Το παρακάτω κείμενο του Κουκουλιώτη δασκάλου Κώστα Λαζαρίδη είχε δημοσιευτεί το 1983 στο περιοδικό «το Ζαγόρι μας». Είχε γραφτεί με αφορμή τη συμπλήρωση, τότε, των 70 χρόνων από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής.
«Συμπληρώνονται φέτος εβδομήντα χρόνια από τότε που έσπασε η αλυσίδα της μακρόχρονης Τούρκικης σκλαβιάς και τυραννίας για τα Γιάννινα και κατά συνέπεια και για το Ζαγόρι μας. Εβδομήντα χρόνια από τότε που ο λαμπρός ήλιος της λευτεριάς φώτισε εθνικά το Ζαγορίσιο μας χώρο. Δικαιολογημένα πανηγυρίζουμε στις 21 του Φλεβάρη τη μέρα της χρονογύριστης Εθνικής μας χαράς. Πανηγυρίζουμε τη μέρα αυτή το χρονικό ορόσημο δυο διαφορετικών εποχών και εθνικών καταστάσεων. Χρονικό ορόσημο, που έκλεισε η σκληρή και μαύρη εποχή της Τουρκοκρατίας και άνοιξαν καινούριες σελίδες για την ιστορία του Ηπειρωτικού χώρου, σελίδες κάτω από τη σκιά της γαλανόλευκης. Χαιρετίζουμε πανηγυρικά αυτή τη μέρα σαν μέρα που παραδόθηκαν τα κλειδιά του Μπιζανίου στα νικηφόρα Ελληνικά στρατεύματα που ύψωσαν τη σημαία στα θρυλικά Γιάννινα απ’ όπου σκόρπισε αυτή στον Ηπειρωτικό αέρα τα μηνύματα της λευτεριάς και της μεγάλης Εθνικής χαράς.
Με την ευκαιρία του ερχομού της χρονογύριστης χαράς, όχι μόνο θα γραφτούν πολλά ιστορικά γεγονότα γύρω από την πολιορκία του Μπιζανίου και την απελευθέρωση των Γιαννίνων, όχι μόνο θα τραγουδηθούν τραγούδια λευτεριάς από τα παιδιά των σχολειών μας, όχι μόνο θα χτυπήσουν χαρούμενα οι καμπάνες και θα ψάλουν δοξολογίες, αλλ’ ακόμα στη μνήμη πολλών από μας, -που είμαστε ηλικιωμένοι, θα ζωντανέψουν θύμησες από ποικίλα γεγονότα της εποχής εκείνης.
Πρέπει όλοι να το ξέρουμε και βέβαια το ξέρουμε, πως η λευτεριά δε χαρίζεται, άλλα καταχτιέται. Καταχτιέται με προσπάθειες, με αγώνες και με λογής λογιών θυσίες. Με λαχτάρες και με κακουχίες, με αυτοθυσίες και ηρωισμούς και με ένα σωρό άλλα δεινοπαθήματα.
Για το λόγο αυτό, για νάρθουν οι μέρες της χαράς στα Γιάννινα, την πρωτεύουσα της ‘Ηπείρου μας, δεν ήταν εύκολο πράγμα να παραδοθούν τα κλειδιά του Μπιζανίου και ν’ ανοίξει ο δρόμος για την πόλη των θρύλων και των Εθνικών παραδόσεων. Η οχύρωση του Μπιζανίου σταμάτησε για περισσότερο από τρεις μήνες την προέλαση του νικηφόρου Ελληνικού Στράτου.
«Τάφο της Ελλάδας» είχαν χαρακτηρίσει το Μπιζάνι, αν κάποτε θα επιχειρούσε αύτη να εκπορθήσει τα οχυρά του Μπιζανίου. Ο πολύ βαρύς χειμώνας της χρονιάς εκείνης ταλαιπώρησε τα ελληνικά παλικάρια στα υψώματα του Μπιζανίου.
Δικαιολογημένα τότε η Δημοτική Μούσα τραγούδησε το μεγάλο αυτό κακό με τους παρακάτω στίχους:
« Μου γράφεις, μάνα μου, γραφή και με ρωτάς τί κάνω.
Στου Μπιζανίου την παγωνιά, στο κρύο θα πεθάνω.
Δε με φοβίζουν, μάνα μου, οι σφαίρες, τα κανόνια,
μον’ με φοβίζουν οι βροχές, του Μπιζανίου τα χιόνια.
Λειτούργησε στην Παναγιά κι άναψε ‘Αγιοκέρι
να γίνει θαύμα, μάνα μου, να γίνει καλοκαίρι.
Κι απ’ τη χαρά. μανούλα μου, κι απ’ τη χαρά θα κλάψω
κι από τα Γιάννινα γραφή, μάνα μου, θα σου γράψω…».
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο μεγάλος Δάσκαλος του Γένους και ο πιο αγαπητός Άγιος του Ελληνικού λαού, είχε προφητέψει και είχε πει πως θάρθει η λευτεριά στον τόπο μας, όταν θάρθουν δύο Πασκαλιές αντάμα.
Κι αυτό το πράγμα έγινε στα 1913. Εκείνη τη χρονιά έτυχε να γιορτάζεται η Μεγάλη Πασκαλιά στις 25 Μάρτη μαζί με τον Ευαγγελισμό της Παναγίας.
Τα προφητικά λόγια του Αγίου Κοσμά επαλήθεψαν.
Ύστερα από τρίμηνη περίπου πολιορκία του Μπιζανίου, στις 21 Φλέβαρη τα Γιάννινα δέχονται το νικηφόρο Ελληνικό Στρατό. Ο αέρας του Ηπειρωτικού χώρου γεμίζει από απερίγραπτη χαρά και αγαλλίαση. Το μεγάλο πανηγύρι της εθνικής χαράς και του ενθουσιασμού ο μακαρίτης Χρ. Χρηστοβασίλης πολύ πετυχημένα τόχει διατυπώσει με τους παρακάτω στίχους σε κάποιο ποίημα του.
« …Χορεύουν τα ψηλά βουνά με τα πυκνά τα λόγγα,
χορεύουν κι αντρειεύονται και ψιλοτραγουδούνε.
Κι απάν’ στο δίπλα του χορού, στου τραγουδιού τον ήχο
ένας καθάριος σταυραϊτός, μέσα απ’ τα μεσουράνια
ρωτάει τα ψηλά βουνά, που τραγουδοχορεύουν
– Βουνά μου γιατί χαίρεστε κι έχετε πανηγύρι;
μην ήρθε πρώϊμ’ άνοιξη, πρώιμο καλοκαίρι;
Κι ο Πίνδος ο περήφανος αντιλογιά του δίνει:
– Δεν ήρθε πρώϊμ’ άνοιξη, κι ούτε και καλοκαίρι.
Χαιρόμαστε, γυρεύουμε και ψιλοτραγουδάμε,
γιατί λευτερωθήκανε, αϊτέ, τα Γιάννινα μας!!…».
Κατά την περίοδο που σφυρακοπιόνταν το οχυρωμένο Μπιζάνι, ο λαός των Γιαννίνων και της περιοχής τους υπόφερε άφθονα -δεινά από τους εξαγριωμένους Τούρκους.
Εξυπακούεται πως δεν ήταν δυνατό να εξαιρεθεί το Ζαγόρι μας από την τραγική αυτή κατάσταση. Κατά το διάστημα των 130 περίπου ήμερων της πολιορκίας των Γιαννίνων (από 15 Οκτώβρη περίπου 1912 ως τις 20 Φλεβάρη 1913), κάτω από το βάρος του σκληρού Τούρκικου στρατιωτικού νόμου, η περιοχή του Ζαγορίου πέρασε πολύ μεγάλες δοκιμασίας.
Κατά τα μέσα ταυ Οκτώβρη 1912 τα ανταρτικά σώματα, του Ι. Καραγιώργου κατά κύριο λόγο, χτυπώντας τους Τούρκους στο Τσεπέλοβο, έδιωξαν από το Ζαγόρι τις Τουρκικές αρχές, ύψωσαν την Ελληνική σημαία σ’ αυτό και στη συνέχεια και σ’ όλο το Ζαγόρι.
Στο Τσεπέλοβο τότε θάφτηκε ο Ζαγορίσιος χώρος με το αίμα πρώτου Ζαγορίσιου παλικαριού, του εικοσάχρονου, Τσεπελοβίτη Κώστα. Χρ. Κέντρου, που σκοτώθηκε από βόλι Τούρκικο.
Από τον Καραγιώργο τότε, καθώς σημειώθηκε υψώθηκε η Ελληνική σημαία σ’ όλα τα χωριά του Ζογορίου. Με το διώξιμο των Τούρκων, καθώς ήταν επόμενο επακολούθησαν κάμποσες μέρες χαράς και απερίγραπτου πατριωτικού ενθουσιασμού.
Αναλαμπή όμως όλα αυτά. Για λίγες ημέρες, ως τα τέλη του Οκτώβρη.
Από τις αρχές Νοέμβρη 1912 το Ζαγόρι πλημμύρισε από Τούρκικο στρατό και από άτακτα στίφη πλιατσικατζήδων. Και τι δεν υπόφερε τότε το ταλαίπωρο Ζαγόρι μας! Οι Τούρκοι με απερίγραπτή λύσσα εκδικούνται το Ζαγορίσιο πληθυσμό. Απερίγραπτα αισχρή η συμπεριφορά των Ρουμανόφιλων τότε. Βοήθησαν ποικιλότροπα τους Τούρκους στο έργο της καταστροφής.
Βοσκοί Ηπειρώτες με στρατιώτες του ελληνικού στρατού (photo: http://filiati.blogspot.com)
Κατά τον πόλεμο αυτόν ο Νοέμβρης υπήρξε κυριολεκτικά ο μήνας της καταστροφής του τόπου μας.
Σύμφωνα με στοιχεία, που συγκέντρωσα κατά τα πολλά χρόνια της παραμονής μου στο Ζαγόρι, από τις αρχές Νοέμβρη 1912 ως τις 20 Φλεβάρη 1913, που έπεσε το Μπιζάνι κι άνοιξε ο δρόμος για τη λευτεριά στα Γιάννινα, το Ζαγόρι έπαθε τις εξής συμφορές: Σκοτώθηκαν γύρω στα 60 άτομα από τον άμαχο πληθυσμό του Ζαγορίου. Κάηκαν από τους Τούρκους γύρω στα 350 σπίτια, σε διάφορα χωριά. Λεηλατήθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό περίπου 931 σπίτια. Καταστράφηκαν 5.700 γιδοπρόβατα, 340 γελαδικά και χάθηκαν περίπου 400 φορτηγά ζώα.
Το κάψιμο των σπιτιών, ιδιαίτερα στα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου καθώς και στο Τσεπέλοβο και Σκαμνέλι, σε εποχή παραμονής του χειμώνα, δημιούργησε πολλούς πρόσφυγες πυροπαθείς, που σε κακή κατάσταση έφτασαν ως τα Τρίκαλα.
Όπως σημειώθηκε και παραπάνω, η διαγωγή των ανθρώπων της Ρουμανικής προπαγάνδας υπήρξε αχαρακτήριστα σκληρή και ανθελληνική.
Με το τέλος τής φρικιαστικής αυτής κατάστασης και με την είσοδο του Ελληνικού Στράτου στα Γιάννινα στις 21 του Φλεβάρη του 1913, δικαιολογημένος ο τόσο συγκινητικός και απερίγραπτος πατριωτικός ενθουσιασμός.
«Τα πήραμαν τα Γιάννινα, μάτια πολλά το λένε,
μάτια πολλά το λένε, όπου γελούν και κλαίνε…».
Έτσι οι ως τότε τύραννοι του Ηπειρωτικού λαού ντροπιασμένοι, άλλοι μουλώνουν κι άλλοι βιάζονται να τσακιστούν από τον τόπο μας.
Ο ως τα χτες ωμός και απαίσιος διοικητής των Τουρκικών στρατιωτικών τμημάτων στο Ζαγόρι, ο Σαντήκ, σε κακή κατάσταση φεύγει από τη Μπάγια. Τραβάει για Κ. Σουδενά με σκοπό από κει να πάει στην Αλβανία.
Την κακή κατάσταση της φυγής του η Λαϊκή τότε Μούσα την τραγούδησε με τους παρακάτω στίχους:
«Δε σ’ αρεγαν οι κότες δε σ’ αρεγαν τ’ αυγά,
μόν’ σ’ άρεσε η μπομπότα, Σαντήκ, στα Κάτω Σουδενά».
Το τραγούδι αυτό, που διεκτραγωδεί την κακή κατάσταση της φυγής του Σαντήκ από το Ζαγόρι, για πολλά χρόνια από την απελευθέρωση μας από τους Τούρκους (1913) τραγουδιόνταν και χορεύονταν σε ρυθμό Καλαματιανό και είχε τον τίτλο «Σαντήκ».
Το ξέρουμε όλοι μας πως σήμερα δεν κυματίζει η ελληνική σημαία μας σ’ όλον τον Ηπειρωτικό χώρο. Έτσι τα κατάφερε η ανθελληνική διπλωματία μερικών συμμάχων μας εδώ και πολλά χρόνια.
Άσχετα όμως απ’ αυτά εμείς έχουμε ιερό καθήκον να τιμήσουμε ευλαβικά τη μνήμη, όλων εκείνων των αδελφών μας που έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά μας και να πανηγυρίσουμε καθώς πρέπει τη μέρα της εθνικής για μας τους Ηπειρώτες χρονογύριστης χαράς, την 21 Φλεβάρη του 1913.
πηγή : https://iliochori.wordpress.com