Η διδακτορική διατριβή "Η Πατριαρχική Εξαρχία Μετσόβου (1659-1929) Η θρησκευτική, εθνική και κοινωνική της προσφορά" του Μιχαήλ Γ. Τρίτου, εξετάζει τον ιστορικό θεσμό της πατριαρχικής εξαρχίας Μετσόβου, η οποία ιδρύθηκε το 1659 με πατριαρχικό σιγίλλιο του πατριάρχου Παρθενίου του Δ' και καταργήθηκε το 1924 με την προαγωγή της σε προσωρινή μητρόπολη. Τα κύρια συμπεράσματα της πραγματείας είναι: στο διάστημα των 265 χρόνων ζωής και δράσης της η πατριαρχική εξαρχία Μετσόβου επετέλεσε ένα έργο θρησκευτικό, εθνικό και κοινωνικό. (1) Θρησκευτικό: H Πατριαρχική Eξαρχία Μετσόβου υπήρξε η ανωτάτη εκκλησιαστική και πνευματική αρχή της περιοχής. (2) Εθνικό: το εθνικό της έργο εντοπίζεται σε δυο σημεία: α) στη λειτουργία σχολείων και β) στην αναχαίτιση της ρουμανικής προπαγάνδας. Η διάσωση και η καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας ήταν πρωταρχικό μέλημα της εξαρχίας Μετσόβου. Ο δεσμός της εξαρχίας με την παιδεία ήταν άμεσος στην ακριτική αυτή γωνιά της μεσημβρινής Πίνδου. H Πατριαρχική Εξαρχία Μετσόβου αντιμετώπισε αποτελεσματικά τη ρουμανική προπαγάνδα, η οποία διεκδικούσε το βλαχοφωνο στοιχείο που κατοικούσε σ' αυτή την περιοχή. (3) Κοινωνικό: ο εκάστοτε πατριαρχικός Έξαρχος Μετσόβου προήδρευσε των εκκλησιαστικών δικαστηρίων, ιερού και μεικτού, της Εξαρχίας. Μετείχε του επαρχιακού συμβουλίου της υποδιοικήσεως Μετσόβου. ρύθμιζε θέματα ληξιαρχικά, διαθηκών, προικώων διαφορών, υιοθεσίας, μνηστειών, γάμων, διαζυγίων, κληροδοτημάτων κ.α. Γενικά ο θεσμός της Πατριαρχικής Eξαρχίας Μετσόβου απέβει σωτήριος για τη γεωγραφικά απομονωμένη και εθνικά ευαίσθητη περιοχή του Μετσόβου. Διαβάστε online ή κατεβάστε
Όψεις του εθνικού και γλωσσικού αυτο- και ετεροπροσδιορισμού στη νότια βαλκανική χερσόνησο
Θυμάμαι τον Γκραίκο παππού μου, τον μπαρμπα-Τζιόρτζη να με ρωτά, σαν πήγαινα στο χωριό της μητέρας μου στο Ρουμλούκι: «Τι είσαι βρε ’συ, Ρωμιός για Βλάχος;» Ενώ στη Βέροια, ο Βλάχος παππούς μου, ο λαλα-Στέργιος, με ρωτούσε στα βλάχικα: «Τσε χι τίνι, Αρμούν ια Γκρέκ;» (Τι είσαι εσύ, Αρμούνος ή Γκραίκος;). Και εγώ, μη θέλοντας να τους κακοκαρδίσω, έδινα στον καθένα την απάντηση που ήθελε να ακούσει.[1]
Με αυτά τα λόγια αρχίζει η εισαγωγή του έργου του Αστέριου Κουκούδη, Μελέτες για τους Βλάχους, το οποίο κυκλοφόρησε το έτος 2000. Σκοπός μου σ’ αυτή την ανακοίνωση είναι να σχολιάσω ορισμένα κείμενα που γράφτηκαν στα ελληνικά γύρω στο 1800 και γύρω στο 2000 με θέμα τις ομάδες και τις γλώσσες που απαρτίζουν το ψηφιδωτό της νότιας βαλκανικής χερσονήσου.
Η Ναζιστική επιχείρηση «Πάνθηρας» και η καταστροφή του χωριού μας
Στις 18 Οκτωβρίου του 1943, το Ηλιοχώρι έζησε τη καταστροφικότερη ημέρα της ιστορίας του. Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής μπήκαν στο χωριό μας και κατέστρεψαν ότι έβρισκαν στο διάβα τους, εκτελώντας το προγραμματισμένο σχέδιο με την κωδική ονομασία «Πάνθηρας».
Ανάλογη τύχη είχαν και πολλά χωριά του Ζαγορίου αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Οι ζημιές που προκάλεσαν στην Ήπειρο οι Γερμανοί Ναζιστές είναι ανυπολόγιστες, τόσο σε απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, όσο και στην καταστροφή περιουσιών. Σε αυτές πρέπει να προστεθούν και οι καταστροφές κειμηλίων ιστορικής και θρησκευτικής αξίας που έγιναν στα χωριά μας. Μόνο από τον Ιούλιο του 1943 ως τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, στις διάφορες επιχειρήσεις που έκαναν οι Γερμανοί στην περιοχή μας, μέρος των οποίων ήταν και η επιχείρηση «Πάνθηρας», κάηκαν 315 χωριά και σκοτώθηκαν 2614 Έλληνες. Τα στοιχεία αυτά τα δημοσιεύει ο Γερμανός συγγραφέας Χέρμαν Φρανκ Μάγερ στο δίτομο έργο του «Αιματοβαμένο Εντελβάις».
Μέσα από την προβολή ανέκδοτου, μέχρι πρόσφατα, αρχειακού και φωτογραφικού υλικού θα σας παρουσιάσω μία από τις μεγαλύτερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του γερμανικού στρατού κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η επιχείρηση «ΠΑΝΘΗΡΑΣ» έπληξε ένα σύνολο 32 περίπου οικισμών από τα βλαχοχώρια της Πίνδου και είχε σαν στόχο την ανάκτηση του ελέγχου των οδικών αξόνων Τρικάλων – Ιωαννίνων και Άρτας-Ιωαννίνων τίς οποίες ήλεγχαν οι αντάρτικες ομάδες του ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ αντίστοιχα. Αφορμή για την έρευνά μου αποτέλεσε η ενασχόληση μου με τα κοινά του χωριού μου. Ρωτώντας λοιπόν τους συγχωριανούς για τα γεγονότα που αφορούσαν τη καταστροφή της Κρανιάς τον Οκτώβρη του 1943 διαπίστωσα ότι αν και έχουν περάσει πάνω από 60 χρόνια από εκείνα τα δραματικά γεγονότα οι μνήμες των Κρανιωτών ήτανε επιλεκτικές επηρεάζοντας γνώμες και αντιλήψεις. Προσπάθησα λοιπόν να βρω ιστορικές πηγές, στις οποίες θα καταγράφονταν και η πλευρά των εχθρών μας. Στην προσπάθειά μου αυτή απευθύνθηκα στην Δ.Ι.Σ, όπου για καλή μου τύχη ανακάλυψα από τα αρχεία του γερμανικού στρατού, τα οποία πολύ πρόσφατα είχε αγοράσει το ΓΕΣ, τόσο το επιτελικό σχέδιο καταστροφής των χωριών μας όσο και τις διαταγές από τις κατά τόπους δρώσες γερμανικές μονάδες.