Στις 28 Σεπτεμβρίου 1908, στην ακόμη υπό τουρκική κατοχή πόλη της Θεσσαλονίκης, η παλαιότερη και πολυπληθέστερη ομάδα των Βλάχων της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι κατάγονταν από το Λιβάδι Ολύμπου, ίδρυσαν τον Σύλλογο των Βλαχοφώνων Ελλήνων με την επωνυμία "Όλυμπος". Σαραντατρείς πολίτες της Θεσσαλονίκης, εκφραστές μιας πολυπληθούς Λιβαδιώτικης και φυσικά βλαχόφωνης κοινωνίας, προσηλωμένοι στην ελληνική ιδέα, πρωτοστάτησαν στη δημιουργία αυτού του Συλλόγου για να αντιδράσουν με τον εντονότερο δυνατό τρόπο στη ρουμανική προπαγάνδα, η οποία ήταν σε μεγάλη έξαρση εκείνη την εποχή. Συντάκτης του 1ου καταστατικού του Συλλόγου ήταν ο Λιβαδιώτης Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, γυμνασιάρχης στη Θεσσαλονίκη και συγγραφέας του περίφημου για την εποχή του «Ετυμολογικού Λεξικού της Κουτσοβλαχικής Γλώσσης», το οποίο εκδόθηκε στην Αθήνα το 1909.
Η σύνθεση του 1ου Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου ήταν η εξής : Ελευθέριος Χατζηκώστας (Ιατρός) Πρόεδρος, Δημήτριος Ζάννας (Ιατρός) Αντιπρόεδρος, Λάζαρος Αντωνιάδης (Καθηγητής) Γεν. Γραμματεύς, Ιωάννης Μπαλτατζής (Διευθυντής αστικής Σχολής) Ειδικός Γραμματεύς, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου (Έμπορος) Ταμίας.
Σύμβουλοι: Ιωάννης Βούβαρης (Υποδηματοποιός), Γεώργιος Γριζόπουλος (Εμπορομεσίτης), Σοφοκλής Βελλίδης (Υπάλληλος Τραπέζης), Μιχαήλ Τσοβαρίδης (Ξενοδόχος), Ανέστης Παχύνας (Καφεπώλης), Τζων Τέγος (Υπάλληλος), ο συντάξας Κωνσταντίνος Νικολαΐδης (πρώην Γυμνασιάρχης).
Για την ιστορία, αναφέρουμε και τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου (πολλοί από εμάς θα αναγνωρίσουν ενδεχομένως και προγόνους τους), τα οποία είναι τα εξής : Ιωάννης Ν. Ζάννας, Χαριλ. Γ. Ζουζακίδης, Σωτ. Ζήσης, Αλκιβιάδης Δ. Τσαπούλης, Δημ. Χ. Παρασκευάς, Σωτήριος Δήμου Ρέχας, Ξενοφών Καλαμπαλίκης, Σωτήριος Αθ. Μιάτης, Αντώνιος Κ. Φωτίου, Δ. Βλαχάβας, Λάζαρος Πασχάλης, Γεώργιος Ιωαννίδης, Αντώνιος Κυλώνης, Πέτρος Ν. Περδίκης, Χρήστος Πάϊκος, Σωτήριος Κοκήδης, Θωμάς Περδίκης, Θωμάς Π. Πελιάφας, Αναστάσιος Ν. Τσιτσιφάκης, Κωνσταντίνος Ευθυμίου, Σαράντης Δημητρίου, Αστέριος Παχέος, Νικόλαος Γ. Χρυσοχόος, Λάζαρος Ν. Χαλκιάς, Ιωάννης Α. Κάλφα, Ιωάννης Γ. Γριζόπουλος, Αθανάσιος Καράλας, Στέφανος Κ. Παπασυννεφάκης, Αντώνιος Πετράκης, Χρίστος Ν. Γανούσης, Κώστας Παπασυννεφάκης.
Κύριος και πρωτεύων σκοπός του Συλλόγου των εν Θεσσαλονίκη Λιβαδιωτών Ολύμπου και του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη ήταν η αντιμετώπιση της τότε περιρρέουσας ατμόσφαιρας, όπου σκοπίμως από διάφορα κέντρα επιχειρείτο η ταύτιση της εθνικής συνείδησης με τον χρησιμοποιούμενο από τον λαό γλωσσικό κώδικα. Η ειδοποιός χρήση της βλαχικής αποτελούσε το κύριο είδος τροφής για την ενίσχυση της τότε ρουμανικής προπαγάνδας (αρκετά υπολείμματα της οποίας εμφανίζονται εν πολλοίς και σήμερα) και του αφελληνισμού του βλαχόφωνων Ελλήνων, που προβλημάτιζε ακόμη και τους ακραιφνώς προσηλωμένους στην ιδέα του Ελληνισμού Ολύμπιους Βλάχους. Η τότε οθωμανική εξουσία υπέθαλπε και ευνοούσε κάθε προσπάθεια διαίρεσης των υπηκόων της, υπηρετώντας το δόγμα “διαίρει και βασίλευε”, επιχειρώντας με βάση τη γλώσσα και τη λαϊκή κουλτούρα να διακρίνει τις εθνότητες και να διαιρέσει ιδιοτελώς τους λαούς. Σήμερα η επιστήμη έχει τεκμηριώσει οριστικά (και θεωρείται πλέον αυτονόητο), ότι δεν ταυτίζεται η γλώσσα με την εθνότητα. Υπάρχουν εξ άλλου πάμπολλα τέτοια παραδείγματα, τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο, όσο και σε άλλες ηπείρους. Ασφαλώς ανάλογες θεωρίες ήταν γνωστές και τότε, οι σκοπιμότητες όμως τις διαστρέβλωσαν. Για πολλούς το διακύβευμα της διεκδίκησης χώρου στη Βαλκανική ήταν σημαντικό, διότι η Βαλκανική και το Αιγαίο θεωρούνταν και ήταν πάντοτε χώρος ζωτικός και ελκυστικός .
Αυτός ο άνθρωπος λοιπόν, ο λόγιος γυμνασιάρχης Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, με μεταπτυχιακές σπουδές εκείνα τα χρόνια στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, συνέγραψε, με τη στέρεα επιστημονική του γνώση και ήθος και μετά από άοκνες προσπάθειες και πολυετή μόχθο, το “Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής Γλώσσης”. Επρόκειτο περί ενός επιστημονικού και τυπογραφικού άθλου για εκείνα τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, ο οποίος απετέλεσε μια σαφή και καθαρή απάντηση στη ρουμανική προπαγάνδα και ανέδειξε την ιστορική και διαχρονική διασύνδεση της κουτσοβλαχικής με την ελληνική γλώσσα. Το λεξικό αυτό ήταν ένα ισχυρό όπλο άμυνας με επιστημονική τεκμηρίωση για τους βλαχόφωνους Έλληνες, που είχαν δώσει και έδιναν τον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Ο ίδιος αυτός άνθρωπος, που συνέταξε το 1ο καταστατικό του Συλλόγου των εν Θεσσαλονίκη παροικούντων Βλαχολιβαδιτών του Ολύμπου, με το μνημειώδες αυτό έργο του λεξικού, αναζήτησε για πρώτη φορά στα χρονικά την ετυμολογική προέλευση των λέξεων της κουτσοβλαχικής και αντιπαραβάλλοντάς τις με τις αντίστοιχες δακορουμανικές, κατάφερε να καταρρίψει τους μύθους της ρουμανικής προπαγάνδας και να τεκμηριώσει επιστημονικά την ελληνικότητα του βλαχόφωνου στοιχείου. Ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, με τα όπλα της επιστήμης και μόνον, ανατρέπει τα προπαγανδιστικά κατασκευάσματα των Ρουμάνων και φτάνει στο συμπέρασμα: “Μέγα χάσμα μεταξύ της κουτσοβλαχικής και της ρουμανικής καθ' όλα μεν, ιδίως δε κατά το λεξιλόγιον”, ενώ σοβαροί επιστήμονες της εποχής συναινούν εκόντες-άκοντες με τα επιστημονικά πορίσματα του Κ Νικολαΐδη.
Πρόκειται αναντίρρητα γιά μία μέγιστη προσφορά του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη (όπως και των λοιπών ιδρυτών του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης) στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης, σε μία εποχή που πολλοί προσπαθούσαν να αναγάγουν τη γλώσσα σε κουτσοβλαχικό ζήτημα, πλαστογραφώντας την ιστορία, μιλώντας για βλάχικη μειονότητα και για ιδιαίτερη εθνότητα. Και όλα αυτά ερήμην των ανθρώπων που με αγώνες και κοινωνική προσφορά για τον Ελληνισμό, με το πάθος τους για την ελληνική παιδεία -τουλάχιστον επί δύο αιώνες πριν- είχαν διακινδυνεύσει πολλές φορές και είχαν μοχθήσει για την προκοπή του τόπου τους.
Ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, συγγράφοντας το λεξικό του, ήξερε ότι αναλάμβανε ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Οι ειδικοί το ξέρουν ότι “πλήρες” λεξικό δεν είναι δυνατό να υπάρξει. Τόλμησε το εφικτό κάτω από δύσκολες συνθήκες. Είναι η πρώτη φορά (1909), όσο γνωρίζουμε, που καταγράφεται και ετυμολογείται η κουτσοβλαχική γλώσσα με τρόπο επιστημονικό. Πρόκειται για έργο θεμελιακό στη μελέτη αυτής της γλώσσας της βαλκανικής και ιδιαίτερα της ελληνικής χερσονήσου, της γλώσσας που μιλούσαν Έλληνες, κυρίως της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας, αλλά και της διασποράς.
Ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης κατατάσσεται στην κατηγορία των αφανών εκείνων μεγάλων πατριωτών, αγνώστων στους πολλούς και γνωστών μόνον σε ορισμένους ειδικούς, ο οποίος με το έργο του και τις πράξεις του θωράκισε τον Ελληνισμό, εξοπλίζοντάς τον με αδιαμφισβήτητα επιστημονικά τεκμήρια, ώστε να αποκρούσει επαρκώς τις προπαγανδιστικές και υστερόβουλες εναντίον του επιθέσεις της εποχής, που είχαν ως στόχο την αλλοίωση της γεωπολιτικής φυσιογνωμίας των Βαλκανίων.
Ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’, η ιστορική συνέχεια του Συλλόγου των εν Θεσσαλονίκη παροικούντων Βλαχολιβαδιτών του Ολύμπου ‘ΟΛΥΜΠΟΣ’ (με τροποποιήσεις του καταστατικού του το 1929 και το 1977), είναι περήφανος για το τέκνο του Λιβαδίου Ολύμπου Κωνσταντίνο Νικολαΐδη. Το όνομα του Ντούλα (Κωνσταντίνου) Νικολαΐδη, ως συνεπούς συνεχιστή των αγώνων του ήρωα Φιλικού Γεωργάκη Ολυμπίου, προστίθεται ως ανεκτίμητο κόσμημα στα άλλα ονόματα των τέκνων του Λιβαδίου Ολύμπου, των αγωνιστών της πατρίδας, της παιδείας και του πολιτισμού. Ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’ είναι περήφανος για όλους τους Λιβαδιώτες, συμπατριώτες και πολλούς από αυτούς μέλη του, όπως την ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα ιατρό Δημήτριο Ζάννα, τον υπουργό της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου μηχανικό Αλέξανδρο Ζάννα, τον μεγάλο διανοούμενο Παύλο Ζάννα, τον πρέσβη Κυβερνίδη, τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Πέτρο Συνδίκα, τον νυν Πρόεδρο του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και πρώτο Δήμαρχο Θεσσαλονίκης μετά τη μεταπολίτευση Δημήτρη Ζάννα, τιμηθέντα από την Ακαδημία Αθηνών και την Πολιτεία για την αντιστασιακή του δράση στην Κατοχή μαζί με τον δικηγόρο και Επίτιμο Πρόεδρό μας Γιάννη Τριάρχου, τον φιλόλογο-συγγραφέα και πρώην Διευθυντή του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κώστα Προκόβα και πολλούς άλλους.
Ο τελευταίος, ο κος Κώστας Προκόβας, συνεχίζοντας την παράδοση των μεγάλων παιδαγωγών, διανοουμένων και συγγραφέων Λιβαδιωτών, που την τίμησε με μοναδικό τρόπο ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης με το λεξικό του το 1909, εκτός των άλλων έργων του, συνέγραψε και το Λεξικό της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου (λέξεις, ιστορία, παράδοση και λαϊκός πολιτισμός – παράγωγα, συνώνυμα, ετυμολογία), για να ‘μπορέσει κι αυτός να ανταποδώσει τα τροφεία στην πατρίδα του’, όπως ο ίδιος λέει. Στο θαυμάσιο και ογκωδέστατο (720 σελίδων) αυτό έργο, που δεν είναι ένα απλό ερμηνευτικό λεξικό ή ένα γλωσσάρι, ο συγγραφέας καταθέτει άπειρα λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία του τόπου του και της ευρύτερης περιοχής του Ολύμπου, κάνοντας το πόνημα του να αποτελεί ένα γλαφυρότατο αφηγηματικό λογοτέχνημα. Ο συγγραφέας αφιέρωσε το έργο του στους ‘επώνυμους και ανώνυμους ανθρώπους του Λιβαδίου που έζησαν, έδρασαν και κράτησαν με καρτερία και αξιοπρέπεια το ήθος της ορεινής κοινότητάς μας’ και έκανε την εξαιρετική τιμή στον Σύλλογό μας, να του δωρίσει τα δικαιώματα της έκδοσης. Ο Σύλλογός μας το εξέδωσε ιδίοις εξόδοις το 2006 και από τότε κοσμεί τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες της πόλης μας και της χώρας, όπως και πολλές ιδιωτικές.
Περιποιεί μεγάλη τιμή για τον Σύλλογό μας που ο ρέκτης Πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι κος Μάρκος Τρπολιτάκης μας πρότεινε να καταθέσουμε αυτό το κείμενο αντί προλόγου, στο υπό επανέκδοση “Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής Γλώσσης”, ώστε να τιμήσουμε και εμείς τη μεγάλη πνευματική μορφή του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη. Μετά από 100 χρόνια, η επανέκδοση του μνημειώδους έργου του, του πολύτιμου αυτού εργαλείου μελέτης και έρευνας, το οποίο απετέλεσε ένα άρτιο επιστημονικά και ακράδαντα τεκμηριωμένο όπλο άμυνας για τους βλαχόφωνους Έλληνες που έδιναν τότε τον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, αποτελεί μία εξόχως ευγενή ενέργεια και μία οφειλόμενη απότιση φόρου τιμής και σεβασμού στον συγγραφέα. Η έκδοση αυτή θα μείνει ως παρακαταθήκη στις νέες γενιές, δεδομένου ότι εκτός από ένα πλούσιο απόθεμα λέξεων και νοημάτων μιας γλώσσας που σήμερα συρρικνώνεται συνεχώς με δραματικό τρόπο, μεταφέρει και την ατμόσφαιρα της ταραγμένης εκείνης εποχής. Μιάς εποχής, με τα Βαλκάνια να είναι ένα κουβάρι εθνοτήτων, μετακινούμενων ως πιόνια σε μια σκακιέρα, πάνω στην οποία παίζονταν και παίζονται ακόμη και σήμερα παιγνίδια χωρίς κανόνες, γεμάτα ψευδομεγαλοϊδεατισμούς, ανιστόρητα ιδεολογήματα, κυνικές στρεβλώσεις και παραχαράξεις της ιστορικής αλήθειας και όπου (κατά τη ρήση του Τσώρτσιλ) παράγεται περισσότερη ιστορία από όση αυτός ο πολυτάραχος τόπος μπορεί να καταναλώνει.
Ίσως αυτή η έκδοση και τα νοήματά της που βρίσκονται μέσα και κάτω από τις λέξεις της, αποτελέσουν ένα καμπανάκι αφύπνισής από την ιστορική μας ραστώνη, την δημοκρατική μας τεμπελιά, την συνειδησιακή μας αγρανάπαυση και την πατριωτική μας σκουριά, στις οποίες έχουμε πολλοί από εμάς περιπέσει.
Καλό θα είναι λοιπόν, να γρηγορούμε όλοι μας, ο καθένας με τα μέσα που διαθέτει, ώστε την ιστορία και τα νοήματά της που την έγραψαν οι πρόγονοί μας και την γράφουμε και εμείς, να μην επιτρέψουμε να μας την διηγούνται, πλαστογραφημένη, άλλοι.
Χαιρετίζουμε λοιπόν την θαυμάσια αυτή ιδέα της επανέκδοσης του λεξικού Νικολαΐδη και συγχαίρουμε τους πρωτεργάτες της, τις ελληνικές προξενικές αρχές και τον κο Γιώργο Κωστίκα, καλό φίλο και πατριώτη,
Εκ μέρους του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης, το Διοικητικό του Συμβούλιο
Γιώργος Συνεφάκης Πρόεδρος, Διονύσης Κοκκινοπλίτης Α/πρόεδρος, Άσπα Καραβίδα Γενική Γραμματέας, Κώστας Μουσένας Ταμίας, Ελένη Φουρκιώτη, Μίμης Τζημάλας, Φρόσω Χρυσικού-Ντάμπου
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Του Γιώργου Ι. Συνεφάκη
Προέδρου του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’
Μοναστήρι, Φεβρουάριος 2010