Διασπορά των Βλάχων

Οι διάφορες μελέτες αναγνωρίζουν το ιστορικό γεγονός πως τα σημερινά βλαχοχώρια και οι εγκαταστάσεις των Βλάχων στην περιοχή του Βερμίου, της Βέροιας και της Νάουσας είναι αποτέλεσμα πληθυσμιακών μετακινήσεων και πως αυτά εδραιώθηκαν και αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, με εναρκτήριο ορόσημο την καταστροφή της Νάουσας στα 1822. Έτσι, γεννάται το ερώτημα για την παρουσία Βλάχων στην περιοχή σε παλαιότερους χρόνους [1]. Ταξιδεύοντας στο παρελθόν, γνωρίζουμε πως δύο αιώνες πριν, κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, είχε, ήδη, διαμορφωθεί και αναπτυχθεί, στις πλαγιές του Βερμίου, το οικιστικό δίκτυο μίας ομάδας χριστιανικών χωριών που βρίσκονταν σε άμεση σχέση με τη μικρή, αλλά δυναμική και, μάλλον, προνομιούχα, τότε, πολιτεία της Νάουσας, όπως και με το διοικητικό κέντρο της Βέροιας.

Προϊστορία - Αρχαιότητα
Πριν από αρκετές χιλιάδες χρόνια το λεκανοπέδιο της Αλμωπίας κατακαλύπτονταν από νερά σε ύψος 450-500 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Σε απροσδιόριστο χρόνο τα νερά βρήκαν διέξοδο από τα στενά του Καράντερε και σχηματίζοντας τον Άνω Λουδία αποκάλυψαν σιγά-σιγά το λεκανοπέδιο, στο οποίο άρχισε να εμφανίζεται ανθρώπινη δραστηριότητα πριν από 7.000 περίπου χρόνια.
Όπως ήταν φυσικό, η ανθρώπινη δραστηριότητα προηγήθηκε στην Άνω Αλμωπία και στα υψώματα και βαθμιαία επεκτάθηκε στον κάμπο, όσο υποχωρούσαν τα νερά και απελευθερωνόταν γη. Ήδη από τα χρόνια της Νεολιθικής εποχής η πεδιάδα διαμορφώθηκε σχετικά, αφού διαπιστώνονται οικισμοί στις παρυφές της και σε χαμηλούς λόφους.
To φυσικό περιβάλλον της προϊστορικής Αλμωπίας, που ασφαλώς ήταν ριζικά διαφορετικό από το σημερινό,
με την εναλλαγή ελών, λιβαδιών, μικρών λιμνών, λόφων και ποταμών πρέπει να ήταν ιδιαίτερα ελκυστικό για τους προϊστορικούς ανθρώπους, ειδικά για εκείνους της Νεολιθικής περιόδου, γιατί τους πρόσφερε πλούσιες δυνατότητες για καλλιέργεια δημητριακών και οσπρίων, εκτροφή ζώων, ψάρεμα στα ποτάμια και τους υδροβιότοπους και κυνήγι στα ψηλά και δασοσκεπή βουνά της άγριων ζώων που πολλά σήμερα δεν υπάρχουν πια

Είναι γενική παραδοχή της ιστορικής επιστήμης, ότι, με τον γερμανικής προέλευσης ετεροπροσδιοριστικό γενικό εθνογραφικό όρο Βλάχοι, προσδιορίζονται αρχικά οι ρωμαϊκοί πληθυσμοί των ραιτονορικών και καρινθιανών Άλπεων. Εκεί πρωτοεμφανίζεται σε γραπτές πηγές ο όρος ολοένα και πιο τακτικά από τα τέλη του 7ου αι. ως περιγραφικός των λατινόφωνων ρωμαϊκών πληθυσμών διακρίνοντάς τους από τους σύνοικούς τους Βαυαρούς και Σλάβους. Στην ρωμαϊκή Ανατολή, το Βυζάντιο, ο όρος διαδίδεται με τη σλαβική εγκατάσταση κι αφομοίωση στις ελλαδικές επαρχίες της διοίκησης του Ιλλυρικού. Στην ελληνική της μορφή η ονομασία πρωτοεμφανίζεται στο βυζαντινό θέμα Ιταλίας μόλις στα τέλη του 9ου αιώνα. Συγκεκριμένα παραδίδεται σε στρατιωτικούς καταλόγους κι αναφέρεται σε ιππείς στρατιώτες προερχόμενους από το θέμα Ελλάδος (Θεσσαλία/Στερεά) κι υπηρετούντες εκεί τη στρατεία τους. Στις ιστοριογραφικές βυζαντινές πηγές ο όρος εμφανίζεται μόλις τον 11ο αιώνα. Οι λατινόφωνοι Ρωμαίοι στο Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος, το οποίο αυτοπροσδιορίζεται ως Ρωμανία, προσδιορίζονται μέχρι τότε με περιγραφικούς όρους, όπως «Ρωμαίοι της πατρώας φωνής» και με τον όρο «Ρωμάνοι» έως τον 10ο αιώνα. Έκτοτε εκλείπουν τόσο η πρώτη περιγραφική όσο κι η δεύτερη ονομασία των λατινόφωνων Ρωμαίων από τις πηγές οι οποίες χρησιμοποιούν τον όρο Βλάχοι με διττό περιεχόμενο.

Είναι αλήθεια πως, μέχρι και σήμερα, κυριαρχούν κάποιες ισχυρά στερεότυπες αντιλήψεις περί Βλάχων. Δυστυχώς, είναι πολλοί αυτοί που αγνοούν τις πολλαπλές οικονομικές δραστηριότητες και το εύρος της κοινωνικής διαστρωμάτωσής τους και που εξακολουθούν να έχουν την εντύπωση πως οι Βλάχοι δεν ήταν τίποτε άλλο παρά κάποιοι απολίτιστοι νομαδοκτηνοτρόφοι κι ακόμη χειρότερα μια περιθωριακή ομάδα αμφίβολης εθνικής ταυτότητας και δράσης. Με τη σημερινή ευκαιρία, που μας προσφέρει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων, κι έχοντας ως παράδειγμα τη διασύνδεσή τους με τη Θεσσαλονίκη θα καταδειχθεί το άτοπο και άδικο αυτών των αρνητικών συνειρμών. Ο τόσο χαρακτηριστικός ρόλος των Βλάχων ως συνδημιουργοί της αστικής ελληνορθόδοξης κοινότητας της πόλης, από τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και μέχρι την απελευθέρωση, έρχεται να αποκαταστήσει, έστω, μερικώς την εικόνα τους και να παρουσιάσει παραγνωρισμένες διαστάσεις της ιστορικής τους ταυτότητας.