Εισαγωγικό προλογικό σημείωμα
Το παρόν πόνημα (βιβλίο) είναι κυρίως χρηστικό γλωσσικό βοήθημα που στόχο έχει να καταγράψει τις παλιές και νέες βλάχικες φράσεις που χρησιμοποιούνται σήμερα στον προφορικό λόγο του χωριού μας. Θα κεντρίσει το ενδιαφέρον του σπουδαστή της βλάχικης γλώσσας και θα χρησιμεύσει σαν μια στέρεη βάση στην παραπέρα προσπάθεια για την γνωριμία της ντενισκιώτικης παράδοσης. Η διάταξη της ύλης, το λεξικό, οι γραμματικές, συντακτικές και άλλες πληροφορίες μαζί με την παράθεση μεγάλου αριθμού παραδειγμάτων και σχολίων καθιστούν εύκολη την προσέγγιση στη σύγχρονη καθομιλούμενη γλώσσα μας από τον αρχάριο αναγνώστη.
Η προφορά αποδίδεται με φωνητικά ή άλλα σύμβολα που ευφυώς εφεύρε ο συγγραφέας. Ακατάπαυστη αναζήτηση, συλλογή, καταγραφή εκφράσεων, αδιάλειπτο κυνήγι λέξεων, φράσεων, σημασιών.Ακρίβεια, και ορθότητα στην αποτύπωση των ποικιλοτροπόμορφων αποχρώσεων του λόγου και της έκφρασης ενός ολόκληρου λαού. Αρτιότητα στην οργάνωση της δομής και παιδαγωγικά κατάλληλος και εύληπτος τρόπος παρουσίασης της ύλης. Είναι η πιο ζωντανή, πιστή και εύτολμη απόδοση της τρέχουσας γλωσσικής ντενισκιώτικης πραγματικότητας.
Είναι το άλμα του νου στη ζωή της μνήμης, η επιβίβαση στη χρονομηχανή της ιστορίας μας, μια ευφρόσυνα λυτρωτική συνομιλία με τους προγόνους μας.
Αναδύεται ο κρυμμένος πολιτιστικός πλούτος του τόπου, η διαχρονία και η πολυσημαντότητά του, που ψηλώνει το δείκτη της παράδοσης και του πολιτισμού μας. Αναδεικνύεται ο παράλληλος βηματισμός της παλιάς ντενισκιώτικης σκέψης με την νεοντενισκιώτικη κουλτούρα σε θέματα γλωσσικής δυναμικής και βιοθεωρίας.
Εικόνες, στιγμές, δράσεις, γεγονότα, πρόσωπα, διαιώνιες διαδρομές αιχμαλωτισμένες στον φακό της μνήμης, προβάλλουν ντυμένες με τον πυκνό και βαθύρροο λόγο του γλωσσικού μας πλούτου.
Έχουν χρέος οι νέοι μας να σκύψουν με ευλάβεια και προθυμία στην εκμάθηση και τη σπουδή της ντοπιολαλιάς μας.
Από την ώρα που θα αποκτήσουν τις λέξεις, η κοίτη της σκέψης τους θα γίνει λεκτική. Η σκέψη άλλωστε χωρίς τη γλώσσα είναι βουβή, αλλά και η γλώσσα χωρίς τη σκέψη είναι κραυγή.
Η γλωσσική μας επικοινωνία εξελίσσεται, δέχεται επιρροές, μεταβάλλεται αενάως, γι’ αυτό το λεξικό μας θα είναι πάντα ανοιχτό.
Από τους χρήστες επιθυμούμε καλόπιστη κριτική, παρατηρήσεις, υποδείξεις, ώστε η ύστερη έκδοση να είναι αρτιότερη και πληρέστερη.
Αισθάνομαι την εσωτερική οφειλή να εκφράσω τα συγχαρητήρια και τις ολόθερμες ευχαριστίες όλων μας στον ακάματο εργάτη, συγγραφέα κ. Χρηστό Νιτσιάκο του Ανδρέα, γιατί τόλμησε την υπέρβαση...
Χωρίς ιδιοτέλεια, υπολογισμούς, σκοπιμότητες, επιδιώξεις ή οπισθοβουλίες, έβαλε στο ίδιο τραπέζι το χθες με το σήμερα. Στοχοπροσηλώθηκε ζηλότυπα στην βαθιά ορθολογική ανάγνωση της γλωσσικής μας πανίδας στο μακρύ ταξίδι της στο χρόνο. Αποδαιμονοποίησε με γενναιότητα «το βλαχογλωσσικό» θέμα. Παροντοποίησε το παρελθόν με υπευθυνότητα και ρεαλισμό επαναπροσδιορίζοντας σήμερα την ταυτότητά μας πατώντας γερά στη μεγάλη ιστορία μας.
Χρήστο, θεωρώ ότι το παρθενικό σου εγχείρημα δεν είναι παρά ορεκτικό για το κυρίως γεύμα, που διαισθάνομαι ότι θα ακολουθήσει. Γιατί το πρώτο, φαινομενικά μικρό, γεννά συνήθως το στερνό ασύλληπτα μεγάλο.
Με ευγνωμοσύνη
Dr Βασίλης Διoν. Φερφέλης
Ειδικός Παθολόγος
αρμ^νέστσ^λι ντι ντένισκου (ΤΑ ΒΛΑΧΙΚΑ TΗΣ ΑΕΤΟΜΗΛΙΤΣΑΣ)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Από τότε που ήμουν μικρός και πήγαινα στα πρόβατα άκουσα και μου έμεινε ο παρακάτω διάλογος που έγινε μεταξύ δυο παιδιών: «ω κουσhιρί, ένας φόκους πέρα, πέρα». Και ο άλλος, που υποτίθεται ότι μιλούσε καλύτερα τα Βλάχικα, απαντά με σοβαρότητα:
«Θα νάναι κανας μάσος».
Βλέπουμε λοιπόν εδώ ανάκατα Βλάχικα, Γκρέκικα (έτσι τα λέγαμε τότε τα Ελληνικά) και Σαρακατσάνικα (γιατί μεγαλώναμε μαζί). Κάπως έτσι μιλούσαμε όλοι μας τα Βλάχικα, όταν είμασταν μικροί και ξεκινούσαμε να τα μαθαίνουμε παράλληλα με τα Ελληνικά. Σίγουρα όμως οι μεγαλύτεροι θα θυμούνται ανάλογους διαλόγους, κυρίως από τις γιαγιάδες μας, γιατί αυτές αντίθετα γνώριζαν λίγα (η καθόλου) Ελληνικά. Ενώ οι περισσότεροι άνδρες ήταν δίγλωσσοι από πολύ παλιότερα, γιατί έρχονταν υποχρεωτικά σε επαφές και με τις άλλες μη βλάχικες κοινωνίες. Με την πάροδο όμως του χρόνου τα Βλάχικα σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται στα σπίτια μας και σιγά-σιγά σχεδόν ξεχάστηκαν, αφού δεν υπήρχε ούτε γραφή τους.
Αυτό θεωρείται πολύ φυσιολογικό επίσης και από το γεγονός ότι εμείς οι Βλάχοι είμαστε ανέκαθεν αναπόσπαστο τμήμα του Ελληνισμού (τα περί της καταγωγή μας δεν είναι της δικής μου αρμοδιότητας, αλλά και ούτε του παρόντος). Γι’ αυτό λοιπόν ανέκαθεν πάρα πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, όσοι μιλάμε ακόμη τα Βλάχικα, προέρχονται από την Ελληνική. Όπως αναφέρουμε και σε άλλο σημείο το ένα τέταρτο ίσως και παραπάνω των λέξεων που μιλάμε τώρα οι Βλαχόφωνο Έλληνες, είτε είναι καθαρά Ελληνικές είτε προέρχονται από αυτήν. Αλλά ακόμα και ολόκληρες «βλάχικες» φράσεις έχουν τις περισσότερες λέξεις Ελληνικές.
Π.χ βας λιπσέσκου ντι του παρέϊ ούνου τέταρτου ντι ουάρ^ = Θα λείψω από την παρέα ένα τέταρτο της ώρας.
Η εργασία που κάνω, ξεκαθαρίζω από την αρχή, πως δεν είναι επιστημονική ούτε έχει σαν στόχο την αναβίωση της παλιάς «αυθεντικής» Βλάχικης . Αυτά τα αφήνω να ασχοληθούν άλλοι που είναι πιο ειδικοί από μένα. Το μόνο που εγώ επιδιώκω είναι να προσπαθήσω να σας μεταδώσω τη σημερινή πραγματικότητα της Βλάχικης μέσα από τις δικές μου εμπειρίες και τις «βλάχικες γνώσεις μου». Αυτές που απέκτησα και εγώ από μικρός, τη δεκαετία του ‘50, όταν άκουγα τα Βλάχικα στα σπίτια μας και από τους κατοίκους του χωριού, που τότε τα μιλούσαν ακόμα σχεδόν όλοι. Δηλαδή έτσι όπως ξεκινήσαμε να τα μιλάμε και εμείς οι μικρότεροι μεταξύ μας και που τελικά τα μαθαίναμε καλά, παράλληλα με τα Ελληνικά, που διδασκόμασταν στο σχολείο.
Επι πλέον στο καφενείο του πατέρα μου από μικρό παιδί έχω άπειρα ακούσματα και βιώματα (ιστορίες, τραγούδια και γενικά ότι συμβαίνει σε μια κοινωνία) από όλους τους παππούδες μας πολλοί από τούς οποίους γνώριζαν και μιλούσαν τότε κυρίως τα Βλάχικα και λίγα μόνο Ελληνικά.
Αλλά και η ενασχόληση μου από τη δεκαετία του ‘70 συνεχώς με τα κοινά του τόπου μας, όπως επίσης και η προτροπή πολλών συγχωριανών μου με οδήγησαν τελικά στο να επεκταθώ περισσότερο.
Η αφορμή όμως μου δόθηκε από την εφημερίδα «Η Αετομηλίτσα», στην οποία είμαι υπεύθυνος από την έκδοση της τη δεκαετία του ‘80 και από τότε γράφω συνεχώς το μεγαλύτερο μέρος της.
Στην αρχή ξεκίνησα, εντελώς άτυπα, μια απλουστευμένη εργασία πάνω στα Βλάχικα για ανάγκες της «Αετομηλίτσας», γιατί πολλές φορές προσπαθώ να μεταφέρω στους αναγνώστες μας κάποια λέξη - φράση ή ολόκληρα κείμενα (τοποθεσίες τραγούδια και άλλα) αποκλειστικά στα Βλάχικα. Σιγά - σιγά όμως αισθάνθηκα την ανάγκη να επεκταθώ και να κάνω μια κάπως πιο συστηματική δουλειά, επειδή είμαι προσηλωμένος στην παράδοση και στη Βλάχικη κουλτούρα, τα οποία προσωπικά βιώνω ανελλιπώς και όσο λίγοι στο χωριό μας από τότε που γεννήθηκα .
Διευκρινίζω δε και πάλι πως η δουλειά που κάνω έχει σαν στόχο να μπορέσω «να διδάξω» εγώ (ίσως και κάποιοι άλλοι που θα θελήσουν) στους μικρότερους τα βλάχικα που μας έχουν «απομείνει». Δεν απευθύνεται σε ειδικούς αλλά ούτε επαγγελματική είναι.
Στην προσπάθεια μου δε αυτή, όπως εξηγώ πιο κάτω, χρησιμοποιώ την Ελληνική γραφή με κάποιες απλοποιήσεις και προσθήκες που τις θεωρώ χρήσιμες για πιο εύκολη «εκμάθηση».
Τέλος και η μέθοδος που εγώ ακολουθώ δεν εντάσσεται αποκλειστικά σε κανόνες αλλά είναι κάπως πιο ελεύθερη, με παραδείγματα, με τραγούδια και με προτάσεις που χρησιμοποιούνταν κυρίως στην καθημερινότητα. Και με βάση αυτά κάθε φορά προσπαθώ να βγάζω συμπεράσματα, που στη συνέχεια θα ομαδοποιούνται και θα γενικεύονται όσο αυτό είναι εφικτό, συμβουλευμένος και βιβλία άλλων που έχουν ασχοληθεί.
ΓΙΑΤΙ ΜΕ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ
Μεγάλος όμως ήταν ο προβληματισμός και η δυσκολία μου στην επιλογή του αλφάβητου. Και τούτο γιατί η Βλάχικη αδιαμφισβήτητα είναι μεν Λατινογενής γλώσσα, όμως δεν έχει γραφτεί ποτέ στο παρελθόν, ενώ διαδίδονταν μόνο προφορικά και έτσι έφτασε και σε μας. Μόνο τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες από πολλούς για την γραφή της, άλλες καθαρά επιστημονικές, άλλες λιγότερο και άλλες πιο απλές σαν την παρούσα. Όμως δυστυχώς δεν υπάρχει (μέχρι τώρα) κοινός τρόπος γραφής, αλλά ο καθένας ακολουθεί δική του μέθοδο και αλφάβητο της επιλογής του. Άλλοι λοιπόν τη γράφουν με Λατινικό αλφάβητο, άλλοι (οι περισσότεροι) με Ελληνικό, ενώ κάποιοι χρησιμοποιούν και τα δύο, όπως έκανε ο Γιώργης Έξαρχος, που έγραψε πρόσφατα τα Βλάχικα του Περιβολιού. Διαβάζοντας λοιπόν κάποιες από αυτές, σα γνώστης της βλάχικης που είμαι, διαπίστωσα ότι: όποιο αλφάβητο και αν χρησιμοποιήσω οι δυσκολίες που συναντώ στη γραφή της Βλάχικης είναι σχεδόν ίδιες, ακόμα και για μένα που γνωρίζω και τα δυο αλφάβητα.
Τελικά όμως και εντελώς προσωπικά κατέληξα να επιλέξω και να χρησιμοποιήσω στην πρώτη μου προσπάθεια το Ελληνικό αλφάβητο. Και τούτο γιατί πιστεύω πως έτσι η εκμάθηση θα είναι πιο εύκολη και στα μικρά παιδιά, αλλά και σ’ εκείνους από τους μεγαλύτερους που δεν γνωρίζουν άλλο αλφάβητο. Αφού έτσι και αλλιώς οι υπόλοιποι συναντάμε τις ίδιες δυσκολίες και με τα δύο. Εξάλλου και με το Λατινικό αλφάβητο πάλι χρειαζόμαστε κάποια επί πλέον σύμβολα και γράμματα, όπως θα κάνουμε και με το Ελληνικό.
Επιπλέον τα Βλάχικα των Βλαχόφωνων της Ελλάδας, στα βάθη των αιώνων (ειδικά τους δύο τελευταίους), έχουν εμπλουτιστεί σε μεγάλο βαθμό με πάρα πολλές Ελληνικές λέξεις. Και όπως διαπιστώνουμε στα λεξικά που ακολουθούν, σήμερα στα Βλάχικα που μιλάμε στην Ελλάδα, το ένα τέταρτο περίπου των λέξεων είναι καθαρά Ελληνικής προέλευσης. Και δεν θα θεωρούσα σωστό (κατά την άποψη μου) να τις μετατρέψω και αυτές στη Λατινική γραφή.
Με αυτόν τον τρόπο δεν θα υποχρεωθεί, ένα μεγάλο μέρος από τους ενδιαφερομένους, που δεν έχει καμιά επαφή με ξένες γλώσσες, να μάθει πρώτα μια άγνωστη σ’ αυτούς γραφή, αλλά θα διαθέσει όλο το χρόνο του απευθείας στην εκμάθηση των Βλάχικων.
Τέλος, αφού τα Βλάχικα ανέκαθεν ήταν προφορικά, πρέπει να τονίσω πως σκοπός μας είναι να διατηρήσουμε και να συνεχίσουμε και στο μέλλον αυτή την προφορική παράδοση. Η δε «γραφή» τους (από μένα) εκλαμβάνεται μόνο σαν ένα «εργαλείο» για την προφορική τους μετάδοση σ’ όσους επιθυμούν να την μάθουν. Πιστεύω επίσης πως, αν κάποιος κατορθώσει τελικά να μάθει (με οποιοδήποτε τρόπο) τα Βλάχικα, θα μπορέσει στη συνέχεια και μόνος του να τα γράφει και να τα διαβάζει με (ή από) οποιοδήποτε από τα δύο αλφάβητα μπορεί.
Ξεκινώ λοιπόν με το Ελληνικό αλφάβητο, σε κάποια όμως σημεία χρησιμοποιώ και το Λατινικό για εξοικείωση. Ίσως σε δεύτερη μου προσπάθεια, μαζί με άλλες διορθώσεις και βελτιώσεις που θα κάνω, ίσως να χρησιμοποιήσω και τα δυο.
Χρήστος Νιτσιάκος
Όποιος επιθυμεί μπορεί να προμηθευτεί το βιβλίο από τον Σύλλογο Αετομηλιτσιωτών Γράμμου «Η Αετομηλίτσα»
στοιχεία επικοινωνίας:
τηλ-φαξ: 2310 908259
ώρες επικοινωνίας 18.00-20.00 τις Κυριακές
email:
Το παραπάνω βιβλίο ψηφιοποιηθηκε απο τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Κόνιτσας στα πλαίσια λειτουργίας του έργου με τίτλο: «BALKANEANA - A European Digital Library Initiative for the Cross Border Area of Greece and Albania» και διατείθετε δωρεάν για ανάγνωσή εδώ: Τα βλάχικα της Αετομηλίτσας
Μπορείτε επίσης να το κατεβάσετε ακολουθώντας τον παρακάτω σύνδεσμο: http://balkaneana.eu ή από εδώ.