Η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας Αθαμανίας», (στο εξής Φ.Α.Τ.Α.), ιδρύθηκε το 1893.
Η Τζούρτζια (Αγία Παρασκευή) Τρικάλων είναι κτισμένη στις βόρειες πλαγιές της κορυφής Παλέτζι της Πίνδου (υψόμετρο 1988 μ.). Αποτελεί ένα από τα βλαχοχώρια του Ασπροποτάμου (άνω ρους Αχελώου). Η κοινότητα κατοικείται τους θερινούς μήνες, από ημινομάδες κτηνοτρόφους που είχαν -και διατηρούν ορισμένοι ακόμα- τα χειμαδιά τους στη Θεσσαλία.
Το 1881 η Τζούρτζια υπάγεται διοικητικά ως οικισμός στο Δήμο Αθαμάνων της Επαρχίας Τρικάλων. Το 1912 δημιουργείται η Κοινότητα Τζούρτζιας προερχόμενη από τον τέως Δήμο Αθαμάνων, με έδρα την Τζούρτζια. Το 1955 η Κοινότητα μετονομάζεται σε Αγία Παρασκευή.
Το 1998 με το σχέδιο Καποδίστριας δημιουργείται η Διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου του νομού Τρικάλων η οποία περιλαμβάνει τα χωριά Χαλίκι, Ανθούσα, Κατάφυτο, Μηλιά, Πολυθέα, Δολιανά, Αγ. Παρασκευή, Καλλιρόη, Κρανιά, Στεφάνι.
Η Φ.Α.Τ.Α. ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Χρήστου Βασιλείου Δήμα (παρωνύμιο Ούτος), κατά τα πρότυπα αντίστοιχων συλλόγων στην περιοχή του Πόντου, όπου ταξίδευε για εμπορικές δραστηριότητες. Από την ίδρυσή της, το 1893, η δραστηριότητά της καλύπτει ένα ευρύ φάσμα κοινωνικοοικονομικών σχέσεων. Οι στόχοι της, όπως περιγράφονται αναλυτικά στο «Καταστατικόν» της, εκτείνονται από την προικοδότηση των κορασίδων και την παροχή βοηθήματος στους απόρους συγχωριανούς, τη δανειοδότηση των μελών της, την εξασφάλιση σταθερού εισοδήματος στα γηραιά μέλη (μια πρώιμη μορφή σύνταξης), ώς την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων και την κατασκευή σημαντικών κοινοτικών έργων, τόσο στα όρια του χωριού όσο και στην ευρύτερη περιοχή, όπως γεφύρια, εφ’ όσον αυτά εξυπηρετούν τους κατοίκους της Τζούρτζιας.
Προστάτιδα της Αδελφότητας ορίζεται η Αγία Μαρίνα. Το 1902 ανεγείρεται με έξοδα της Φ.Α.Τ.Α. ναός προς τιμήν της Αγίας και κάθε χρόνο εκεί στις 17 Ιουλίου μαζί με την Αγία «εορτάζει» η Αδελφότητα.
Οι Γενικές Συνελεύσεις, η εκλογή του Διοικητικού Συμβουλίου ανά τριετία και το ετήσιο «αντάμωμα» της Φ.Α.Τ.Α., το πρώτο Σάββατο του Αυγούστου στην πλατεία του χωριού, γεγονός που τα τελευταία χρόνια μπορεί και να έχει την ίδια απήχηση όπως το πατροπαράδοτο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής, αποτελούν τις κορυφαίες εκδηλώσεις της Αδελφότητας.
Από την παρουσίαση του Αρχείου, που ακολουθεί, αποδεικνύεται ότι η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας Αθαμανίας», παραμένει ενεργή και δραστήρια περισσότερο από έναν αιώνα. Αποτελεί τον ενδογενή, με τη μεταφορική έννοια του όρου, παράγοντα παρέμβασης στον πατρικό τόπο. Στην περίοδο της πλήρους λειτουργίας της, όχι μόνο συμπληρώνει αλλά σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνει με την πολυδιάστατη λειτουργία της, το ρόλο της κοινοτικής αρχής, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της προικοδοσίας και του δανεισμού των μελών της.
Διαχρονικά λειτουργεί ως μέσο προσαρμογής και μορφή κοινωνικότητας στους τόπους διασποράς των μελών της από τη μια αλλά και ως δίαυλος επικοινωνίας με τον τόπο τους από την άλλη συμβάλλοντας στην εμπέδωση της συλλογικής τοπικής ταυτότητας.
Η Ψηφιοποίηση του Αρχείου
Το Αρχείο της Φ.Α.Τ.Α. ψηφιοποιήθηκε από το Κέντρο Λαογραφίας κατά το διάστημα Μαρτίου - Αυγούστου 2008 με απόφαση της Εφορευτικής Επιτροπής του και του Διοικητικού Συμβουλίου της Φ.Α.Τ.Α. και έχει επιστραφεί στην Αδελφότητα. Η ψηφιοποίηση αποσκοπεί στη διάσωσή του με τη διατήρηση ψηφιακών αντιγράφων του στο Κέντρο Λαογραφίας και στη διευκόλυνση της μελέτης του από τους ερευνητές. Η συνεργασία αυτή συμπληρώνει μακρόχρονες επιτόπιες έρευνες του Κέντρου Λαογραφίας στην ευρύτερη περιοχή του Ασπροποτάμου, καρπός των οποίων υπήρξαν σχετικά δημοσιεύματα των ερευνητών του Κέντρου.
Μέσω της ψηφιοποίησης θα γίνουν προσιτά τα ψηφιοποιημένα τεκμήρια στον ειδικό ερευνητή, στον απομακρυσμένο χρήστη αλλά και στην εκπαιδευτική κοινότητα, εξασφαλίζοντας ένα εντελώς νέο πλαίσιο δυνατοτήτων για την αξιοποίηση του πλούσιου αυτού υλικού.
Αυτή η πρωτοβουλία ενισχύει την ιδιαίτερα σημαντική σύνδεση του Κέντρου με τους εθνοτοπικούς πολιτιστικούς Συλλόγους, οι οποίοι πάνω από έναν αιώνα προσφέρουν, στο πλαίσιο των αστικών κυρίως κέντρων, σοβαρές υπηρεσίες στη διάσωση, μελέτη και διατήρηση των στοιχείων του Λαϊκού Πολιτισμού.
Ψηφιοποιήθηκαν συνολικά 29 ξεχωριστά σώματα τεκμηρίων (χειρόγραφα) των αρχείων της Φ.Α.Τ.Α., καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στο χειρόγραφο με τίτλο «Αποδείξεις» (αριθμός χειρογράφου: 15 Α΄ – ΣΤ΄), υπάρχουν περισσότερα του ενός βιβλία τεκμηρίων. Το σύνολο των ψηφιοποιημένων τεκμηρίων ανέρχεται στα 2.563.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων έχει ψηφιοποιηθεί ξεχωριστά κάθε σελίδα των βιβλίων του Αρχείου, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στο «Καθολικό γραμματίων εισπρακτέων» (αριθμός χειρογράφου: 1) ή στο «Βιβλίον Γενικού Ταμείου» (αριθμός χειρογράφου: 10) και σε άλλα έχει επιλεγεί η παρουσίαση δύο σελίδων μαζί για να εξασφαλισθεί η ενιαία νοηματική απόδοση του τεκμηρίου.
Το Αρχείο της Φ.Α.Τ.Α
Τα τεκμήρια της Αδελφότητας ταξινομήθηκαν με βάση τη σειρά κατάθεσής της. Η παρουσίαση, ωστόσο, των αρχείων της Φ.Α.Τ.Α., σε μια πρώτη απόπειρα τεκμηρίωσης του υλικού, στηρίζεται τόσο στη χρονολογική τους διαδοχή όσο και στο νοηματικό τους περιεχόμενο. Σα προβαλλόμενα ψηφιακά αρχεία δεν περιλαμβάνονται εκείνα των τελευταίων ετών (υπ’ αριθμ. 7, 11, 17 και 18). Δείτε τα ψηφιοποιημένα τεκμήρια
Στο «Καταστατικόν» (αριθμός χειρογράφου: 20), παρουσιάζονται αναλυτικά οι στόχοι, οι βασικές αρχές λειτουργίας της, αλλά και διεξοδικά, σε ένα σύνολο 93 Aρθρων, οι διατάξεις που καθορίζουν τις σχέσεις των μελών μεταξύ τους και με την αδελφότητα.
Στο «Βιβλίον Συνδρομητών» (αριθμός χειρογράφου: 19), καταγράφονται οι ετήσιοι ονομαστικοί κατάλογοι συνδρομητών από το 1914 ως το 1930, με καταγραφή συνδρομητών από το 1905.
Αξιοσημείωτη αποτελεί η εγγραφή της Θεοδώρας Β. Νικολού (έτος εγγραφής 1914), με το χαρακτηρισμό «διαρκής συνδρομήτρια», της μοναδικής γυναίκας μέλος της Φ.Α.Τ.Α.
Το «Καθολικό γραμματίων εισπρακτέων» (αριθμός χειρογράφου: 1) παρουσιάζει το «Δούναι και λαβείν»των μελών της Αδελφότητας κατά τα έτη 1930–1940, αφορά κατά κύριο λόγο στα γραμμάτια των μελών και την αποπληρωμή τους.
Κατά τον ίδιο τρόπο, στο «Βιβλίον Ταμείου», (αριθμός χειρογράφου: 2), εκτίθενται τα έσοδα και έξοδα της Αδελφότητας, για το διάστημα 1930–1940. Αξιοσημείωτη είναι η καταγραφή που αφορά σε οφειλές γραμματίων παρελθόντων ετών από το 1911 και εξής.
Το «Ευρετήριον Ταμείου», (αριθμός χειρογράφου: 3) αποτελεί το συνοπτικό ευρετήριο των οικονομικών πεπραγμένων της Αδελφότητας κατά τα έτη 1930–1940 (έσοδα και έξοδα, συντάξεις, Τράπεζα Τρικάλων Α.Ε., προικοδοτήσεις, εταιρικά κεφάλαια, ταμείον, πιστωταί, γραμμάτια, ακίνητα, τόκοι).
Το εύρος των δραστηριοτήτων της Αδελφότητας, ο ενεργός της ρόλος στα τοπικά πράγματα αποκαλύπτονται σε όλη τους την έκταση στα «Εντάλματα Πληρωμής», (αριθμός χειρογράφου: 22). Πρόκειται για Εντάλματα Πληρωμής προς τον Ταμία της Φ.Α.Τ.Α., κατόπιν αποφάσεων του Δ.Σ. της Αδελφότητας, με τελικούς αποδέκτες των χρημάτων τα μέλη της. Ανάμεσα στις αιτιολογίες των ενταλμάτων καταγράφονται οι προικοδοτήσεις, κάθε είδους βοηθήματα, συντάξεις, έξοδα κηδείας, έρανοι Κοινωνικής Πρόνοιας, τα λειτουργικά έξοδα της Αγίας Μαρίνας (αμοιβή ψάλτη, αγορά «λειτουργιών»), η αμοιβή του αγροφύλακα, αγορά ξυλείας, κ.λπ. κατά τα έτη 1940-1941.
Στα «Γραμμάτια», (αριθμός χειρογράφου: 14) των μελών κατά τα έτη 1938-1940, ξεχωρίζουν οι υποκατηγορίες α) «έχουν πεθάνει, άνευ ελπίδων είσπραξης», β) «δεν δικαιολογούνται».
Στις «Αποδείξεις» (αριθμός χειρογράφου: 15 Α΄– ΣΤ΄), καταγράφονται μεταξύ άλλων οι συνδρομές των μελών της Αδελφότητας, του έτους 1939, η εξόφληση τόκων των μελών προς το ταμείο της Φ.Α.Τ.Α., τα έτη 1940–1941, η εξόφληση διαφόρων άλλων χρεών κατά τα έτη 1940–1943 κ.λπ.
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τον Εμφύλιο που ακολούθησε, η νέα περίοδος στην ιστορία της Φ.Α.Τ.Α. ξεκινά με μια πρωτοβουλία του Δ.Σ. της Αδελφότητας, την οποία ακολουθεί η πλειοψηφία των μελών της και αφορά στην καταβολή των χρεών προς αυτήν, παρά το γεγονός ότι αυτά έχουν διαγραφεί βάσει νόμου. Η ενέργεια αυτή αποδεικνύει για μια ακόμη φορά τη θέση της Αδελφότητας στην τοπική κοινωνία.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται το «Βιβλίον απονομής Ηθικού Επαίνου», (αριθμός χειρογράφου: 4), τον κατάλογο προσώπων που έλαβαν «Ηθικόν Έπαινον» επειδή εξόφλησαν παλαιά χρέη προς την Αδελφότητα (διαγεγραμμένα εκ του νόμου), σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 38 πράξη του Δ.Σ. της 13ης Νοεμβρίου 1956.
Ακολουθεί το νέο, ενημερωμένο «Βιβλίον Γενικού Μητρώου της Φ.Α.Τ.Α», (αριθμός χειρογράφου: 5) με πληροφορίες για τον τόπο διαμονής, τη χρονολογία επανεγγραφής, λοιπές αξιοσημείωτες παρατηρήσεις (π.χ. επάγγελμα οργανοπαίχτης) και την επισήμανση της αλλαγής της ονομασίας του χωριού από Τζούρτζια σε Αγία Παρασκευή, το 1955.
Στη συνέχεια παρουσιάζεται το «Βιβλίον Συνδρομητών» (αριθμός χειρογράφου: 6) με παρόμοιες πληροφορίες, όπως τόπος διαμονής, (Λουτρό Λαρίσης, Κρανιά, Πολυθέα, Γαρδίκι, Λάρισα, Κεραμίδι κ.λπ.) και λοιπές παρατηρήσεις.
Στο «Βιβλίον Γενικού Ταμείου» (αριθμός χειρογράφου: 10) το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις αιτιολογίες των εσόδων και των εξόδων. Στη στήλη των Εξόδων καταγράφονται ποσά για στεφάνια κηδειών μελών της αδελφότητας, αμοιβές δικηγόρου, αγορά εφημερίδων, έξοδα για τον ναό της Αγίας Μαρίνας κ.λπ. ενώ στην αντίστοιχη των Εσόδων, περιλαμβάνονται ποσά από τον πάγκο των κεριών της Αγίας Μαρίνας, την «ύψωση» των εικόνων (πλειστηριασμός, για την δυνατότητα να κρατήσει κάποιος την εικόνα της αγίας Μαρίνας κατά την λιτανεία μετά το πέρας της λειτουργίας, την ημέρα της εορτής), το κυτίον της Αγίας κ.λπ.
Ακολουθούν τα δύο Βιβλία των Δωρητών της Φ.Α.Τ.Α. Στο «Βιβλίον Ευεργετών και Δωρητών» (αριθμός χειρογράφου: 12), καταγράφονται οι ευεργέτες και οι δωρητές της κατά τα έτη 1956–1968, ενώ στο «Βιβλίον Δωρητών εις μνήμην», (αριθμός χειρογράφου: 13) αναφέρονται οι δωρεές μελών προς αυτήν στη μνήμη συγγενικών τους προσώπων, κατά κύριο λόγο, κατά τα έτη 1957–1968 και 1992–1994.
Τα Βιβλιάρια Καταθέσεων («Βιβλιάριον Ταμιευτηρίου και Όψεως» (αριθμός χειρογράφου: 21 Α΄-Γ΄), παρουσιάζουν την κίνηση των λογαριασμών της Αδελφότητας τα έτη 1956–1971.
Η σχέση της Φ.Α.Τ.Α. με την Εκκλησία αναδεικνύεται στην τελευταία κατηγορία του αρχείου της Αδελφότητας.
Στο πρώτο, το «Βιβλίον Πράξεων εκκλησιαστικού γραφείου Ιερού Ναού Αγίας Παρασκευής Τζούρτζιας» (αριθμός χειρογράφου: 8), εκτίθενται τα έσοδα (από τα κεριά, την περιφορά δίσκων, το ύψωμα, ενοίκιο υδρόμυλου κ.λπ.) και τα έξοδα (αγορά κεριών, λαδιού, μισθός εφημερίου, νεωκόρου, εισφορές κ.λπ.) του ιερού ναού της Αγίας Παρασκευής κατά τα έτη 1933-1947.
Στο επόμενο, «Βιβλίον Πράξεων Εκκλησιαστικού Συμβουλίου Ιερού Ναού Αγίας Παρασκευής» (αριθμός χειρογράφου: 9) καταγράφονται το σύνολο των ενεργειών του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου κατά τα έτη 1950 ως 1964, όπου ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, η πρώτη πράξη του, καθώς περιέχει την αναλυτική περιγραφή της κινητής και ακίνητης περιουσίας της εκκλησίας κατά την ανάληψη των καθηκόντων του νέου Συμβουλίου στις 5 Ιουνίου 1950: δύο πολυέλαιοι κρυστάλλινοι και ένας μπρούτζινος, έξι μπρούτζινα μανουάλια, τρία άγια ποτήρια κ.λπ.
Η παρουσίαση ολοκληρώνεται με το «Βιβλίον Προαιρετικού Εράνου υπέρ Ιερού Ναού Αγίας Μαρίνης» (αριθμός χειρογράφου: 16). Το «Βιβλίον» διαιρείται σε δύο τμήματα. Στο πρώτο παρουσιάζεται ο αλφαβητικός κατάλογος των δωρητών για την αποπεράτωση του ναού της Αγίας Μαρίνας, η ανακατασκευή του οποίου ξεκίνησε μετά τον καταστρεπτικό σεισμό τον Μάιο του 1967. Στο δεύτερο μέρος καταχωρούνται οι αναλυτικοί λογαριασμοί των εξόδων για τις παραπάνω εργασίες κατά το έτος 1987.
Ευάγγελος Καραμανές, Παρασκευάς Ποτηρόπουλος
Δείτε επίσης την ανακοίνωση της ημερίδας: Hmerida_Tzourtzias.pdf
πηγή: ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ