Ο Ασπροπόταμος ανήκει στο Νομό Τρικάλων και γεωγραφικά βρίσκεται στη βορειοδυτική του πλευρά. Η έρευνα έγινε στην ‘καρδιά’ του Ασπροποτάμου, εξετάζοντας το παρόν θέμα σε 12 χωριά. Αυτά τα χωριά είναι: 1.Η Αγία Παρασκευή (Τζούρτζια), 2.Η Μηλιά (Αμέρ’ου) 3.Η Πολυθέα (Ντράουστι), 4.Το Κατάφυτο (Κότουρη), 5.Η Ανθούσα (Λίπιντσα), 6.Το Χαλίκι (Χâλίκι, 7.Η Καλλιρρόη (Βιλίτσανα), 8.Η Κρανιά (Κόρνου), 9.Τα Δολιανά (Ντόλιανι), 10.Το Στεφάνι (Σκλινιάσα), 11.Το Γαρδίκι (Γκâρντίστι) και 12.Η Αθαμανία (Μουτσάρα).
Τα 10 πρώτα χωριά απαρτίζουν σήμερα την Διευρυμένη κοινότητα Ασπροποτάμου, τα υπόλοιπα δύο ανήκουν σήμερα στον Δήμο Αιθήκων, μεταξύ πολλών άλλων όμορων χωριών. Όλα τα παραπάνω χωριά αν και ανήκουν σε διαφορετικούς διοικητικούς οργανισμούς, πολιτιστικά ανήκουν στην ίδια πολιτισμική κοινότητα γι’ αυτό και συμπεριλήφθηκαν στο ερευνητικό δείγμα. Αυτό βέβαια προκύπτει και ως αποτέλεσμα μέσα και απ’ αυτή την εργασία.
Οι κάτοικοι των 10 εκ του συνόλου των 12 χωριών είναι δίγλωσσοι στο σύνολό τους, δηλαδή εκτός της ελληνικής γλώσσας ομιλούν και το βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής τ’ Ασπροποτάμου, εκτός των κατοίκων δύο χωριών που δεν ομιλούν σήμερα τα βλάχικα. Αυτά τα χωριά είναι η Μηλιά (Αμέρ’ου) και η Αθαμανία (Μουτσάρα). Από προφορικές μαρτυρίες διαφαίνεται καθαρά ότι παλιότερα οι κάτοικοι αυτών των χωριών σε άλλες εποχές εκτός από τα ελληνικά ομιλούσαν και τα βλάχικα. Βέβαια αυτό το γεγονός αποτελεί άλλο θέμα ξεχωριστό απ’ αυτό που ασχολείται η παρούσα ερευνητική εργασία, γι’ αυτό γίνεται μόνον επιγραμματική αναφορά.
Το έθνος του ελληνισμού απαρτίζεται από πολλές πολιτισμικές κοινότητες όπως: Βλάχοι, Σαρακατσάνοι, Πόντιοι, Μικρασιάτες, Μακεδόνες, Αρβανίτες, Θρακιώτες, Ανατολικορωμυλιώτες, Ρουμελιώτες, Μοραΐτες κ.α. Οι καταγόμενοι από την περιοχή του Ασπροποτάμου ανήκουν στη πολιτισμική κοινότητα των Βλάχων.
Οι Βλάχοι του Ασπροποτάμου στο σύνολό τους ήταν και είναι μετακινούμενος πληθυσμός, όπου με βάση τον Ασπροπόταμο μετακινούνταν προς τα χειμαδιά που ήταν κυρίαρχα ο κάμπος της Θεσσαλίας, την περίοδο (Νοέμβριος-Μάρτιος). Χαρακτηριστικό παράδειγμα μας αναφέρει το δημοτικό τραγούδι ‘Πήρε ν’ ο Μάρτης 12 κι ο Απρίλης 15 και τα κοπάδια κίνησαν ….’ Μέχρι τη δεκαετία του 1940 οι Ασπροποταμίτες ζούσαν στα χωριά τους το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του χρόνου διότι παρέμειναν στον Απροπόταμος γα επτά και οκτώ μήνες περίπου (Μάρτιος Οκτώβριος, Νοέμβριος), εκτός ορισμένων οικογενειών που ζούσαν μόνιμα στα χωριά τους, χειμώνα καλοκαίρι. Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι την ίδια χρονική περίοδο οι έμποροι και οι πραματευτάδες ζούσαν το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του ετήσιου κύκλου στους χώρους εργασίας και επέστεφαν στο χωριό (στο χρόνο ή στα δύο χρόνια) κατά την καλοκαιρινή περίοδο Ιούλιος Αύγουστος. Οι επαγγελματικές δραστηριότητες αυτών ήταν προς τα μεγάλα αστικά ή εμπορικά κέντρα της εποχής όπως ήταν η Αθήνα αλλά κυρίως σε εμπορικές πόλεις εκτός Ελλάδας. Υπάρχουν μαρτυρίες που αναφέρουν για επαγγελματικές εμπορικές μετακινήσεις προς: Οδησσό, Σωζόπολη, Βιέννη, Βουδαπέστη και γενικά στην κεντρική Ευρώπη, όπως επίσης υπάρχουν μαρτυρίες για μετακινήσεις στην Αίγυπτο και την Κύπρο.
Σήμερα οι Ασπροποταμίτες ζουν και δραστηριοποιούνται ως μόνιμοι κάτοικοι εκτός του Ασπροποτάμου σε αστικά κέντρα (Τρίκαλα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Φάρσαλα, Λάρισα κ.α.) και σε χωριά του κάμπου της Θεσσαλίας ανάλογα με τις επαγγελματικές τους ασχολίες. Για κάθε Ασπροποταμίτη οι δεσμοί του με τον Ασπροπόταμο ως περιβάλλον γενικά, την μικρή μεγάλη κοινωνία της περιοχής και το χωριό καταγωγής του είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον εσωτερικό του κόσμο, και την πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής, ακόμη και σήμερα σε μεγάλο βαθμό. Γι’ αυτό παρατηρείται μια διαρκής ανοικοδόμηση και συντήρηση των ορεινών κατοικιών σε όλα τα χωριά του Ασπροποτάμου.
Μετά το 1950 μέχρι σήμερα η χρονική σχέση επικοινωνίας και διαβίωσης των Ασπροποταμιτών στα χωριά τους σιγά-σιγά προσαρμόστηκε σε δύο χρονικές περιόδους σύμφωνα με τις επαγγελματικές τους ασχολίες και τις πραγματικές ανάγκες διαβίωσης της κάθε εποχής.
α) Την κτηνοτροφική περίοδο, Μάιος έως Σεπτέμβριος-Οκτώβριος. Πε-
ρίοδος όπου κυρίαρχα μένουν οι κτηνοτρόφοι, οι υλοτόμοι, οι οικοδόμοι και ορισμένοι καταστηματάρχες.
β) Την παραθεριστική περίοδο, μέσα Ιουλίου έως τα τέλη Αυγούστου. Περίοδος όπου στα χωριά ανεβαίνουν οι παραθεριστές. Πολλοί Ασπροποταμίτες την παραθεριστική περίοδο (και ορισμένοι και την χειμερινή περίοδο) ανοίγουν-λειτουργούν τα σπίτια τους και ανεβοκατεβαίνουν προς και από τον Ασπροπόταμο, με βάση το μόνιμο τόπο κατοικίας. Έτσι παρατηρείται το γεγονός την καλοκαιρινή περίοδο κάθε Σαββατοκύριακο γιορτή και σχόλη, να ανεβαίνουν στον Ασπροπόταμο και τα χωριά να σφύζουν από ζωή και δραστηριότητα.
Οι Ασπροποταμίτες σήμερα διαβιούν κυρίαρχα στην περιοχή της δυτικής Θεσσαλίας (Τρίκαλα, Φάρσαλα) και την περιοχή Αττικής-Αθήνα.
ΕΡΕΥΝΑ – ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ – ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ
Στην παρούσα έρευνα η μέθοδος και τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η συμμετοχική παρατήρηση, οι επιτόπιες συνεντεύξεις, η ηχογράφηση και η βιντεοσκόπηση. Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι ο εισηγητής είναι γέννημα θρέμμα Ασπροποταμίτης (από το χωριό Τζούρτζια) και ως εκ τούτου γνωρίζει πολιτισμικά την περιοχή και από την πλευρά της βιωματικής γνώσης.
Η έρευνα έγινε σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και συγκεκριμένα με το Τ.Ε.Φ.Α.Α. που εδρεύει στη πόλη των Τρικάλων. Εκεί επεξεργάστηκαν όλα τα δεδομένα σε συνεργασία με τους Φοιτητές της ειδικότητας Χορολογία Ελληνισμού Παραδοσιακοί Χοροί υπό την καθοδήγηση του υπευθύνου μαθήματος που στην προκείμενη περίπτωση είναι ο εισηγητής του παρόντος θέματος.
Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
Ο χορός σε συνδυασμό με την τοπική μουσική στην παράδοση τ’ Ασπροποτάμου έπαιξε και παίζει μέχρι σήμερα σημαντικό ρόλο στην πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής. Ευτυχώς που μέχρι σήμερα ακόμη συναντά κανείς ορισμένα γλέντια ‘παρέας’ και σε ορισμένες περιπτώσεις ‘κοινοτικούς χορούς’ με τοπικούς μουσικούς. Επίσης συναντάται κάποιες φορές να παίζουν τα παραδοσιακά μουσικά όργανα φυσικά, χωρίς την υποστήριξη ηλεκτρονικής ηχητικής εγκατάστασης. Έτσι το τοπικό ηχόχρωμα των μελωδιών και των τραγουδιών σε σχέση με την αυθεντική χορευτική έκφραση των τοπικών χορών, ευτυχώς μέχρι σήμερα δεν χάθηκε τελείως.
Είδη χορών:
Στην περιοχή του Ασπροποτάμου συναντάμε πέντε είδη χορών:
1. Τους κοινοτικούς χορούς.
2. Τους οικογενειακούς χορούς.
3. Τους χορούς της παρέας.
4. Τους θρησκευτικούς χορούς.
5. Τους χορούς (Χοροεσπερίδες) των πολιτιστικών συλλόγων.
ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
Οι κοινοτικοί χοροί είναι οι χοροί που γινόντουσαν και γίνονται την περίοδο του καλοκαιριού κατά την διάρκεια της ετήσιας πανήγυρης του χωριού ή σε κάποιο εξωκλήσι κατά την ημέρα της γιορτής του. Οι κοινοτικοί χοροί γινόντουσαν για όλη την κοινωνία του χωριού υπό την φροντίδα του Δ.Σ. της (παλιάς) κοινότητας του κάθε χωριού ή με την φροντίδα εκπροσώπων της κοινωνίας κάθε χωριού. Από παράδοση κάποιοι ικανοί άνθρωποι που έχαιραν της εκτίμησης και εμπιστοσύνης του κοινωνικού συνόλου φρόντιζαν τα οργανωτικά των χορών-εκδηλώσεων από αγάπη για το χωριό τους και την τοπική παράδοση, αμισθί. Συνήθως τα οικονομικά έξοδα για τέλεση του κοινοτικού χορού αφορούσαν την κοινοτική αρχή. Αυτό δεν θεσμοθετήθηκε τυχαία στο χρόνο, γιατί με αυτόν τον τρόπο δινόταν η δυνατότητα στο κάθε μέλος της κοινότητας, αλλά και στους επισκέπτες να συμμετάσχουν στο κοινοτικό χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να φιλοδωρήσουν την μουσική κομπανία. Για παράδειγμα στη Τζούρτζια υπάρχουν αναφορές ότι πριν το 1940, το κόστος εξόδων των μουσικών για την λειτουργία του ετήσιου κοινοτικού χορού, τα κάλυπτε η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας της Αθαμανίας. (Φ.Α.Τ.Α.). Βέβαια γινότανε και κοινοτικοί χοροί που στηριζόταν οικονομικά στο φιλοδώρημα του κάθε πρωτοχορευτή ή του συζύγου όταν έσερνε το χορό γυναίκα παντρεμένη ή του πατέρα όταν έσερνε το χορό ανύπαντρη κοπέλα.
Ο κοινοτικός χορός φέρνει όλα τα μέλη μιας κοινότητας πιο κοντά, συνδέει τους ανθρώπους, εξισώνει και εξομαλύνει κατά κάποιο τρόπο τις κοινωνικές διαφορές. Διαπιστώνει κανείς ιδανική κοινωνική συνοχή, όταν όλοι μαζί πιασμένοι χέρι χέρι τραγουδούν και χορεύουν, στον ίδιο χορευτικό ρυθμό. Ο κοινοτικός χορός συναντάται στον Ασπροπόταμο σε ορισμένες περιπτώσεις και με το όνομα ως ‘Τρανός χορός’, ενώ στις υπόλοιπες κοινωνίες των Βλάχων ανά τον ελληνισμό (εντός και εκτός των σημερινών ελλαδικών συνόρων) συναντάται κυρίαρχα με το όνομα Τρανός χορός’ και λιγότερο ως κοινοτικός χορός. Όπως όμως και να συναντάται, με την πρώτη ή την δεύτερη ονομασία, έχει τους ίδιους στόχους και υπηρετεί ακριβώς τα ίδια πράγματα, σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις. Ένα μεγαλοπρεπές έθιμο που η δημιουργία του ιστορικά χάνεται στα βάθος του χρόνου. Δυστυχώς την τελευταία εικοσαετία μειώθηκε τόσο δραματικά που σε ορισμένα χωριά έχει σταματήσει τελείως η τέλεση του εθίμου, ενός εθίμου που ήταν ένα από τα βασικά και τα κυρίαρχα συστατικά στοιχεία ομαδικής συνοχής και ομαδικής έκφρασης της κοινότητας.
Εκεί κυριαρχούσε το συλλογικό εμείς, εκεί η κοινότητα δια μέσω του κοινοτικού χορού, κάθε χρόνο δήλωνε παρούσα!, εδώ είμαστε!, υπάρχουμε!. Στον κοινοτικό χορό ο καθένας ήθελε να συμμετάσχει, δηλώνοντας άμεσα ότι είναι παρόν στο χωριό και συνεχίζει να είναι ενεργό μέλος της κοινότητας. Εδώ η κοινότητα δηλώνει την κοινωνική της συνοχή και την κοινωνική της διάρκεια στο χρόνο και το χώρο. Αυτοί οι χοροί γινόντουσαν κυρίως στο μεσοχώρι (πλατεία) του χωριού ή στον αύλιο χώρο εκκλησιών ή εξωκκλησιών κατά την ημέρα της εορτής των, ή σε κάποιο πλάτωμα του χωριού. Στους κοινοτικούς χορούς υπήρχε πάντα μεγάλη συμμετοχή. Ο χορός ξεδιπλωνόταν σε τρεις χορευτικές διατάξεις. Την πρώτη, την δεύτερη και την τρίτη όπως αναλύονται παρακάτω, στην παράγραφο ‘Χορευτικές διατάξεις’.
Ο κοινοτικός χορός είχε και άλλες κοινωνικές διαστάσεις, όπως για παράδειγμα το νυφοδιάλεγμα. Στον κοινοτικό είχαν την ευκαιρία οι νέοι να δούνε ο ένας τον άλλον. Συνηθιζόταν όπως μας λέγει η τοπική προφορική παράδοση να γίνεται το διάλεγμα της νύφης από τον γαμπρό, χωρίς όμως να αποκλείετε και το αντίθετο. Γι’ αυτό όμως το δεύτερο η τοπική κοινωνία δεν έκανε ανοικτό λόγο και αυτό γιατί άντρας έπρεπε να ήταν αυτός, που θα είχε τον πρώτο λόγο σ’ αυτά τα θέματα. Στην πορεία του χρόνου σε ορισμένα χωριά παρατηρείται μια μετεξέλιξη του μικτού κοινοτικού χορού, από μικτός κοινοτικός χορός αντρών γυναικών, σε καθαρά κοινοτικός χορός γυναικών. Αυτό συνέβη γιατί οι άντρες άρχισαν σταδιακά να συμμετέχουν ολοένα και λιγότερο. Έτσι παρατηρείται το γεγονός οι άντρες να συμμετέχουν μόνον ως θεατές, όπου οι νέοι παρατηρούσαν τις ελεύθερες κοπέλες της κοινότητας με στόχο να ‘διαλέξουν προφανώς την μελλοντική τους γυναίκα’.
Όταν λέμε κοινοτικό χορό (και γενικά χορό) φυσικά δεν εννοούμε μόνον την ρυθμική χορευτική κίνηση των ποδιών, αλλοίμονο!!! Ο κοινοτικός χορός και γενικά ο χορός εμπεριέχει όλα τα κοινωνικά στοιχεία μιας κοινότητας ή μιας ομάδας ανθρώπων. Στο χορό χωράνε όλες οι ηλικίες όλες οι κοινωνικές τάξεις, όλοι οι άνθρωποι ντόπιοι και επισκέπτες.
Η κοινωνική διάσταση του απόλυτου σεβασμού προς την κοινή προσπάθεια, απορρέει κυρίαρχα από αυτά τα μέλη της κοινότητας που συμμετείχαν στο έθιμο καθήμενοι στα πεζούλια ή όρθιοι, παρακολουθώντας το όλο δρώμενο με απόλυτο σεβασμό, προσδίδοντας έτσι σοβαρότητα, βαρύτητα και ιδιαίτερη αξία στο κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι της κοινότητας.
Άλλη μια κοινωνική διάσταση του κοινοτικού χορού ήταν ο χοράρχης, (ή ο δραγουμάνος του χορού όπως λεγόταν απ’ τα χρόνια της τουρκοκρατίας). Το άτομο αυτό ήταν ένα σεβαστό πρόσωπο που οριζότανε από την τοπική κοινωνία να κάνει κουμάντο στο κοινοτικό χορό. Ο ρόλος του ήταν καθοριστικός για την επιτυχή έκβαση του κοινοτικού χορού. Αυτός καθόριζε την διάταξη του χορού, όπως επίσης και την σειρά τοποθέτησης του κάθε συμμετέχοντα.
Οι άγραφοι τοπικοί νόμοι ήθελαν στον κοινοτικό χορό να προηγούνται οι γεροντότεροι, να έπονται οι μεσήλικες και να ακολουθούν στη συνέχεια οι νεότεροι. Όπως ακριβώς γινότανε και στην ελληνική αρχαιότητα. Στη σειρά της χορευτικής διάταξης ρόλο έπαιζε η κοινωνική και όχι η βιολογική ηλικία ενός ατόμου. Παράδειγμα, προηγείτο στη χορευτική σειρά η γυναίκα που παντρεύτηκε νωρίτερα και όχι αυτή που παντρεύτηκε αργότερα και έτυχε να είναι λίγο μεγαλύτερη σε ηλικία από την προαναφερόμενη γυναίκα. Ο χοράρχης ήξερε τα πάντα, π.χ. την κοινωνική θέση του καθενός στο χωριό και ανάλογα τον τοποθετούσε στο χορό. Επίσης ήξερε τα πάντα σε σχέση με τα τραγούδια, τις μελωδίες, τους χορούς και τις χορευτικές διατάξεις, τους τοπικούς χορευτικούς ρυθμούς και χορευτικούς σχηματισμούς. Ήταν αυτός που οδηγούσε τους μουσικούς στον τρόπο και στο ύφος παιξίματος, όταν τύχαινε αυτοί να είναι νέοι στη δουλειά, ή ήταν καινούργιοι ως μουσικοί στην περιοχή. Αυτός καθόριζε τα πάντα. Ήταν, θα ‘λεγε κανείς σήμερα, οργανωτικά ένας άριστος τοπικός ‘ανεπίσημος χοροδιδάσκαλος’.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
Οικογενειακοί χοροί είναι οι χοροί που γινόντουσαν και γίνονται συνήθως σε στενό οικογενειακό περιβάλλον. Τέτοιο είδος χορού έχουμε συνήθως σε βάφτιση, σε αρραβώνα ή με την αφορμή κάποιας επαγγελματικής επιτυχίας. Οι οικογενειακοί χοροί σε ορισμένες περιπτώσεις παλιότερα μετατρέπονταν σε χορό για όλη την κοινότητα όταν σε ένα γάμο ήταν καλεσμένο όλο το χωριό. Έχουν μείνει ονομαστά κάποια μεγάλα γλέντια (απ’ όλες τις πλευρές) σε Ασπροποταμίτικους γάμους άλλων εποχών, όταν οι νεόνυμφοι προέρχονταν από οικογένειες οικονομικά εύπορες.
ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΕΑΣ
Οι χοροί της παρέας ήταν και είναι το αποτέλεσμα μιας ομάδας ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους φιλικά και οργανώνουν γλέντια παρέας. Συνήθως εδώ κάποιοι αναλαμβάνουν πρωτοβουλία και καλούν μια παραδοσιακή ορχήστρα για να γλεντήσουν με τους φίλους τους ιδιωτικά. Εδώ συνήθως οι μουσικοί καλούνται να παίξουν σκέτα φυσικά, χωρίς τεχνική ηχητική υποστήριξη. Πράγματι εδώ χαίρεται να συμμετέχει κανείς διότι όλα εξελίσσονται φυσικά ‘όπως τον παλιό καλό καιρό’. Τα τραγούδια οι μελωδίες και οι χοροί ως αποτέλεσμα του κεφιού είναι προσεγμένα και το τελικό αποτέλεσμα είναι συνήθως άριστο.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
Θρησκευτικοί χοροί είναι οι χοροί που συναντώνται κατά την διάρκεια των χριστιανικών μυστηρίων του γάμου κα της βάφτισης. Αναφερόμαστε: α) Στην εκκλησιαστική ψαλμωδία «…‘Ησαΐα χόρευε …» κατά την διάρκεια της στέψης όπου οι νεόνυμφοι καλούνται συνοδεία του ιερέα να τον ακολουθήσουν στην ‘τριπλή περικύλιση’ της αγίας τράπεζας του μυστηρίου του γάμου.
Επίσης κατά την βάπτιση όταν ο ιερέας, ο ανάδοχος και το νεοβαφτισμένο παιδί κάνουν τριπλή κυκλική περιφορά, γύρω από την κολυμβήθρα, ενώ ακούγεται η εκκλησιαστική ψαλμωδία «… τον Κύριο ως μπροστάρη στο χορό της ζωής ….». Βέβαια οι δύο συγκεκριμένοι τελετουργικοί χοροί των χριστιανικών μυστηρίων γάμου και βάπτισης ως γνωστό συναντώνται σ’ όλο τον ορθόδοξο ελληνισμό.
ΧΟΡΟΙ Ή ΧΟΡΟΕΣΠΕΡΙΔΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ
Οι Χοροί ή Χοροεσπερίδες των πολιτιστικών συλλόγων είναι οι χοροί που οργανώνονται από τους κατά τόπους πολιτιστικούς συλλόγους σε τακτά χρονικά διαστήματα από μία έως τέσσερες φορές ετησίως. Την χειμερινή περίοδο οργανώνουν χοροεσπερίδες σε περιόδους που προσδοκούν ότι θα συγκεντρώσουν τον περισσότερο κόσμο, απευθυνόμενοι σ’ όλους τους πατριώτες (συγχωριανούς) αλλά και στους φίλους αυτών. Αυτού το είδος του χειμερινού χορού διοργανώνει ο πολιτιστικός σύλλογος του κάθε χωριού ξεχωριστά, σταθερά μια φορά το χρόνο, κατά το χρονικό διάστημα από τέλη του μηνός Δεκεμβρίου έως τέλη Φεβρουαρίου.
Ένα δεύτερο χειμερινό χορό διοργανώνουν αποκλειστικά για τις γυναίκες με τον τίτλο απογευματινό γυναικών. Αυτό συνήθως γίνεται την εαρινή περίοδο εντός του μηνός Μαρτίου κάθε χρόνο.
Την καλοκαιρινή περίοδο πάλι ο κάθε πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνει έναν καλοκαιρινό χορό στο χωριό. Εδώ συνήθως γίνεται το αδιαχώρητο διότι όλες οι συνθήκες συντελούν προς την επιτυχή έκβαση του καλοκαιρινού χορού.
Τα τελευταία δεκαετία άρχισαν να οργανώνουν την θερινή περίοδο άλλο ‘καλοκαιρινό’ απογευματινό γυναικών, ταυτόσημο με εκείνο το απογευματινό γυναικών που κάνουν την εαρινή περίοδο του μηνός Μαρτίου.
Οι δύο πρώτοι χειμερινοί χοροί γίνονται σε κλειστό χώρο στις πόλεις όπου διαβιούν οι κάτοικοι του χωριού του αντίστοιχου πολιτιστικού συλλόγου που διοργανώνει το χορό.
Οι δύο καλοκαιρινοί χοροί γίνονται στο αντίστοιχο χωριό του κάθε συλλόγου την καλοκαιρινή περίοδο σε ανοικτό χώρο, συνήθως στο μεσοχώρι (πλατεία) του κάθε χωριού.
Πρέπει να αναφερθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν ακυρωθεί χοροί λόγω κάποιου βαρύ πένθους που ‘έπεσε’ στο χωριό. Αυτό το γεγονός τηρείται με παραδοσιακή ευλάβεια.
Σημείωση:
Στον Ασπροπόταμο όλοι οι πολιτιστικοί φορείς και των 12 χωριών είναι δραστήριοι με αξιόλογο έργο. Αξίζει όμως να σημειώσουμε ότι δύο από αυ τούς τους φορείς έχουν ιδρυθεί τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα.
Αυτοί οι πολιτιστικοί φορείς είναι:
Η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας της Αθαμανίας με έτος ίδρυ σης το 1893 και ο Ευεργετικός Σύλλογος Γαρδικίου Αθαμάνων ‘Οι Άγιοι Ανάργυροι’ με έτος ίδρυσης το 1904.
Το καταστατικό ίδρυσης της Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας της Αθαμανίας, όπως υπογράφεται από τον βασικό ιδρυτή και πρώτο πρόεδρο Χρήστο Β. Δήμα, προέβλεπε οργάνωση και διοίκηση σε όλους τους τομείς της ζωής, σε επίπεδο οικονομικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό. Αξίζει να αναφερθούν επιγραμματικά τα παρακάτω παραδείγματα. Λειτουργούσε τρά πεζα για οικονομικές συναλλαγές, πρόγραμμα συνταξιοδότησης γέρων, προι κοδότηση απόρων κορασίδων, ο παπάς και ο δάσκαλος της ελληνικής παιδείας ήταν αμειβόμενοι από το ταμείο της Αδελφότητας. Αυτά λειτουργούσαν οργα νωτικά σε ένα ορεινό βλαχοχώρι της Πίνδου, την Τζούρτζια, σε εποχές που η μισή Ελλάδα στέναζε ακόμη κάτω από τον τουρκικό ζυγό.
ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ:
Χορευτική διάταξη είναι ο τρόπος και η σειρά με την οποία τα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας, καταλαμβάνουν θέση στις χορευτικές διαδικασίες μιας κοινότητας. Στον Ασπροπόταμο συναντάμε πέντε χορευτικές διατάξεις:
1. Μονός χορός. Τοξοειδής χορευτική διάταξη σε ένα ημικύκλιο. Δηλαδή μπροστά στο χορευτικό ημικύκλιο οι άντρες και οι γυναίκες να ακολουθούν στη συνέχεια, σε επόμενο χορευτικό ημικύκλιο. Ο καθένας στην αρμόζουσα σειρά, σύμφωνα με τη βιολογική ή την κοινωνική του ηλικία.
2. Διπλός χορός. Τοξοειδής χορευτική διάταξη σε δυο ομόκεντρα ημικύκλια, δηλαδή οι άντρες στο έξω χορευτικό ημικύκλιο και οι γυναίκες στο μέσα χορευτικό ημικύκλιο.
3. Τριπλός χορός. Τοξοειδής χορευτική διάταξη σε τρία ομόκεντρα ημικύκλια, δηλαδή οι άντρες στο έξω χορευτικό ημικύκλιο και οι γυναίκες μέσα σε δύο χορευτικά ημικύκλια.
4. Μονός χορός. Τοξοειδής χορευτική διάταξη σε ένα ημικύκλιο, όπου οι άντρες με τις γυναίκες εναλλάσσονται σε μικτές χορευτικές θέσεις. Αυτή την χορευτική διάταξη την συναντάμε στους οικογενειακούς χορούς και στους χορούς της παρέας, όπου τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο χορό είναι συγγενικά και οικεία μεταξύ τους.
5. (Ε)λέφτερος χορός. Ελεύθερη χορευτική διάταξη σε συγκεκριμένο χώρο.
Επιδράσεις στο μουσικό και χορευτικό ρεπερτόριο
Ο Ασπροπόταμος γενικά ως ένα κομμάτι του όλου πολιτισμικού γίγνεσθαι του ελληνισμού στη ροή του χρόνου και της εξελικτικής πορείας της ζωής ακολούθησε κατά ένα ποσοστό το γενικό κλίμα της κάθε εποχής. Με το σκεπτικό ότι πολιτισμός δεν έχει σύνορα παρατηρούμε σήμερα επηρεασμούς από άλλες περιοχές κυρίως στην τοπική μουσική του παράδοση και λιγότερη στην τοπική του χορευτική έκφραση.
Ενδεικτικά στοιχεία γι’ αυτούς του επηρεασμούς έχουμε από την μεταπολεμική εποχή, όπου το ραδιόφωνο κάνει την εμφάνιση του ‘σε λαϊκή βάση’ στα χωριά του Ασπροποτάμου. Σταδιακά από τις δεκαετίες 1950-1960 αρχίζουν να εισχωρούν στον Ασπροπόταμο τραγούδια από άλλες περιοχές του ελληνισμού, όπου κυριαρχεί ως μουσικό όργανο το κλαρίνο. Έτσι συναντάμε σήμερα τραγούδια και μελωδίες που έλκουν την προέλευσή τους κυρίως από τη Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο. Πολλά από αυτά τα τραγούδια και τις μελωδίες έχουν μπει στο βασικό ρεπερτόριο των μουσικών της περιοχής, οι δε Ασπροποταμίτες τα έχουν βιώσει σ’ όλες τις εκφράσεις του κοινωνικού τους βίου, γι’ αυτό σήμερα μπορούμε να πούμε ότι θεωρούνται κτήμα του λαϊκού πολιτισμού της περιοχής.
Στην ενότητα «οι χοροί του Ασπροπόταμου», σε κάθε χορό ξεχωριστά, θα αναφερθούν ορισμένα χαρακτηριστικά τραγούδια που παραγγέλνουν οι Ασπροποταμίτες για να χορέψουν σήμερα και φυσικά οι μουσικοί τα παίζουν ως τοπικά τραγούδια, ενώ ένα μέρος απ’ αυτά τα τραγούδια έχουν την βάση τους σε άλλη περιοχή.
ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
ΠΑΤΙΝΑΔΕΣ
Οι πατινάδες ήταν δρομικές μετακινήσεις της παρέας των νέων με σκοπό την επίσκεψη σε σπίτια όπου υπήρχαν κοπέλες υποψήφιες για γάμο το συγκεκριμένο καλοκαίρι, σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα. Όταν γινόταν κάποιος γάμος, η μεταφορά της προίκας καθώς και οι μετακινήσεις των συμπεθέρων προς την εκκλησία και το σπίτι του κουμπάρου, γινότανε με πατινάδα. Οι πατινάδες τραγουδιόντουσαν χαρακτηριστικά αργά, όπως είναι φυσικό λόγω της διαρκούς μετακίνησης στη λιθόστρωτη στράτα (γκαλτερίμι), στην ρυθμική ταχύτητα της ανθρώπινης ανάσας. Οι πατινάδες συνήθως παιζότανε σε μουσικό μέτρο 4/4 π.χ. Κυρά Γιώργαινα, 7/8 π.χ.
Το μάθαταν τι έγινε και 2/4 σε Καγκέλι π.χ. Κιτρολεμονιά και μαντζουρά να μου. Ή σε ελεύθερο μουσικό μέτρο ολόκληρη η μελωδία ή μισή μελωδία σε ελεύθερο μουσικό μέτρο και η υπόλοιπη μισή σε μουσικό μέτρο 4/4 όπως π.χ. είναι το Κυρατζίδικο. Συνηθιζόταν επίσης να ακούγονται τα τραγούδια Κάποια Γαλαξιδιώτισσα (ή προσαρμοσμένο τοπικά ανάλογα όπως το κάποια βλάχα Τζουρτζιώτισσα κ.ο.κ.), Κάτω στο ρέμα το βαθύ, Μια κοντή κοντούλα ν’ εδώ στη γειτονιά, κ.α.
ΚΑΘΙΣΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΜΕΛΩΔΙΕΣ
Σε κάθε γλέντι κοινοτικό ή οικογενειακό δεν ξεκινούσε ποτέ ξαφνικά με χορευτική κίνηση. Πάντα υπήρχε μια προετοιμασία γι’ αυτό. Είτε με πατινάδες εκφραζόμενες με συγκεκριμένες μελωδίες ή συγκεκριμένα τραγούδια την κάθε φορά, είτε με καθιστικά τραγούδια πάντα ανάλογα με το γεγονός που θα ακολουθούσε. Τα καθιστικά τραγούδια προετοίμαζαν την ατμόσφαιρα της κοινότητας και την προσωπική διάθεση του καθενός, όπου οι μερακλήδες και οι χορευταράδες άρχιζαν να ξεδιπλώνονται στο χορό.
Τα καθιστικά τραγούδια μιλούσαν για ιστορικά γεγονότα και εξέχοντα πρόσωπα της περιοχής του Ασπροποτάμου, όπως π.χ. το τραγούδι του Δημάκη. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια το ιστορικό καθιστικό τραγούδι μετατράπηκε σε κυκλικό χορό από ορισμένους «επίδοξους αυτοχριζόμενους χοροδιδασκάλους» στην περιοχή των Τρικάλων, (καταγραφή βίντεο παραστάσεων χορευτικών ομάδων). Δυστυχώς δεν άλλαξαν μόνον την χρήση του τραγουδιού από καθιστικό σκοπό σε χορευτικό σκοπό, άλλαξαν ακόμη και τον τίτλο του, δηλαδή από καθιστικό τραγούδι του Δημάκη σε χορό του
«Πασά…». Η παράδοση του Ασπροποτάμου με το συγκεκριμένο τραγούδι προσέδιδε τιμή στον Δημάκη, προεστό του Χαλικίου, και στους δημογέροντες του Ασπροποτάμου. Με την αλλαγή του τίτλου και την αλλαγή της χρήσης του τραγουδιού, πού προσδίδεται πλέον η πρέπουσα τιμή;
Υπάρχουν πολλά τραγούδια που τραγουδιόντουσαν ως καθιστικά, χαρακτηριστικά αναφέρονται τα παρακάτω: Ν’ εσείς βουνά-βουνά τ’ Ασπροποτάμου, Στις κορυφές στον Όλυμπο, Τα’ αρμέξανε τα πρόβατα, Σαράντα χρόνια ασκητής, Του Τσέλιου, Τα ματάκια, Η Σιάνα, Ντι νάπαρτι ντι βάλι τριάτσι ουν κâρβάνι κ.α.
ΧΟΡΟΣ: ΣΥΓΚΑΘΙΣΤΟ
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στον συγκεκριμένο χορό ανήκουν στην κατηγορία των μελωδιών ‘Μπεράτια’ και παίζονται σε μουσικό μέτρο 7/8. Το συγκαθιστό είναι ένας ελεύθερος χορός και χορεύεται σε ζευγάρια ή σε παρέα ελεύθερα μικτά από άντρες και γυναίκες ή μόνον από άντρες ή μόνον από γυναίκες. Χορεύεται σε συγκεκριμένο χώρο, χωρίς να υποτάσσεται σε συγκεκριμένη χορευτική διάταξη με βάση το χορευτικό ημικύκλιο. Είναι ένας ελεύθερος χορευτικός αυτοσχεδιασμός των χορευτών με βάση την χορευτική και κοινωνική ταυτότητα του τόπου. Συγκαθιστό είναι ο πρώτος χορός των ‘σιβασμένων. Στην Ασπροποταμίτικη ντοπιολαλιά’ σιβασμένοι=αρραβωνιασμένοι. Σιβασμένοι από το ρήμα σέβομαι και κατ’ επέκταση στο ζευγάρι που σέβεται απόλυτα ο ένας τον άλλον, με ταυτόχρονη ηθική προσωπική δέσμευση, που σκοπό έχει τον γάμο.
Τραγούδια που τραγουδιούνται σε συγκαθιστό χορό χαρακτηριστικά αναφέρονται τα παρακάτω: Κοντούλα βλάχα απ’ τα ι βουνά, Μπαίνω μεσ’ τ’ αμπέλι, Για πάρε με για πάρε με καθώς και σε διάφορα άλλα δίστιχα. Την τελευταία δεκαετία στο συγκεκριμένο χορό συναντάμε και τραγούδια που ήρθαν από άλλες περιοχές, όπως το τραγούδι στο βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα Λάι (ή Λιά) βιτσίνâ Το τραγούδι αυτό ήρθε από το ονομαστό βλαχοχώρι της περιοχής Γρεβενών το Περιβόλι.
Η χορευτική φόρμα του χορού έχει δύο κινητικά μοτίβα με ρυθμοκινητική ανάλυση: Μεγάλο-μικρό-μικρό, όπως κατά το αρχαιοελληνικό ρυθμικό σχήμα: μακρόν-βραχύ-βραχύ.
ΧΟΡΟΣ: ΓΥΡΙΣΜΑ ΣΥΓΚΑΘΙΣΤΟΥ Ή ΓΥΡΙΣΜΑ
Μετά από κάθε συγκαθιστό χορό πάντα ακολουθεί ως συνέχεια ο χορός Γύρισμα Συγκαθιστού ή Γύρισμα, χωρίς φυσικά να διακόπτεται η μουσική και κατ’ επέκταση η χορευτική ροή. Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στο συγκεκριμένο χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 2/4 και είναι χαρακτηριστικά τα παρακάτω: Ντουάου λάι φιάτι = Δύο κορίτσια, σήμερα δυστυχώς δεν χορεύεται σε αυτή την χορευτική φόρμα σχεδόν καθόλου. Ευτυχώς επιβιώνει χορευτικά σε μια άλλη χορευτική φόρμα που αποτελεί ξεχωριστό χορό, γι’ αυτό αναλύεται παρακάτω. Τασιά, που κυριαρχεί ως τραγούδι στον συγκεκριμένο χορό. Επίσης διάφορα ελεύθερα δίστιχα όπως το ‘Πέντε έξι βλαχοπούλες χαμηλωζώνουνε, Μαχαίρι μαυρομάνικο, κ.α.’ όπως επίσης διάφορες οργανικές μελωδίες.
Η χορευτική φόρμα του χορού έχει δύο κινητικά μοτίβα με ρυθμοκινητική ανάλυση: μικρό-μικρό-Μεγάλο.
ΧΟΡΟΣ: ΝΤΟΥΑΟΥ ΛΑΪ ΦΙ ΑΤΙ = ΔΥΟ ΚΟΡΙΤΣΙΑ
Το τραγούδι που τραγουδιέται στον ιδιαίτερο αυτό χορό παίζεται σε μουσικό μέτρο 2/4. Αναφέρθηκε παραπάνω ότι το τραγούδι Ντουάου λάι φιάτι χορευόταν παλιότερα ως χορός σε Γύρισμα Συγκαθιστού η Γύρισμα. Χορευόταν επίσης και σε κυκλικό χορό σε μια πολύ ωραία χορευτική φόρμα, που σήμερα δυστυχώς χορεύεται ολοένα και λιγότερο. Αυτή η χορευτική φόρμα που χορεύεται στον χορευτικό κύκλο είναι ιδιαίτερα ωραία και έχει τέσσερα κινητικά μοτίβα με ρυθμοκινητική ανάλυση:
μικρό∙μικρό-Μεγάλο(Δπ∙Απ-Δπ), μικρό-μικρό-Μεγάλο(Απ∙Δπ-Απ), διάσταση-προβολή(Δπ-Απ), διάσταση-μάζεμα(Απ-Δπ).
ΧΟΡΟΣ:ΠΑΡΕ ΤΑ ΓΚΙΟΥΜΙΑ ΚΙ ΕΛΑ
Το τραγούδι που τραγουδιέται στον συγκεκριμένο χορό παίζεται σε μουσικό μέτρο 8/4. Ζευγαρωτός χορός σε ζευγαρωτή χορευτική διάταξη με συγκεκριμένη κατεύθυνση που αλλάζει την κάθε φορά, μέσα στην κάθε χορευτική φόρμα του χορού. Παλιός χορός των ‘σιβασμενων’ ωραίος εντυπωσιακός και δύσκολος χορός, δυστυχώς σήμερα δεν χορεύεται σχεδόν καθόλου. Πιστεύω ότι χάθηκε στο χρόνο για δύο λόγους:
α) Λόγω του ότι σήμερα δεν γίνονται «σιβάσματα» (αρραβώνες) όπως γινότανε παλιότερα στον Ασπροπόταμο. Όλοι οι συμπέθεροι κατέβαιναν στο μεσοχώρι για να κάνουν γνωστό κοινωνικά το γεγονός των αρραβώνων, όπου το ζευγάρι καλούνταν να χορέψει παρουσία σχεδόν όλου του χωριού τον συγκεκριμένο χορό.
β) Λόγω της δύσκολης χορευτικής του φόρμας που έχει υποδιαιρέσεις και παύσεις πάνω στην μετρική βάση του μουσικού μέτρου των 8/4.
ΧΟΡΟΣ: ΛΑ ΠΑΤΡΟΥ ΤΣΙΝΤΖΙ ΜΑΡΜΑΡΙ (ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΕΝΤΕ ΜΑΡΜΑΡΑ) ΧΑΝΙΩΤΙΚΟ
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στον εν λόγω χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 12/4 ή και σε 8/4. Κυκλικός χορός σε αργή κίνηση. Η χορευτική φόρμα του χορού καθώς και τα κινητικά του μοτίβα είναι ιδιαίτερα και δύσκολα. Πιστεύω ότι ο συγκεκριμένος χορός και γενικά οι βλάχικοι χοροί που απαντώνται σε μουσικό μέτρο 12/4 και 8/4. είναι από τους ‘δυσκολότερους ελληνικούς χορούς’. Ο χορός αυτός αν και ιδιαίτερα δύσκολος δεν χάθηκε στο χρόνο διότι είναι ιδιαίτερα αγαπητός στην περιοχή και χορεύεται στα παραδοσιακά λαϊκά γλέντια μέχρι σήμερα στα χωριά Χαλίκι, Ανθούσα, Κατάφυτο. Επίσης χορεύεται λιγότερο στο χωριό Καλλιρρόη και Πολυθέα, ενώ στα υπόλοιπα χωριά του Ασπροποτάμου σήμερα δεν συναντάς αυτόν το χορό στα παραδοσιακά λαϊκά γλέντια και παρουσιάζεται μόνον μέσα απ’ τις οργανωμένες χορευτικές ομάδες των πολιτιστικών συλλόγων.
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που συναντώνται στο χορό, αυτό είναι χαρακτηριστικά τα παρακάτω: Λα πάτρου τσίντζι μάρμαρι λα σάσι κιτριτσιάλι = Στα τέσσερα πέντε μάρμαρα στα πέντε λιθαράκια, Χανιώτικο σε οργανική μελωδία, Η Βιργινάδα, Η Μηλιά, Το πράσινο μαντήλι.
ΧΟΡΟΣ: ΣΤΑ ΤΡΙΑ
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στον εν λόγω χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 4/4 και 2/4. Κυκλικός χορός σε αργή κίνηση. Η χορευτική φόρμα του χορού είναι απλή και μπορεί να χορευτεί από όλους. Ο χορός έχει 6 βασικές βηματικές χορευτικές κινήσεις όπου επάνω σ’ αυτές οι καλοί χορευτές μπορούν να αυτοσχεδιάσουν και κατά την εκτέλεση του αυτοσχεδιασμού να μεγαλώσουν την αρχική χορευτική φόρμα του χορού, την οποία όμως στη συνέχεια την επαναφέρουν στην αρχική βασική της μορφή. Πρέπει να αναφερθεί ότι παλιότερα, αλλά σήμερα ορισμένοι γεροντότεροι, ξεκινάνε το χορό με πάτημα-άρση-πάτημα-άρση (Δπ-Απ-Απ-Δπ) και στη συνέχεια πάνε βήματα προς τη φορά.
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που συναντώνται στο χορό αυτό, είναι χαρακτηριστικά τα παρακάτω: Βαγγιλίτσα ή Μαρ ντι κουνίια νιι’ τ' αστιπτάει = Βαγγιλίτσα από μικρή σε περίμενα, τραγούδι που τραγουδιέται στο βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα. Ζαχαρούλα. Καντάρας. Λεβέντης είσαι μάτια μου λεβέντικα χορεύεις. Μια κοντή κοντολιανή. Παιδιά βλαχόπουλα, νεότερο τραγούδι που ήρθε από το βλαχοχώρι των Γρεβενών την γνωστή Σαμαρίνα. Βίνιι ουάρα σι φουτζίμου’ Μάρω μωρ’ μουσάτα, Μάρω κου όκλιου λάιλου = Ήρθε η ώρα να φύγουμε Μάρω όμορφη, Μάρω μαυρομάτα. Αυτό το τραγούδι, προφανώς, ήρθε από την κοντινή πολιτεία των Βλάχων το ιστορικό Μέτσοβο.
Σημείωση:
α) Η χορευτική φόρμα του χορού Στα Τρία γίνεται πιο ενδιαφέρουσα ερευνητικά από την πλευρά της χορολογίας (όπως επίσης απλά θεαματικά) διότι μεταλλάσσεται και γίνεται πιο εντυπωσιακή, όταν χρησιμοποιείται στο συγκεκριμένο χορό το τραγούδι Βαγγιλίτσα ή Μαρ ντι κουίικα νιι’ τ' αστιπτάει και το χορεύει γυναίκα που είναι άριστη χορεύτρια. Εδώ η χορεύτρια ‘παίζει βηματικά’ με υποδιαιρέσεις των χορευτικών χρόνων του μουσικού μέτρου 4/4, κάνοντας μικρότερα και περισσότερα βήματα, χωρίς να ‘χαλάει’ (να μεγαλώνει ή να μικραίνει) τη φόρμα του χορού. Βέβαια αυτό το ωραίο βηματικό χορευτικό παιγνίδι μπορεί να γίνει και σε άλλο τραγούδι, αλλά με το προαναφερόμενο τραγούδι Βαγγιλίτσα ή Μαρ ντι κουίικα νιι’ τ' αστιπτάει, το κινησιολογικό χορευτικό αποτέλεσμα θεωρείται ιδανικό
β) Το τραγούδι και το χορό της Ζαχαρούλας το συναντάμε σχετικά παραλλαγμένο σε ταχύτητα εκτέλεσης και με αλλαγμένο το μουσικό του μέτρο από
4/4 σε 2/4 και στους Βλάχους της Μακεδονίας, κυρίαρχα στην περιοχή της Βέροιας και των Σερρών. Πιστεύω ότι ο χορός αυτός για τους Βλάχους της Μακεδονίας αρχικά ήταν ως χορός στο χορευτικό δρόμο Στα Τρία και σιγά σιγά στην πορεία του χρόνου επηρεάστηκε προφανώς από κινητικά μοτίβα των περιοχών που μετοίκησαν έζησαν και ζούνε οι Βλάχοι της Μακεδονίας. Έτσι συναντάται σήμερα κυρίαρχα σε περιοχές της Μακεδονίας να χορεύεται
σε μια άλλη τελείως διαφορετική χορευτική φόρμα από αυτή που επιβιώνει μέχρι σήμερα στον Ασπροπόταμο. Αυτό θεωρώ ότι είναι μια φυσική εξέλιξη του χορού (για τους Βλάχους της Μακεδονίας), σύμφωνα με την εξελικτική πορεία της κάθε κοινότητας στο χρόνο και στο χώρο.
ΧΟΡΟΣ: ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΣ
Τα τραγούδια που τραγουδιούνται στον Γερόντικο χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 4/4. Ο χορός στηρίζεται στον χορευτικό δρόμο Στα Τρία και έχει 6 χορευτικά βήματα. Τα τραγούδια και οι μελωδίες που συναντώνται στο χορό αυτό είναι χαρακτηριστικά τα παρακάτω: Όπαλα βρε γέροντα, το συγκεκριμένο τραγούδι χρησιμοποιείτε σχεδόν σε όλα τα χωριά του Ασπροποτάμου, ενώ τα δυο επόμενα όπως: Μα τον σταυρό από ’κανα, Ποιος είναι άξιος και γρήγορος, χρησιμοποιούνται κυρίαρχα στο Γαρδίκι, στον ετήσιο χορό των γερόντων.
ΧΟΡΟΣ: ΤΣΑΜΙΚΟ
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στον εν λόγω χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 6/8. Κυκλικός χορός στη γνωστή βασική χορευτική φόρμα του τσάμικου όπου χορεύεται ανά τον ελληνισμό. Αυτή τη βασική χορευτική φόρμα τη χορεύουν οι άντρες, οι γυναίκες χρησιμοποιούν μια άλλη χορευτική φόρμα καθαρά γυναικείου ύφους. Αυτή τη γυναικεία χορευτική φόρμα την συναντάμε και σε άλλα χωριά, κυρίως στη δυτική Θεσσαλία. Στον Ασπροπόταμο με βάση τις προαναφερόμενες χορευτικές φόρμες δημιουργήθηκε μια καινούρια χορευτική φόρμα που είναι ένα μίγμα των δύο παραπάνω. Αυτή η νέα Ασπροποταμίτικη χορευτική φόρμα εμπεριέχει, από τον 1ο μέχρι τον 7ο χορευτικό χρόνο (με δεδομένο τις 15 βασικές χρονικές αξίες, που χρησιμοποιούνται για ολοκληρωθεί η κάθε χορευτική φόρμα του χορού.) το χορευτικό βήμα της γυναικείας χορευτικής φόρμας και από τον 8ο μέχρι τον 15ο χορευτικό χρόνο εμπεριέχει, το χορευτικό βήμα της ανδρικής χορευτικής φόρμας. Αυτή η νέα μικτή χορευτική φόρμα χορεύεται σήμερα και από άντρες και από γυναίκες ως τοπικό Ασπροποταμίτικο χορευτικό δεδομένο. Αυτό το νέο χορευτικό δεδομένο συναντάμε κυρίως σήμερα στα χωριά Τζούρτζια, Γαρδίκι και Αθαμανία.
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που συναντώνται σήμερα στο χορό Τσάμικο, είναι χαρακτηριστικά τα παρακάτω: Παιδιά απ’ τον Ασπροπόταμο κι’ από τα βλαχοχώρια. Για μένα βρέχουν τα ι’ βουνά. Ιτιά με τραγούδι αλλά κυρίως σε ένα ιδιαίτερο μελωδικό σόλο που απαιτεί χορό στον τόπο. Ψηλά βουνά κι απάτητα. Στου Γράμμου στα ψηλά βουνά. Ξενιτεμένο μου πουλί. Νταλιάνα. Είσαι καμπίσια μικρή Γιωργούλα. Τα μάγια. Η Μοχαήτισσα (Βοχαήτισσα). Στάζουν τα κεραμίδια σου.
ΧΟΡΟΣ: ΣΥΡΤΟ
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στον εν λόγω χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 7/4 και 2/4. Κυκλικός χορός σε στρωτή ή ‘πεταχτή’ χορευτική κίνηση ανάλογο με το μουσικό μέτρο που παίζεται το αντίστοιχο τραγούδι ή η μελωδία και την διάθεση του χορευτή. Ο χορός στηρίζεται στον χορευτικό δρόμο γνωστού πανελλήνια κλασικού Συρτού χορού, με τα 12 χορευτικά βήματα, όπου τα σταυρώματα (στους χορευτικούς χρόνους 8ο-12ο) στον Ασπροπόταμο κυρίαρχα γίνονται μέσα έξω, με βάση τον χορευτικό κύκλο.
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που συναντώνται στο Συρτό χορό με μουσικό μέτρο 7/8 ‘καλαματιανά’, χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω:
Βούλω Τσιβούλω σοράνιι Παρασκιβούλω = Βούλω Τσιβούλω αδελφή μου, (μεταφορικά αγαπημένη μου) Παρασκιβούλω. Όσα πουλάκια στα βουνά. Σιγαλά βρέχει ουρανός.
Επίσης χαρακτηριστικά τραγούδια που συναντώνται με μουσικό μέτρο 2/4 είναι: Κιτρολεμονιά και Μαντζουράνα μου. Στείλε με μανούλα μ’ στο πηγάδι. Σκάρνατα βλάχαμ’ σκάρνατα τα έρημα τα γίδια. Ολές οι παπαρούνες μωρ’ Παναγιούλα μου. Στις πλαγιές και στα λιβάδια.
Σημείωση.
Έχει επικρατήσει στον Ασπροπόταμο, όπως και σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, τον χορό Συρτό να τον ονομάζουν τα τελευταία χρόνια ως ‘Καλαματιανό’, από το εξής γεγονός. Η ονομασία Καλαματιανό έχει καθιερωθεί από την πλευρά των μουσικών και όχι από την πλευρά των χορευτών. Η ονομασία αυτή επηρέασε ονοματολογικά σχεδόν καθολικά και το όνομα του από Συρτός χορός ως ‘Καλαματιανός χορός’. Τι έγινε! Οι πρακτικοί μουσικοί στον μεταξύ τους επαγγελματικό κώδικα επικοινωνίας, αντί να ονομάζουν το μουσικό μέτρο 7/8 με το πραγματικό του όνομα με βάση την μετρική των ρυθμών (επειδή δεν γνώρισαν μετρική ενώ μετρικά έπαιζαν άριστα) χαρακτήρισαν το μουσικό μέτρο με τίτλο λεκτικό, που ήταν η λέξη ‘καλαματιανό’ διότι το τραγούδι ‘καλαματανό’ παίζετε αποκλειστικά με μουσικό μέτρο 7/8. Η ονομασία ως ‘καλαματιανό’ προήλθε από το γνωστό τραγούδι πανελλαδικά, ‘Μαντήλι καλαματιανό’. Έτσι όταν έπρεπε να παίξουν ένα ρυθμό σε μουσικό μέτρο 7/8 χρησιμοποιώντας τραγούδια και μελωδίες που ανήκανε σε συγκεκριμένη «μελωδική οικογένεια» έλεγαν ότι τώρα «παίζουμε καλαματιανά» και φυσικά οι χορευτές χόρευαν Συρτό χορό, προσαρμοσμένο πάντα στην ταχύτητα το ύφος της τοπικής χορευτικής έκφρασης. Συμπερασματικά δηλαδή καταλήγουμε στο εξής: η λέξη «καλαματιανό» προσδιόριζε μουσικό τρόπο παιξίματος και όχι τρόπο χορού.
Αντίστοιχα το ίδιο ακριβώς συνέβαινε, όταν οι μουσικοί για τον ίδιο χορό δηλαδή τον Συρτό, έπρεπε να παίξουν σε διαφορετικό μουσικό μέτρο δηλαδή 2/4, όταν το απαιτούσαν οι συνθήκες της στιγμής. Τι κάνανε δηλαδή: παίζανε το μουσικό μέτρο 2/4, χωρίς να γνωρίζουν ότι αυτό ονομάζεται 2/4, χρησιμοποιώντας τραγούδια και μελωδίες που ανήκανε στη μελωδική οικογένεια ’καγκέλια’ όπως οι ίδιοι τα χαρακτήριζαν. Τα ’καγκέλια, παίζονται αποκλειστικά στο μουσικό μέτρο 2/4. Έτσι ονομάζοντας όλα αυτά τα τραγούδια στον δικό τους επαγγελματικό κώδικα επικοινωνίας ως ‘καγκέλια’, ουσιαστικά παίζανε το επιζητούμενο μουσικό μέτρο 2/4, ενώ οι χορευτές συνέχισαν να χορεύουν πάνω στην ίδια χορευτική φόρμα, στον ίδιο χορευτικό δρόμο, στον ίδιο χορό που χόρευαν πριν και ήταν ο Συρτός χορός.
Η μόνη αισθητή διαφορά μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης μουσικήςχορευτικής επιλογής ήταν η ρυθμική διαφορά μεταξύ του 7/8 και 2/4. Όπως είναι φυσικό (λόγω της διαφοράς του μουσικού μέτρου) στην περίπτωση χρήσης του 7/8 η όλη χορευτική έκφραση ήταν πιο στρωτή, σε αντίθεση με την περίπτωση χρήσης του 2/4 όπου η χορευτική έκφραση ήταν πιο ζωηρή. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι μουσικοί επειδή γνώριζαν άμεσα τους χορευτές όταν τους παράγγελναν Συρτό χορό, συνήθως στις μεγαλύτερε ηλικίες παίζανε ‘καλαματιανά’ δηλαδή 7/8 που απαιτούσε πιο στρωτή κίνηση, ενώ στις νεότερες ηλικίες παίζανε ‘καγκέλια’ δηλαδή 2/4, όπου απαιτείτε ζωηρή χορευτική κίνηση.
ΧΟΡΟΣ: ΓΑΜΗΛΙΟΣ
Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν ιδιαίτερη γαμήλιοι χοροί. Έτσι και η ασπροποταμίτικη κοινωνία είχε καθιερώσει ειδικά τραγούδια και χορούς γ’ αυτό το κορυφαίο κοινωνικό γεγονός.
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στον εν λόγω χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 4/4. Κυκλικός χορός σε αργή ιεροτελεστική κίνηση. Η χορευτική φόρμα του χορού είναι απλή, εκείνο όμως το σημείο που κάνει τον χορό ιδιαίτερα ξεχωριστό και ‘ιεροτελεστικό’ είναι το ύφος και η απόλυτα όρθια χορευτική στάση των νεόνυμφων με το βλέμμα τους σταθερό (‘καρφωμένο’ θα ‘λεγε κανείς) στο κέντρο του κύκλου, εκφράζοντας απόλυτα την σοβαρότητα της στιγμής που απέρρεε από την καθολική σοβαρότητα, που διδόταν παλιότερα από την τοπική κοινωνία στο γαμήλιο δρώμενο.
Τη χορευτική φόρμα του Γαμήλιου χορού τη συναντάμε σε τρεις χορευτικές φόρμες:
α) Την παλιά φόρμα που έχει συνολικά 8 χορευτικές κινήσεις και βασίζεται στο χορευτικό δρόμο Στα Τρία (με διπλή προβολή) σε ρυθμοκινητική ανάλυση: Βήμα(Δπ) Βήμα(Απ) Διάσταση(Δπ) Προβολή(Απ) με ελάχιστη μεκακίνηση του κέντρου βάρους του σώματος στο πόδι προβολής
-Απλή προβολή(Απ) Διάσταση(Απ) Προβολή(Δπ) με ελάχιστη μετακίνηση του κέντρου βάρους του σώματος στο πόδι προβολής Απλή προβολή(Δπ). Δύσκολη χορευτική φόρμα, αλλά πολύ ωραία και εντυπωσιακή. Απαιτεί πολύ καλό χορευτή, για να την χορέψει σωστά και στην συνέχεια να την αποδώσει εκφραστικά. Αυτή η παλιά φόρμα χάθηκε στην πορεία του χρόνου, πιστεύω, λόγω της δυσκολίας της.
β) Η χορευτική φόρμα του χορού Στα Τρία με τις 6 κλασικές χορευτικές κινήσεις που είναι ένα αποτέλεσμα της παραπάνω παλιάς και δύσκολης χορευτικής φόρμας των 8 χορευτικών κινήσεων. Αυτό παρατηρείται σε πολλούς χορούς πανελλαδικά, δηλαδή παλιές χορευτικές φόρμες σύνθετες και δύσκολες αλλά ταυτόχρονα πολύ ωραίες, να έχουν μεταλλαχθεί στην πορεία των χρόνων, σε νεότερες πιο απλές.
γ) Η χορευτική φόρμα των 4 σχεδόν επιτόπιων χορευτικών κινήσεων που στηρίζεται στον ‘Χορευτικό δρόμο του Κλειδωτού’. 4 απλές χορευτικές κινήσεις με ρυθμοκινητική ανάλυση: Βήμα(Δπ) Προβολή(Απ) Φυσική προσοχή(Απ) Προβολή(Δπ). Το χαρακτηριστικό αυτής της φόρμας είναι το ότι η κινητική της δομή επιτρέπει ελάχιστα την μετακίνηση των χορού προς τη φορά του χορευτικού κύκλου, προσδίδοντας στο χορό μια ‘ιεροτελεστικότητα’.
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που συναντώνται στο Γαμήλιο χορό, είναι χαρακτηριστικά τα παρακάτω: Άγουρος από σειρά κόρη απ’ την ανατολή-ιά, (συναντάτε με πολλές παραλλαγές στην φωνητική έκφραση των τραγουδιστών όπως το: Αγορούσα από σειρί, κόρη απ’ την ανατολή). Επίσης για τον ίδιο σκοπό συναντάτε και το τραγούδι: Πέρα στον πέρα μαχαλά.
ΧΟΡΟΣ: ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ
Όπως αναφέρθηκε στην ενότητα: «Επιδράσεις στο μουσικό και χορευτικό ρεπερτόριο του Ασπροποτάμου» οι επηρεασμοί ήταν αρχικά στο μουσικό και κατ’ επέκταση στο χορευτικό ρεπερτόριο. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν να καθιερώσουν χορευτικά οι Ασπροποταμίτες μια καινούργια χορευτική φόρμα για την περιοχή τους. Αυτή η νέα χορευτική φόρμα δομήθηκε πάνω στο μουσικό ρεπερτόριο των τραγουδιών και των μελωδιών που ήρθαν από την άμεσα κοντινή ήπειρο που συνορεύει με τον Ασπροπόταμο και οι σχέσεις των κατοίκων ήταν πάντα καλές σε όλα τα επίπεδα. Εξάλλου οι ηπειρώτικοι στοίχοι των τραγουδιών και τα μελωδικά ηπειρώτικα μελωδικά τσακίσματα και γυρίσματα είναι ιδιαίτερα αρεστά στην περιοχή.
Έτσι όταν οι Ασπροποταμίτες επιχείρησαν να χορέψουν αυτά τα τραγούδια από καθαρή διάθεση, πάνω στο κέφι του γλεντιού, φυσικό ήταν να τα αποδώσουν πάνω στα κινητικά μοτίβα που υπάρχουν στην περιοχή τους και που ήδη γνώριζαν, με βάση το δικό τους χορευτικό ρεπερτόριο. Αυτά τα κινητικά μοτίβα και η χορευτική φόρμα που τους ταίριαζε καλύτερα ήταν όλα αυτά που στηρίζονται στον χορευτικό δρόμο Στα Τρία. Λογικό ήταν να τα χορέψουν Στα Τρία, όπου σ’ ορισμένες περιπτώσεις προσέθεταν ή όχι, άλλες δύο χορευτικές κινήσεις. Δημιούργησαν έτσι μια νέα χορευτική φόρμα των 8 χορευτικών κινήσεων που στηρίζεται στο χορευτικό δρόμο Στα Τρία. Γι’ αυτό σήμερα συναντάται το εξής, όταν ακούγεται τραγούδι και μελωδία σε ηπειρώτικο σκοπό άλλοι να το χορεύουν με 6 κινήσεις και άλλοι με 8 κινήσεις, πάντα στο χορευτικό δρόμο Στα Τρία. Συνήθως οι γυναίκες χρησιμοποιούν τη φόρμα των 8 χορευτικών κινήσεων περισσότερο.
Τα τραγούδια και οι μελωδίες που τραγουδιούνται στον συγκεκριμένο χορό παίζονται σε μουσικό μέτρο 4/4 και 3/4 και χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω:
4/4: Δέβινο και Τσαμουριά. Βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου. Γιάννη μου το μαντήλι σου. Στης πικροδάφνης τον ανθό.
3/4: Άσπρο τριαντάφυλλο κρατώ μωρ’ Γιαννιοτοπούλα μου, Δελή παπά λεβέντη. Στέλλα μωρ’ Στέλλα. Εμπάτε αγόρια στο χορό. Μαρία λέν την Παναγιά.
Σημείωση.
Στο Χαλίκι και την Ανθούσα όταν ακούγεται ηπειρώτικος σκοπός σε μουσικό μέτρο 4/4 ορισμένοι κάτοικοι, σε ορισμένες περιπτώσεις, το χορεύουν σε μια άλλη χορευτική φόρμα. Το χορεύουν σε ‘Στρωτό χορό’ στο χορευτικό δρόμο Στα Δύο, που είναι και η πραγματική χορευτική φόρμα του χορού, όπως δηλαδή χορεύετε στην περιοχή απ’ την οποία προήλθε ο συγκεκριμένος σκοπός.
ΧΟΡΟΣ: ΚΑΡΑΠΑΤΑΚΙ
Το μοναδικό τραγούδι που τραγουδιέται στον αναφερόμενο χορό παίζετε σε μουσικό μέτρο 7/8. Κυκλικός χορός ‘Στρωτός χορός’ σε ‘στρωτό χορευτικό βήμα’ στο χορευτικό δρόμο Στα δύο. Συναντάται το συγκεκριμένο τραγούδι να χορεύεται και σε Συγκαθιστό χορό, αλλά σε χορευτικό βήμα λίγο πιο έντονο.
ΧΟΡΟΣ: ΠΩΣ ΤΟ ΤΡΙΒΟΥΝ ΤΟ ΠΙΠΕΡΙ
Το τραγούδι που τραγουδιέται στον αναφερόμενο χορό έχει σκωπτικό στίχο και παίζεται σε μουσικό μέτρο 4/4 με εναλλασσόμενη ταχύτητα παιξίματος, σε αργό και γρήγορο μέρος. Κυκλικός χορός σε μιμητική έκφραση, σύμφωνα με το νόημα των στίχων του τραγουδιού. Εδώ οι χορευτές μιμούνται κινητικά ακριβώς ότι ακριβώς λένε τα λόγια του τραγουδιού. Στην χορευτική παρέα υπάρχει συνήθως και ένας χοράρχης (δραγουμάνος) ο οποίος με το λουρί (ζώνη) στα χέρια του, υπό την απειλή να τους δείρει αν δεν εκτελέσουν αυτό που παραγγέλνουν οι στίχοι του τραγουδιού, «αναγκάζει» τους χορευτές να συμμετέχουν στην μιμητική κίνηση, όποια κι αν είναι αυτή. Αυτό το σκωπτικό χορευτικό δρώμενο γίνεται στο τέλος του γλεντιού, δηλαδή τις πρώτες πρωινές ώρες, που συνήθως τα μικρά παιδιά βρίσκονται στα σπίτια τους και κοιμούνται, έτσι οι ενήλικες μπορούν να δρουν «ελεύθερα».
ΧΟΡΟΙ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ
Όπως προαναφέρθηκε στην ενότητα «Επιδράσεις στο μουσικό και χορευτικό ρεπερτόριο», οι Ασπροποταμίτες ήταν αδύνατο ‘ξεφύγουν’ από τον συρμό της εποχής όταν οι χοροί που προέρχονταν από την Ευρώπη (Ταγκό και Βαλς) είχαν κατακλύσει τα Αθηναϊκά σαλόνια. (Διευκρίνιση. Το ταγκό κατ’ ονομασία θεωρούνταν ευρωπαϊκός χορός. Στην πραγματικότητα όμως ό χορός έχει Αργρεντίνικη καταγωγή και έφτασε στην Ελλάδα χορευτικά, δια μέσου της Ευρώπης). Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι γιατί οι Ασπροποταμίτες ταξίδευαν επαγγελματικά προς όλες τις κατευθύνσεις του τότε γνωστού κόσμου, όπου ζούσαν για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του έτους. Έτσι μέσα από τις κοινωνικές τους επαφές γνώριζαν ήδη αυτούς τους χορούς πριν επίσημα αυτοί οι χοροί γίνουν μέρος της αστικής ζωής των μεγαλουπόλεων της Ελλάδας. Έτσι ο ερευνητής βρίσκει σήμερα προφορικές μαρτυρίες, αλλά και αντικείμενα σε παλιά αρχοντικά σπίτια που έχουν έρθει από: Βιέννη, Παρίσι, Οδησσό, ακόμη και από την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο της Αιγύπτου. Οι χοροί Ταγκό και βαλς συναντώνται κυρίως στο χωριό Κρανιά. Ονομαστοί Ασπροποταμίτες ήταν έμποροι και πραματευτάδες και ταξίδευαν πολύ μακριά για την εποχή τους.
Αυτοί οι δύο ξεχωριστοί χοροί είναι οι γνωστοί χοροί στην απλή τους χορευτική φόρμα ο καθένας όπως χορεύτηκε αστικά στον ελληνισμό. Αυτοί οι χοροί χορεύτηκαν κυρίως από νέους σε εκδρομές που συνήθισαν να κάνουν πολύ την δεκαετίες 1960-1970. Εκεί στα πλατώματα και λίγο πιο μακριά από το χωριό, με την συνοδεία του πικάπ της εποχής, οι νέοι με στόχο την γνωριμία μεταξύ τους χόρευαν σε ρυθμούς βάλς και ταγκό. Ορισμένοι νέοι που τα κατάφερναν χορευτικά λίγο παραπάνω από τους υπόλοιπους, επιδίδονταν και σε άλλους ανάλογους χορούς όπως το ήθελε η τάση (μόδα) της εποχής.
Πρέπει να αναφερθεί ότι σήμερα δεν συνηθίζεται οι νέοι Ασπροποταμίτες να χορεύουν στις εκδρομές τους τέτοιους χορούς. Εξάλλου η παραμονή τους στο χωριό είναι πολύ μικρότερη απ’ ό,τι παλιότερα, οπότε οι τέτοιου είδους χορευτικές διασκεδάσεις γίνονται κυρίως στις πόλεις όπου ζουν και δραστηριοποιούνται.
Η τελευταία φωτογραφία απεικονίζει χορευτικά ζευγάρια σε ρυθμούς
‘ευρωπαϊκών χορών’ που χορεύουν σε κεντρικό κατάστημα (καφενείο) εντός του χωριού Τζούρτζια την δεκαετία 1950. Πολύ ‘προοδευτικό αυτό εντός του χωριού’ για εκείνη την εποχή. Γεγονός όμως είναι ότι στην ψυχοσύνθεση των νέων της τότε εποχής ως κυρίαρχη πολιτισμική ταυτότητα υπήρχε η μουσικοχορευτική παράδοση του τόπου, αλλά με τάση γνώσης και προόδου προς τα νεοφερμένα μουσικοχορευτικά στοιχεία της εποχής.
ΧΟΡΟΙ ΠΟΥ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΒΛΑΧΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ
Στους χορούς του Ασπροποτάμου τα τραγούδια κυρίαρχα είναι στην ελληνική γλώσσα εκτός ορισμένων που οι στίχοι τους αποδίδονται στο βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα.
Αυτά τα τραγούδια συνοπτικά είναι τα παρακάτω:
1. Λα πάτρου τσίντζι μάρμαρι λα σάσι κιτριτσιάλι = Στα τέσσερα πέντε μάρμαρα στα πέντε λιθαράκια
2. Βαγγιλίτσα ή Μαρ ντι κουνίικα νιι’ τ' αστιπτάει = Βαγγιλίτσα από μικρή σε περίμενα, τραγούδι που τραγουδιέται στο βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα.
3. Βούλω Τσιβούλω σοράνιι Παρασκιβούλω = Βούλω Τσιβούλω αδελφή μου, (μεταφορικά αγαπημένη μου) Παρασκιβούλω.
4. Ντουάου λάι φιάτι = Δύο κορίτσια
Επίσης άλλα δύο τραγούδια που ακούγονται τα τελευταία χρόνια στο
Ασπροπόταμο
5. Βίνιι ουάρα σι φουτζίμου Μάρω μωρ’ μουσάτα, Μάρω κου όκλιου λάιλου = Ήρθε η ώρα να φύγουμε Μάρω όμορφη, Μάρω μαυρομάτα. Αυτό το τραγούδι προφανώς ήρθε από το κοντινή πολιτεία των Βλάχων το ιστορικό Μέτσοβο ή το χωριό Μαλακάσι απ’ όπου κατάγονται και μεγάλες οικογένειες μουσικών.
6. Λάι (ή Λιά) βιτσίνâ. Το τραγούδι αυτό ήρθε από το ονομαστό βλαχοχώρι της περιοχής Γρεβενών το Περιβόλι
Φωνητικές εκφράσεις βλάχικων του βλάχικου γλωσσικού ιδιώματος
Η συλλαβή νιι ακούγεται όπως ακριβώς ακούγεται η κατάληξη της λέξης μπάνιο χωρίς το γράμμα ο, (δηλαδή μπάνι-ο).
Όπου συναντάται το γράμμα â η φωνητική του έκφραση στο βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα είναι κάτι ενδιάμεσα μεταξύ των γραμμάτων α και ε σε μικτή φωνητική απόδοση.
Συντομογραφίες:
Όπου συναντώνται συντομογραφίες αυτές επεξηγούνται ως: Όπου: Απ=αριστερό πόδι.
Όπου: Δπ = δεξί πόδι.
Επεξηγήσεις:
Όπου συναντάται ο όρος χορευτικός δρόμος. Αυτός ο όρος είναι ένας ειδικός επιστημονικός όρος που καθιέρωσε ο εισηγητής του παρόντος θέματος, μέσα από την επιστημονική του έρευνα στο Τ.Ε.Φ.Α.Α. του πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
πρακτικη παρουσιαση του παροντος θεματος
Όλη η παρούσα θεωρητική ανάλυση του θέματος είναι κατ’ ουσία το 50% του περιεχομένου από αυτό που παρουσιάστηκε από τον εισηγητή στο 9ο Συμπόσιο Ιστορίας, Λαογραφίας, Βλάχικης παραδοσιακής μουσικής και χορού. «Ο Ασπροπόταμος στο χώρο και το χρόνο» 1113.5.2007. Αυτό συμβαίνει διότι υπήρξε από το εισηγητή άλλη μία πρακτική εισήγησηπαρουσίασηδιδασκαλία των χορών με πλήρη επιστημονική χορολογική ανάλυση, ρυθμολογικά και κινησιολογικά του κάθε χορού. Επίσης παρουσιάστηκε η πλήρης χορευτική απόδοση των χορών συνο δεία ντόπιων κατοίκων, για την πιστή και αυθεντική τους απόδοση. Αυτή η πρακτική εισήγηση παρουσιάστηκε σε όλους τους χοροδιδασκάλους και ορισμένους έμπειρους χορευτές των πολιτιστικών συλλόγων μελών της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων που συμμετείχαν στο συμπόσιο. Είναι γεγονός ότι η παρούσα θεωρητική προσέγγιση του συγκεκριμένου θέματος, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αντικαταστήσει με τίποτε το πρακτικό μέρος, είτε στην καθαυτού πράξη, είτε στο θεωρητικό μέρος της διδακτικής και της ανάλυσης του χορού από κάθε πλευρά, που υπηρετεί την πράξη.
Ευχαριστίες.
Ευχαριστώ απ’ το βάθος της καρδιάς μου τους τοπικούς πολιτιστικούς φορείς, καθώς και τους συντοπίτες μου Ασπροποταμίτες, που άμεσα ή έμμεσα με βοήθησαν στην παρούσα ερευνητική εργασία, κυρίως για το φωτογραφικό υλικό. Ευχαριστώ τους:
1. Το Δ.Σ. της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Τζούρτζιας της Αθαμανίας
2. Το Δ.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου Κρανιάς
3. Τον κ. Τάκη Καραγκούνη
4. Την κ. Μαρούλα Κλιάφα
5. Τον κ. Γεώργιο Ντάντο
6. Την κ. Γεωργία Δήμα
7. Τον κ. Ιωάννη Κούτσια
8. Τον κ. Σωτήρη Γοργογέτα
9. Τον κ. Σωτήρη Μάκα
10. Τον κ. Αλέξανδρο Σαρμά
11. Την κ. Σωτηρούλα Τύμπα-Βουρλίτση
12. Την κ. Λένα Ζαχαρή
13. Τον κ. Τάκη Λεοντάρη
14. Την κ. Ρουμπίνα Νικολάου
ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΑΣ
Ε.Ε.ΔΙ.Π. ΧΟΡΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
Τ.Ε.Φ.Α.Α. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
9ο Συμπόσιο Ιστορίας, Λαογραφίας, Βλάχικης Παραδοσιακής Μουσικής και Χορών,
Ασπροπόταμος Τρικάλων 11-12-13 Μαΐου 2007