Ήθη και έθιμα

Για πρώτη φορά προβλήθηκαν από την τηλεόραση (κανάλι TV 100-25/12/2005) τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα των βλαχοφώνων κατοίκων του χωριού Αρχάγγελος Ν.Πέλλας.
Την 1η εκπομπή αφιέ­ρωμα στο χωριό Αρχάγγελος - Εξα­πλατά­νου όπου παρουσιάστηκαν, από τα μέλη του χορευτικού τμήμα­τος του Μ. Πολιτι­στικού Συλλόγου Αρχαγγέλου οι χοροί της επαρχίας, ακολούθησε η παρουσίαση των Χριστουγεννιάτικων εθίμων:
Α) Των φωτιών στην ύπαι­θρο. Νέοι άναβαν, παραμονή των Χρι­στουγέννων, περιμετρικά του χωριού σε όλες τις γειτονιές και σε συγκεκριμέ­νες θέσεις φωτιές που έκαι­γαν όλο το βράδυ. Σε αυτές έκαιγαν, κέδρα, ξύλα που έκλεβαν από τις γειτο­νιές, αλλά και λαστιχένια παπού­τσια που μάζευαν από τις εισόδους των σπιτιών.

Ένα έθιμο στενά δεμένο με την Κλεισούρα είναι τα αργκουτσιάρια (argutsiarli) και τελείται ανήμερα της Πρωτοχρονιάς. Τα αργκουτσιάρια σηματοδοτούν το χαρακτήρα της Κλεισουριώτικης Πρωτοχρονιάς και συνδυάζουν το ηρωικό στοιχείο με την πανάρχαια διονυσιακή τελετή.
Το δρώμενο αυτό διατηρεί πάντα το παλιό τυπικό και κάθε χρόνο σκορπά ρίγη σιγκίνησης στους παλιούς αλλά και τους νέους, που το κάνουν δική τους υπόθεση. Γλωσσολογικά, αν προσπαθήσει κανείς να βρει την ετυμολογία της λέξης, ίσως θα πρέπει να αποδεχτεί ως ρίζα την λατινική λέξη ROGATOR (= ζητιάνος) και το ρήμα της βλάχικης γλώσσας rogu ή arogu που σημαίνει παρακαλώ, δέομαι. Η λέξη ίσως προέρχεται και απ’ την λατινική RUGA (= ρυτίδα προσώπου) και το ρήμα RUGOARE (= ρυτιδούμαι, ασχημίζω), που στα βλάχικα μεταπλάστηκαν σε RUGA-TSI-ARE (= αυτός που έχει ρυτιδωμένο πρόσωπο). Πράγματι, παλαιότερα, η ομάδα των μεταμφιεσμένων ανδρών περιφερόταν στους δρόμους τον χωριού χορεύοντας και μαζεύοντας φαγητά, γλυκά ή χρήματα που στο τέλος τα κατανάλωναν σε κοινό γλέντι ( σήμερα διατηρούνται ελάχιστα κατάλοιπα αυτής της πράξης). 

Ήρθαν τα Χριστούγεννα κι εκτός από τις ευχές μου για χρόνια καλά, μ' υγεία, αγάπη, ειρήνη για σας, τους δικούς σας κι όλη την ανθρωπότητα, καιρός είναι να γράψουμε κάτι για τα έθιμα των γονέων και των παππούδων μας που κρατήσαμε ζωντανά ως σήμερα.

Έθιμο Γυναικών
Τα κλείδωνα γιορτάζονται μόνο από γυναίκες, στις 23 και 24 Ιουνίου. Οι κοπέλες χωρίζονταν σε δυο ομάδες στον πάνω και κάτω μαχαλά. Κάθε ομάδα είχε μια κοπέλα ντυμένη σαν νύφη που κρατούσε ένα γκιούμι στο οποίο κάθε κοπέλα έβαζε ένα λουλούδι πάνω στο οποίο έδεναν ένα κόσμημα. Και όλες μαζί οι κοπέλες τραγουδώντας πήγαιναν σε τρεις βρύσες του χωριού και γέμιζαν το γκιούμι με νερό.

Να βάλουμε τα κλείδωνα τώρα τ` Αγιαννιού (το Μαϊ, Μαϊ)
να μπουν καλά, να μπουν χρυσά, να μπουν μαλαματένια.

Σαν έρθει η Ανθίτσα για νερό,
νερό να μη τη δώσετε
μόνο να τη ξετάσετε,
Ανθίτσα ποιον αγαπάς
τον Γιάννη τον πραματευτή.