Ιστορίες - γεγονότα

Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων
1. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΑΒΙΩΣΗΣ
1.1. Τα Ολύμπια πρόδρομος της Αναβίωσης
Με την πάροδο των αιώνων πολλοί ήταν αυτοί που αναζητούσαν την κοιτίδα του Ολυμπισμού και κατά καιρούς έκαναν και σκέψεις για την αναβίωση των αγώνων. Την πρώτη προσπάθεια αναβίωσης των αγώνων επιχείρησε σε τοπικό επίπεδο ο δήμος Λετρίνων ( Πύργος Ηλείας ) το 1838.¹ Σύμφωνα με τον Ε. Σκιαδά, ο γειτονικός στην Ολυμπία μικρός δήμος των Λετρίνων παίρνοντας αφορμή από την καθιέρωση της 25ης Μαρτίου ως εθνικής εορτής αποφάσισε από το 1838 να τελεί εκείνη την ημέρα αναβιωμένους ολυμπιακούς αγώνες. Η σκέψη ήταν ιδιαίτερα σημαντική ως η πρώτη που αντιμετώπιζε πρακτικά την διοργάνωση των αγώνων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, αλλά τελικά η πρόταση επιτεύχθηκε με την αναβίωση των αγώνων στην Αθήνα το 1896 όπου βρήκε και την εφαρμογή της.²

1.2. Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες
Το 1856³ ξεκίνησε στην Ελλάδα η νεώτερη και πιο επίσημη απόπειρα αναβίωσης από τον Ευαγγέλη Ζάππα.⁴ Ο Κ. Γεωργιάδης αναφέρει ότι ο Ζάππας από τη Ρουμανία που ζούσε παρακολουθούσε με ενδιαφέρον τα δημοσιεύματα των αδελφών Σούτσου για την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων και, όπως έλεγε και ο ίδιος, «την περί Ολυμπίων ιδέα συνέλαβον από του 1843, εποχήν του Συντάγματος». Το άρθρο του Π. Σούτσου ενθουσίασε τον Ζάππα, ο οποίος απευθυνόμενος με τη σειρά του στον Όθωνα εξεδήλωσε την προθυμία του να διαθέσει σημαντικό ποσό από την περιουσία του για την οργάνωση αθλητικών αγώνων, οι οποίοι θα επανέφεραν στην Ελλάδα τη λαμπρότητα των αρχαίων Ολυμπίων.
Έθεσε λοιπόν στη διάθεση του Όθωνα το ποσό του ενός εκατομμυρίου φράγκων ( 40000 χρυσών λιρών ). Ο Όθωνας συμβουλεύθηκε τον τότε υπουργό Παιδείας Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, και τον ρώτησε τι ακριβώς παράδοξα είναι αυτά που γράφει ο Ζάππας.
Ο Ραγκαβής μάλιστα απάντησε πως ήταν αποτέλεσμα συναισθήματος και όχι σκέψεως. Μάλιστα, δύο σκληροί χαιρετισμοί υποδέχθηκαν την πρόταση του Ζάππα «παράδοξη» και «γελοία». Όμως, για να μη χαθεί η δωρεά Ζάππα του ζητήθηκε να τροποποιηθεί η πρόταση που είχε κάνει και, αντί να διαθέσει ολόκληρο το ποσό για την αναβίωση των αγώνων να κτίσει ένα κτίριο κατάλληλο να φιλοξενήσει γεωργικές και βιομηχανικές εκθέσεις.⁵ Έτσι προχώρησαν στον καθορισμό του κανονισμού για την διοργάνωση των Ολυμπίων που θα πραγματοποιούνταν κάθε τέσσερα χρόνια και θα περιελάμβανε και αθλητικούς αγώνες, εκτός των εκθέσεων γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων. Ο κανονισμός αυτός έγινε νόμος του κράτους με βασιλικό διάταγμα⁶ στις 19 Αυγούστου του 1858,⁷ οπότε συστήθηκε και η Επιτροπή Ολυμπίων⁸ που ήταν υπεύθυνη για την διοργάνωση⁹.

1.2.1. Η πρώτη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1859

Η πρώτη Ζάππεια Ολυμπιάδα είχε προγραμματιστεί να γίνει στον χώρο του αρχαίου σταδίου εκεί που σήμερα βρίσκεται το Παναθηναϊκό Στάδιο, αλλά η διαμόρφωση του χώρου απαιτούσε πολύμηνη εργασία και έτσι οι οργανωτές επέλεξαν την Πλατεία Λουδοβίκου¹⁰ ως χώρο διεξαγωγής των αγώνων,¹¹ στη σημερινή πλατεία Δημαρχείου ή διαφορετικά πλατεία Κοτζιά. Στην έκθεση βιομηχανικών και γεωργικών προϊόντων περίπου 1000 εκθέτες παρουσίασαν τα προϊόντα τους σε ένα ειδικά κατασκευασμένο χώρο στην οδό Πειραιώς.¹²

Πρώτοι έγιναν οι «ιππευτικοί και αμαξοδρομικοί αγώνες» μια εβδομάδα πριν τη διεξαγωγή των υπόλοιπων αγωνισμάτων την 26η Οκτωβρίου. Η οργανωτική επιτροπή του αγωνίσματος ήταν καθαρά στρατιωτική και διακρίθηκε τόσο για την τάξη όσο και οργάνωσή της. Οι αγωνιζόμενοι χωρίστηκαν σε κατηγορίες: σε φιλάθλους που ήταν αξιωματικοί και σε πολίτες ή ξένους που είχαν ίππους για διασκέδαση και σε επαγγελματίες που εμπορεύονταν τους ίππους, αμαξηλάτες κλπ.¹³

Στις 15 Νοεμβρίου 1859 διεξήχθησαν χωρίς να ακολουθηθεί το πρόγραμμα οι αγώνες παρουσία του βασιλιά και όλων των πολιτικών και στρατιωτικών προσωπικοτήτων.¹⁴ Σύμφωνα με τον Κ. Γεωργιάδη¹⁵ τα αγωνίσματα¹⁶ που διεξήχθησαν ήταν: Στάδιο, δίαυλος, δόλιχος, δισκοβολία εις ύψος, ακοντισμός εις μήκος, ακοντισμός ευθυβολίας, (με στόχο κεφαλή ταύρου ), άλμα απλούν, άλμα υπέρ τα εσκαμμέννα (άλμα πάνω από τάφρο). Σύμφωνα όμως με την Ιωάννα Κουρέλα,¹⁷ τα αγωνίσματα που έγιναν ήταν: το αγώνισμα δρόμου, της ρίψης, του άλματος και της αναρρίχησης. Οι «γυμνικοί»¹⁸ αγώνες έγιναν την Κυριακή 15 Νοεμβρίου 1859, στις 2.00 μ.μ. και ξεκίνησαν με το τρέξιμο ενώ ακολούθησαν το ακόντιο, άλματος και στο τέλος του ιστού. Εκτός όμως από τα αγωνίσματα υπήρξαν και αυτοσχεδιασμοί που ήταν μάλλον «χαριτωμένες παιδιές». Επρόκειτο για τον «ασκωλιασμό»¹⁹ και την «αναρρίχησις εις ιστόν».²⁰ Τα έπαθλα για τους νικητές των αγώνων ήταν κλαδί ελιάς και χρηματικό βραβείο ενώ μέρος στους αγώνες έλαβαν και Έλληνες του εξωτερικού. Στη μελέτη του Μ. Χρόνη²¹ αναφέρεται, σχετικά με αυτούς τους αγώνες, ότι απέτυχαν.²² Στην πραγματικότητα, μας λέει, οι Αθηναίοι ξέθαψαν από τα λεξικά τους κάποια αγωνίσματα που δεν είχαν καμιά αθλητική παράδοση και απέδειξαν ότι δεν είχαν πείρα να διοργανώνουν αθλητικούς αγώνες.

Όμως οι αγώνες είχαν και τη θετική τους πλευρά, σύμφωνα με τον Κ. Γεωργιάδη, με σημαντικότερο σημείο ότι έγιναν γνωστοί και στο εξωτερικό και πιο συγκεκριμένα στο Much Wenlock²³ της Αγγλίας, όπου ο Δρ. William Penny Brookes,²⁴ μόλις πληροφορήθηκε τη διεξαγωγή των αγώνων, αθλοθέτησε “ βραβείον της ευγενούς γενναιότητας από της πόλεως Μουντελόκ εν Αγγλία Ολυμπιακή Επιτροπή”. Αυτό οδήγησε και τον Ευαγγέλη Ζάππα να διαθέσει την περιουσία του για την καθιέρωση του θεσμού.²⁵

1.2.2. Η δεύτερη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1870

Οι αγώνες που θα έπρεπε να διεξαχθούν κανονικά το 1863, τελικά δεν διεξήχθησαν λόγω αδράνειας της Επιτροπής Ολυμπίων Κληροδοτημάτων, της απομάκρυνσης του Όθωνα και του θανάτου του Ευαγγέλη Ζάππα το 1865.²⁶ Την ίδια χρονιά συστάθηκε οριστικά η Επιτροπή Ολυμπίων Κληροδοτημάτων.²⁷ Τα δεύτερα «Ολύμπια» πραγματοποιήθηκαν το 1870²⁸ στο Παναθηναϊκό Στάδιο.²⁹

Η προετοιμασία αυτή τη φορά ήταν οργανωμένη.³⁰ Προκηρύχθηκε και το πρόγραμμα³¹ στο οποίο καθορίζονταν 10 αγωνίσματα που θα διεξάγονταν στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 18 Οκτωβρίου 1870 με τα εξής αγωνίσματα: άλμα εις τριπλούν, άλμα εις μήκος, πάλη, δισκοβολία, ακοντισμός επί σκοπόν, άλμα επί κοντώ υπέρ τάφρου, αναρρίχησις επί κάλω, ελκυστίνδα. Κατά την έναρξη των αγώνων που άρχισαν με το πολυχρόνιο ακολούθησε για πρώτη φορά ο πρώτος ολυμπιακός ύμνος που ήταν γραμμένος από τον καθηγητή της Βοτανικής του Πανεπιστημίου των Αθηνών Ορφανίδη και είχε μελοποιηθεί από τον μουσικό Παριζίνη. Η απόδοση έγινε από χορωδία την οποία αποτελούσαν 40 άνδρες.³² Καινοτομία αυτής της ολυμπιάδας αποτελεί ο όρκος του αθλητή που δόθηκε στην επιτροπή αγώνων από τους 31 περίπου συμμετέχοντες αθλητές και σύμφωνα με τον Σκιαδά ήταν ο εξής: «Υπόσχομαι ν’ αγωνισθώ τιμίως και κατά τους όρους του κανονισμού και χωρίς να δολιευθώ τον ανταγωνιστή».³³ Παρ’ όλο που οι άλλοι αγώνες πλην αυτών που έγιναν στο Στάδιο αναβλήθηκαν σύσσωμος ο Τύπος εξήρε την οργάνωση και την απόλυτα επιτυχή διεξαγωγή³⁴ των Ολυμπίων.³⁵

1.2.3. Η τρίτη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1875

Η επιτυχία της δεύτερης Ζάππειας Ολυμπιάδας οδήγησε στη διοργάνωση της τρίτης το Μάιο του 1875 με διευθυντή των αγώνων τον Ι. Φωκιανό³⁶ μια προσωπικότητα που θα σημαδέψει την πορεία της γυμναστικής³⁷ στην Ελλάδα. Η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων Ζάππα αποφάσισε την ανέγερση ενός γυμναστηρίου³⁸ για την προπόνηση των αθλητών ενώ αργότερα θεμελιώθηκε το Ζάππειο³⁹ Μέγαρο.⁴⁰ Οι αγώνες διεξήχθησαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 18 Μαϊου παράλληλα με την έκθεση προϊόντων⁴¹ που είχαν αρχίσει στις 6 Μαϊου. Η συμμετοχή των αθλητών ήταν περιορισμένη καθώς πήραν μέρος στους αγώνες μόνο 24 αθλητές.⁴² Προστέθηκαν και άλλα αγωνίσματα⁴³ όπως η κολύμβηση στο Φάληρο, η κωπηλασία, η πάλη και η σκοποβολή.⁴⁴ Σύμφωνα με τον Κ. Γεωργιάδη, πραγματοποιήθηκε διαγωνισμός μουσικών συνθέσεων όπου βραβεύτηκαν είκοσι πέντε συνολικά μουσικοί, ενώ ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.Τσιβανόπουλος παρουσίασε τα έργα όλων των Ελλήνων ποιητών που πήραν διάκριση κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας σε έκθεση που έγινε για την πνευματική πρόοδο του ελληνικού έθνους. Επίσης βραβεύτηκαν και 18 έργα ζωγραφικής και γλυπτικής.⁴⁵ Όπως συνεχίζει ο ίδιος στους διαγωνισμούς καλών τεχνών, οι Έλληνες ανταποκρίθηκαν σε μεγάλο ποσοστό σε οποιδήποτε μέρος και αν κατοικούσαν. Αυτό κυρίως έγινε γιατί είχαν δημιουργηθεί «Επιτροπές Ολυμπίων» όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας οι λεγόμενες δημοτικές επιτροπές, αλλά και στο εξωτερικό από τους Έλληνες προξένους οι λεγόμενες επιτροπές της χώρας που βοηθούσαν στο όλο εγχείρημα.⁴⁶ Παρατηρήθηκε, όμως, κατά τη διάρκεια των αγώνων μεγάλη προχειρότητα στη διαρρύθμιση των θέσεων των θεατών, ενώ απουσίασε και ο βασιλιάς της Ελλάδας. Τα γεγονότα⁴⁷ αυτά έδωσαν αρνητική εντύπωση σε όλους με αποτέλεσμα οι εφημερίδες να χαρακτηρίσουν τους αγώνες προδοσία της αρχαίας εποχής και να αναγκάσουν τον Φωκιανό με τις άσχημες κριτικές να παραιτηθεί.⁴⁸

Οι διαγωνισμοί αλλά και οι αγώνες της τρίτης Ζάππειας Ολυμπιάδας έπρεπε να λειτουργήσουν θετικά για την εισαγωγή της φυσικής αγωγής στα σχολεία όμως στην Ελλάδα λειτούργησε διαφορετικά δίνοντας ερεθίσματα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα να ασχοληθούν με τον αθλητισμό και μάλιστα σε μια εποχή οπου υπήρχαν πολλοί λίγοι αθλητικοί σύλλογοι που έκαναν συστηματικό αθλητισμό. Παράλληλα κάποιοι που ήταν αρμόδιοι για την παιδεία και είχαν επηρεασθεί από το γενικότερο κλίμα και τη φιλοσοφία της εποχής εκείνης πίστευαν πως οι εθνικοί μας οραματισμοί μπορούσαν να επιτευχθούν μόνο με τη στρατιωτική γυμναστική και τις στρατιωτικές ασκήσεις στα σχολεία.⁴⁹

1.2.4. Η τέταρτη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1889

Εξαιτίας της αποτυχίας⁵⁰ των Ολυμπίων του 1875, το ενδιαφέρον της επιτροπής Ολυμπίων επικεντρώθηκε στην υλοποίηση της διαθήκης του Ευαγγέλη Ζάππα⁵¹ και έτσι ανέβαλλε συνεχώς τη διοργάνωση των αγώνων. Έτσι λοιπόν το 1878 ολοκληρώνεται το κεντρικό γυμναστήριο⁵² που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο και είναι γνωστό σήμερα ως γυμναστήριο⁵³ Φωκιανός. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1888, ολοκληρώνεται και το Ζάππειο⁵⁴ μέγαρο.⁵⁵ Με την ευκαιρία της 25ης επετείου από την άνοδο του βασιλιά Γεωργίου Α’ στο θρόνο και στα πλαίσια των εορτών, δημοσιεύεται το βασιλικό διάταγμα της 12ης Ιανουαρίου 1888 για τα εγκαίνια του Ζαππείου και την έναρξη της τέταρτης Ζάππειας Ολυμπιάδας. Στην έκθεση πήραν μέρος 1000 περίπου εκθέτες με μεγαλύτερη τη συμμετοχή στην κατηγορία των Καλών Τεχνών, όπου συμμετείχαν διεθνώς αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες όπως ο Νικηφόρος Λύτρας, που φιλοτέχνησε το αναμνηστικό μετάλλιο των Α΄Διεθνών Ολυμπιακών αγώνων και ο Νικόλαος Γύζης, που φιλοτέχνησε το δίπλωμα των Α΄ διεθνών Ολυμπιακών αγώνων.⁵⁶ Ενώ η έκθεση προϊόντων πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στο Ζάππειο όπου γίνεται για πρώτη φορά χρήση του ηλεκτρικού φωτός, οι αγώνες αναβάλλονται.⁵⁷ Η έναρξη είχε ορισθεί με βασιλικό διάταγμα⁵⁸ μαζί με τα εγκαίνια του Ζαππείου για τη δεύτερη Κυριακή του Οκτωβρίου του 1888 όπου προέβλεπε και τη διεξαγωγή δημοτελών αγώνων. Δυο μέρες μετά δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως και ο κανονισμός των αγώνων. Μετά από όλα αυτά ακολούθησε μια ακόμη αναβολή για τις 20 Οκτωβρίου 1888 και στο τέλος η εγκατάλειψή τους από τη Ζάππειο επιτροπή.⁵⁹ Όμως, την τελευταία στιγμή ο Φωκιανός που ήταν ο διευθυντής του κεντρικού γυμναστηρίου με προσωπικά του έξοδα διοργάνωσε στο χώρο του γυμναστηρίου τους αγώνες με επιτυχία από τις 30 Απριλίου μέχρι τις 12 Μαϊου 1889.⁶⁰

Στους αγώνες της τέταρτης Ζάππειας Ολυμπιάδας συμμετείχαν 30 αθλητές⁶¹ και έγιναν τα παρακάτω αγωνίσματα:⁶² Άλμα υπέρ εφαλτήριον, άλμα επί κοντώ υπέρ τάφρον, δηλαδή το άλμα εις μήκος, λιθοβολία βάρους περίπου δέκα οκάδων, άλμα επί κοντώ, ασκήσεις στο δίζυγο, άρση βαρών με τα δυο χέρια, άρση βαρών με το ένα χέρι, αναρρίχηση επί κάλω, αναρρίχηση επί ιστώ, και άλμα εις ύψος.⁶³ Σύμφωνα πάντα με τον Ε. Σκιαδά οι θεατές ήταν τόσοι πολλοί που είχαν εισέλθει και μέσα στον αγωνιστικό χώρο για να παρακολουθήσουν τους αγώνες με αποτέλεσμα να παρεμποδίζουν τη διεξαγωγή των αγώνων.⁶⁴ Με αυτή την ακαστασία που επικρατούσε οι αγώνες διακόπηκαν και συνεχίστηκαν μετά από λίγες ημέρες με υποδειγματικό τρόπο γεγονός που σχολιάστηκε θετικά από τον Τύπο.⁶⁵

Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες λειτούργησαν όμως σαν εισαγωγή στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896. Έτσι το κοινό ήταν πλέον συνειδητοποιημένο με την κληρονομιά των προγόνων του. Βασικό ωστόσο ερώτημα παραμένει ακόμα και σήμερα τι κατάληξη θα είχαν οι αγώνες αν η ιδέα του Ευαγγέλη Ζάππα πραγματοποιούνταν όπως ακριβώς την είχε εκφράσει.

Απόσπασμα από το:

The contribution of the Olympic spirit and the Olympic Games to paideia
Doumas, Andreas C.
URI: http://hdl.handle.net/10210/2570
Date: 2004
Department of Greek and Latin Studies
Institutional Repository of the University of Johannesburg

Διαβάστε επίσης:

ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Η εμπλοκή του Ευαγγέλη Ζάππα στην υπόθεση της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων
ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Α΄ Ζάππεια Ολυμπιάδα
ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Β’ Ζάππεια Ολυμπιάδα
ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Γ’ Ζάππεια Ολυμπιάδα
ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Δ’ Ζάππεια Ολυμπιάδα

1. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ. 41.
2. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 28.
3. «Το 1856 έστειλε στον Όθωνα επιστολή με την πρόταση για την αναβίωση των Ολυμπίων και μαζί με το χρηματικό ποσό των 600000 χρυσών δραχμών για την πραγματοποίησή τους». Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ. 133.
4. Ζάππας Ευαγγέλης εθνικός ευεργέτης (Λάμποβο Τεπελενίου 1800 – Μπροστένι Ρουμανίας 1865). Μολονότι ο πατέρας του ήταν έμπορος στο Τεπελένι ο ίδιος διδάχθηκε μόνο τα στοιχειώδη γράμματα. Έτσι σε ηλικία 13 ετών έφυγε από το Λάμποβο, πήγε στα Ιωάννινα όπου και κατετάγη στην φρουρά του Αλή Πασά, στην οποία και παρέμεινε μέχρι τα 20 χρόνια του. Αργότερα αποσπάστηκε και προσχώρησε στις ελληνικές δυνάμεις του Μάρκου Μπότσαρη και μάλιστα έγινε και πρωτοπαλίκαρό του. Αγωνίστηκε για υπεράσπιση του Σουλίου, ενώ στο τέλος μετά την πτώση του κατέφυγε στο Μεσολόγγι. Το 1824 έλαβε το βαθμό του ταξιάρχου. Όταν τελείωσε η επανάσταση βρέθηκε στο Βουκουρέστι όπου αρχικά άσκησε το επάγγελμα του πρακτικού γιατρού λόγω των γνώσεων που είχε αποκτήσει κατά τον αγώνα για την ανεξαρτησία. Στη συνέχεια ήρθε σε επαφή με τους ηγούμενους των ελληνικών μοναστηριών από τους οποίους εκμίσθωσε τα κτήματά τους και επιδόθηκε όχι μόνο στην καλλιέργειά τους αλλά και στην ποιοτική τους βελτίωση, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει τεράστια περιουσία. Πρότεινε την αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων με χρηματοδότηση δική του. Από το 1863 εκδηλώθηκε διανοητική ασθένειά του. Ο εξάδελφός του, Κων/νος Ζάππας, αναζήτησε τη θεραπεία του τόσο στο Βουκουρέστι όσο και στο Παρίσι χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ο Ε. Ζάππας πέθανε στις 19 Ιουνίου 1865. Ο Ζάππας με τη διαθήκη του άφησε όλη την περιουσία του στην επιτροπή των Ολυμπίων με κληρονόμο και εκτελεστή τον Κων/νο Ζάππα. Ο Κων/νος Ζάππας είχε ως υποχρέωση να χτίσει μέγαρο εκθέσεων στην Αθήνα και να αποθέσει σε αυτό το κεφάλι του ενώ το σώμα του έπρεπε να ταφεί στο σχολείο του Λάμποβου, στο οποίο είχε κληροδοτήσει ετήσιο εισόδημα. Όλα αυτά εκτελέστηκαν από τον ξαδερφό του, ενώ στήθηκε και ανδριάντας του Ε. Ζάππα το 1887 στο πραύλιο του Ζαππείου. «Ευάγγελος Ζάππας», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 25, σσελ. 362-363.
5. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 35.
6. Εκδόθηκε διάταγμα υπογεγραμμένο από την Αμαλία το οποίο ανέφερε ότι με τη σύμφωνη γνώμη του Ζάππα καθιερώνονταν γενικοί διαγωνισμοί με την επωνυμία Ολύμπια και αφορούσαν όλα τα προϊόντα βιομηχανίας, γεωργίας, κτηνοτροφίας κλπ. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 37.
7. Οριζόταν ότι θα διεξάγονταν το μήνα Οκτώβριο από την πρώτη ως την τελευταία Κυριακή ενώ η πρώτη μέρα των αγώνων θα ξεκινούσε με θρησκευτική τελετή υπέρ όλων όσων κληροδότησαν μεγάλα ποσά για την υλική και πνευματική πρόοδο της Ελλάδας. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 91.
8. Βλ. περισσότερα: Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 37.
9. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 91.
10. «Η πλατεία ήταν άνευ σαφών ορίων με κέντρο την μετέπειτα πλατεία Κοτζιά, απέναντι από το παλαιό Δημαρχείο των Αθηνών και επεκτεινόταν προς την μετέπειτα πλατεία Ελευθερίας, γνωστή περισσότερο ως πλατεία Κουμουνδούρου. Εκεί υπήρχε τότε και μια παράγκα μεγάλου μεγέθους, η οποία αποτελούσε ένα από τα πρώτα θέατρα των Αθηνών». Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 37.
11. Όπ. παρ.
12. Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ. 7.
13. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 38.
14. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 91.
15. Όπ. παρ.
16. Βλ. περισσότερα: Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 37.
17. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ. 41.
18. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 38.
19. «Επρόκειτο για τον ασκωλιασμό που ήταν ανάβαση με άλμα σε έναν καλοφουσκωμένο και αλειμμένο με λίπος ασκό. Όποιος κατόρθωνε να σταθεί όρθιος εθεωρείτο νικητής και παρελάμβανε ως έπαθλο ένα ασκό κρασί». Όπ. παρ.
20. «Το άλλο άθλημα ήταν η αναρρίχησις εις ιστόν και συνίστατο στην προσπάθεια των συμμετεσχόντων να ανέλθουν επί ενός ιστού υψηλού περί τα δέκα γαλλικά μέτρα και ορατού πανταχόθεν αλειμμένου με σαπούνι, στην κορυφή του οποίου υπήρχαν διάφορα αντικείμενα, όπως ζωνάρι, μανδύλι, επάργυρα κηροπήγια, φιάλες οίνου κ. ά και τα οποία ελάμβανε αυτός που θα κατόρθωνε να τα φθάσει». Όπ. παρ.
21. Μ. .Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ. 135.
22. Βλ. περισσότερα: Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 38.
23. Οι αγώνες στο Much Wenlock γίνονταν στο πεδίο του Λίντεν το οποίο μετονομάστηκε σε πεδίο των Ολυμπίων το οποίο κατά τη διάρκεια των αγώνων ήταν διακοσμημένο με ελληνικές επιγραφές και λάβαρα. CD ROM , Η Εγκυκλοπαίδεια των Ολυμπιακών αγώνων.
24. Ο William Penny Brookes γεννήθηκε το 1809 στο Much Wenlock Ήταν γιατρός και αφιέρωσε τις δυνάμεις του σε κοινωνικές δραστηριότητες σχετικές με την αναβίωση του αρχαίου θεσμού των Ολυμπιακών αγώνων θέλοντας να διαδώσει την ιδέα των Ολυμπιακών σε όλη την Αγγλία. Έτσι ίδρυσε την National Olympian Association στο Liverpool, που είχε σαν σκοπό να ενώσει όλες τις τοπικές ή περιφερειακές προσπάθειες διεξαγωγής Ολυμπιακών αγώνων σε μια μεγάλη εθνική διοργάνωση. H National Olympian Association διοργάνωσε έξι φορές τους αγώνες, από το 1866 έως το 1883, με την διοργάνωση που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο να σημειώνει τη μεγαλύτερη επιτυχία. Σιγά – σιγά άρχισαν όμως να παρακμάζουν παράλληλα με την ίδρυση της Amateur Athletic Club από ευγενείς, που απαγόρευε σε αθλητές της εργατικής τάξης να συμμετάσχουν σε αθλητικές εκδηλώσεις και η οποία λειτούργησε ανταγωνιστικά προς την National Olympian Association, δημιουργώντας αντιπαλότητα μεταξύ των αθλητικών οργανώσεων. Παράλληλα όμως ο William Penny Brookes δεν σταμάτησε ποτέ να υποστηρίζει για την εισαγωγή των φυσικών ασκήσεων στα σχολεία, συμβάλλοντας στην υγιή ανάπτυξη της νεολαίας, ενώ συνέχισε να διοργανώνει τους δικούς του αγώνες στο Much Wenlock. H Olympian Class είχε διοργανώσει μέχρι το 1860, 11 αθλητικές διοργανώσεις που συνεχίστηκαν από την Much Wenlock Olympian Society, η οποία διοργάνωσε συνολικά 45 αγώνες μέχρι το 1895. Βλ. περισσότερα: Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ. 104 -107.
25. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 93-94.
26. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 39.
27. «Μετά τον θάνατο του Ευαγγέλη Ζάππα και σύμφωνα με τη διαθήκη του συγκροτήθηκε στις 11 Αυγούστου 1865 με βασιλικό διάταγμα η “ Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων”. Ο Κων/νος Ζάππας που ορίστηκε εκτελεστής της διαθήκης του εξαδέλφου του, αμέσως μετά άρχισε συνεννοήσεις με την ελληνική κυβέρνηση ώστε να παραχωρηθεί η απαιτούμενη έκταση για την ανέγερση του μεγάρου των εκθέσεων. Η ελληνική κυβέρνηση ψήφισε νόμο με τον οποίο παραχωρούνταν ο χώρος του δημοσίου μεταξύ του τότε ονομαζόμενου Βασιλικού Κήπου ( σήμερα Εθνικός κήπος ), της λεωφόρου Αμαλίας, της οδού Ηρώδου Αττικού και της παλιάς κοίτης του Ιλισσού, για να κατασκευαστεί το μέγαρο ( Ζάππειο Μέγαρο). Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 94.
28. Στις 22 Ιουλίου 1869 εκδόθηκε βασιλικό διάταγμα που όριζε τα δεύτερα Ολύμπια το 1870 με εμφανή διάθεση οι εκδηλώσεις να γίνουν στο Παναθηναϊκό Στάδιο αφού γίνουν πρώτα κάποιες προσπάθειες για την επισκευή του. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 95.
29. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ. 42.
30. Τα άτομα της Επιτροπής ήταν υπεύθυνα και είχαν τη διάθεση και ικανότητα να οργανώσουν αγώνες αντάξιους των αρχαίων ανταποκρινόμενοι στην επιθυμία του ελληνικού λαού. Σημαντικό στοιχείο στη όλη προσπάθεια αποτελεί η αρωγή των πανεπιστημιακών δασκάλων. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 39.
31. «Οι αγώνες προκυρήχθηκαν εγκαίρως και εκδόθηκε αναλυτικό πρόγραμμα “Γυμνικών Αγώνων”αλλά και κανονισμοί των Αγωνισμάτων, ενώ για πρώτη φορά εμφανίζεται πλήρης και αξιόλογη ελληνική αγωνιστική προσπάθεια». Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 39.
32. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 96.
33. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 39.
34. Η επιτυχία των αγώνων οφειλόταν στο ότι η όλη διοργάνωση των αγώνων ήταν άριστη σε όλους τους τομείς. Η χορωδία που έψαλε τον ολυμπιακό ύμνο, η ορκωμοσία των αθλητών, οι τελετές απονομής, το στεφάνωμα των τριων πρώτων νικητών, η παρουσία του βασιλιά και της βασίλισσας, έκαναν τους 25000 θεατές να αισθάνονται συνδεδεμένοι με την αρχαία Ελλάδα. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 98.
35. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 40.
36. Ο Φωκιανός Ιωάννης (1845-1896) ήταν γυμναστής ο οποίος υνέβαλε τα μέγιστα στην επικράτηση της γυμναστικής στην Ελλάδα. Δεν τελείωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο γιατί διορίστηκε διευθυντής στο Δημόσιο Γυμναστήριο στην Αθήνα. Ο Φωκιανός ήταν αυτός που εκπαίδευσε τους πρώτους γυμναστές στην Ελλάδα ενώ τέλος εξέδωσε το Εγχειρίδιο της Γυμναστικής το 1883. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 60, σελ. 245.
37. Ο Φωκιανός ήταν ο πιο κατάλληλος για τη θέση του διευθυντή των αγώνων εξαιτίας των ειδικών γνώσεών και των εμπειριών του. Επιθυμία του ήταν να προσελκύσει μαθητές, φοιτητές και άλλα άτομα που θα προέρχονταν από την ανώτερη τάξη με βασικό σκοπό να δώσει κύρος στους αγώνες που θα άρχιζαν. Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31 Μαρτίου 1996, σελ. 9.
38. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 99.
39. Το Ζάππειο Μέγαρο βρίσκεται στην προέκταση του Εθνικού Κήπου. Είναι ένα επιβλητικό ημικυκλκό κτίριο με προπύλαια κορινθιακού ρυθμού. Το κτίριο θεμελιώθηκε το 1874 και η αποπεράτωσή του έγινε το 1888 ύστερα από δαπάνη των Ευαγγέλη και Κων/νου Ζάππα των οποίων τα αγάλματα βρίσκονται δεξιά και αριστερά από την κεντρική είσοδο. Πάνω στο σχέδιο του Φ. Λ. Μπουλανζέ σχεδίασε το τωρινό κτίριο ο Θεόφιλος Χάνσεν. «Ζάπειο Μέγαρο», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 3 , σελ. 444.
40. Αποτέλεσε το πρώτο ολυμπιακό χωριό στην ιστορία των αγώνων ενώ η διεξαγωγή του αθλήματος της ξιφασκίας έγινε στο περιστύλιο του κτιρίου που ήταν ήδη εκθεσιακός χώρος. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ. 51.
41. Στην εκθέση προϊόντων της τρίτης Ζάππειας Ολυμπιάδας συμμετείχαν με τα έργα τους 1272 εκθέτες από τους οποίους οι 72 ήταν από το εξωτερικό και συγκεκριμένα από τη Ρώμη, την Κων/πολη, το Παρίσι, την Οδησσό, την Αλεξάνδρεια και την Κοπεγχάγη. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 99.
42. Οι αθλητές φορούσαν λευκό παντελονάκι, λευκό πουκάμισο και μπλε ζώνη στη μέση γεγονός που ενθουσίασε τους θεατές. Τα βραβεία στους αθλητές έδωσε ο Π. Ε. Γιαννόπουλος αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ολυμπίων. Όπ. παρ.
43. Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ. 135.
44. Την Κυριακή 11 Μαϊου δίπλα από το μνημείο του ήρωα Γεωργίου Καραϊσκάκη έγιναν οι σκοπευτικοί αγώνες με τη συμμετοχή 34 πολιτών και στρατιωτικών. Θ. Γιαννάκης, Ζάππειες και Σύγχρονες Ολυμπιάδες, σελ. 57.
45. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 100.
46. Όπ. παρ.
47. Πέρα από τα οργανωτικά προβλήματα που παρουσιάστηκαν οι αγώνες δεν διέπονταν από το αθλητικό πνεύμα και πέρασαν σε δεύτερο ρόλο σε σχέση με τις εμπορικές εκθέσεις. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ. 43.
48. Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ. 9.
49. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ. 100-101.
50. Οι αγώνες του 1875 δεν πρόσφεραν τίποτα στο κοινό το αθλητικό θέαμα που περίμενε και ξεχάστηκαν για τα επόμενα 14 χρόνια. Ιωάννα Κουρελά, Ολ υμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ. 43.
51. Τα Ολύμπια ήταν γνωστά σε όλους τους Έλληνες του εσωτερικού και του εξωτερικού οι οποίοι παρακολουθούσαν τους αγώνες και ήταν επιθυμία τους όχι μόνο να βοηθήσουν στην ανάπτυξη του θεσμού αλλά και ακολουθήσουν το παράδειγμα του Ευαγγέλη Ζάππα και να αθλοθετήσουν στα Ολύμπια. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 102.
52. Η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων αποφάσισε τη φροντίδα και συντήρηση του γυμναστηρίου να την αναλάβει το Υπουργείο Παιδείας. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 43.
53. Με την κατασκευή του γυμναστηρίου υλοποιήθηκε ένα τμήμα της εντολής της διαθήκης του Ζάππα που στη δεύτερη παράγραφό της όριζε την κατασκευή του καταστήματος των Ολυμπίων μετά Σταδίου αυτού, οικονομικοί όμως λόγοι ανάγκασαν την επιτροπή να χτίσει γυμναστήριο. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 101.
54. Το Ζάππειο μέγαρο κατασκευάσθηκε για την διοργάνωση εκθέσεων και διαγωνισμών. Ιωάννα Κουρελά, Ολ υμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ. 43.
55. Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31 Μαρτίου 1996, όπ. παρ., σελ. 9.
56. Τις σχετικές πληροφορίες τις πήραμε από την ιστοσελίδα www.ggoa.gr (13/05/2004 ).
57. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 43.
58. Η Επιτροπή Ολυμπίων είχε προετοιμάσει ένα πρόγρμμα από εκδηλώσεις που είχε ως εξής: α) Διανοητικό διαγώνισμα για τον Ευαγγέλη Ζάππα, β) Δραματικό διαγώνισμα Κων/νου Ζάππα, γ) Ποιητικό διαγώνισμα Χρήστου Νικολαϊδη – Φιλαδελφέως, δ) Μουσικό διαγωνισμό. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 102.
59. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 43.
60. Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31 Μαρτίου 1996, σελ. 9.
61. Συμμετείχαν τόσο μαθητές όσο και φοιτητές που είχαν προετοιμαστεί από τον Φωκιανό και οι οποίοι αγωνίστηκαν σε περισσότερα αγωνίσματα και καταχειροκροτήθηκαν από τον κόσμο. Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ. 135.
62. Διεξήχθηκαν 12 αγωνίσματα συνολικά. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 43.
63. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ. 103.
64. Οι αθλητές, κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης, ήταν ομοιόμορφα ντυμένοι με στολή που αποτελούνταν από λευκό πουκάμισο με λαιμοδέτη, μακρύ λευκό παντελόνι και μπλε ζώνη κατά την είσοδό τους στο γυμναστήριο με τη μουσική να παιανίζει, παρουσία υπουργών, επισήμων και πλήθους κόσμου.Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ. 43.
65. Όπ. παρ.