Η Ανδρική Βλάχικη φορεσιά του Περιβολίου Γρεβενών
Εδώ θα μιλήσω για την ανδρική φορεσιά του Περιβολιού «ΤΣΙΠΟΥΝΙΛΗ» Αλμπιλη – λέιλη (Τα άσπρα και τα μαύρα). Η Περιβολιώτικη Ανδρική επίσημη φορεσιά η γαμπριάτικη μέχρι το 1925 περίπου αποτελείτο από άσπρο πουκάμισο και άσπρα χολέβια αλλά από τότε και εντεύθεν μέχρι την εποχή του μεσοπολέμου άλλαξε και η επίσημη ήταν το μαύρο πουκάμισο και μαύρα χολέβια με το τσιπούνι και το υπόλοιπο εξοπλισμό.
Φορεσιά αποτελείτο:
1. Οι άνδρες κατάσαρκα φορούσαν την μάλλινη φανέλλα που ήταν χρώματος άσπρη ή θαλασσί πλεγμένη στο χέρι, επίσης φορούσαν σώβρακο και αυτό μάλλινο του ιδίου χρώματος πλεγμένο επίσης στο χέρι το χειμώνα και το καλοκαίρι υφασμάτινο.
2. Το πουκάμισο όπως προανέφερα ήταν χρώματος μαύρο ή άσπρο, το μαύρο ήταν συνήθως μεταξωτό γυαλιστερό και το άσπρο ήταν κάμποτ αρίστης ποιότητας. Κούμπωνε στο στήθος μπροστά και κατέληγε σε γιακά παπαδίστικο κάνοντας δίπλα από τα κουμπιά πέντε πιέτες δεξιά και αριστερά. Από την μέση και κάτω μέχρι το γόνατο που έφτανε έκανε αρκετές σούρες μόνο μπροστά. Το μανίκι ήταν φαρδύ και κούμπωνε στο καρπό του χεριού.
3. Τα χολέβια ήταν μάλλινα, πλεγμένα στον αργαλειό ανάλογα με το χρώμα του πουκαμίσου ήταν άσπρο ή μαύρο. Στην μέση δένανε με ζώνη και από το γόνατο και κάτω ήταν στενό και έσφιγγε την γάμπα μέχρι τον αστράγαλο με κουμπιά που είχε από το γόνατο και κάτω. Στα πόδια φορούσαν κάλτσες μάλλινες, πλεκτές στο χέρι χρώματος μαύρου ή μπλε σκούρου. Κάτω από το γόνατο ήτανε οι καλτσοδέτες με φούντες μαύρες αριστερά και δεξιά.
4. Το γιλέκο, ή τσικέτο. Το γιλέκο ήταν ραμμένο από μάλλινο ύφασμα δίμιτο υφασμένο στον αργαλειό και αργότερα από τσόχα, μαύρο ή σκούρο μπλε και μπροστά ήταν χρώματος μπορντό ή μπλε σκούρο ή κυπαρισσί από βελούδο, ήταν κεντημένο με χρυσοκέντημα γύρω ή με μεταξωτή κλωστή / το σύρμα /. Κούμπωνε ψηλά στο λαιμό και στη μέση και πολλές φορές στα πλάγια κάτω από το μανίκι με κουμπιά ή κόμσες.
5. Το τσιπούνι. Το τσιπούνι ήταν μάλλινο υφασμένο στον αργαλειό χρώματος μπλε σκούρο / βινιουτ / το λεγόμενο δίμιτο δεν κούμπωνε μπροστά ήταν κεντημένο συνήθως με κλωστή χρώματος μπορντό. Ήταν μεσάτο και πίσω είχε 40 με 45 δίπλες (όπως λέει και το βλάχικο τραγούδι από τις Σέρρες «κου πατρουτζέτς ντι κλινιοι»). Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι στο Περιβόλι είχαμε αρκετούς ξακουστούς ραφτάδες όπως Οικονόμου, Λαμπράκης κ.α.
6. Η ζώνη (μπρινλου). Η ζώνη έσφιγγε το τσιπούνι. Ήταν αρκετά μεγάλη και ήταν φτιαγμένη στον αργαλειό χρώματος μπλε σκούρου ή μαύρου. Μέσα στην ζώνη τοποθετούσανε τα χρήματα τους ή το πουγκί με τον καπνό οι Περιβολιώτες.
7. Ο κούκος. Το κεφάλι του Περιβολιώτη το στόλιζε ο κούκος χρώματος μαύρου από λούτρο.
8. Τα τσαρούχια. Τα τσαρούχια ήταν μαύρα και μπροστά είχαν φούντα τρίχινη και από κάτω για να μη φθείρονται εύκολα είχανε μικρά καρφιά. Στο Περιβόλι υπήρχαν αρκετοί τσαρουχάδες όπως ο Μπέλλας, Γιαννούσης κ.α.
9. Τα κοσμήματα. Στο στήθος του Περιβολιώτη κρέμονταν πάντα η χρυσή ή α ασημένια αλυσίδα που κατέληγε στο ρολόι τσέπης και στα πανηγύρια φορούσανε ασημένιες αλυσίδες – τα κιουστέκια-.
Η Γυναικεία Βλάχικη φορεσιά του Περιβολίου Γρεβενών
Η εισήγηση μου είναι μία προσπάθεια χρόνων που σκοπό έχει να μπορέσουμε όλοι οι Περιβολιώτες που ασχολούμαστε με την παράδοση μέσω των διαφόρων συλλόγων μας να πλησιάσουμε περισσότερο τις φορεσιές των προγόνων μας. Για τη γυναικεία φορεσιά που θα αναφερθώ σήμερα τα στοιχεία τα έχω μαζέψει από διάφορες γιαγιές διότι παλιές φορεσιές υπάρχουν πολύ λίγες και αυτό οφείλεται στον εμπρησμό του χωριού μου Περιβόλι Γρεβενών από τα κατοχικά στρατεύματα το έτος 1943.
Η Βλάχικη γυναικεία φορεσιά των βλάχων της Πίνδου ήταν περίπου ίδια. Σε άλλες περιοχές ήταν πιο πλούσια ανάλογα με την κοινωνική θέση και σε άλλες δε πιο φτωχή. Η Περιβολιώτικη γυναικεία φορεσιά είχε ποικιλία χρωμάτων και ήταν η ίδια και το χειμώνα και το καλοκαίρι διότι οι Περιβολιώτες ήταν μετακινούμενος λαός το χειμώνα στους κάμπους και το καλοκαίρι στα βουνά.
Ως επίσημη η γιορτινή με την καθημερινή δεν είχε μεγάλες διαφορές.
Η Περιβολιώτικη Γυναικεία Φορεσιά αποτελείτο:
1. Το πουκάμισο το οποίο ήταν άσπρο από ψηλό ύφασμα χασέ, το χειμώνα δε φορούσαν μαλλινη πλεκτή φανέλα / την μαλλίνα / χρώματος γκρι και μπλε ανοιχτό, με ποδόγυρο κεντημένο, και στο κάτω μέρος λίγο βελούδο για να μη ξεφτίζει. Η φανέλα ήταν υφαντή στον αργαλειό ή πλεγμένη στο χέρι.
2. Το Φόρεμα. Το φόρεμα ήταν στόφα χοντρή ή βελούδο σιφόν συνήθως σκούρου χρώματος περισσότερο ήταν μπορντό, σκούρο μπλε / vinioyt / βινιουτ / ή μαύρο με λουλούδια σε ανάλογο χρώμα. Από μέσα ήταν φοδραρισμένο και στο κάτω μέρος είχε μπάζα πέντε πόντων με βελούδο.
Στη μέση ήταν μαζεμένο σούρα άνοιγε προς τα κάτω και ήταν μακρύ μέχρι τον αστράγαλο επίσης ήταν κοντόμεσα για να τονίζει περισσότερο το στήθος αλλά αργότερα το ήθελαν και για την εγκυμοσύνη. Στο στήθος κούμπωνε μα κόμσες ή κουμπιά και έκαμε μικρές πιέτες. Άλλη μια πληροφορία που έχω βάζανε απ’ έξω μπούστο κεντημένο που έδενε στο λαιμό.
3. Το γιλέκο, ή τσικέτο. Το γιλέκο ήταν ραμμένο από μάλλινο δίμιτο υφασμένο στον αργαλειό και αργότερα από τσόχα, μαύρο ή σκούρο μπλε και ήταν κεντημένο με χρυσοκέντημα γύρω γύρω η με μεταξωτή κλωστή / το σύρμα / και πίσω κεντούσαν σχήμα κληματαριάς. Μπροστά δεν κούμπωνε.
4. Το τσιπούνι. Το τσιπούνι ήταν μάλλινο υφασμένο στον αργαλειό χρώματος μπλε σκούρου / βινιουτ / το λεγόμενο δίμιτο δεν κούμπωνε μπροστά ήταν κεντημένο συνήθως με κλωστή χρώματος μπορντό ήταν μεσάτο πίσω ήταν ριχτό και έκανε αρκετές δίπλες. Το τσιπούνι το φορούσαν συνήθως οι νέες ή μεσήλικες το χειμώνα.
5. Η ποδιά. Η ποδιά παλιά ήταν υφασμένη στον αργαλειό και κεντημένη με το χέρι σε διάφορα χρώματα και κάτω κατέληγε σε κρόσσια. Αργότερα η ποδιά ήταν από ύφασμα σατέν σε διάφορα χρώματα ανάλογα με το φόρεμα και ήταν κεντημένη στο χέρι, το κέντημα ήταν προσωπική υπόθεση κάθε κοπέλας και για αυτό ήταν πολύ σχολαστικό ως επίσης η ποδιά έδειχνε και την κοινωνική κατάσταση της κοπέλας ή της γυναίκας. Η δε λαϊκή παράδοση έχει τραγουδήσει την ποδιά της βλαχοπούλας / Στην κεντημένη σου ποδιά βρε βλάχα κ.α..
6. Η ζώνη. Η ζώνη έσφιγγε την μέση της γυναίκας ήταν χρυσοκεντημένη και μπροστά κούμπωνε με ασημένια πόρπη ή ήταν όλη η ζώνη από ασημοζώναρο / όπως λέει το περιβολιώτικο τραγούδι ΕΧΕΙ ΤΟ ΑΣΗΜΟΖΩΝΑΡΟ ΧΑΜΠΛΑ – ΧΑΜΠΛΑ ΖΩΣΜΕΝΟ./
7. Τα κουκάκια. Το κεφάλι της Βλάχας παλιά το στόλιζε το φέσι που είχε μια αράδα φλουριά αργότερα έβαλαν τα κουκάκια τα οποία ήταν πλεγμένα πάω σε ειδικό σύρμα με ανάλογα χρώματα και κατέληγε σε μαντήλι μεταξωτό και δένονταν στην αριστερή πλευρά, έδιναν στην γυναίκα ιδιαίτερη αρχοντιά. Σήμερα η κατασκευή τους είναι πολύ δύσκολη και πολυδάπανη.
8. Τα παπούτσια. Τα παπούτσια ήταν μαύρα με λίγο τακούνι οι δε κάλτσες ήταν πλεγμένες και κεντημένες στο χέρι και ήταν σε χρώμα μαύρο.
9. Τα κοσμήματα. Το κόσμημα στην βλάχα γυναίκα ήταν η μεγάλη αρχοντιά και ήταν πολύ προσεκτικό. Στο στήθος φορούσε φλουριά και ανάλογα με την κοινωνική της θέση είχε από μία (1) ως τρεις (3) αράδες φλουριά, τα φλουριά ήταν ντούπκα (πεντόλιρα) ή ναπολεόνια ή αυστριακά. Εάν δεν φορούσε φλουριά τότε είχε ασημένιες αλυσίδες τα κιουστέκια. Στην ζώνη από την πόρπη κρέμονταν ασημένια αλυσίδα και στην άκρη κατέληγε σε σουγιά στην τσέπη του τσιπουνιού. Στο χέρι βραχιόλι φαρδύ ασημένιο και δακτυλίδια και στα αυτιά κρέμονταν σκουλαρίκια.
Στέργιος Β. Τσιλινής
Προϊστάμενος Δήμου Φερρών – π. Πρόεδρος Π.Ο.Π.Σ.Β. Βλάχων
Η Παραδοσιακή φορεσιά του Περιβολίου
5o Σεμινάριο Λαογραφίας και Βλάχικων Παραδοσιακών Χορών, Περιβόλι Γρεβενων, 24-25 Μαΐου 2003