονται από το γένος θέσιο ή θήσειο και από το μικρό θάμνο όσυρη.
Το Thesium vlachorum (Θέσιο των ορέων των Βλάχων) είναι ένα ξυλώδες πολυετές τοπικό ενδημικό είδος της περιοχής του Γράμμου που έχει βρεθεί βόρεια της θέσης Επάνω Αρένας σε υψόμετρο  1900-2050 μ. Φύεται σε πετρώδεις πλαγιές, πετρώδεις θαμνοτόπους και βραχώδη εδάφη ενώ συναντάται σε υψόμετρο 1900-2050μ. Το Thesium vlachorum είναι ένα απειλούμενο είδος που υφίσταται τον κίνδυνο εξαφάνισης αν δε ληφθούν μέτρα για την προστασία του. Περιλαμβάνεται στο κόκκινο βιβλίο των σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελλάδας (RDB). Η περαιτέρω μελέτη και παρακολούθηση του πληθυσμού, το μέγεθος του οποίου μέχρι σήμερα είναι άγνωστο, κρίνεται απαραίτητη. Η προστασία του είδους εξαρτάται από τη βόσκηση, η οποία θα πρέπει να παραμείνει στα σημερινά επίπεδα.

Τα τοπωνύμια του Ξηρολίβαδου θα αναφερθούν σύμφωνα με το ανάγλυφο της περιοχής με τέτοια σειρά ώστε να γίνουν περισσότερο κατανοητά. Ο ευρύτερος χώρος του Ξηρολιβάδου μοιάζει με μία λεκάνη όπου στο κέντρο περίπου της λεκάνης αυτής βρίσκονται η Πάντια (το Τσαΐρι), η Μπάρα (η Λίμνη), τα Πεύκα και ο λόφος του Προφήτη Ηλία στις πλαγιές του οποίου είναι κτισμένο το χωριό. Γύρω –γύρω από τα μέρη αυτά υψώνονται τα βουνά και βέβαια η λεκάνη αυτή είναι ανοιχτή και χαμηλώνει προς το ανατολικό μέρος (προς την Βέροια).
Τα τοπωνύμια που θα παρουσιάσουμε ανήκουν μόνο στα σύνορα του Ξηρολιβάδου. Πρώτα θα αναφέρουμε την βλάχικη ονομασία τους και μετά θα την μεταφράζουμε στα ελληνικά.
Έτσι θα ξεκινήσουμε από το ανατολικό μέρος, θα προχωρήσουμε βόρεια ακολουθώντας την νοητή κυκλική γραμμή της λεκάνης, θα επιστρέψουμε στην αρχική μας θέση και μετά θα ανηφορίσουμε προς το κεντρικό μέρος της λεκάνης (προς το χωριό και τα πεύκα).