Caleshia, bella, butshka, vacrăna, carabasha, tshula, laia, matusha, cernuta, tshipuviza, shargava, cuatsina, shuta, ruda, liara, ciorba, canuta, scluapa, stearpa, lăptuasa, mătritsi, berbecu, trapa, trapa părtshu, trapa tshucutitu, luătă, tornica, nuatinu, vituliu, mluara neelucidate, edu, capra, uaia, gesa, flora... μερικές είναι αυτές οι λέξεις, τα ονόματα, που έχει η βλαχική γλώσσα για τα γιδοπρόβατα, εξαιρουμένων των άλλων ζώων...
Είναι φτωχή, λένε, γλώσσα. Αλλοι δεν είναι γλώσσα λένε. Δεν είναι γλώσσα. Είναι λαλιά και άλλα τέτοια γλαφυρά. Κι αφού δεν είναι γλώσσα και είναι λαλιά, δεν γράφεται. Είναι προφορικό ιδίωμα για το σπίτι, όχι για δημόσιους χώρους... Στους δημόσιους χώρους οι Βλάχοι ανέκαθεν, όπου γης, μιλούσαν ελληνικά! Ακριβώς. Και στο χωριό μας, όταν ο ντελάλης καλούσε σε σύναξη τους χωριανούς να μοιράσουν τα βοσκοτόπια στο μεσοχώρι, με άμεση δημοκρατία και δικαίωμα βέτο για τον καθένα, συνεπώς με την αρχή της ομοφωνίας, φώναζε «ακούστε, χωριανοί, σήμερα θα μοιράσουμε τα βουνά» και όχι «avdzăts huara, astâdz vas mpărtsâm muntsălji»...
Υπάρχουν άραγε φτωχές γλώσσες; Υπάρχουν φτωχοί πολιτισμοί; Υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι; Ή απλά διαφορετικοί;
Οι γλώσσες δεν συνδέονται με τις υλικές και συμβολικές προϋποθέσεις της ζωής; Υπάρχει κοινωνική ομάδα που να μην έχει ολοκληρωμένη γλώσσα να εκφράσει αυτές τις ανάγκες, τις υλικές και συμβολικές;
Το πόσο θα αναπτυχθεί ή θα εξελιχθεί μια γλώσσα δεν εξαρτάται από την ιστορία της ομάδας που τη μιλά; Δεν εξαρτάται δηλαδή από τις οικονομικές, κοινωνικές και ευρύτερα πολιτισμικές συνθήκες μέσα στις οποίες πορεύεται στον χώρο και στον χρόνο; Δεν εξαρτάται από τις εξουσιαστικές σχέσεις σε κρατικούς σχηματισμούς οποιασδήποτε μορφής; Στη νεωτερικότητα δεν εξαρτάται από τις αρχές οργάνωσης και λειτουργίας των εθνικών κρατών;
Οταν μια γλώσσα περιθωριοποιείται, αποκλείεται από τη δημόσια σφαίρα σε όλες τις εκφάνσεις της, είναι δυνατόν να εξελιχθεί; Δεν είναι φυσικό κι επόμενο ο φορέας της να χρησιμοποιεί την επίσημη γλώσσα, ακόμα και στον ιδιωτικό χώρο, όταν πρόκειται να εκφραστεί για σύγχρονα θέματα, π.χ. τεχνολογίας, επιστήμης, πολιτικής κ.λπ.;
Καμιά γλώσσα δεν είναι φτωχή. Οι γλώσσες φτωχαίνουν όταν περιθωριοποιούνται, όταν εξοβελίζονται από τον δημόσιο χώρο και λόγο, όταν οι κρατικές εξουσίες τις αφήνουν να σβήσουν, όπως ένα κερί όταν το αφήνεις στον άνεμο και φυσάς κι από πάνω να σβήσει όσο γίνεται πιο νωρίς. Κι αυτό το φύσημα είναι τραγικά πιο αποτελεσματικό, όταν προέρχεται από εξουσιαστικούς μηχανισμούς του ίδιου φορέα της γλώσσας αυτής. Συμβαίνουν κι αυτά, δυστυχώς!
Φτωχή μου γλώσσα, μητρική
Βασίλης Νιτσιάκος
* Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Μέτσοβο 1950/1960. Φωτογραφία των Clarence Woodrow Sorensen (1907-1982) & Eugene Vernon Harris (1913-1978)