ΣΥΡΡΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Το Συρράκο ένδοξο και ιστορικό αρχοντοχώρι, είναι όπως το είδατε κρεμασμένο σαν αετοφωλιά στους πρόποδες του όρους ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ (υψόμετρο 1.200). Χωρίζεται από τους ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ από τη χαράδρα του Χρούσια. Μια χαράδρα απαράμιλλης ομορφιάς.Το ΣΥΡΡΑΚΟ κατοικήθηκε προ του 15ου αιώνα, από Έλληνες Βλαχόφωνους. Για το όνομα έχουν γραφεί πολλά και αντιφατικά και από ξένους και από Έλληνες.
Μετά το 1480 το ΣΥΡΡΑΚΟ μαζί με 42 γειτονικά χωριά αποτελούσαν την αυτοδιοίκητη ομοσπονδία του ΜΑΛΑΚΑΣΙΟΥ που την διοικούσαν οι πρόκριτοι του ΣΥΡΡΑΚΟΥ που ήταν η πρωτεύ¬ουσα. Η ομοσπονδία αυτή ανήκε στην κυριαρχία της Βασιλομήτορος Βαλιδε Σουλτάνας και είχε ειδικά προνόμια.
Διατηρώντας αυτή την αυτονομία το ΣΥΡΡΑΚΟ αναπτύχθηκε σημαντικά. Οι κάτοικοι του ΣΥΡΡΑΚΟΥ αρχικά ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και λίγη γεωργία. Πολύ γρήγορα όμως ανέπτυξαν την βιοτεχνία παραγωγής ποικιλίας μάλλινων υφασμάτων και κτηνοτροφικών προϊόντων. Κατά καιρούς ασχολήθηκαν και με την αργυροχρυσοχοΐα. Έγιναν σπουδαίοι έμποροι και διακινούσαν τα προϊόντα τους όχι μόνο στον Ελλαδικό χώρο αλλά και σε όλα τα με¬γάλα εμπορικά κέντρα και λιμάνια της Ευρώπης. (Λιβόρνο, Τεργέστη, Ρώμη, Οδησσό, Μόσχα, Βουκουρέστι, Παρίσι, Βελιγράδι, Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια κ.ά.).
Η μεγάλη αυτή εμπορική κίνηση έφερε στο ΣΥΡΡΑΚΟ σημαντικό πλούτο, ευημερία, μόρφωση και πολιτισμό ο οποίος σήμερα αντικατοπτρίζεται στην υπέροχη παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών.
Οι ξένοι περιηγητές, κυρίως ο Pouqueville, στα χρόνια 1815 και 1818 ομολογούν ότι βρήκαν στο ΣΥΡΡΑΚΟ «Εμπορική κίνηση αμιλλωμένην προς τας καλυτέpας ευρωπαϊκός πόλεις» και ότι στο ΣΥΡΡΑΚΟ βρήκαν σημαντικές βιβλιοθήκες και κυκλοφορούσαν γαλλικές και ιταλικές εφημερίδες.
Το ΣΥΡΡΑΚΟ μαζί με τους ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ επαναστάτησαν το πρώτο χρόνο της Επανάστασης του 1821 με την υποκίνηση του ΙΩΑΝΝΗ ΚΩΛΕΤΤΗ και Γεωργίου ΤΟΥΡΤΟΥΡΗ. Το ΣΥΡΡΑΚΟ τότε είχε 720 οικογένειες και 3.500 κατοίκους. Αποτέλεσμα ήταν οι Τούρκοι να καταστρέψουν ολοσχερώς τα δύο χωριά, (στο Συρράκο έμειναν μόνο ο ναός της Παναγίας και 2-3 σπίτια). Οι Συρρακιώτες διασκορπίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Μερικοί άρχισαν να επιστρέφουν στα 1827-28 και να χτίζουν τα σπίτια τους από την αρχή. Στα 1854 ξεσηκώθηκαν ξανά από τον Συρρακιώτη γιατρό Κόμνο. Οι πρόκριτοι όμως του χωριού πήραν αμνησία για την εξέγερση και κατόρθωσαν να σώσουν το ΣΥΡΡΑΚΟ από μια δεύτερη καταστροφή. Και το ΣΥΡΡΑΚΟ ανέκτησε ένα μεγάλο μέρος της προεπαναστατικής του ακμής. Γύρω στα 1890 το ΣΥΡΡΑΚΟ έρχε¬ται δεύτερο σε πληθυσμό από όλες τα Βλαχόφωνα χωριά της Ελλά¬δας, μετά το Μέτσοβο.
Αρχίζει νέα περίοδος ανάκαμψης που όμως δεν κράτησε πολύ, γιατί η βιομηχανική ανάπτυξη στην Ευρώπη έσβησε το εμπόριο των μάλλινων υφαντών (ο μουσαμάς αντικατέστησε την κάπα.)
Παράλληλα με την κτηνοτροφία την τυρυκομία και κυρίως με την βιοτεχνία και το εμπόριο οι Συρρακιώτες ασχολήθηκαν με τα γράμματα και τις επιστήμες.
Πολλούς μεγάλους άνδρες προσέφερε το ΣΥΡΡΑΚΟ στην πατρίδα. Ο Ιωάννης Κωλέττης, φιλικός και πρώτος Συνταγματικά Πρωθυπουργός της Ελλάδας. Οι οπλαρχηγοί Κατσικογιάννης, Ροκάς, Βαρτζώκας, Λεπενιώτης κ.ά. Οι ποιητές και αγωνιστές Γεώργιος Χ. Ζαλοκώστας και Κώστας Κρυστάλλης. Οι μεγάλοι ευεργέτες Γ. Γιαννιώτης, Σ. Μπαλτατζής, Ν. Πάλιος, Σπυρ. Τοπάζης κ.ά. Οι διπλωμάτες πρεσβευτές Ευγένιος Γ. Ζαλοκώστας και Δ. Μπίτσιος, ο Ακαδημαϊκός Ι. Τρικαλινός κ.ά.
Άγνωστο είναι πότε ιδρύθηκε σχολείο στο ΣΥΡΡΑΚΟ. Στην επίσκεψη του στο ΣΥΡΡΑΚΟ το 1777 ο Πατρο-Κοσμάς βρήκε να λειτουργεί το Σχολείο. Στα χρόνια του Κώστα Κρυστάλλη λειτουργούσαν δύο σχολεία (Δημοτικό και Ελληνικό με 270 μαθητές και 4 δασκάλους και παρθεναγωγείο με 70 μαθήτριες).
Το ΣΥΡΡΑΚΟ εξακολουθούσε να έχει την αίγλη του τις δεκαετίες του 50-60 πέρασε μια πολύ μεγάλη κρίση. Οι λόγοι της κρί¬σης είναι πολλοί, ενδεικτικά αναφέρω την έλλειψη δρόμου, αλλαγή επαγγέλματος.
ΜΟΥΣΙΚΗ - ΤΡΑΓΟΥΔΙ - ΧΟΡΟΣ ΣΥΡΡΑΚΟΥ
Το Συρράκο είχε, κι έχει ακόμη, δική του μουσική και χορευτική παράδοση. Μια παράδοση πλούσια όσο και ο συναισθηματικός κόσμος του Συρρακιώτη.
Αυτή η Συρρακιώτικη μουσικοχορευτική παράδοση έχει τη δική της ξεχωριστή θέση και ό,τι παρουσιάζεται γι' αυτή, είναι κατάθεση ψυχής. Προτού, όμως, παρουσιάσω αυτή την κατάθεση, θα ήθελα να αναφερθώ γενικά στην έννοια του χορού.
Χορός είναι η έκφραση συναισθημάτων με κινήσεις χρειών, ποδιών και του σώματος με συνοδεία μελωδίας και λόγων.
Σε όλους σχεδόν του λαούς της γης οι πρώτες χορευτικές κινήσεις είναι συνάρτηση απλών φυσικών εκδηλώσεων που σιγά-σιγά έγιναν οργανωμένες και υπάκουσαν σε ορισμένους κανόνες.
Στο χορό συναντούμε όλες τις ποικιλίες κίνησης και έκφρασης. Αργές ή γρήγορες, ήρεμες ή ζωηρές, θορυβώδεις, ακόμη και τολμηρές.
Ο χορός έχει το χάρισμα να ανταποκρίνεται, σε όλες τις ηλικί¬ες και να αγγίξει όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα. Κυρίως όμως α¬ποτελεί μέσο έκφρασης του ερωτικού συναισθήματος και δίνει τη δυνατότητα στο ερωτικό πλησίασμα, στην ερωτική έλξη.
Αυτή τη μουσικοχορευτική παράδοση οφείλουμε να διατηρήσουμε με διάφορες εκδηλώσεις. Γιατί μέσα σ1 αυτή θα βρούμε τα ζωντανά εκείνα στοιχεία που μας δίνουν την δύναμη να κατανοή¬σουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά και να προχωρήσουμε μπροστά. Να αναζητήσουμε πρότυπα και αξίες που περισσότερο α¬πό κάθε άλλη φορά έχουμε ανάγκη σήμερα για να αντισταθούμε στην πολιτιστική αλλοτρίωση από την επίθεση της κουλτούρας των ισχυρών.
Στην ελληνική μουσικοχορευτική παράδοση ξεχωριστή θέση κατέχει και η Συρρακιώτικη. Στο σύνολο τους βέβαια οι χοροί του Συρράκου έχουν σχέση με τους χορούς της ηπειρωτικής Ελλάδας. Αυτό άλλωστε ήταν αναπόφευκτο τη στιγμή που οι Συρρακιώτες ως έμποροι, τεχνίτες, κιρατζήδες, νομάδες και τυροκόμοι, επισκέπτονταν άλλες περιοχές από τις οποίες μετέφεραν στον τόπο τους χο¬ρευτικά στοιχεία, κυρίως τραγούδια.
Ωστόσο οι Συρρακιώτικοι χοροί έχουν την ιδιαιτερότητα τους που διαμορφώθηκε από τη γεωγραφική θέση, της κλιματολογικές συνθήκες, την ιστορική εξέλιξη και την αυστηρή κοινωνική δομή και ιδιοσυγκρασία του Συρρακιώτη.
Η ιδιαιτερότητα αυτή αφορά την αργή κίνηση, τη βαριά ενδυ¬μασία των χορευτών, το σχήμα του χορού, το ύφος και το χαρακτή¬ρα του.
Στο ΣΥΡΡΑΚΟ συναντούμε χορούς μυσταγωγικούς, τελετουργικούς αλλά και λεβέντικους, τραγούδια με στίχους που εξυμνούν τη φύση, τον έρωτα, τα νιάτα, την εργασία, την ίδια τη ζωή. Δε συναντούμε χορούς Σατυρικούς, μιμητικούς και πολύ περισσότε¬ρο Διονυσιακούς.
Οι χοροί που χορεύονταν και χορεύονται μέχρι σήμερα στο Συρράκο είναι ο Συγκαθιστός, το Τσάμικο, ο Γιανν' Κώστας που στα βήματα του χορεύονται ο Μπαλατσός, η Βασίλω Αρχόντισσα, Κάτω στην Άσπρα Πλάκα, ο Συρτός, ο Πατητός, η Καραγκούνα, η Σβαρνιάρα, η Γενοβέφα, Για μια φορά είν1 η λεβεντιά και σπάνια ο Πωγωνήσιος. Κατά καιρούς χορεύτηκαν και άλλοι χοροί αλλά σε μικρά χρονικά διαστήματα.
Αυτούς τους χορούς οι Συρρακιώτες τους χόρευαν και τους χορεύουν με προσεγμένες κινήσεις, στις οποίες εναρμονίζεται και συνυπάρχει το ταπεινό με το λεβέντικο, η σεμνότητα με τη χάρη, η απλότητα με την περηφάνια, ο σταυραετός με την Πετροπέρδικα. Χορεύοντας οι Συρρακιώτες γνωρίζουν το μέτρο της ντροπής και του σεβασμού, γνωρίζουν να αποφεύγουν την πρόκληση και την ε¬πίδειξη.
Οι συνθήκες ζωής των Συρρακιωτών τους επέβαλαν να πραγματοποιούν τις διάφορες εκδηλώσεις τους, τους καλοκαιρινούς μή¬νες. Τους υπόλοιπους μήνες οι εκδηλώσεις ήταν σπάνιες και γίνονταν σε στενό οικογενειακό κύκλο. Στις εκδηλώσεις των Συρρακιωτών επικρατούσε απόλυτη τάξη και πειθαρχία. Αναφορικά με το χο¬ρό ένας άγραφος νόμος κρατούσε τη σειρά την οποία όλοι οι χορευ¬τές τηρούσαν με ευλάβεια. Άγραφος επίσης νόμος έδινε προτεραιό¬τητα σε νιόπαντρους και νεοαρραβωνιασμένους. Αυτό σημαίνει ότι στο διπλό χορό αντρών και γυναικών, κανένας δεν επέλεγε το συγ-χορευτή του.
Ο χώρος των εορταστικών εκδηλώσεων ήταν η Πλατεία, το "χοροστάσι", ενώ των εκδηλώσεων που αφορούσαν γάμους και αρραβώνες, ήταν η «τέντα», χώρος ειδικά διαμορφωμένος στην αυλή του σπιτιού. Μέρος, βέβαια, των εκδηλώσεων αυτών, όπως ο χορός της νύφης τη Δευτέρα, πραγματοποιούνταν και στο "χοροστάσι".
Οι θεατές διακρίνονταν για τη σοβαρότητα με την οποία παρακολουθούσαν το χορό. Οι άντρες καθισμένοι στο πεζούλι, του Άη Νικόλα, οι γυναίκες κάτω στο διάζωμα, εκεί που το κελάρυσμα του αυλακιού της Γκούρας, συνόδευε τα βιολιά. Και φυσικά όλοι τους είχαν να δουν κάτι ξεχωριστό. Να καμαρώνουν γιους και θυγατέρες, γαμπρούς και νύφες και πάνω απ1 όλα να επισημάνουν διακριτικά τους στόχους των προξενιών.
Σήμερα, εμείς οι Συρρακιώτες καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια να διατηρήσουμε τη μουσικοχορευτική μας παράδοση όπως μας την παράδωσαν χωρίς καμιά αλλοίωση και ελπίζω να τα καταφέρουμε.
Τελειώνω με μια παράκληση, όλοι εμείς που συμμετέχουμε ενεργά στη μουσικοχορευτική μας παράδοση θα πρέπει να ξέρουμε μέχρι που εξαντλείται η δική μας παρέμβαση.
Ας μην αλλοιώσουμε την χορευτική μας παράδοση προσθέτοντας κινήσεις ξένες προς αυτή.
Ας αφήσουμε τις κινήσεις εκείνες, που εναρμονίζεται και συνυπάρχει το ταπεινό με το λεβέντικο, η σεμνότητα με τη χάρη, η απλότητα με την περηφάνια, ο Σταυραετός με την Πετροπέρδικα.
Γιάννης Αυδίκος, Καθηγητή Φ. Α.
Αναφορά στην Μουσικοχορευτική Παράδοση του Συρράκου
4o Σεμινάριο Βλάχικων Παραδοσιακών Χορών, Συρράκο, 27-28 Απριλίου 2002