Ιστορικά – Γεωγραφικά στοιχεία
Πρώτος οικισμός είναι η Παλιά Κουτσούφλιανη, που θεωρείται προβυζαντινός λόγω ρωμαϊκών ευρημάτων αλλά για το χωριό δεν έχει διασωθεί κάποια παλιότερη ονομασία. Το 1898,μετά τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, το χωριό παραμένει στην Τουρκική επικράτεια. Τότε οι κάτοικοι το πυρπολούν και μετακινούνται μέσα στα ελληνικά σύνορα, στη θέση Καλύβια,8χλμ.νότια από την παλιά τοποθεσία. Εκεί δημιουργούν τη Νέα Κουτσούφλιανη όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Η νέα κοινότητα δημιουργείται γύρω από την Ιερά Μονή Λιμποχόβου, αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Μετά την απελευθέρωση ορισμένοι από τους κατοίκους επανεγκαθίστανται στην Παλιά Κουτσούφλιανη ,αλλά όχι μαζικά. Το 1957 η Νέα Κουτσούφλιανη ονομάστηκε Παναγία, εξ’ αιτίας της Μονής ενώ η Παλιά ονομάστηκε Πλατάνιστος, από το μεγάλο πλάτανο της εκκλησίας των Αγίων Πάντων που κατά την παράδοση φυτεύτηκε από τον Κοσμά τον Αιτωλό.
Η κοινότητα Παναγίας (Κουτσούφλιανης) βρίσκεται ΒΔ του Ν. Τρικάλων, πάνω στα όρια των περιφερειών Θεσσαλίας, Ηπείρου , Μακεδονίας και υπάγεται διοικητικά στον Ν. Τρικάλων. Εξακολουθεί να είναι το μεγαλύτερο από τα 10 χωριά της ορεινής Καλαμπάκας, στο σύνολό τους βλαχοχώρια. Εκκλησιαστικά μέχρι το 1600 υπάγεται στην Επισκοπή Σταγών, στη συνέχεια περιέρχεται στην Εξαρχία Μετσόβου αλλά σήμερα έχει επανέλθει στην πρώτη Επισκοπή.
Δέχεται ιδιαίτερες επιδράσεις από το Μέτσοβο εμφανείς στη μουσική,στους χορούς και κυρίως στη φορεσιά.
Οι κάτοικοι, ειδικά οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, εξακολουθούν να μιλούν τα βλάχικα (αρμάνικα),τα οποία κατά τους μελετητές είναι λατινογενή με πολλές προσμίξεις άλλων στοιχείων. Βασικές ασχολίες είναι η κτηνοτροφία και η υλοτομία .Η δεύτερη απασχόληση αναπτύσσεται λόγω του ιδιόμορφου καθεστώτος ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης 40.000 στρ. δασικής έκτασης, που τους παραχωρείται από τους Τούρκους καθεστώς που εξακολουθεί να ισχύει. Αναφέρονται επίσης μικροέμποροι, τεχνίτες και βιοτέχνες. Πολλοί από τους κατοίκους στο παρελθόν ασκούσαν το επάγγελμα του αγωγιάτη- μεταφορέα. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι οι εγκατεστημένοι στην Αθήνα Κουτσουφλιαναίοι ασχολούνται κατά κύριο λόγο με το κλάδο των μεταφορών. Το μεγάλο πανηγύρι της κοινότητας είναι στις 15 Αυγούστου(Κοίμηση της Θεοτόκου).Άλλες χορευτικές περιστάσεις είναι η 2η ημέρα του Πάσχα, του Αγίου Πνεύματος,8 Σεπτεμβρίου ημέρα εορτασμού της πολιούχου εκκλησίας και τα κοινωνικά γεγονότα που πραγματοποιούνται κυρίως το καλοκαίρι.
ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ-ΟΡΓΑΝΟΠΑΙΧΤΕΣ
Βασικό μουσικό σχήμα της περιοχής είναι η κομπανία αποτελούμενη από κλαρίνο βιολί, λαούτο και ντέφι. Τα νεότερα χρόνια το λαούτο αντικαθίσταται από ηλεκτρική κιθάρα και αρμόνιο. Οι οργανοπαίχτες που καλύπτουν τις χορευτικές περιστάσεις της κοινότητας δεν είναι ντόπιοι, παρά το γεγονός ότι σήμερα υπάρχουν κάποιοι μουσικοί, που όμως δεν θεωρούνται αρκετά έμπειροι. Οι μουσικοί προέρχονται κυρίως από το Μαλακάσι και σπάνια από το Μέτσοβο ή τον Κορυδαλλό. Οι πληροφορητές μας αναφέρουν τους κλαριτζήδες, Γιάννη Ντόκο από το Μαλακάσι που δεν ζει πια ήταν ο παλιότερος και μονιμότερος και κοντά του μαθήτευσαν όλοι οι νεότεροι. Αυτοί είναι ο Αυγερινός Μπάος από το Μέτσοβο, ο Ευθύμιος Τεγονίκος από τον Κορυδαλλό, και οι Κυριάκος Κωστούλας , Στέργιος Τσούτσος γνωστός ως ΄΄Μάσσος΄΄, Τάκης Μπέκας, και Κων/νος Δημητρούλας όλοι από το Μαλακάσι. Εκτός από τον Τεγονίκο που δεν ζει πια όλοι οι άλλοι είναι εν ενεργεία. Οι νεότεροι που προαναφέραμε είναι οι Κώστας Μανούσης και Χρήστος Σίττας κλαρίνο,και Σίμος Σίττας βιολί. Στην κομπανία συμμετέχουν πάντα ένας ή δύο τραγουδιστές που είναι κατά κανόνα ντόπιοι όπως οι Ζούκας, Σάρρος και Κουτελέκος.
ΧΟΡΟΙ-ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
1.α) Στα τρία . Ρυθμός 4σημος .
ΤΡΑΓΟΥΔΙ «Τώρα Μαγιά τώρα Δροσιά».
Το τραγούδι αυτό αναφέρεται στο γνωστό θέμα του ξενιτεμένου που επιστρέφει στον τόπο του, μόλις έρχεται η Άνοιξη.
Το τραγούδι λεγόταν κυρίως την Πρωτομαγιά και μέχρι του Αγίου Κωνσταντίνου.Ανήκει στον Ακριτικό κύκλο τραγουδιών.
«Τωρά Μαγιά, τωρά δροσιά, τα ίτσα τα λουλούδια, τώρα φουντώνουν τα κλαδιά τα ίτσα-τα ίτσα
μωρ΄ τα ίτσα τα γκουγκούτσια μωρ΄ τωρά το καλοκαίρι
τωρά κι ο ξένος βούλετε τα ίτσα, νύχτα σελώνει το άλογο, νύχτα το καλιγώνει
βάζει ασημένια πέταλα τα ίτσα, καρφιά μαλαματένια».
β). Στα τρία. Ρυθμός 3σημος .
ΤΡΑΓΟΥΔΙ «ΚΑΛΩΣ ΜΑΣ ΗΡΘΕ Η ΑΝΟΙΞΗ»
Τραγούδι το οποίο αναφέρεται στην επιθυμία των βλάχων να μετακινηθούν από τα πεδινά όπου πέρασαν το χειμώνα με τα κοπάδια τους στον ορεινό όγκο της Πίνδου.
«Καλώς μας ήρθε η άνοιξη λουλούδι μ’ του Μαγιού
Αϊντε το Μάη το καλοκαίρι
Ωρέ στον αγέρα κι εσύ έμορφη ωρε περιστέρα.
Ωρε να βγούν οι βλάχοι στα βουνά
Λουλούδι μ’ του Μαγιού
Αντε κι αυτές οι βλαχοπούλες καλοκαίρι
Ωρέ στον αγέρα κι εσύ έμορφη περιστέρα
Ωρέ να βγούν τα λάγια πρόβατα
Λουλούδι μ’ του Μαγιού
Άϊντε με τα αργυρά κουδούνια καλοκαίρι
Ωρέ στον αγέρα κι εσύ έμορφη περιστέρα.
Να βγούν και τα βλαχόπουλα
Λουλούδι μ’ του Μαγιού
Άϊντε λαλώντας τη φλογέρα καλοκαίρι
Ωρέ στον αγέρα κι εσύ έμορφη περιστέρα»
2.Στα τρία Πασχαλιάτικο.
ΤΡΑΓΟΥΔΙ «ΣΗΜΕΡΑ ΔΕΣΠΩ ΠΑΣΧΑΛΙΑ»
Χορεύεται μόνο από γυναίκες και ανήκει στα «νεκρολατρευτικά τραγούδια».Τραγουδιέται και χορεύεται μετά την Ανάσταση καθώς και την Κυριακή και Δευτέρα του ΠΑΣΧΑ μετά τον εκκλησιασμό.
«Σήμερα Δέσπω πασχαλιά και αύριο πανηγύρι, αλλάζουν μάνες τα παιδιά και πεθερές της νύφες,
Και συ Δέσπω δεν φάνηκες, μεσ’ το χορό να μπαίνεις. Μανά μου κλαίει το παιδί κλαίει και δεν μερώνει!
Δέσπω μου δώστ’ του ένα αυγό, δώστ’ του για να μερώσει, κι αν δεν μερώσει απ’ το αυγό, σκάψε παραχωσέ το».
3.Στα δύο. Η Ηπειτώτικο με ρυθμό 4/4 ή 7/8
α)ΤΡΑΓΟΥΔΙ: «ΤΑ ΛΕΙΒΑΔΙΑ ΠΡΑΣΙΝΙΖΟΥΝ 4/4»
Τραγούδι της Άνοιξης και της Αγάπης. Χορεύονταν στα πανηγύρια της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Σωτήρος.
β) ΤΡΑΓΟΥΔΙ: «ΦΙΑΤΑ-ΦΙΑΤΑ ΜΩΡ’ ΜΟΥΣΙΑΤΑ 7/8»
Τραγούδι της νύφης που δηλώνει την επιθυμία της να ζήσει με τον άνδρα που αγαπά, παρά της δυσκολίες και κινδύνους που προβάλει το σόι του γαμπρού.
4) Τσάμικος ρυθμός 3/4
To κινητικό μοτίβο του τσάμικου δεν συναντιέται τόσο συχνά στο χορευτικό γίγνεσθαι της Κουτσούφλιανης, σε αντίθεση με το ρυθμικό που το βρίσκουμε τόσο σε χορούς στα τρία όσο και στα γυρίσματα των συγκαθιστών κατ’ επανάληψη. Αν και βλαχοχώρι της Πίνδου, οι χορευτές αποδίδουν το ισχυρό του ρυθμικού μοτίβου με το δεξί πόδι, σημείο που παραπέμπει σε επιρροή λόγω γειτνίασης με τη Θεσσαλία. Χαρακτηριστικό τραγούδι του χωριού με αναφορά στην ξενιτιά είναι το
«Ήρθε καιρός να φύγουμε».
«Ήρθε καιρός να φύγουμε, ορέ κι ώρα για να πάμε λεβέντη μου, και η ώρα για να πάμε πουλάκι μου
Αχ που θα πάς, θα πάς λεβέντη μου, θα ‘ρθώ κι εγώ κοντά σου λεβέντη μου, θα ’ρθώ κι εγώ κοντά σου πουλάκι μου.
Αχ θα πάω για, για μακρύτερα, πολύ μακριά στα ξένα λεβέντη μου, πολύ μακριά στα ξένα πουλάκι μου.
Αχ τι κακό, κακό είναι το χώρισμα, κι αντάμα δεν μπορούμε λεβέντη μου, κι αντάμα δεν μπορούμε πουλάκι μου».
ΣΥΓΚΑΘΙΣΤΟΣ & ΣΥΓΚΑΘΙΣΤΑ
Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει για τους συγκαθιστούς του χωριού, τόσο για το πως χορεύονται και της μελωδίες που χρησιμοποιούν, αλλά και πως οι μελωδίες καθορίζουν τη χορευτική φόρμα του χορού. Οι ντόπιοι στην ερώτηση τι ‘’χορεύετε’’ απαντούν με το όνομα της μελωδίας π.χ. Τούτι βέρουρλι, Νάπαρτε ντι μάρε λάϊε, ή άϊντε μώρ’ Μηλιά. Με αυτό τον τρόπο παραγγέλνουν στους μουσικούς και έτσι τα αναγνωρίζουν και αυτοί. Οι μελωδίες χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το πώς χορεύονται, αλλά και τι γυρίσματα γίνονται.1) Μελωδίες 8/4 χωρίς γύρισμα ,2)μελωδίες με ένα γύρισμα(3/4ή7/8) οι οποίες χορεύονται σε δύο κύκλους, μέσα οι γυναίκες και στον εξωτερικό κύκλο οι άνδρες.3)Υπάρχει όμως και η περίπτωση να παιχτούν διαδοχικά και τα τρία ρυθμικά μέρη με συγκεκριμένη σειρά(8/4-7/8-3/4),τα οποία όμως χορεύονται ζευγαρωτά σε ελεύθερη διάταξη στο χώρο και 4)με την ίδια διάταξη των χορευτών όπως πριν, αλλά το ρυθμικό μέρος να ξεκινήσει από 3/4 και να γίνει στη συνέχεια δίσημο ή τετράσημο ή να αρχίσει και να τελειώσει με δίσημο ρυθμό.
5.α)Συγκαθιστός 8/4, κεφάλι ( μονομερές)
ΤΡΑΓΟΥΔΙ:«ΤΟΥΤΙΒΕΡΟΥΡΛΙ» Βλαχόφωνο ερωτικό τραγούδι όπως και τα περισσότερα συγκαθιστά της περιοχής.
β)ΤΡΑΓΟΥΔΙ: «ΚΑΤΩ ΣΕ ΠΕΤΡΑ ΜΑΡΜΑΡΟ»
Και τα δυο τραγούδια χορεύονται σε όλες τις περιστάσεις.
6.α).Συγκαθιστός 8/4-3/4,κεφάλι (διμερές)
ΤΡΑΓΟΥΔΙ: «ΝΑΠΑΡΤΕ ΝΤΙ ΜΑΡΕ ΛΑΪΕ»
Βλαχόφωνο τραγούδι των Αρραβώνων και της Αγάπης.
β).Συγκαθιστός 8/4-7/8, κεφάλι (διμερές)
ΤΡΑΓΟΥΔΙ: «ΒΙΡΓΙΝΑΔΑ-ΜΙΑ ΜΕΛΑΧΡΟΙΝΗ»
7.Συγκαθιστός 8/4-7/8-3/4(τριμερές)
ΤΡΑΓΟΥΔΙ: «ΑΪΝΤΕ ΜΩΡ’ ΜΗΛΙΑ»
Χορεύεται από άντρες και γυναίκες ζευγαρωτά και ελεύθερα στο χώρο.
Με τα τρία αυτά συγκαθιστά ξεκινούσε το γλέντι και στη συνέχεια πιάνονταν στον κύκλο.
8.α)Ξεχωριστός. Ρυθμός 2/σημος
ΤΡΑΓΟΥΔΙ: «ΤΣΙΝΤΟ ΜΩΡΕ ΤΣΙΝΤΟ»
Ζευγαρωτός χορός,με ελεύθερη διάταξη και κίνηση στο χώρο.
β).3/ΣΗΜΟΣ ΜΕ ΑΛΛΑΓΗ ΣΕ 2/ΣΗΜΟ
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ:
1) KAΡΕ ΜΠΑΤΕ ΝΟΠΤΙΑ
2) ΚΑΛΕ ΤΟ ΦΟΥΣΤΑΝΑΚΙ ΣΟΥ
3) ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ ΜΩΡ΄ ΚΑΗΜΕΝΗ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όλοι οι χοροί της περιοχής χορεύονται σε κυκλικό σχήμα σε δύο ομάδες ομόκεντρες. Εξωτερικά ο κύκλος των αντρών και εσωτερικά ο κύκλος των γυναικών.
Εξαίρεση αποτελούν τα λεγόμενα «Συγκαθιστά» τα οποία χορεύονται ελεύθερα στο χώρο σε ζευγάρια.
Πλίτσης Αναστάσιος Καθηγητής Φ.Α - Χοροδιδάκαλος
Κουτσούφλιανη Τρικάλων - Χοροί και Ρυθμοί
3o Σεμινάριο Βλάχικων Παραδοσιακών Χορών, Σέρρες, 28-29 Απριλίου 2001