Με ιδιαίτερη ικανοποίηση η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων παρουσιάζει Λεύκωμα αφιερωμένο στις Βλαχικές Συλλογικότητες στην Ελλάδα με τίτλο "Οι Σύλλογοι της Πανελλήνιας". Πρόκειται για έναν τόμο, όπου μπορεί ο καθένας να ανατρέξει γρήγορα και να ενημερωθεί για τις συλλογικές εκφράσεις-μέλη της Ομοσπονδίας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και τη δραστηριότητά τους.
Το βιογραφικό σημείωμα εκάστου Συλλόγου και οι φωτογραφίες που το συνοδεύουν αναφέρονται και αντανακλούν στην ταυτότητά του. Οι πρώτοι ιδρύονται ήδη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, συνδέονται στενά με τις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που συντελέσθηκαν στις ιδιαίτερες μητροπολιτικές πατρίδες, τα Βλαχοχώρια εκείνη την περίοδο. Οι περισσότεροι Σύλλογοι ωστόσο ιδρύθηκαν μετά την εσωτερική μετακίνηση προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς και την οριστική αστικοποίηση μεγάλου μέρους των βλαχικών πληθυσμών τη δεκαετία του 1960. Το φαινόμενο αυτό βέβαια κοινό για όλη όλη την ελληνική περιφέρεια ήταν το αποτέλεσμα των ραγδαίων εξελίξεων, εντάσεων και καταστροφών που επέφεραν αρχικά τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, επέτεινε κι επαύξησε ο εμφύλιος στη συνέχεια.
Η πολυμορφία των βλαχικών ταυτοτήτων γίνεται στο Λεύκωμα αισθητή. Από τις ονομασίες των Συλλόγων, τα εμβλήματά τους, τις αναφορές τους σε μια μητροπολιτική ορεινή κατά κύριο λόγο πατρίδα ως και τους τωρινούς τόπους εγκατάστασης. Το σχήμα μητρόπολη - διασπορά δεν είναι βέβαια το κυρίαρχο. Ούτε οι γενεσιουργές αιτίες κάθε συλλόγου οι ίδιες. Σύμφωνα με τις καταστατικές τους διακηρύξεις, σε γενικές γραμμές, η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών τους με αναφορά στην κοινή τοπική καταγωγή είναι ο πρωταρχικός τους σκοπός με στόχο την ευποιΐα και την ανάδειξη του χωριού, τη διατήρηση και διάσωση των παραδόσεών τους.
Οι πολυπληθείς ημινομαδικές βλαχικές ομάδες των Αβδελιωτών, Σαμαριναίων και Περιβολιωτών της Θεσσαλίας για παράδειγμα έχουν από αιώνες σταθερό άξονα κίνησης κι αναφοράς την Πίνδο και τις μόνιμες αστικές τους εγκαταστάσεις στο θεσσαλικό κάμπο. Γι΄ αυτό κι οι Σύλλογοί τους αντανακλούν στις χειμερινές και θερινές τους εγκαταστάσεις. Κοινό στοιχείο όλων η ίδρυσή τους μετά τη Μεταπολίτευση στα πλαίσια της φολκλορικής τάσης «επιστροφή στις ρίζες». Στο ίδιο πλαίσιο ιδρύονται έκτοτε οι περισσότεροι Σύλλογοι των αντίστοιχων αστικοποιημένων βλαχικών πληθυσμών. Οι άλλοτε νομάδες Αρβανιτόβλαχοι που απέκτησαν μόνιμες εγκαταστάσεις ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα έχουν τους δικούς τους ξεχωριστούς Συλλόγους με σημείο αναφοράς τη μόνιμη εγκατάσταση και μνήμη της απώτερης βορειοηπειρωτικής τοπικής τους καταγωγής. Τα δικά τους ξέχωρα χαρακτηριστικά έχουν και προβάλλουν οι Γραμμουστιάνοι.
Οι Σύλλογοι που συγκροτήθηκαν από επιμέρους τοπικές ομάδες όπως η Βεργιάνοι, οι Σερραίοι, κι οι Μεγαλολιβαδιώτες είναι η σύνθεση της παλαιότερης διασποράς και του αστικού της πλέον χαρακτήρα. Οι συλλογικές εκφράσεις των Μετσοβιτών, των Τουργιάνων (Κρανιωτών) αντανακλούν τον κατά κύριο λόγο εδραίο χαρακτήρα αυτών των ομάδων γι΄αυτό κι η ίδρυσή τους είναι κατά τι μεταγενέστερη.
Αντίστοιχα η ίδρυση των δύο αρχαιότερων βλαχικών συλλόγων της «Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Τζούρτζιας Ασπροποτάμου» και του «Γιωργάκη Ολύμπιου» των Λιβαδιωτών στη Θεσσαλονίκη μαρτυρούν τον πρώιμο αστικό χαρακτήρα σημαντικής μερίδας του πληθυσμού αυτών των δύο κοινοτήτων και της δραστηριοποίησής τους σε σχέση με την ιδιαίτερή τους πατρίδα.
Τα παραπάνω βέβαια δεν είναι παρά μόνο μια γενική κι ενδεικτική αναφορά. Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του Λευκώματος δίνεται η δυνατότητα ειδικότερης ενημέρωσης για κάθε συλλογικό φορέα ξεχωριστά.
Εύχομαι η ανάγνωσή του να είναι ταυτόχρονα κι ένα κυρατζίδικο ταξίδι συνοδευόμενο από τα αντίστοιχα βλάχικα τραγούδια μας.
Μιχάλης Μαγειρίας
Ιωάννινα, Ιούνιος 2011
πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας
Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων