Η εγκατάσταση των Μοσχοπολιάνων Βλάχων στον χώρο της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Η παρούσα εισήγηση τοποθετείται ακριβώς στο σημείο εκείνο που οι συντεταγμένες του χώρου και του χρόνου «συναντώνται» στα εδάφη της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης του 18^ου αιώνα. Την περίοδο δηλαδή, κατά την οποία το στέμμα των Αψβούργων μοναρχών, μετά από μια σειρά μακροχρόνιων μαχών, συνθηκολογεί τελικά με την παραπαίουσα αυτοκρατορία των Οθωμανών δημιουργώντας νέους όρους στην καθημερινή ζωή χιλιάδων ανθρώπων. Εκεί ακριβώς λοιπόν, σε εκείνο το τέμνον σημείο, που δημιουργείται, πρέπει να αναζητήσουμε και να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τη Μοσχοπολίτικη παρουσία στην περιοχή της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης.
Ο χάρτης της ιστορικής αφήγησης, στο μακρύ ταξίδι των Μοσχοπολιτών, έχει ως αφετηρία το οροπέδιο που ενώνει τα βουνά της Όπαρης και της Οστροβίτσας, στα δυτικά των λιμνών Πρεσπών και της Αχρίδας¹ . Οι πολύβοοι και πολυσύχναστοι δρόμοι των καραβανιών και των κιρατζίδων² , στις εμπορικές διακλαδώσεις των οποίων αναπτυσσόταν ένα πολυεδρικό σύστημα εθνικών, κοινωνικών, οικονομικών και θρησκευτικών αξόνων, προκάλεσαν πολύ νωρίς το ενδιαφέρον των Μοσχοπολιτών.

ΕΚ ΛΑΡΙΣΣΗΣ 10 Δεκεμβρίου 1892 Ιδιαιτέρα ανταπόκρισης «Φωνής της Ηπείρου»
Ειδήσεις εκ Σαμμαρίνης - Λεπτομερέστεραι πληροφορίαι περί των προς τους Ρωμούνους συμπλοκών των κατοίκων - Ολόκληρον σχολείον μετά των μαθητών και διδασκάλων ανάστατον - Εύγε σας, Σαμμαρινιώται
Εί και ο επί συκοφαντίαις διακεκριμένος περιβόητος ηγέτης της ανά την Ήπειρο-Μακεδονίαν επιπολαζούσης Ρωμουνικής σπείρας Απόστ. Μαργαρίτης εκίνει πάντα λίθον όπως επέμβη εις τα της ευάνδρου Σαμμαρίνης και δια του εν Γρεββενοίς διαρκώς διαμένοντος πράκτορος προδότου Ζήση Βουβουσιώτου κατεβασανίζει τους ατυχείς Σαμμαριναίους διαβάλων αυτούς προς τας αυτόθι Τουρκικάς αρχάς αίτινες τυφλοίς όμμασι δίδουσαι πίστιν εις τους ψευδείς λόγους του υπούλου κατεβίβαζον τους αναιτίους και αθώους εκείνους ορεινούς άνδρας εκ του ευκραεστάτου κλίματος της Σαμμαρίνης εν ώρα θέρους εις το λίαν μισητόν και ανυπόφερτον αυτοίς νοσώδες κλιμα των Γρεββενών, ένθα ριπτόμενοι εις σκοτεινάς και αθλιεστάτας ειρκτάς εσήποντο ανεχόμενοι μυρίας κακώσεις, επί τω λόγω ότι συνεννοούνται μετά της Ελλ. Κυβερνήσεως και έχουσιν επαναστατικούς σκοπούς, ουδέν όμως ηδυνήθη να φέρη αποτέλεσμα.  

Ετοιμαστείτε για... ανελέητο κλωθογύρισμα. Ο δρόμος κουλουριάζεται σαν φίδι μέσα σε φαράγγια, πυκνόφυτα δάση και απόκρημνες πλαγιές. Με αφετηρία την Καλαμπάκα, η περιπέτεια ξεκινά από τα χωριά του Ασπροπόταμου και κορυφώνεται στον αυχένα του Μπάρου, σ' ένα από τα λιγοστά προσβάσιμα ορεινά «περάσματα» από τη Θεσσαλία στην Hπειρο, από τα βλαχοχώρια των Τρικάλων στα χωριά των Τζουμέρκων.
Mέσα στην καρδιά της Πίνδου, σε σημείο όπου η πολύκορφη Κακαρδίτσα σμίγει με το βουνό Περιστέρι, βρίσκεται ένα από τα πλέον δύσβατα περάσματα της Πίνδου γνωστό για τις τρομερές χιονοθύελλες που ξεσπούν απροειδοποίητα ακόμη και την άνοιξη.
Η ορεινή διάβαση του Μπάρου ήταν γνωστή εδώ και αιώνες στα καραβάνια των κυρατζήδων (αγωγιατών) που μετέφεραν ανθρώπους και εμπορεύματα στα δυσπρόσιτα χωριά, αλλά και στους τσελιγκάδες της Πίνδου που κάθε άνοιξη ανέβαζαν τα κοπάδια τους από τα χειμαδιά της Θεσσαλίας, ψηλά στα αλπικά λιβάδια για να βοσκήσουν ελευθέρα όλο το καλοκαίρι. Τότε ήταν μια εποχή που τα κορφοβούνια της Κεντρικής Πίνδου και οι κοινότητες που ρίζωναν στις πλαγιές της, έσφυζαν από ζωή.

Η ρουμανική εφημερίς «La Roumanie» όργανον επίσημον του συντηρητικού υπουργείου, εν τω φύλλω αυτής της 9 Δεκεμβρίου (1906) δημοσιεύει τάδε.
«Πεντακόσια τέκνα Ρουμούνων και άνω των τετρακοσίων πεντήκοντα τέκνα Αλβανών και Τούρκων, ενεγράφησαν άχρι τούδε είς τας εν Μακεδονία ρουμουνικάς σχολάς. Πεντήκοντα μαθηταί, εξ ων τεσσαράκοντα πέντε Ρουμούνοι, σπουδάζουσι τανύν εις την εν Θεσσαλονίκη εμπορικήν σχολήν.
» Οι αριθμοί ούτοι αποδεικνύουσιν ευγλώττως τας επιτελεσθείσας υπο των εν Μακεδονία ρουμουνικών σχολών προόδους»
Είμεθα κατά πάντα σύμφωνοι μετά της «Roumanie». Οι αριθμοί ούτοι, πράγματι, αποδεικνύουσιν ευγλώττως τας προόδους των εν Μακεδονία ρουμουνικών σχολών. Ότι δηλαδή, εν διαστήματι τεσσεράκοντα τεσσάρων ετών, απο της εμφανίσεως του Έλληνος διδασκάλου Α. Μαργαρίτου εν Μακεδονία ως αποστόλου του ρουμουνισμού κατα το 1862 παρά τας πολυειδείς προσπαθείας τας ανενδότως καταβληθείσας και πυρετωδώς επιταθείσας κατά τα τελευταία έτη, παρά τoν άφθονον διασκορπισμόν του χρυσού προς διαφθοράν και εξώνησιν των συνειδήσεων παρά τας υποσχέσεις, τας απειλάς, τας ραδιουργίας, τας καταγγελίας, και τας απηνείς καταδιώξεις, παρά τους απεγνωσμένους αγώνας λεγεώνος όλης Ρουμούνων διδασκάλων, επιθεωρητών, πρακτόρων, υποβοηθουμένων και υπό του καθολικού κλήρου, παρά την αφειδώς παρεχομένην εξωτερικήν πολιτικήν αντίληψιν, αι επιτελεσθείσαι υπό της ρουμουνικής προπαγάνδας πρόοδοι εισίν όλως μηδαμιναί και ανάξιοι λόγου·