Βότανα

Η Κενταύρεια η Βλαχόρειος (Κενταύρια των ορέων των βλάχων / centaurea vlachorum) είναι μια άγρια ορχιδέα που ταξινομήθηκε πρώτη φορά το 1981 από ένα δείγμα που συλλέχθηκε στις 23 Ιουλίου 1976 στη Μηλιά (Σαλατούρα), δώδεκα χιλιόμετρα βόρεια του Μετσόβου στην Βόρεια Πίνδο στα 1870 μέτρα. Ένα δεύτερο δείγμα συλλέχθηκε στη κορυφή Αυτιά, 15 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Μετσόβου ενώ άλλα δείγματα έχουν βρεθεί και στην Αλβανία.
Η Κενταύρεια αυτή, που ονομάστηκε vlachorum προς τιμή των βλάχων που μένουν στα γύρω χωριά, είναι ένα πολύ ξεχωριστό είδος χωρίς στενούς συγγενείς, εύκολα αναγνωρίσιμο χάρις το σχήμα των φύλων του και το μοβ χρώμα των άνθεων του. Είναι πολυετές φυτό με μικρό ριζικό σύστημα, χνουδωτά φύλα και στις δύο πλευρές με 2-3 ανθοφόρους μίσχους μήκους 15-35 cm. Φύεται σε πετρώδεις πλαγιές με σερπεντινικά εδάφη, ξέφωτα δασών και υποαλπικά λιβάδια σε υψόμετρο 1350 - 2150 μέτρων ενώ ανθοφορεί από Ιούλιο έως Αύγουστο.

Οι σανταλίδες (Santalaceae) είναι οικογένεια ποωδών και ξυλωδών φυτών, τα οποία, αν και αποκτούν πολυάριθμους βλαστούς και πράσινα φύλλα, αναπτύσσονται συχνά ημιπαρασιτικά, με ριζικά απομυζητικά όργανα, στα υπόγεια μέρη γειτονικών ειδών. Έχουν μικρά άνθη, αρσενικά, θηλυκά και με τα δύο φύλλα μόνοικα ή δίοικα και ο καρπός τους είναι δρύπη ή κάρυο. Η οικογένεια των Σανταλιδών περιλαμβάνει κυρίως είδη γνωστά στις ανατολικές Ινδίες και στο αρχιπέλαγος της Μαλαισίας. Στην ελληνική χλωρίδα αντιπροσωπεύονται από το γένος θέσιο ή θήσειο και από το μικρό θάμνο όσυρη.
Το Thesium vlachorum (Θέσιο των ορέων των Βλάχων) είναι ένα ξυλώδες πολυετές τοπικό ενδημικό είδος της περιοχής του Γράμμου που έχει βρεθεί βόρεια της θέσης Επάνω Αρένας σε υψόμετρο  1900-2050 μ. Φύεται σε πετρώδεις πλαγιές, πετρώδεις θαμνοτόπους και βραχώδη εδάφη ενώ συναντάται σε υψόμετρο 1900-2050μ. Το Thesium vlachorum είναι ένα απειλούμενο είδος που υφίσταται τον κίνδυνο εξαφάνισης αν δε ληφθούν μέτρα για την προστασία του. Περιλαμβάνεται στο κόκκινο βιβλίο των σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελλάδας (RDB). Η περαιτέρω μελέτη και παρακολούθηση του πληθυσμού, το μέγεθος του οποίου μέχρι σήμερα είναι άγνωστο, κρίνεται απαραίτητη. Η προστασία του είδους εξαρτάται από τη βόσκηση, η οποία θα πρέπει να παραμείνει στα σημερινά επίπεδα.

Το τσάι του βουνού ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών (Lαmiαceαe) και στο γένος Sideritis, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 150 είδη, που φύονται κυρίως στις παραμεσόγειες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος). Στη χώρα μας είναι γνωστό από την αρχαιότητα και αναφέρεται από το Θεόφραστο (372-287 π.Χ.) και τον Διοσκουρίδη (10 μ.Χ. αιώνα). Το επιστημονικό του όνομα είναι Sideritis spp.
Σύμφωνα με μια εκδοχή, η ονομασία αυτή προέρχεται από τη λέξη σίδηρος εξαιτίας της ικανότητάς του να θεραπεύει τις πληγές που προκαλούνται από σιδερένια αντικείμενα. Σύμφωνα με άλλη ονομάστηκε έτσι επειδή αποτελεί φυσική πηγή σιδήρου, αφού στα ροφήματα που παρασκευάζονται από αυτό περιέχεται αρκετός σίδηρος. Μια τρίτη εκδοχή αναφέρει ότι το όνομα προέρχεται από το σχήμα του άνθους (τα δόντια κάλυκα του άνθους) που μοιάζουν με αιχμή λόγχης.