Στα ορεινά περάσματα της Πίνδου
Στην αγκαλιά των βουνών της Πίνδου με πυκνά δάση από κωνοφόρα, οξιές, σφενδάμια, φτελιές, φλαμουριές, λεύκες, μαυρόπευκα, βελανιδιές, και ρόμπολα, εκεί όπου ζουν αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια, πέρδικες και γεράκια θα συναντήσετε τα πέντε ονομαστά Βλαχοχώρια του Νομού Γρεβενών: Σαμαρίνα, Σμίξη, Αβδέλλα, Περιβόλι και Κρανιά.
Μόνο μια φορά είναι αρκετή για να ερωτευτείς αυτόν τον τόπο. Αφήνοντας το γεφύρι του Ζιάκα, αρχίζει η ανάβαση του Όρλιακα και το ένα μαγευτικό τοπίο ανάμεσα στις βουνοκορφές διαδέχεται το άλλο, ενώ ο αέρας μυρωμένος από τις ανάσες των δένδρων πλημμυρίζει τις αισθήσεις, δεν μπορείς παρά να αναζητάς περισσότερες στιγμές στα ευλογημένα Βλαχοχώρια. Δυτικά των Γρεβενών ο Σμόλικας, η Βασιλίτσα, ο Όρλιακας, ο Λύγκος και ο Ζυγός, μια αγκαλιά των βουνών της Πίνδου με πυκνά δάση από κωνοφόρα, οξιές, σφενδάμια, φτελιές, φλαμουριές, λεύκες, μαυρόπευκα, βελανιδιές, και ρόμπολα, όπου ζουν αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια, πέρδικες και γεράκια, φιλοξενούν στις πλαγιές τους τα πέντε Βλαχοχώρια του νομού Γρεβενών.
Μόνο μια φορά είναι αρκετή για να ερωτευτείς αυτόν τον τόπο. Αφήνοντας το γεφύρι του Ζιάκα, αρχίζει η ανάβαση του Όρλιακα και το ένα μαγευτικό τοπίο ανάμεσα στις βουνοκορφές διαδέχεται το άλλο, ενώ ο αέρας μυρωμένος από τις ανάσες των δένδρων πλημμυρίζει τις αισθήσεις, δεν μπορείς παρά να αναζητάς περισσότερες στιγμές στα ευλογημένα Βλαχοχώρια. Δυτικά των Γρεβενών ο Σμόλικας, η Βασιλίτσα, ο Όρλιακας, ο Λύγκος και ο Ζυγός, μια αγκαλιά των βουνών της Πίνδου με πυκνά δάση από κωνοφόρα, οξιές, σφενδάμια, φτελιές, φλαμουριές, λεύκες, μαυρόπευκα, βελανιδιές, και ρόμπολα, όπου ζουν αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια, πέρδικες και γεράκια, φιλοξενούν στις πλαγιές τους τα πέντε Βλαχοχώρια του νομού Γρεβενών.
ΣΑΜΑΡΙΝΑ
Ο υψηλότερος οικισμός της ΕλλάδαςΣτις ανατολικές πλαγιές του Σμόλικα, η Σαμαρίνα - ο ψηλότερος οικισμός της Ελλάδας, αλλά και το ομορφότερο ίσως από τα Βλαχοχώρια - είναι κτισμένη στα 1.450 μ. Σημειώνεται για πρώτη φορά σε χάρτη του 1560 με την ονομασία Santa Maria de Praetoria και σύμφωνα με τον Κρυστάλλη, ιδρύθηκε από κατοίκους της θεσσαλικής Σκουτίνας (Παληοσαμαρίνα) μετά την εισβολή και την κατάληψή της από τους Τούρκους της Θεσσαλίας. Το όνομα του χωριού, κατά τον Σαράντη προέρχεται από το santa maria, και κατά τον Παπαδημητρίου από το sagmarium, δηλαδή, το σαμάρι. Κατά τον 16ο αιώνα, ο οικισμός της Σαμαρίνας βρισκόταν στην τοποθεσία Παλαιοχώρι, όπου σήμερα σώζεται το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής και ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα.
Από τη βυζαντινή εποχή είχε ανθηρή οικονομία χάρη στην κτηνοτροφία και την υλοτόμηση-επεξεργασία του ξύλου. Τον 19ο αιώνα, ανθεί και η βιοτεχνία των μάλλινων υφασμάτων από μαλλί προβάτου ή κατσικιών, η κατασκευή των σαμαριών, ενώ οι περίφημοι αγιογράφοι της έχουν ξεπεράσει τα όρια της χώρας.
ΣΜΙΞΗ
Τουριστικό καταφύγιο
H Σμίξη πήρε το όνομά της από το «σμίξιμο» των οικισμών Μπίγκας και Πινακάδων που καταστράφηκαν γύρω στα 1500-1550 και βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω από 1.250. Είναι το πιο τουριστικό από τα χωριά, καθώς είναι και το κοντινότερο στην κορυφή Βασιλίτσα, της οποίας το χιονοδρομικό κέντρο διαθέτει συρόμενους και εναέριους αναβατήρες, καταφύγιο και τουριστικό ξενώνα.
Μέχρι τον 17ο αιώνα ήταν οικισμός γεωργών, υλοτόμων και βιοτεχνών, ενώ στις αρχές του 18ου αιώνα οι κάτοικοι του χωριού άρχισαν να ασχολούνται με το επάγγελμα του αγωγιάτη. Σήμερα οι περισσότεροι κάτοικοι της Σμίξης είναι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι, ενώ οι υπόλοιποι ασχολούνται με τον χειμερινό τουρισμό.
ΑΒΔΕΛΛΑ
Στην «πλάτη» της Βασιλίτσας
Πίσω από τη ράχη της Βασιλίτσας βρίσκεται η Αβδέλλα (είναι λέξη βλάχικη από την ελληνική βδέλλα με το προσθετικό -α στην αρομουνική), που οι Τούρκοι ονόμαζαν Λάρα. Κτισμένη παλαιότερα στο πλάτωμα «μπουμπουάνεα» με ωραία θέα, μετακινήθηκε λόγω του μεγάλου υψομέτρου (1.400 μ.) και των ανέμων που την ταλαιπωρούσαν. Φημισμένοι αγωγιάτες κατάγονταν από την Αβδέλλα, ενώ η βιοτεχνία ξύλου της παρήκμασε όταν οι κάτοικοι μετανάστευσαν στη Βέροια εξαιτίας του Αλή Πασά. Από την Αβδέλλα κατάγονταν και οι Γιαννάκης και Μιλτιάδης Μανάκιας οι πρώτοι κινηματογραφιστές των Βαλκανίων, των οποίων οι προτομές δεσπόζουν στην κεντρική πλατεία του χωριού. Οι αδελφοί Μανάκια άφησαν χιλιάδες φωτογραφίες και 70 κινηματογραφικές ταινίες-ντοκιμαντέρ ιστορικών γεγονότων, καθώς και της καθημερινής ζωής στα Βλαχοχώρια, τη Θεσσαλονίκη και στο Μοναστήρι. Μάλιστα, αναφορά στους αδελφούς Μανάκια γίνεται στην ταινία του Θ. Αγγελόπουλου, «Το βλέμμα του Οδυσσέα». Στο Πολιτιστικό Κέντρο του χωριού κάθε καλοκαίρι πραγματοποιούνται σειρές εκδηλώσεων, αφού τότε γίνεται και η επιστροφή των κοπαδιών και το χωριό σφύζει ξανά από ζωή.
ΠΕΡΙΒΟΛΙ
Το ορμητήριο της Βάλια Κάλντα
«Περί την κοιλάδα» σημαίνει το λατινικό perivale που έδωσε το όνομα στο Περιβόλι. H προγονική εστία του Ρήγα Φεραίου, του οποίου η προτομή δεσπόζει στην κεντρική πλατεία του χωριού είναι κτισμένη στα 1.380 μ., με κατοίκους να ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Το ορμητήριο των επισκεπτών της Βάλια Κάλντα, υποστήριξε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες και υπέστη πολλές καταστροφές. Κατά τον 17ο αιώνα και προ του τέλους του, στον ναό του Αγ. Γεωργίου κτίστηκε το κεντρικό σχολείο, ενώ παράλληλα λειτουργούσε και ανώτερο σχολείο στον ναό του Αγ. Αθανασίου. Στα 1840 ανοικοδομήθηκαν τα περισσότερα σπίτια στο Περιβόλι, όταν ο καζάς των Γρεβενών προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, ενώ πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς στα 1943.
KPANIA
Το χάνι της Τούργιας
Την ίδρυση της Κρανιάς που βρίσκεται στις ανατολικές πλαγιές του Ζυγού στα 960 μ., ανάγει ο Πουκεβίλ στα 1507. H παράδοση μιλά για την προ-ύπαρξη οικισμού σε απόσταση 2 χλμ, που λεγόταν Ντούργια ή Μπαλιοχώρι. Το ποτάμιο στοιχειό της Τούργιας που ήταν κτισμένη κοντά στο δέλτα των παραποτάμων του Βενέτικου, οι πολλές οχιές και οι επιδρομές των ληστών έκαναν τους κατοίκους της να μετακομίσουν στην «Κοιλάδα με τα Κράνια». Άλλοι υποστηρίζουν ότι η Τούργια - που σημαίνει είσοδος στα βλάχικα - γεννήθηκε από το πρώτο χάνι που συναντούσε ο ταξιδιώτης της διαδρομής Ιωαννίνων - Γρεβενών και άλλαξε από Τούργια σε Κρανιά, χάρη σε μια Κρανιά που βρισκόταν κοντά στο Χάνι. Είναι το μοναδικό Βλαχοχώρι μόνιμης κατοίκησης, με περίπου 300 κατοίκους.
ΑΞΙΖΕΙ NA ΔΕΙΤΕ
* Το βυζαντινού ρυθμού μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής (1713) που βρίσκεται 7 χλμ. νότια της Σαμαρίνας και υπήρξε κέντρο αρματολών και κλεφτών, με το ξεχωριστό ξυλόγλυπτο τέμπλο που απεικονίζει τον Παράδεισο, και τον παρακείμενο ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (1813) αγιογραφημένο από ντόπιους αγιογράφους.
* Την τρίκλιτη βασιλική της Κοίμησης της Θεοτόκου (1819) - την κεντρική εκκλησία - στη Σαμαρίνα με το θαυματουργό δένδρο που φύτρωσε πάνω στη στέγη της κόγχης του ιερού της. Την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (1840) με αξιόλογο τέμπλο και παλαιές εικόνες, τις εκκλησίες του Προφήτη Ηλία (1795) και του Γεννέσιου της Θεοτόκου (1865) με ενδιαφέρον ξυλόγλυπτο τέμπλο.
* Τα βαριά πέτρινα αρχοντικά της Σαμαρίνας, όπου ανάμεσά τους ξεχωρίζουν των Μητσιομπούνα (1878), Κιλιμπογκίνη (1865) και Χατζημίχου (1847) και τις παλαιές πέτρινες βρύσες του χωριού που οι περισσότερες κατασκευάστηκαν επί Τουρκοκρατίας.
* Το ρέμα της Βάλια Κίρνα, νοτιοδυτικά της Σαμαρίνας, που διασχίζει την περιοχή σε μήκος 6 χλμ. περίπου. Από δασικό δρόμο υπάρχει πρόσβαση στο σημείο όπου σχηματίζονται καταρράκτες, ενώ στους πρόποδες του Σμόλικα βρίσκεται η «Δρακολίμνη» στα νερά της οποίας ζουν αλπικοί τρίτωνες.
* Το μοναστήρι της Αγιάς Σωτήρας (1900) που βρίσκεται στα 1.700 μ., ανατολικά του χωριού Αβδέλλα, με υπέροχη θέα και το μοναστήρι της Αγιάς Τριάδας όπου κατά την παράδοση ήταν το Κρυφό Σχολειό μέσα στο δάσος.
* Την πέτρινη βρύση «Βαρύ» στη θέση Πανόραμα, στον δρόμο για Σμίξη. Λέγεται ότι το νερό της είναι βαρύ (εξ ου και το όνομα) και όσοι το πίνουν βαριακούν!
* Στη Σμίξη τα παραδοσιακά πέτρινα σπίτια ηλικίας 100-150 ετών των Έξαρχου, Φασέγκα, Νασίκα, Μπουκουβάλα και τις τριακοσίων ετών πέτρινες βρύσες που υπάρχουν διάσπαρτες σε όλο το χωριό: «Ματσάλι», «Μηλίκη», «Σιόπουτλου Ντιντζιά» και «Σακελλάρη». Επίσης, το παλαιό πέτρινο Σχολείο του 1933 στην πλατεία του χωριού που σήμερα έχει μετατραπεί σε ξενώνα. Αξιόλογες είναι και οι εκκλησίες του Αγίου Αθανασίου (1760) που είναι η πρώτη που κτίστηκε, του Αγίου Νικολάου (1750) και του Αγίου Γεωργίου (1870).
* Την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1770) στην πλατεία του χωριού Περιβόλι με παλιές αγιογραφίες και ένα Ευαγγέλιο του 1500, και τη νεώτερη του Προφήτη Ηλία όπου θα απολαύσετε την εκπληκτική πανοραμική θέα του χωριού.
* Τα γεφύρια Σπανού και Σταυροποτάμου στα μισά του δρόμου από Γρεβενά προς Κρανιά, λίγο πριν από το χωριό Κηπουριό. Το πεντάτοξο γεφύρι Σπανού είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο πέτρινο γεφύρι της Μακεδονίας και ανακατασκευάστηκε το 1846, ενώ το τετράτοξο γεφύρι Σταυροποτάμου κτίστηκε γύρω στα 1900. Λίγο πιο κάτω, στον Σταυροπόταμο, το τρίτοξο γεφύρι του Αζίζ Αγά κτίστηκε το 1727 και είναι από τα ομορφότερα γεφύρια των Γρεβενών. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε άνοιγμα και ύψος τόξου και είχε ένα μικρό κουδούνι στο ψηλότερο σημείο του τόξου του για να προειδοποιεί τους διαβάτες για τον κίνδυνο ανατροπής των υποζυγίων σε περίπτωση δυνατού ανέμου.
* Τα πέτρινα γεφύρια του Ματσαγκάνη στον δρόμο Γρεβενών - Κρανιάς και του Σταμπέκη στο ένα χιλιόμετρο από την Κρανιά προς Μηλιά. Κτίστηκαν γύρω στα 1850 κοντά στις πηγές του Βενέτικου για να περνούν τα καραβάνια των εμπόρων.
* Το γεφύρι του Ζιάκα, στα μισά περίπου του δρόμου από Γρεβενά προς Περιβόλι. Είναι δίτοξο και κτίστηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Ονομάζεται και Τουρκογέφυρο μια και, όπως λέγεται, Τούρκος είχε αναλάβει τη χρηματοδότηση του.
* Στην Κρανιά την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που υπήρχε και κατά την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά το 1777, των Αγίων Πάντων (1800) και την καταπληκτική θέα από την εκκλησία του Προφήτη Ηλία, αλλά και τον λόφο του Αγίου Αθανασίου στην άκρη του χωριού.
Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας
Νότια του Σμόλικα, έχοντας απέναντι τις ψηλότερες κορυφές της Πίνδου, διαγράφεται το ομαλό ανάγλυφο της Βασιλίτσας, του ορεινού συγκροτήματος που φιλοξενεί το ομώνυμο χιονοδρομικό κέντρο. Στις αρχές του 1975 μια μικρή παρέα κατάφερε να χρηματοδοτηθεί από το κράτος ώστε να στήσει τον πρώτο συρόμενο αναβατήρα. Στα χρόνια που ακολούθησαν η ανάπτυξη του κέντρου ήρθε σταδιακά και σταθερά με γνώμονα πάντα τη διατήρηση του φυσικού τοπίου που αποτελεί και σημαντικό πλεονέκτημα του χιονοδρομικού κέντρου της Βασιλίτσας. Σήμερα έχει φανατικούς φίλους από τη Θεσσαλία και B. Ελλάδα, ενώ εδώ βρίσκονται τα όρια των νομών Γρεβενών και Ιωαννίνων, με αποτέλεσμα να ερίζουν μεταξύ τους!
H Σμίξη το κοντινότερο χωριό στο χιονοδρομικό κέντρο από την πλευρά των Γρεβενών - γνήσιο Βλαχοχώρι που το όνομα του προήλθε από το «σμίξιμο» δύο παλιών οικισμών - εξελίχθηκε ως ένας από τους πιο γνωστούς χειμερινούς προορισμούς. Αντίστοιχα, από την πλευρά των Ιωαννίνων το χωριό Δίστρατο ακολουθεί και αυτό μια σταθερή πορεία τουριστικής ανάπτυξης μαζί με τα υπόλοιπα Βλαχοχώρια της Λάκκας Αώου. Το χιονοδρομικό κέντρο αναπτύσσεται από τα περίπου 1.700 μ. ύψος μέχρι τα 2.100 μ. Βρίσκεται 42 χλμ. βορειοδυτικά από την πόλη των Γρεβενών, απέχει 60 χλμ. από την Κόνιτσα, 180 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και 420 χλμ. από την Αθήνα.
Ο εθνικός δρυμός Πίνδου Βάλια Κάλντα
Ο εθνικός δρυμός Πίνδου, Βάλια Κάλντα, είναι ένας από τους σημαντικότερους της Ελλάδας και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό Περιβόλι. Ιδρύθηκε το 1966 και έχει συνολική έκταση 33.500 στρεμμ. Περιλαμβάνει την κοιλάδα της Βάλια Κάλντα (που σημαίνει στα βλάχικα «ζεστή κοιλάδα»), του Αρκουδορέματος, τα βουνά Λύγκος και Μαυροβούνι μέχρι τις κορυφές του βουνού Αυγό και τις λίμνες Φλέγκα, που αποτελούν σύμβολο της περιοχής και συνδέονται με πολλούς θρύλους καθώς ήταν καταφύγιο φοβερών ληστών.
H Βάλια Κάλντα παρουσιάζει ποικιλία μορφολογικών χαρακτηριστικών όσον αφορά τη χλωρίδα. Καλύπτεται από πυκνά δάση μαύρου και λευκόδερμου πεύκου, οξιάς και ακόμα από 30 είδη δένδρων και θάμνων και 120 είδη ποώδους βλάστησης. Είναι καταφύγιο πολλών ζώων και 72 ειδών πουλιών και έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευομένων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
H καταγωγή των Βλάχων και η βλάχικη γλώσσα
H πρώτη αναφορά στους Περραιβούς υπάρχει στην Ιλιάδα, ενώ ως τόπος καταγωγής τους εντοπίζονται οι περιοχές Περιβόλι - Αβδέλλα. Ο Hammond θεωρεί τους Περραιβούς νομαδικό φύλο από τη βόρεια Πίνδο, που ήταν κτηνοτρόφοι όπως οι Βλάχοι σήμερα. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για την καταγωγή των Βλάχων. Στους στρατιώτες των φρουρών των συνόρων της Μακεδονίας και της Εγνατίας Οδού ανάγει ο Κεραμόπουλος την αρχή των λατινόφωνων βλάχων. Ο εκλατινισμός των ορεσίβιων κατοίκων της Πίνδου έγινε τον 1ο αιώνα μ.X., όταν γενικεύθηκε η στρατολόγηση εντοπίων στον ρωμαϊκό στρατό, σχηματίζοντας έτσι την 5η λεγεώνα που ονομάστηκε μακεδονική. Πιθανότατα πολλοί από τους κατοίκους των Γρεβενών θα είχαν σπεύσει να καταταγούν μισθοφόροι ή οροφύλακες. Οι άνδρες των εφεδρικών στρατιωτικών σχηματισμών ονομάζονταν armati και ήταν οι φύλακες των οδικών κόμβων και των ορεινών διαβάσεων, τόσο κατά τη ρωμαϊκή όσο και κατά τη βυζαντινή εποχή. Αργότερα με την επίταση του άρθρου λου ή λι (πληθυντικός) προέκυψε η γνωστή λέξη αρματολοί. Ο Πουκεβίλ γράφει ότι - σύμφωνα με τους ερευνητές της εποχής του - οι Βλάχοι μάλλον κατέβηκαν κατά τον 10ο αιώνα γιατί νωρίτερα δεν γίνεται λόγος για αυτούς.
H βλάχικη γλώσσα τα τελευταία 40 χρόνια έχει γίνει αντικείμενο μελέτης και διαφωνιών. Σημαντικές πληροφορίες αντλούμε από το βιβλίο του Γιώργη Έξαρχου, «Οι Ελληνόβλαχοι» (Αρμάνοι) των Εκδόσεων Καστανιώτη. Οι εκλατινισθέντες κατά τη γλώσσα Βλάχοι ήταν ανέκαθεν γηγενείς πληθυσμοί με ελληνικότατη συνείδηση και υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, των οποίων η σχέση με τους Ρωμαίους έκανε τη βλάχικη γλώσσα μητρική, ενώ την ελληνική γνώριζαν μόνο οι άνδρες (αφού οι γυναίκες παρέμεναν στο σπίτι). Οι ίδιοι αυτοπροσδιορίζονται με τη λέξη αρμάνοι, που προέρχεται από το προθετικό -α, πανάρχαια ελληνικό, και ρωμάνοι με συγκοπή του ω. Αντιστοιχεί στον τύπο Αρμανία, όπως κατά τους Μέσους χρόνους αποκαλούσαν οι Έλληνες τη χώρα τους. Όπως τονίζει ο Λαζάρου, «από τον άλλοτε κόσμο της Αρμανίας, οι μόνοι που θυμίζουν την ύπαρξή της είναι οι ελληνικής καταγωγής Βλάχοι, αυτοαποκαλούμενοι Αρμάνοι». Ο πρώιμος εκχριστιανισμός των βλαχόφωνων Ελλήνων αποδεικνύεται και από την ιδιαίτερη τιμή που αποδίδουν στην Αγία Παρασκευή, αλλά και από την παρουσία πρωτοχριστιανικών όρων στη γλώσσα τους. Κατά την απελευθέρωση της Μακεδονίας οι Βλάχοι αποτελούσαν το 32% του πληθυσμού και κατοικούσαν μόνο σε 8 οικισμούς. Ασκούν την κτηνοτροφία, κινούμενοι σε σταθερά χειμαδιά και θερινά βοσκοτόπια. H πρώτη γραπτή μαρτυρία για μετακίνηση των Βλάχων στην Πίνδο για θερινή διαβίωση ανάγεται στο 1066 και αναφέρεται στο βιβλίο του Κεκαυμένου, γνωστό ως «Στρατηγικόν».
ΠΩΣ ΘΑ ΠΑΤΕ
Τα Γρεβενά απέχουν από την Αθήνα 419 χλμ. και 189 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και συνδέονται με καθημερινά δρομολόγια των ΚΤΕΛ Αθηνών (τηλ. 210-51.26.833) και Θεσσαλονίκης (τηλ. 2310-595.485). Μπορείτε, επίσης, να πάρετε αεροπλάνο της Ο.A. με προορισμό την Κοζάνη (τρία δρομολόγια την εβδομάδα) και από εκεί να μεταφερθείτε με ταξί στο ΚΤΕΛ Κοζάνης (τηλ. 24610-34.455, 34.454) όπου υπάρχουν πολύ συχνά δρομολόγια για Γρεβενά. H Σαμαρίνα απέχει 53 χλμ. από τα Γρεβενά, με τα οποία συνδέεται με ασφαλτοστρωμένο δρόμο, η Σμίξη 48 χλμ., το Περιβόλι 43 χλμ., η Αβδέλλα 4,5 χλμ. χωματόδρομο από το Περιβόλι και η Κρανιά 32 χλμ. από τα Γρεβενά. Οι δρόμοι που συνδέουν τα χωριά με τα Γρεβενά είναι ασφαλτοστρωμένοι, ενώ οι μεταξύ τους δρόμοι είναι κυρίως χωματόδρομοι.
ΠΟΥ ΘΑ MEINETE
Στη Σμίξη στο ξενοδοχείο Βάλια Νόστρα (τηλ. 24620 80151) με σάουνα, κλειστή θερμαινόμενη πισίνα, χαμάμ, σουίτες με υδρομασάζ και δύο μεζονέτες με τζάκι και υδρομασάζ, έξω από τη Σμίξη στον δρόμο για Βασιλίτσα το Casa la Mundi (τηλ. 24620 25555), με τρεις σουίτες με ατομικό τζάκι, κρεβάτι με ουρανό, σάουνα και υδρομασάζ. Στο Περιβόλι το ξενοδοχείο Βάλια Κάλντα (τηλ. 24620 82020) πρόσφατα ανακαινισμένο, με πανοραμική θέα του χωριού και πολύ καλό πρωινό.
Στη Σαμαρίνα ο παραδοσιακός ξενώνας της οικογένειας Παπαγεωργίου «Λα Νόι» (τηλ. 24620 95660), με ζεστή οικογενειακή ατμόσφαιρα και εξαιρετικά πρωινά. Στην Αβδέλλα ο ξενώνας Γιάτσιος Παναγιώτης (τηλ. 24620 81433) στην κορυφή του χωριού.
ΤΟΠΙΚΕΣ ΝΟΣΤΙΜΙΕΣ
Εδώ η παραδοσιακή βλάχικη κουζίνα τιμάει τα ντόπια κρέατα τα οποία θα απολαύσετε κυρίως ψητά στα κάρβουνα ή στη σούβλα, πρόβειο κεμπάπ, κοντοσούβλι, παϊδάκια, κοκορέτσι, χοιρινή τηγανιά με πράσο ή χωρίς, χωριάτικα λουκάνικα σκέτα ή με αυγά τηγανητά, γίδα βραστή, πατσά, και μοσχαροκεφαλή. Επίσης νόστιμες πίτες, σπιτικές χυλοπίτες και τραχανά, ξινόγαλο, γαλοτύρι και μπάτζιο που γίνεται πολύ νόστιμος με αυγά τηγανητά, άφθονα άγρια μανιτάρια που μαγειρεύονται με πολλούς τρόπους. Θα πιείτε ντόπιο τσίπουρο και θα γλυκαθείτε με λαγκίτες, σαϊρλί, και γλυκό ρύζι. Πολύ καλό το εστιατόριο του ξενοδοχείου Casa la Mundi στη Σμίξη, η ταβέρνα Δημήτριος Ίττης στο Περιβόλι, η μαγειρική της κ. Ζωής Παπαγεωργίου στον παραδοσιακό ξενώνα Λα Νόι στη Σαμαρίνα και η παραδοσιακή ταβέρνα στην Κρανιά.
info
Εθνικός Δρυμός B. Πίνδου τηλ. 24620 85253, Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας τηλ. 24620 84100, ΚΤΕΛ Γρεβενών τηλ. 24620 22242, Μοτοσυκλετικός Όμιλος Γρεβενών τηλ. 24620 80436.