Σίγουρα πολλοί από σας, αγαπητοί φίλοι, μέλη της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων, θα ήθελαν πολύ, αντί να βρίσκονται αυτή την ώρα, εδώ, σε αυτήν την αίθουσα, να μπορούσαν να πραγματοποιήσουν ένα οδοιπορικό – προσκύνημα στη Γράμμουστα. Και αυτό γιατί πολλοί από σας έλκουν την καταγωγή τους από αυτήν την Μητρόπολη του βλαχόφωνου ελληνισμού. Μια και αυτό είναι δύσκολο να γίνει, ας επιχειρήσουμε μαζί ένα οδοιπορικό στη Γράμμουστα, έχοντας σαν βοηθό τις δυνατότητες που μας παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία.

1. Γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής Γράμμου

Α. Γεωγραφική θέση του οικισμού της περιοχής
Η απόσταση του οικισμού Γράμμουστα είναι 70 χιλ. από την Καστοριά. Η τοποθεσία του οικισμού βρίσκεται σε ύψος 1450 μ. στην κοιλάδα που σχηματίζουν οι πηγές του Αλιάκμονα ανάμεσα στις αλπικές κορυφές. Απαρτίζεται από τα εξής βουνά: από ανατολάς προς δυσμάς το " Λιβάδι", το Στριλιβάδι, Κοτρώνι ή Πέτρα, Φονικό, Μουτσέλι, Φρίνκα, Σακούλι Σακουλίκου, Φάγκο, Γκιζντόβα, Σκίρτσα, Ντάϊα, Ροφουϊλα, Φαρμάκι, Γκούβα, Περιφέρεια. Αυτή η αλπική κοιλάδα έχει έκταση 200 χιλιάδες στρέμματα. Υπάρχει μικρή δασική έκταση από δέντρα οξιάς μόνο στο βουνό Γκούβα. Όλα τα βουνά είναι κατάλληλα για βοσκή. Είναι ομαλά και προσιτά με άφθονα νερά, πλούσια σε χόρτα, σε μεγάλο υψόμετρο. Το υψηλότερο σημείο των βουνών έχει 2520 μ. όρος Γράμμος ή Γκιστόβα.

Ιστορικά Στοιχεία
Οι Βλάχοι ( Αρμ’νλοι ) της Αν. Μακεδονίας έλκουν την καταγωγή τους από όλο τον μητροπολιτικό χώρο – κοιτίδα των βλάχικων πληθυσμών, τα όρια του οποίου συμπίπτουν με τα όρια του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου. Ο χώρος αυτός καθορίζεται από την οροσειρά της Πίνδου, τον ορεινό όγκο του Γράμμου και την περιοχή γύρω και κάτω από την Μοσχόπολη. Θα πρέπει όμως να προϋπήρχαν μικροί θύλακες Βλάχων, κυρίως στον ορεινό χώρο του Όρβηλου αφού και σήμερα ακόμη έντονη είναι η πεποίθηση ότι «εμείς οι Βλάχοι πάμε εκεί που έχει δικούς μας».Την παλαιότερη αυτή ύπαρξη υποστηρίζουν και ερευνητές που μιλούν για εκσλαβισμό Βλάχων της Περιοχής Υπάρχει επίσης η αναφορά από τον Βυζαντινό χρονογράφο Ι.Σκυλίτση και κατόπιν από τον Γ. Δενρινό στα 1014 για το τοπωνύμιο «Κίμβα(ς) Λόγγος» στην τοποθεσία κλειδί της Κρέσνας κατά την εξιστόρηση των μαχών του Βασιλείου Β΄ με τον Σαμουήλ . Η ονομασία αυτή προέρχεται από το Λατινικό campus longus ( αγρός μακρύς ) ή λούγκου κ’μπου στα Βλάχικα.

Ιστορικά – Γεωγραφικά στοιχεία
Πρώτος οικισμός είναι η Παλιά Κουτσούφλιανη, που θεωρείται προβυζαντινός λόγω ρωμαϊκών ευρημάτων αλλά για το χωριό δεν έχει διασωθεί κάποια παλιότερη ονομασία. Το 1898,μετά τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, το χωριό παραμένει στην Τουρκική επικράτεια. Τότε οι κάτοικοι το πυρπολούν και μετακινούνται μέσα στα ελληνικά σύνορα, στη θέση Καλύβια,8χλμ.νότια από την παλιά τοποθεσία. Εκεί δημιουργούν τη Νέα Κουτσούφλιανη όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Η νέα κοινότητα δημιουργείται γύρω από την Ιερά Μονή Λιμποχόβου, αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Μετά την απελευθέρωση ορισμένοι από τους κατοίκους επανεγκαθίστανται στην Παλιά Κουτσούφλιανη ,αλλά όχι μαζικά. Το 1957 η Νέα Κουτσούφλιανη ονομάστηκε Παναγία, εξ’ αιτίας της Μονής ενώ η Παλιά ονομάστηκε Πλατάνιστος, από το μεγάλο πλάτανο της εκκλησίας των Αγίων Πάντων που κατά την παράδοση φυτεύτηκε από τον Κοσμά τον Αιτωλό.

ΣΥΡΡΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Το Συρράκο ένδοξο και ιστορικό αρχοντοχώρι, είναι όπως το είδατε κρεμασμένο σαν αετοφωλιά στους πρόποδες του όρους ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ (υψόμετρο 1.200). Χωρίζεται από τους ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ από τη χαράδρα του Χρούσια. Μια χαράδρα απαράμιλλης ομορφιάς.Το ΣΥΡΡΑΚΟ κατοικήθηκε προ του 15ου αιώνα, από Έλληνες Βλαχόφωνους. Για το όνομα έχουν γραφεί πολλά και αντιφατικά και από ξένους και από Έλληνες.
Μετά το 1480 το ΣΥΡΡΑΚΟ μαζί με 42 γειτονικά χωριά αποτελούσαν την αυτοδιοίκητη ομοσπονδία του ΜΑΛΑΚΑΣΙΟΥ που την διοικούσαν οι πρόκριτοι του ΣΥΡΡΑΚΟΥ που ήταν η πρωτεύ¬ουσα. Η ομοσπονδία αυτή ανήκε στην κυριαρχία της Βασιλομήτορος Βαλιδε Σουλτάνας και είχε ειδικά προνόμια.