Εθνομουσικολογική μελέτη σχετικά με το ελληνόφωνο πολυφωνικό τραγούδημα του νότιου τμήματος της επαρχίας Πωγωνίου στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου.
Στην εν λόγω ερευνητική εργασία δίνονται πληροφορίες για τη γεωγραφική κατανομή του συγκεκριμένου μουσικού φαινομένου και για το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε. Μουσικολογικά αναλύεται εκτενώς η μουσική δομή του πολυφωνικού τραγουδήματος και παρουσιάζεται η δομή, η σύσταση και η διάρθρωση των πολυφωνικών σχημάτων που το ερμηνεύουν. Τέλος, γίνεται μία συνοπτική αναφορά στα ελληνόφωνα πολυφωνικά σχήματα που ασχολούνται με το συγκεκριμένο μουσικό είδος, καθώς και στην σχετική δισκογραφία και βιβλιογραφία που έχει εκδοθεί.
Βιβή Γ. Κανελλάτου --- Ερευνητικό Κέντρο Ελληνικού Τραγουδήματος
ΤΟ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΠΩΓΩΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
Ερευνητικό Κέντρο Ελληνικού Τραγουδήματος
Αθήνα 2010
© Copyright: ERKET e-Journal και Βιβή Γ. Κανελλάτου, 2010
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
VI. Δισκογραφία
VII. Διαδικτυακοί Τόποι
Το ελληνόφωνο πολυφωνικό τραγούδι στην Ήπειρο συναντάται:
1) στην ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Πωγωνίου, ήτοι σε χωριά της Βορείου Ηπείρου (Δερόπολη, Σωτήρα, Κοσοβίτσα, Λόγγος, ’νω Πωγώνι, Βουθρωτό, Χειμάρα, Δρυμάδες, Χλωμό, Πολύτσανη, Μπέντσα, Τσαούσι, Βοδρίτσα, ’νω Επισκοπή, Γράψη, Γλύνα κ.α.) και σε χωριά του βορειοδυτικού τμήματος του νομού Ιωαννίνων (Κτίσματα, Δολό, Παρακάλαμος),
2) σε χωριά που ανήκουν γεωγραφικά στο βόρειο τμήμα του νομού Ιωαννίνων, στην επαρχία της Κόνιτσας,
3) σε χωριά του βουνού της Μουργκάνας στο βορειοανατολικό τμήμα του νομού Θεσπρωτίας (Τσαμαντάς, Λιάς, Βαβούρι, Πόβλα).
Η συγκεκριμένη μελέτη εστιάζεται στη μουσικολογική ανάλυση και στην παρουσίαση (σχήματα, δισκογραφία, βιβλιογραφία) του ελληνόφωνου πολυφωνικού τραγουδίου όπως συναντάται στο νότιο τμήμα της επαρχίας Πωγωνίου, ήτοι στα χωριά του βορειοδυτικού τμήματος του νομού Ιωαννίνων.
Τα πολυφωνικά τραγούδια, ως είδος λαϊκού προφορικού μουσικού πολιτισμού, διέπονται από παραμέτρους σημαντικές για την τοπική κοινωνία. Η χρηστικότητά τους ως μελωδική, συναισθηματική, ιστορική και κοινωνικο-πολιτική έκφραση λόγου, μέσω της μουσικής και ποιητικής γλώσσας είναι εμφανής. Η λειτουργία τους ως τρόπος κοινωνικοποίησης του ατόμου με τη διαδικασία της ένταξης και της συνεργασίας στην πολυφωνική ομάδα και κατ' επέκταση στην κοινότητα είναι σημαντική. Η συμμετοχή των εκτελεστών στη διαδικασία του πολυφωνικού τραγουδίσματος τους ανάγει σε κοινωνούς μίας κοινής και συλλογικής "κατά παράδοση" μνήμης.
Ο πολυφωνικός τρόπος τραγουδίσματος στις προαναφερόμενες περιοχές της Ηπείρου χρησιμοποιείται σε ποικιλία τραγουδιών, τα οποία καλύπτουν σε υψηλό ποσοστό τα εθιμικά δρώμενα του κύκλου της ζωής και του κύκλου του χρόνου . Υπάρχουν πολυφωνικά τραγούδια: με θρησκευτικό και λατρευτικό περιεχόμενο, με θέμα τους τον έρωτα, το γάμο, τον ξενιτεμό και την εργασία στη γη και στη θάλασσα, με γνωμική, διδακτική, σατυρική και θρηνητική διάθεση, εστιασμένα στο ζήτημα του θανάτου και της ανθρώπινης απώλειας. Στο ρεπερτόριο των ηπειρώτικων πολυφωνικών συναντώνται επίσης τραγούδια με ιστορικό περιεχόμενο, όπως τα κλέφτικα και σπανιότερα ακριτικά και τμήματα παραλογών.
Η συνήθης παρουσίαση και χρήση των πολυφωνικών τραγουδιών είναι "καθιστική", έστω κι αν υπάρχει συγκεκριμένο ρυθμικό σχήμα που ακολουθείται κατά τη διάρκεια της εξέλιξης στη βασική μελωδία. Ο όρος "καθιστικός" στη συγκεκριμένη περίπτωση απεικονίζει ότι το συγκεκριμένο είδος τραγουδιών δεν είναι αναγκαίο να παρουσιάζεται σε παραλληλισμό με χορευτικά μοτίβα. Συνήθως, η "παρέα" (ομάδα του πολυφωνικού σχήματος) κάθεται κυκλικά ή ημικυκλικά γύρω από ένα τραπέζι ή στέκονται όρθιοι, ο ένας δίπλα στον άλλο. Στις περιπτώσεις που υπάρχει κάλυψη με μικροφωνικές εγκαταστάσεις η διάταξη του σχηματισμού ενδέχεται να τροποποιηθεί ανάλογα τις ανάγκες τις ηχογράφησης. Ο συνδυασμός χορευτικών δρωμένων και πολυφωνικού τραγουδίσματος (διφωνίες και τριφωνίες) ήταν διαδεδομένος σε περιοχές που ήταν δύσκολη η ανεύρεση μουσικών οργάνων. Τις τελευταίες δεκαετίες συνηθίζεται ο συνδυασμός ηπειρώτικης φωνητικής πολυφωνίας με συνοδεία από ηπειρώτικη κομπανία.
Από τις αρχές του 21ου αιώνα γίνονται ιδιαίτερες προσπάθειες γνωστοποίησης και προβολής του ελληνόφωνου πολυφωνικού τραγουδιού της Ηπείρου. Μέσω άρθρων και επιστημονικών εργασιών, συνεδρίων και συναυλιών στα μεγάλα αστικά κέντρα η ηπειρώτικη πολυφωνία αποκτά ευρύ αστικό κοινό, καθώς επίσης και νεότερους εκτελεστές μη σχετιζόμενους με την Ήπειρο. Διακεκριμένοι φορείς, όπως το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων του Φοίβου Ανωγειανάκη υπό τη διεύθυνση του εθνομουσικολόγου Λάμπρου Λιάβα, το Μουσικό Τμήμα του Λυκείου των Ελληνίδων Αθηνών κατά τη διάρκεια της θητείας της εφόρου Χριστίνας Δραγατάκη και το Ερευνητικό Κέντρο Ελληνικού Τραγουδήματος υπό τη διδακτική επιμέλεια της μουσικολόγου Βιβής Γ. Κανελλάτου έχουν ιδρύσει τμήματα διδασκαλίας πολυφωνικού τραγουδιού. Με τον τρόπο αυτό γίνεται φανερή η προσπάθεια συστηματικής μελέτης και διάδοσης του συγκεκριμένου μουσικού είδους, το οποίο αποτελεί μία ιδιάζουσα μορφή τραγουδίσματος στον ελληνόφωνο μουσικό χάρτη.
III.1. ΒΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι συναντάται με δύο μορφές: α) σχήματα που τραγουδούν πολυφωνικά "a cappela" (χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων) και β) πολυφωνικές εκτελέσεις τραγουδιών με συνοδεία ηπειρώτικης κομπανίας (κλαρίνο, βιολί, λαούτο, ντέφι). Τα πολυφωνικά τραγούδια με συνοδεία μουσικών οργάνων είναι νεώτερο μουσικό φαινόμενο, το οποίο παρατηρείται από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Ο χαρακτηρισμός ενός τραγουδιού ως πολυφωνικό προϋποθέτει ότι υπάρχουν τουλάχιστον δύο διαφορετικοί φωνητικοί ρόλοι. Η αρτιότερη όμως εικόνα της πολυφωνίας στην Ήπειρο επιτυγχάνεται με την παρουσία τουλάχιστον τριών διαφορετικών φωνητικών ρόλων. Οι ρόλοι που εμφανίζονται στα ελληνόφωνα πολυφωνικά τραγούδια της Ηπείρου είναι οι: παρτής, γυριστής, κλώστης, ισοκράτης, ρίχτης και προλογιστής, η λειτουργία των οποίων περιγράφεται εκτενώς στην επόμενη ενότητα (IV). Υπάρχουν πολυφωνικές εκτελέσεις δίφωνες: μόνο με παρτή και γυριστή, καθώς επίσης και μόνο με παρτή και ισοκράτες. Στις τρίφωνες εκτελέσεις συναντώνται οι συνδυασμοί: παρτής, γυριστής και/ή κλώστης , Ισοκράτες. Στις τετράφωνες αναπτύσσονται με: παρτή, ρίχτη, γυριστή και/ή κλώστη, ισοκράτες. Τέλος στις πεντάφωνες που είναι και η πιο αναπτυγμένη μορφή πολυφωνίας υπάρχουν όλοι οι ρόλοι: προλογιστής, παρτής, ρίχτης, γυριστής και/ή κλώστης, ισοκράτες.
III.2. ΔΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
Η έννοια της "πολυφωνίας" στα ελληνόφωνα πολυφωνικά σχήματα της Ηπείρου δε συμπίπτει μορφολογικά και μουσικολογικά με τον αντίστοιχο ορισμό της στους τρόπους σύνθεσης της Δυτικής Κλασσικής Μουσικής. Στην ηπειρώτικη πολυφωνία υπάρχει η βασική μελωδία (η μελωδία του παρτή), η οποία εκτελείται είτε από αντρική, είτε από γυναικεία φωνή, είτε εναλλασσόμενα από άντρα και γυναίκα. Πάνω στη βασική μελωδία συνηχούν οι μελωδικοί αυτοσχεδιασμοί του γυριστή και του κλώστη. Οι συγκεκριμένοι ρόλοι αναπτύσσουν τις μελωδικές τους γραμμές κατά τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να προκύπτουν συνηχήσεις με τη μελωδική γραμμή του παρτή διαστημάτων 2ης Μεγάλης και 7ης μικρής, αλλά και 4ης και 5ης καθαρής. Καθοριστικός φωνητικός ρόλος στην ηπειρώτικη πολυφωνία είναι αυτός του ισοκράτη. Σε συνδυασμό με τη μελωδία του παρτή και ανάλογα με την πεντατονική κλίμακα που χρησιμοποιείται παρουσιάζονται διαστήματα 2ης Μεγάλης 3ης μικρής, 4ης καθαρής και 5ης καθαρής. Οι φωνές του ρίχτη και του προλογιστή συνήθως δεν συνηχούν με τους τέσσερις προαναφερόμενους. Ο ρίχτης φροντίζει η τελική του πτώση να βρίσκεται ένα διάστημα 8ης καθαρής κάτω από τον εναρκτήριο φθόγγο του παρτή (σχετική απεικόνιση: γράφημα 2ο) ή να συμπίπτει τονικά με την τονική του ισοκρατήματος που έπεται (σχετική απεικόνιση: γράφημα 3ο). Ο προλογιστής με τη σειρά του είναι ο φωνητικός ρόλος, που μουσικά τονίζει το ύφος του ελάσσονος τρόπου, αφού η βασική τονική του στάση είναι η ΙΙΙ βαθμίδα, ήτοι μία 3η μικρή άνω της τονικής.
Οι συνηθέστεροι τρόποι δομικής μορφολογίας στην πολυφωνία της Ηπείρου είναι τρεις. Ο πρώτος τρόπος, στην κατηγορία της τριφωνίας, σε ένα πλήρως ανεπτυγμένο μελωδικό μοτίβο αναπτύσσεται ως εξής:
Γράφημα 1ο: α΄ τρόπος
Ξεκινάει ο παρτής, στη συνέχεια μπαίνει ο γυριστής, μετά οι ισοκράτες και σε κάποια σημεία της μουσικής πλοκής ενδέχεται να συμμετάσχει και ο κλώστης. Ο κλώστης δεν είναι απαραίτητο να εμφανίζεται καθ' όλη τη διάρκεια του τραγουδήματος.
Ο δεύτερος τρόπος, στην κατηγορία της τετραφωνίας έχει την παρακάτω ανάπτυξη:
Διάγραμμα 2ο: β΄ τρόπος
Και σε αυτή την περίπτωση ξεκινάει ο παρτής αλλά σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή τον διακόπτει και παρεμβάλλεται ο ρίχτης. Μετά το ρίξιμο μπαίνουν παρτής, γυριστής και ισοκράτες, ενώ δύναται να συμμετέχει και κατά περιόδους ο κλώστης.
Ο τρίτος τρόπος, στην κατηγορία της πενταφωνίας διαρθρώνεται όπως κάτωθι:
Γράφημα 3ο : γ΄ τρόπος
Στην περίπτωση της πενταφωνίας, πρώτος ξεκινάει ο προλογιστής με τη μουσική απαγγελία του στίχου που θα αναπτυχθεί μελωδικά από τον παρτή. Ακολουθεί ο ρίχτης και έπειτα έπονται οι υπόλοιποι φωνητικοί ρόλοι, όπως έχουν ήδη προαναφερθεί.
Είναι εμφανές ότι οι μελωδικές γραμμές όλων των ρόλων δομούνται με βάση τη μελωδική γραμμή που ακολουθεί ο παρτής και αναπτύσσονται αλληλοεξαρτώμενες από αυτή. Το στοιχείο αυτό αποδεικνύει ότι η πολυφωνική αρμονία στην Ήπειρο δομείται "κάθετα". Κοινώς, πάνω στην ανάπτυξη της βασικής μελωδίας από τον παρτή δομείται η μουσική πλοκή των υπόλοιπων φωνητικών ρόλων.
III.3. ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΚΑΙ ΕΚΤΑΣΗ
Το πολυφωνικό τραγούδι στηρίζει τη μελωδική του ανάπτυξη σε πεντατονικές (πεντάφθογγες) κλίμακες . Συναντώνται δύο ειδών πεντατονικές κλίμακες: η ελάσσων και σπανιότερα η μείζων. Στην ελάσσονα κλίμακα σημειογραφικά χρησιμοποιούνται οι βαθμίδες: I, III, IV, V και VII. Η διαστηματική της διαδοχή στηρίζεται στον "Τρόπο του Ρε" και αναπτύσσεται ως εξής: 3η μικρή, 4η καθαρή, 5η καθαρή και 7η μικρή. Σημειογραφικά, η ελάσσων πεντατονική κλίμακα με βάση το Ρε δύναται να απεικονιστεί με τον παρακάτω τρόπο:
1,5 ΤΟΝΟΣ ΤΟΝΟΣ ΤΟΝΟΣ 1,5 ΤΟΝΟΣ ΤΟΝΟΣ
Στη μείζονα κλίμακα αντίστοιχα χρησιμοποιούνται οι βαθμίδες: I, II, IV, V και VI, με διαστήματα 2η Μεγάλη, 4η καθαρή, 5η καθαρή και 6η Μεγάλη. Η διαδοχή των διαστημάτων της προέρχεται από τον "Τρόπο του Ντο" και απεικονίζεται με βάση το Ντο:
ΤΟΝΟΣ ΤΟΝΟΣ 1,5 ΤΟΝΟΣ ΤΟΝΟΣ 1,5 ΤΟΝΟΣ
Σπάνια, κάποιος από τους φωνητικούς ρόλους του σχήματος χρησιμοποιεί όλη την έκταση της κλίμακας. Κάθε ρόλος χρησιμοποιεί ένα συγκεκριμένο τμήμα της: τρίχορδο, τετράχορδο ή πεντάχορδο. Διαγραμματικά στην ελάσσονα κλίμακα, η έκταση εκάστης φωνής και οι τελικές πτώσεις τους δύναται να αποτυπωθούν διαγραμματικά με τον κάτωθι τρόπο:
Γράφημα 4ο : Απεικόνιση Έκτασης Φωνητικών Ρόλων
Οι τονικές βάσεις των πολυφωνικών τραγουδιών ποικίλουν ανάλογα με τον τόπο καταγωγής του σχήματος, αλλά και το φύλο του παρτή. Επιτυγχάνονται και συντηρούνται βάσει της συλλογικής τονικής μνήμης των εκτελεστών. Στις ορεινές περιοχές τα τραγούδια, με αντρικό, γυναικείο ή μικτό πάρσιμο εκτελούνται επί το πλείστον μεταξύ των διαστημάτων Λα-Ντο . Στις πεδινές περιοχές τα αντρικά παρσίματα τονικά κουρδίζονται μεταξύ Σολ-Ντο, τα γυναικεία μεταξύ Mι-Φα και τα μικτά στο Σολ.
ΙΙΙ.4. ΡΥΘΜΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Η ρυθμική αγωγή των πολυφωνικών τραγουδιών είναι ποικίλη και δίνεται άμεσα από τον παρτή του σχήματος. Υπάρχουν παρσίματα με ρυθμική αγωγή 3/4, 4/4, 5/4 (2-3 ή 3-2),
καθώς επίσης και παρσίματα με μικτό ρυθμό, δηλαδή με συνδυασμό των παραπάνω ρυθμικών σχημάτων. Πολυφωνικά τραγούδια, τα οποία δεν ακολουθούν συγκεκριμένο ρυθμικό σχήμα, είναι συνήθως τα καθιστικά ή της τάβλας ή οι θρήνοι. Η ταχύτητα της ρυθμικής αγωγής εξαρτάται αποκλειστικά από τη διάθεση ή τη μουσική έμπνευση του παρτή σε συνδυασμό με την επικοινωνία του με τα υπόλοιπα μέλη του σχήματος. Η ταχύτητα αρκετά συχνά αυξομειώνεται.
III.5. ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ
Η διάταξη των μελών ενός πολυφωνικού σχήματος στο χώρο παίζει σημαντικό ρόλο στην ακουστική του συνόλου. Συντελεί στο σωστό κούρδισμα όλων των συμμετεχόντων στο σχήμα, καθώς επίσης και στην αίσθηση συμπαγούς φωνητικού όγκου στο ακροατήριο. Ο προσφιλής σχηματισμός πολυφωνικών σχημάτων είναι το "πέταλο", μέσα στον οποίο δύναται να γίνουν πλείστοι συνδυασμών, ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων και των φωνητικών ρόλων στο σχήμα. Αν το σχήμα είναι πολυμελές (8-12 άτομα) οι εκτελεστές τοποθετούνται πάλι σε μορφή πετάλου αλλά σε δύο σειρές. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν διάφοροι δυνατοί σχεδιασμοί τοποθετήσεων.
ΔΙΦΩΝΙΕΣ
ΤΡΙΦΩΝΙΕΣ
ΤΕΤΡΑΦΩΝΙΕΣ
ΠΕΝΤΑΦΩΝΙΕΣ
Τα σχήματα ελληνόφωνου πολυφωνικού τραγουδιού αποτελούνται συνήθως από τέσσερα έως δώδεκαέκα μέλη. Διαθέτουν σύσταση, είτε αμιγώς ανδρική ή γυναικεία, είτε μικτή (άνδρες και γυναίκες). Οι εσωτερικοί ρόλοι που διακρίνονται σε ένα πολυφωνικό σχήμα είναι οι εξής:
1) Παρτής ή Πάρτης ή Σηκωτής: ο έχων τη βασική μελωδική γραμμή του τραγουδιού "αυτός που παίρνει το τραγούδι". Το ρόλο του παρτή στα ελληνόφωνα πολυφωνικά της Ηπείρου δύναται να τον έχει συνήθωςμόνο ένα άτομο (άντρας ή γυναίκα) ή δύο με εναλλασσόμενο πάρσιμο (άντρας και γυναίκα). Ο παρτής, το οποίο αρκετά συχνά είναι αυτός που "βάζει" (ξεκινάει) το κομμάτι. Ο παρτήςΕίναι ο ρόλος που έχει τη δυνατότητα να αυτοσχεδιάσει και να παραλλάξει τη μελωδική εξέλιξη του παρσίματος του, με βασική όμως προϋπόθεση να μην ξεφύγει από το μελωδικό περιβάλλον της μουσικής κλίμακας (τρόπου) στην οποία ανήκει το κομμάτι. Το μουσικό προφίλ του παρτή στο σχήμα καθορίζεται από τη φωνητική του δεξιότητα, τη ρυθμική του και την τονική του σταθερότητα, την γνώση της μελωδικής γραμμής, του μουσικού περιβάλλοντος και των στίχων του τραγουδιού και τέλος την ικανότητα επικοινωνίας και συνεργασίας με τα υπόλοιπα μέλη του σχήματος. Η μελωδική κίνηση του παρτή είναι συνήθως εναλλασσόμενη ήτοι ανιούσα και κατιούσα (ξεκινώντας από την τονική, κάνοντας στάσεις στην IV και στην V βαθμίδα και καταλήγοντας ξανά στην τονική) ή κατιούσα, ξεκινώντας από την V βαθμίδα της κλίμακας και καταλήγοντας στην τονική. Η έκταση της μελωδίας του παρτή συνήθως δεν υπερβαίνει το διάστημα "5ης καθαρής" (3 τόνοι & 1 ημιτόνιο), με συνηθέστερη εσωτερική διαστηματική διάταξη από κάτω προς τα πάνω: 3η μικρή (1,5 τόνος), 2η Μεγάλη (1 τόνος) & 2η Μεγάλη (1 τόνος). Σπάνια, ο παρτής χρησιμοποιεί και διάστημα 2ης Μεγάλης κάτω από την τονική (υποτονική). Σημειογραφικά, με τονική τον φθόγγο του Ντο η μελωδία του παρτή εκτείνεται:
2) Γυριστής: ο απόλυτα αυτοσχεδιαστικός τραγουδιστικός ρόλος, η ανάπτυξηεξέλιξη ττουυ οποίουυ εξαρτάται άμεσα από τη μελωδία που ακολουθεί ο παρτής. Το ρόλο του γυριστή στο σχήμα τον κατέχει ένα μόνο άτομο και συνήθως άντρας. Ο γυριστής μπαίνει στο κομμάτι, αφού πρώτα το έχει βάλει ο παρτής. Τα λόγια που χρησιμοποιεί, είτε συμπίπτουν με τους στίχους του τραγουδιού, είτε παρεμβάλει και χρησιμοποιεί αυτοσχεδιαστικές συλλαβές. Η μελωδία του γυριστή, η οποία κάθε στιγμή προσαρμόζεται στη μελωδία του παρτή, έχει συνήθως έκταση το διάστημα "4ης καθαρής" (2 τόνοι και 1 ημιτόνιο), κινείται με κατιούσα φορά και εκτείνεται από την τονική έως και μία 4η καθαρή υπό της τονικής με εσωτερική διαστηματική διάταξη από πάνω προς τα κάτω 2η Μεγάλη (1 τόνος) και 3η μικρή (1,5 τόνος). Οι κύριες τονικές στάσεις του γυριστή είναι η τονική [I], η υποτονική
[VII] (διάστημα 2ης Μεγάλης κάτω από την τονική) και η [V] (διάστημα 4ης καθαρής κάτω από την τονική). Σημειογραφικά, με τονική τον φθόγγο Ντο η μελωδία του γυριστή εκτείνεται:
Το βασικό χαρακτηριστικό της μελωδίας του γυριστή είναι ότι στις κύριες στάσεις, καθώς επίσης και στην κατάληξη της μελωδίας του παρσίματος, δεν καταλήγει στην τονική αλλά στην υποτονική (VII) και σπανιότερα στην Vπέμπτη βαθμίδα μία 4η καθαρή υπό της τονικής. Η κατάληξη αυτή χαρακτηρίζεται από χαρακτηριστικά απότομη διακοπή του τραγουδίσματος του γυριστή (με παράβλεψη των φωνηέντων της τελευταίας συλλαβής), η οποία στη σημειολογία του πολυφωνικού σχήματος αναφέρεται ως "κόψιμο" ή ως "τσάκισμα" του γυριστή.
3) Κλώστης: τραγουδιστικός ρόλος αντίστοιχος του γυριστή αλλά σε τονική περιοχή ανάπτυξης μίας οκτάβας υψηλότερα. Για το λόγο αυτό, ο ρόλος του κλώστη απαιτεί φωνητική έκταση είτε τενόρου σε άντρα είτε μεσοφώνου ή υψιφώνου σε γυναίκα. Το ρόλο του κλώστη στο σχήμα τον κατέχει ένα μόνο άτομο, και συνήθως άντρας, αν και υπάρχουν μαρτυρίες κλωσίματος από γυναίκες. Ο κλώστης κινείται αυτοσχεδιαστικά σε σχέση με τη μελωδία του παρτή αλλά και του γυριστή. Ο κλώστης σπάνια χρησιμοποιεί αυτοτελές στηρίζεται στο ποιητικό κείμενο του τραγουδιού. Τις περισσότερες φορές αναπτύσσει τη μελωδία του πάνω σε φωνήεντα, τα οποία χρησιμοποιούνται στο ποιητικό κείμενο, τις χρονικές φάσεις που συμμετέχει με το τραγούδισμά του. Η μελωδική παρουσία του κλώστη δεν είναι απαραίτητο να υπάρχειφίσταται καθ' όλη τη διάρκεια του παρσίματος. Η μελωδία του κλώστη έχει ανοδική πορεία και εκτείνεται σε υψηλήά τονικά περιοχή και έχει μεγαλύτερο τονικό εύροςείναι ευρύτερης έκτασης από την αντίστοιχη έκταση της μελωδιώνίας του παρτή και του γυριστή. Έχει συνολική έκταση το διάστημα της "7ης μικρής" (5 τόνοι και 1 ημιτόνιο) Εκαι εκτείνεται από την τονική του κομματιού έως και μία 7η μικρή άνωθεν της τονικής, με εσωτερική διαστηματική διάταξη από κάτω προς τα πάνω 5η καθαρή (3,5 τόνοι) και 3η μικρή (1,5 τόνος). Οι κύριες τονικές στάσεις του κλώστη είναι η υποτονική [VII] (διάστημα 7ης μικρής πάνω από την τονική), η λεγόμενη "λαλιά" και σπανιότερα η δεσπόζουσα πέμπτη βαθμίδα της κλίμακας [V] (διάστημα 5ης καθαρής πάνω από την τονική). Σημειογραφικά, με τονική τον φθόγγο Ντο η μελωδία του κλώστη εκτείνεται:
Τα τελευταία χρόνια στο ρόλο του "κλώστη" τα πολυφωνικά σχήματα περιλαμβάνουν και το ρόλο του γυριστή.
Για το ρόλο του κλώστη απαιτείται φωνητική έκταση είτε τενόρου σε άντρα είτε μεσοφώνου ή υψιφώνου σε γυναίκα. Ο κλώστης κινείται αυτοσχεδιαστικά σε σχέση με τη μελωδία του παρτή
4) Ισοκράτης ή Γεμιστής: ο ρόλος που αποτελεί τη βάση και την ουσιαστική ισχύ του πολυφωνικού σχήματος, εκτελώντας σχεδόν αποκλειστικά ισοκράτημα στην τονική του κομματιού. Σε συγκεκριμένα πολυφωνικά τραγούδια παρατηρείται οι ισοκράτες να ξεκινάνε από την υποτονική (VII) και να καταλήγουν με την τεχνική του "γλυστρίματος" (glissando) στην τονική. Σημειογραφικά, με τονική τον φθόγγο Ντο η μελωδία του ισοκράτη εκτείνεται:
Ο τύπος του ισοκρατήματος, όσον αφορά την εκφορά του, ποικίλει ανάλογα με την περιοχή από την οποία προέρχεται το σχήμα και το είδος του ρυθμού, με βάση τον οποίο αναπτύσσεται το πολυφωνικό τραγούδι. Υπάρχουν οι εξής τύποι ισοκρατημάτων: α) να προφέρεται κανονικά το ποιητικό κείμενο, χωρίς όμως να "πατούν" (προφέρουν) ξεκάθαρα οι ισοκράτες στα σύμφωνα, β) να προφέρονται μόνο τα φωνήεντα του κειμένου και γ) να κρατιέται το ισοκράτημα σε ένα μόνο φωνήεν (συνήθως το "ε" αλλά δεν αποκλείονται και τα φωνήεντα "α, ι, ο"), τεχνική ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιπτώσεις πολυφωνικών κομματιών που δεν ακολουθούν συγκεκριμένο ή σταθερό ρυθμικό σχήμα. Το ισοκράτημα μπαίνει σε συγκεκριμένα σημεία του πολυφωνικού κομματιού. Συνήθως, οι ισοκράτες ξεκινούν μετά από συγκεκριμένη ισχυρή στάση του παρτή στην τονική του κομματιού ή μετά από προλόγισμα ή ρίξιμο σε τραγούδια που το υπαγορεύουν. Οι ισοκράτες είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τη ρυθμική αγωγή του παρτή και να συνταυτίζονται με αυτόν στις βασικές στάσεις "κοψίματα" που πραγματοποιεί κατά τη διάρκεια της μελωδικής ανάπτυξης του παρσίματος. Παράλληλα όμως, καλύπτουν διαστήματα αναπνοών του παρτή, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό την αίσθηση της συνέχειας στο πολυφωνικό τραγούδισμα. Το ρόλο του ισοκράτη δύνανται να κατέχουν και άντρες και γυναίκες, με αποτέλεσμα η σύσταση της υποομάδας των ισοκρατών να είναι είτε μικτή, είτε αντρική ή γυναικεία. Ο αριθμός των ισοκρατών σε ένα πολυφωνικό σχήμα ποικίλει από 2 έως και 10 άτομα. Ο μεγάλος αριθμός των ισοκρατών επιτυγχάνει αξιόλογο όγκο στο σχήμα, τη λεγόμενη "βρονταριά". Ο ρόλος του ισοκράτη είναι σημαντικός στην πολυφωνική ομάδα, διότι: α) είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες κουρδίσματος του σχήματος και β) αποτελεί τον κύριο τρόπο μύησης και εκμάθησης των νεώτερων μελών του σχήματος, όσον αφορά την γνώση (μουσική και ποιητική) των κομματιών και τη συνεργασία μέσα στο σχήμα (εντάσεις, τονική σταθερότητα στις συνηχήσεις, επιμελή κοψίματα).
5) Ρίχτης: ρόλος επί το πλείστον αντρικός, που παρουσιάζεται από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και τον επωμίζεται συνήθως ή ένας από τους άντρες ισοκράτες ή ο κλώστης. Η διαδικασία του ριξίματος έπεται, είτε μετά από την εκτέλεση ενός ημιστιχίου από τον παρτή, είτε μετά από προλόγισμα ολόκληρου του κυρίως στίχου. Στην πρώτη περίπτωση λειτουργεί ως στάση ανάπαυλας για τον παρτή. Στη δεύτερη περίπτωση έχει το ρόλο "απηχήματος" για το πολυφωνικό σχήμα, βοηθώντας στο τονικό κούρδισμα των μελών του σχήματος. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι ριξίματος. Ο πρώτος και συνηθέστερος είναι μελωδική κίνηση που ξεκινάει από την V βαθμίδα [μία 4η καθαρή κάτω από την τονική], συνεχίζει με στάση στην υποτονονική [2η Μεγάλη] και τελική πτώση ξανά στον δεσπόζοντα φθόγγο μία 4η καθαρή υπό της τονικής. Στο συγκεκριμένο τύπο ριξίματος παρατηρείται χρήση της τεχνικής του "γλυστρίματος" (glissando), τρόπος τραγουδίσματος με περιορισμένη χρήση στα πολυφωνικά τραγούδια. Ο τρόπος που εκφέρεται η συγκεκριμένη μελωδική γραμμή στηρίζεται στα επιφωνήματα: "αχ ωχ ωχ", "άιντε βρε", "άιντε ντε", "άιντε μπρε". Οι δύο έτεροι τύποι ριξίματος συναντώνται συνήθως σε πολυφωνικά τραγούδια, τα οποία συνοδεύονται από μουσικά όργανα. Ο πρώτος τύπος ριξίματος πολυφωνικού τραγουδιού με συνοδεία οργάνων είναι μελωδική γραμμή συνολικής έκτασης 3ης μικρής είτε άνω της τονικής, με κύρια στάση και τελική πτώση στον φθόγγο της τονικής βάσης του κομματιού, είτε υπό της τονικής με κύρια στάση και τελική πτώση την V βαθμίδα [μία 4η καθαρή κάτω από την τονική]. Στη συγκεκριμένη μελωδική γραμμή επαναλαμβάνεται το ποιητικό κείμενο του ημιστιχίου που είχε εκθέσει ο παρτής. Ο δεύτερος τύπος ριξίματος έχει καθοδική κίνηση, είναι έκτασης 2ης Μεγάλης υπό της τονικής με τελική πτώση στην τονική, χρησιμοποιεί την τεχνική του "γλυστρίματος" και φωνητικά εκφέρεται συνήθως με το φωνήεν "α". Σημειογραφικά, με τονική τον φθόγγο Ντο η μελωδία στους τρεις τύπους ριξίματος του ρίχτη εκτείνεται:
6) Προλογιστής: ρόλος επί το πλείστον αντρικός, ο οποίος εκτελείται από έναν από τους ισοκράτες ή μερικές φορές και από τον ίδιο τον παρτή. Ο προλογιστής με την τεχνική της μουσικής απαγγελίας εκθέτει τον εκάστοτε στίχο που θα ερμηνευθεί στη συνέχεια από τον παρτή. Η μελωδική του κίνηση έχει έκταση 4ης καθαρής άνω της τονικής με κύρια στάση και τελική πτώση στην ΙΙΙ βαθμίδα της κλίμακας (3η μικρή άνω της τονικής). Σημειογραφικά, με τονική τον φθόγγο Ντο η μελωδική απαγγελία του προλογιστή εκτείνεται:
Ο ρόλος του προλογιστή απαιτεί καλή μνήμη σχετικά με το ποιητικό κείμενο του εκάστοτε τραγουδιού.
|
Το Πολυφωνικό Σχήμα Ηπειρώτικου Τραγουδιού "Αυραγόνιο" είναι μία ευέλικτη νεανική ομάδα πολυφωνικού τραγουδιού υπό την επιστημονική και καλλιτεχνική επιμέλεια της μουσικολόγου Βιβής Γ. Κανελλάτου. Η καλλιτεχνική του πορεία ξεκινάει από το έτος 2008. Στο ενεργητικό του έχει συμμετοχές α) στην παράσταση [γεν. της γυναίκας και της γυναικός] στο αμφιθέατρο Μίκης Θεοδωράκης στις 25/05/2008, β) στην παράσταση του φεστιβάλ Αθηνών "Ταλάντων, Τυμπάνων και Χορών Εγκώμιον" στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού στις 18/07/2008 και γ) στο 1ο Φεστιβάλ Πολυφωνικού Τραγουδιού στον χώρο τέχνης "Μορφές Έκφρασης" στις 31/05/2009. |
|
Το πολυφωνικό σχήμα Ήνορο, δημιουργήθηκε το 2001. Αποτελείται από νέους μουσικούς, που ενδιαφέρονται για τη διάσωση και διάδοση του ηπειρώτικου πολυφωνικού τραγουδιού. Βασική επιδίωξη του σχήματος είναι η ισορροπία πάνω στην λεπτή γραμμή της αυθεντικής παραδοσιακής έκφρασης σε μια απόπειρα να αναδειχτεί η αληθινή ομορφιά της. |
|
Τα Κτίσματα Πωγωνίου είναι Σχήμα με σημαντικές εμφανίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τα τελευταία 3025 χρόνια. Η πρώτη τουςΗ πρώτη του δισκογραφική παρουσία ως οργανωμένο σχήμα ξεκινάειείναι το 1984 στη Γαλλία με το δίσκο βινυλίου "CHANTShants POLYPHONIQUESolyphoniques ET et MUSIQUEusique dD' EpirePIRE", με επιμέλεια του Άρη Φακίνου και της Δόμνας Σαμίου. Το 1995 κυκλοφόρησε ο δεύτερος δίσκος του σχήματος "ΤΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥο Πολυφωνικό της Ηπείρου". Τα βασικά μέλη του σχήματος είναι κατά περιοδικές τους εμφανίσεις οι: Σωκράτης Τσιάβος, Σοφία Δεμίρη, Ανθούλα Κώτσου, Δημήτρης Μάτσιας, Γιώργος Παπάς, Δημητρούλα Τσιάβου και Βαγγέλης Κώτσου. |
|
Το συγκεκριμένο σχήμα αποτελείται από ομάδα γυναικών από το βλάχικο χωριό Μηλιά (Αμέρου) του νομού Ιωαννίνων. Λαμβάνουν μέρος σε συναυλίες πολυφωνικών τραγουδιών, καθώς επίσης έχουν φιλοξενηθεί σε χώρους τέχνης. Το ρεπερτόριο του σχήματος απαρτίζεται από τραγούδια ελληνόφωνα και βλαχόφωνα. Βασικά μέλη του είναι οι: Παρασκευή Σπάχου, Σταματία Σούλιου, Μαρία Νιτσοτόλη και Ξανθή Μαγειρεία. |
|
Το Πολυφωνικό Σχήμα Ηπειρώτικου Τραγουδιού "Οι Κερατζήδες" είναι ομάδα πολυφωνικού τραγουδιού ενηλίκων υπό την επιστημονική και καλλιτεχνική επιμέλεια της μουσικολόγου Βιβής Γ. Κανελλάτου. Η καλλιτεχνική πορεία του σχήματος ξεκινάει από το έτος 2007. Στο ενεργητικό του έχει συμμετοχή στο 1ο Φεστιβάλ Πολυφωνικού Τραγουδιού στον χώρο τέχνης "Μορφές Έκφρασης" στις 31/05/2009. ΒΤα βασικά μέλη του σχήματος κατά περιόδους είναι οι: Βαγγέλης Κώτσου, Άννα Αργυροπούλου, Χριστίνα Βασσάλου, Μαρία Δελαμάνη, Βάσω Δημητροπούλου, Ειρήνη Καρύδη, Νίκος Κατσαρός, Διονυσία Κιολεΐδη, Ζανίν Μπάετ, Χριστόδουλος Παπαστάθης. |
|
Ο όμιλος τραγουδιστών από την περιοχή της Άνω Δερόπολης στη Βόρεια Ήπειρο απαρτίζεται από κατοίκους των χωριών Σωτήρα, Κοσοβίτσα και Λόγγος. Εμφανίζεται με ποικίλες συνθέσεις. Όμιλος από τη Σωτήρα συμμετείχε στο δίσκο ψηφιακής ακτίνας "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ". Βασικά μέλη του ομίλου Άνω Δερόπολης είναι οι: Ελπινίκη Γκόγκα, Πηνελόπη Γκόγκα, Αφροδίτη Ντράλιο, Μελπομένη Λώλη, Παναγιώτης Μπάρκας, Βαγγέλης Γκόγκας και Αναστάσης Μάρκος. |
|
Η ομοσπονδία της Μουργκάνας είναι μικτός όμιλος, ο οποίος αποτελείται από τις αδελφότητες των αποδήμων από τα χωριά της περιοχής στο βουνό της Μουργκάνας (Τσαμαντάς, Πόβλα, Λιάς), στο νομό Θεσπρωτίας. Τα μέλη της ομοσπονδίας έχουν λάβει μέρος σε συναυλίες πολυφωνικού τραγουδιού. Στη δισκογραφία υπάρχει ένας δίσκος ψηφιακής ακτίνας με τίτλο "ΤΡΑΓΟΥΔΩΝΤΑΣ ΤΗ ΓΗ ΤΟΥ ΠΥΡΡΟΥ". Υπεύθυνος του σχήματος είναι ο Γιώργος Στεργίου. |
|
Οι ερμηνευτές του συγκεκριμένου σχήματος κατάγονται από το ομώνυμο κεφαλοχώρι του Νομού Ιωαννίνων. Συνήθως το σχήμα παρουσιάζονται με αμιγώς γυναικεία σύνθεση. Το συγκεκριμένο σχήμα συμμετείχε στο δίσκο "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ". Βασικά μέλη του σχήματος είναι οι: Αλέξης Τσιάνος, Σταματία Χάσκου, Κατερίνα Χάσκου, Δημήτρης Χάσκος, Αλεξάνδρα Σκαρώνη, Σταύρος Βιρβίλης και Χρήστος Γκόγκος. |
|
Το σχήμα "Πολυφωνικό της Δερβιτσάνης" από το Αργυρόκαστρο απαρτίζεται κυρίως από μέλη της οικογένειας Δέδε. Το σχήμα έχει εκτεταμένη δισκογραφία στην ελληνική μουσική σκηνή, συμμετέχοντας στους δίσκους ψηφιακής ακτίνας "ΗΠΕΙΡΟΣ" της σειράς Έλληνες Ακρίτες και "'ΚΟΥΓΩ ΤΟΝ ΑΝΕΜΟ ΚΙ ΑΧΑΕΙ" & "ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ" του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής. Βασικά μέλη του σχήματος είναι οι: Δήμος Δέδες, Γιάννης Δέδες, Βασίλης Δέδες, Αθηνά Δέδε, Αντωνία Δέδε και Δημήτρης Τσάμης. |
|
Ιδρυτής και υπεύθυνος διδασκαλίας και διεύθυνσης του σχήματος "Πολυφωνικό της Ηπείρου" είναι Σχήμα, το οποίο ιδρύει τοτο νεότερο μέλος του πολυφωνικού συνόλου των Κτισμάτων Πωγωνίου και δάσκαλος δημοτικού και πολυφωνικού τραγουδιού Βαγγέλης Κώτσου. Τα μέλη τουΤο συγκεκριμένου σχήματος προέρχονταιοκύπτει από τη συνεργασία του Βαγγέλη. Κώτσου με προχωρημένου επιπέδου μαθητές του. Μαζί τους συμμετέχει συχνά και η Ανθούλα Κώτσου, μητέρα του Βαγγέλη, καθώς και η μεγάλη του κόρη Ανθούλα. Το σχήμα έχει συμμετάσχει συναυλιακά σε συναντήσεις πολυφωνικού τραγουδιού στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο Παλλάς, στο Θέατρο Πέτρας αλλά και σε άλλους συναυλιακούς χώρους. Στη δισκογραφία το σχήμα παρουσιάζεται σε τρεις δίσκους ψηφιακής ακτίνας από συναυλίες που έχουν γίνει στο Παλλάς και στο Θέατρο Πέτρας, καθώς επίσης και στο έργο "Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΥΦΩΝΙΑΣ". ΒΤα βασικά μέλη του σχήματος κατά περιόδους είναι οι: Βαγγέλης Κώτσου, Θανάσης Γεωργίου, Αλέξανδρος Τσιμέκας, Βερόνικα Ηλιοπούλου, Νότα Καλτσούνη, Κατερίνα Βλάχου, Όλγα Γκλέκα, Αλέξανδρος Κυρίτσης, και Αγγελική Καραγεώργου, Χρήστος Μάντζιος, Κωνσταντίνος Ντέλλας, Τζοβάννα Χριστοδουλάκη, Βιβή Κανελλάτου κ.α. |
|
Το σχήμα αποτελείται από κατοίκους της Χιμάρας καθώς και από μετανάστες του χωριού Δρυμάδες (ανατολικά της Χιμάρας) που ζουν πλέον στην Αθήνα. Το σχήμα πρωτοεμφανίστηκε το 1993 στο Μέγαρο Μουσικής και το 1997 στο Άμστερνταμ. Πολυφωνικοί όμιλοι από τη Χιμάρα συμμετείχαν στους δίσκους ψηφιακής ακτίνας "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ" και "ΗΠΕΙΡΟΣ" της σειράς «Ελληνες Ακρίτες. Βασικά μέλη είναι οι: Κατερίνα Μπελιέρη, Φωτεινή Νέτσου, Βασίλης Οικονόμου, Έλλη Νέτσου, Χρήστος Βάρφης, Νικηφόρος Κονόμης, Δημήτρης Νέτσος και Αλβέρτης Δημογιάννης. |
|
Το σχήμα απαρτίζεται από μαθητές του Εργαστηρίου Πολυφωνίας, του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων υπό την καλλιτεχνική επιμέλεια των Αλέξανδρου Λαμπρίδη, Αντώνη Έξαρχου και Μαρίας Τσουκαλά. Το σχήμα έχει πραγματοποιήσει συναυλίες σε Ήπειρο, Πάτρα, Γρεβενά και Φραγκοκάστελλο. Βασικά μέλη του σχήματος είναι οι: Εύη Γεροκώστα, Βάσια Γουλέ, Κατερίνα Κωνσταντίνου, Μαρίνα Μπαλάφα, Χρήστος Μπίλης, Φωτεινή Παγώνα, Μαρία Τσουκαλά και Μαριλίζα Χρονέα. |
|
Η ίδρυση του σχήματος ανάγεται στο 1996 από μαθητές του Βαγγέλη Κώτσου στα σεμινάρια πολυφωνικού τραγουδιού του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων. Το 1998, το σχήμα βραβεύθηκε για τη συμβολή του στην προβολή του πολυφωνικού τραγουδιού από την Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδας. Στη δισκογραφία το σχήμα παρουσιάζεται σε τρεις δίσκους ψηφιακής ακτίνας από συναυλίες που έχουν γίνει στο Παλλάς και στο Θέατρο Πέτρας. Τα βασικά μέλη του σχήματος είναι οι: Αλέξανδρος Λαμπρίδης, Αντώνης Έξαρχος, Μαρία Τσουκαλά, Ειρήνη Τηνιακού, Ξανθούλα Ντακοβάνου, Κατερίνα Θεοδωράτου και Μιχάλης Ζάμπας. |
|
Σχήμα που δημιουργήθηκε το 1996 από μαθητές του Β. Κώτσου στα σεμινάρια πολυφωνικού τραγουδιού του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων. Το 1998, το σχήμα βραβεύθηκε για τη συμβολή του στην προβολή του πολυφωνικού τραγουδιού από την Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδας. Τα βασικά μέλη του σχήματος είναι οι: Αλέξανδρος Λαμπρίδης, Αντώνης Έξαρχος, Μαρία Τσουκαλά, Ειρήνη Τηνιακού, Ξανθούλα Ντακοβάνου, Κατερίνα Θεοδωράτου και Μιχάλης Ζάμπας. Από το χωριό Χλωμό Πωγωνίου έχουν παρουσιαστεί σχήματα με ποικίλες συνθέσεις ερμηνευτών. Σχήματα από το Χλωμό έχουν πρωτοεμφανιστεί από τη δεκαετία του '90 σε Αθήνα και Ιωάννινα. Η δισκογραφική τους παρουσία ξεκινάει με ερμηνείες τους στο δίσκο βινυλίου "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ" και στο δίσκο ψηφιακής ακτίνας "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ". Πολυφωνικοί όμιλοι με ερμηνευτές από το Χλωμό συνεχίζουν την παρουσία τους πραγματοποιώντας συναυλίες σε γνωστούς χώρους τέχνης. |
1. "Αυραγόνιο"
2. Ήνορο
3. Κτίσματα Πωγωνίου
4. Μηλιά (Αμέρου) Μετσόβου
5. "Οι Κερατζήδες"
6. Όμιλος Άνω Δερόπολης
7. Ομοσπονδία Μουργκάνας
8. Παρακάλαμος Ιωαννίνων
9. Πολυφωνικό Δερβιτσάνης
10. Πολυφωνικό της Ηπείρου
11. Πολυφωνικό Χιμάρας
12. Πολύφωνο
13. Χαονία
14. Χλωμό Πωγωνίου
|
1. [1975] "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ" (Μέρος 1ον) {LP}
2 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Σίμων Καρράς Έκδοση: Σύλλογος προς Διάδοσιν της Ελληνικής Μουσικής Αθήνα: 1975 |
|
2. [1985] "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ" (Μέρος 2ον) {LP}
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Σίμων Καρράς Έκδοση: Σύλλογος προς Διάδοσιν της Ελληνικής Μουσικής Αθήνα: 1985 |
|
3. [1985] "CHANTS POLYPHONIQUES ET MUSIQUE D'’ EPIRE" {LP}:
7 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Άρης Φακίνος, Δόμνα Σαμίου ΈΈκδοση: OCORA / RADIO France Παρίσι: 1985 |
|
4. [1989] "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ" {CD}
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Δόμνα Σαμίου Έκδοση: Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής, Δόμνα Σαμίου Αθήνα: 1989 |
|
5. [1991] "ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ" {CD}
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Γιάννης Μαρκόπουλος Έκδοση: Μορφή Αθήνα: 1991 |
|
6. [1991] "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ" 1ο {LP}
2 πολυφωνικά τραγούδια με συνοδεία μουσικών οργάνων Επιμέλεια: Βασίλης Νιτσιάκος, Πέρος Μπέκλης, Λάμπρος Λιάβας Έκδοση: Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννίνων Ιωάννινα: 1993 |
|
7. [1993] "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ" 2ο {CD}
5 + 3 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Βασίλης Νιτσιάκος, Πέρος Μπέκλης, Λάμπρος Λιάβας Ιωάννινα: 1993 |
|
8. [1993] "ΤΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ" {CD}
11 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Λάμπρος Λιάβας Αθήνα: 1993 |
|
9. [1993] "ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΠΡΕΜΕΤΗΣ" {CD}
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Βασίλης Ράπτης Έκδοση: Διεθνής Οργάνωση Λαϊκής Τέχνης (ΔΟΛΤ) Αθήνα: 1993 |
|
10. [1994] "ΑΥΘΕΝΤΙΚΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ (1926-1945)" {CD}
1 πολυφωνικό τραγούδι Έκδοση: Αφοί Φαληρέα Αθήνα: 1994 |
|
11. [1995] "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ" {CD}:
28 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Μενέλαος Ζώτος, Κώστας Λώλης, Παναγιώτης Τζώκας Έκδοση: Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Μελετών Ιωάννινα: 1995 |
|
12. [1996] "MOIROLOI, Muziek vit Epirus" {CD}
3 πολυφωνικά τραγούδια Έκδοση: Ligen Άμστερνταμ: 1996 |
|
13. [1997] "Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΤΗΣ ΠΕΝΤΑΤΟΝΙΑΣ" {CD}
7 τραγούδια (πολυφωνικά & ομοφωνικά με στοιχεία πολυφωνίας) Επιμέλεια: Νίκος Παρίκος Έκδοση: Ria Music |
|
14. [1998] "MUSIQUES TRADITIONNELLES D' éPIRE" {CD}
5 πολυφωνικά τραγούδια Έκδοση: Auvidis Παρίσι: 1996 |
|
15. [1998] "ΗΠΕΙΡΟΣ, Έλληνες Ακρίτες, Vol.8" {CD}
9 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Γιώργος Κωστάντζος Έκδοση: FM Records Αθήνα: 1998 |
|
16. [1998] "ΚΡΟΥΣΤΑ, Vol.4" {CD}
Επιμέλεια: Πέτρος Ταμπούρης Έκδοση: FM Records Αθήνα: 1998 |
|
17. [1998] "ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ" {CD}
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Γιώργος Κωστάντζος Έκδοση: FM Records Αθήνα: 1998 |
|
18. [1999] "ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ" {CD}
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Γιώργος Κωστάντζος Έκδοση: FM Records Αθήνα: 1999 |
|
19. [1999] "'ΚΟΥΓΩ ΤΟΝ ΑΝΕΜΟ ΚΙ ΑΧΑΕΙ" {CD}
4 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Γιώργος Κωστάντζος, Χρόνης Αηδονίδης, Χρυσόστομος Μητροπάνος Έκδοση: FM Records Αθήνα: 1999 |
|
20. [1999] "ΕΘΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ, ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ" {CD}
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Γεώργιος Σπυριδάκης, Σπυρίδων Περιστέρης Έκδοση: ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ (ΚΕΕΛ) Αθήνα: 1999 |
|
21. [1999] "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ" {CD}
Επιμέλεια: Μπάμπης Πρεμέτης Έκδοση: General Music Αθήνα: 1999 |
|
22. [2000] "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ, ΖΩΝΤΑΝΗ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΛΛΑΣ" {CD}
15 ελληνόφωνα πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Αλέξανδρος Λαμπρίδης, Αντώνης Έξαρχος Έκδοση: «Άπειρος Αθήνα: 2000 |
|
23. [2000] "ΠΗΡΑΝ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ ΠΗΡΑΝ ΤΗΝ"
1 πολυφωνικό τραγούδι Επιμέλεια: Γιώργος Κωστάντζος Έκδοση: FM Records Αθήνα: 2000 |
|
24. [2001] "ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ, ΠΑΛΛΑΣ 2001" {CD}:
Επιμέλεια: Αλέξανδρος Λαμπρίδης Έκδοση: Άπειρος Αθήνα: 2001 |
|
25. [2002] "ΤΡΑΓΟΥΔΩΝΤΑΣ ΤΗ ΓΗ ΤΟΥ ΠΥΡΡΟΥ" {CD}
13 τραγούδια Επιμέλεια: Γιώργος Στεργίου Έκδοση: General Music Αθήνα: 2002 |
|
26. [2003] "ΠΟΓΔΟΡΙΑΝΗ, Καταγραφές Τραγουδιών στον Παρακάλαμο" {CD}
50 τραγούδια Επιμέλεια: Βασίλης Ράπτης Έκδοση: MΒΙ Αθήνα: 2003 |
|
27. [2004] "ΠΩΓΩΝΙ - ΔΕΡΟΠΟΛΗ" {CD}
10 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Θοδωρής Γεωργόπουλος Έκδοση: Αδελφότητα Κάτω Λάβδανης Ηπείρου Κάτω Λάβδανη: 2004 |
|
28. [2004] "ΤΑ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ" {CD}
18 πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Λευτέρης Δημητρίου Έκδοση: Τροχαλία / Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιόνιου Πανεπιστημίου Αθήνα: 2004 |
|
29. [2004] "ΦΩΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ, Μεγάλες Συναυλίες Πολυφωνικού Τραγουδιού 2002-2004" {CD}
15 ελληνόφωνα πολυφωνικά τραγούδια Επιμέλεια: Αλέξανδρος Λαμπρίδης Έκδοση: Άπειρος Αθήνα: 2004 |
|
30. [2006] "ΤΟ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ" {CD}
64 πολυφωνικά και ομοφωνικά με στοιχεία πολυφωνίας τραγούδια Επιμέλεια: Κώστας Λώλης Ιωάννινα: 2006 |
Πολυφωνικό των Κτισμάτων από επιτόπια καταγραφή του Σίμωνος Καρρά
Πολυφωνικό των Κτισμάτων από επιτόπια καταγραφή του Σίμωνος Καρρά
Πολυφωνικό των Κτισμάτων Πωγωνίου, σε η ηχογράφησή του το 1984
Πολυφωνική εκτέλεση από το πολυφωνικό σχήμα των Κτισμάτων σε μία έκδοση της Δόμνας Σαμίου και της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους πρόσφυγες.
Ζωντανή ηχογράφηση από 2 συναυλίες στο Παλλάς 29-30/11/1991
Ηχογράφηση της κομπανίας του Κώστα Βέρδη και του Λευτέρη Γκιώκα το 1991 σε πολυφωνικές εκτελέσεις.
Πολυφωνικό Σχήμα κατοίκων από τα χωριά Χλωμό και Τσάτιστα Πωγωνίου και Γυναικείο Σχήμα Παρακαλάμου από ηχογραφήσεις το 1992
Πολυφωνικό Σχήμα από τα Κτίσματα Πωγωνίου
Πολυφωνικές εκτελέσεις χορευτικών τραγουδιών με συνοδεία οργάνων με πολυφωνικό σχήμα από την Πρεμετή.
Ηχογράφηση του 1931 σε δίσκο της Αμερικής 78 στροφών. Ακούγεται πολυφωνικός όμιλος από την Γλύνα Βορείου Ηπείρου με συνοδεία οργάνων
Καταγραφή πολυφωνικών τραγουδιών από τη Βόρειο Ήπειρο. Με πλούσιο ένθετο όπου και κείμενο του μουσικολόγου Κώστα Λώλη. Στις ηχογραφήσεις Σσυμμετέχουν όμιλοι από τα χωριά Χειμάρρα, Πολύτσανη, Χλωμό, Άνω Επισκοπή, Γράψη, Βόδρυστα, Σωτήρα και, Τσαούσι-Καρόκι.
Ηχογραφήσεις μοιρολογιών (οργανικών & φωνητικών) που πραγματοποιήθηκαν στην Ολλανδία με τις κομπανίες του Πέτρου-Λούκα Χαλκιά και του Ναπολέοντος Δάμου. Στις ηχογραφήσεις αυτές εμπεριέχονται μοιρολόγια αποδοσμένα στη πολυφωνική τους διάσταση με παράλληλη συνοδεία μουσικών οργάνων
Πειραματική προσπάθεια παρουσίασης της πεντατονικής μουσικής μορφολογίας στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου. Στη συγκεκριμένη συλλογή συμμετέχουν το Πολυφωνικό της Ηπείρου και ομάδα γυναικών από τον Πύργο Κόνιτσας
Ηχογραφήσεις ηπειρώτικων τραγουδιών με πολυφωνική ερμηνεία που πραγματοποιήθηκαν στη Γαλλία, συνοδευόμενα από την κομπανία του Τάκη Λούκα (Χαλκιά)
Ηχογραφήσεις πολυφωνικών σχημάτων από τα χωριά Δερβιτσάνη και Χιμάρα
1 πολυφωνικό τραγούδι
Ηχογράφηση πολυφωνικού σχήματος από το χωριό Δερβιτσάνη
Ηχογράφηση καλάντων από πολυφωνικό όμιλο του χωριού Δερβιτσάνη
Ηχογραφήσεις πολυφωνικών σχημάτων από τα χωριά Δερβιτσάνη και Χιμάρα
Επιτόπια καταγραφή του 1951 σε δίσκο της Αμερικής 78 στροφών. Ακούγεται πολυφωνικός όμιλος από τα Σοφράτικα Δερόπολης Βορείου Ηπείρου
Πολυφωνικές εκτελέσεις τραγουδιών με συνοδεία μουσικών οργάνων.
Πολυφωνικά τραγούδια από ελληνόφωνα, αρβανιτόφωνα και βλαχόφωνα συγκροτήματα από την πρώτη συνάντηση βαλκανικού πολυφωνικού τραγουδιού. Συμμετέχουν τα ελληνόφωνα σχήματα: Κτίσματα Πωγωνίου, Παρακάλαμος Ιωαννίνων, Χειμάρρα, Πωγώνι, Χαονία, Πολυφωνικό της Ηπείρου, Πολύφωνο
Ηχογράφηση πολυφωνικού σχήματος από το χωριό Δερβιτσάνη
Πολυφωνικά τραγούδια από ελληνόφωνα, αρβανιτόφωνα και βλαχόφωνα συγκροτήματα από τη δεύτερη συνάντηση βαλκανικού πολυφωνικού τραγουδιού. Συμμετέχουν οι όμιλοι και τα σχήματα: Παρακάλαμος, Χειμάρρα, Μουργκάνα, Μηλιά (Αμέρου) Μετσόβου, Χαονία, Πολυφωνικό της Ηπείρου, Πολύφωνο
Ηχογραφήσεις ομαδικών τραγουδιών με συνοδεία μουσικών οργάνων από τα μέλη του χορευτικού ομίλου της ομοσπονδίας Μουργκάνας. Τα περισσότερα τραγούδια είναι ομοφωνικά με στοιχεία πολυφωνίας (εν δυνάμει πολυφωνία) και ορισμένα είναι διφωνικά.
Ηχογραφήσεις ομαδικών τραγουδιών με συνοδεία μουσικών οργάνων από ερμηνευτές του χωριού Παρακάλαμος στο Δήμο Άνω Καλαμά, στο νομό Ιωαννίνων. Τα περισσότερα τραγούδια είναι ομοφωνικά με στοιχεία πολυφωνίας (εν δυνάμει πολυφωνία) και ορισμένα είναι διφωνικά.
Πολυφωνικό της Δερβιτσάνης Αργυροκάστρου με συμμετοχή της κομπανίας του Θοδωρή Γεωργόπουλου
Συνοδευτικός δίσκος στο βιβλίο του Νικόλαου Δημητρίου "ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ / ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ".
Πολυφωνικά τραγούδια από ελληνόφωνα, αρβανιτόφωνα και βλαχόφωνα συγκροτήματα από την τρίτη, τέταρτη και πέμπτη συνάντηση πολυφωνικού τραγουδιού. Συμμετέχουν ελληνόφωνα σχήματα από τα χωριά: Άνω Δερόπολη, Δερβιτσάνη, Κεφαλόβρυσο, Λούψικο, Μουργκάνα, Παρακάλαμος, Πολύτσανη, Χιμάρα καθώς και το πολυφωνικό σχήμα Χαονία
Ηχογραφήσεις ελληνόφωνων πολυφωνικών τραγουδιών από την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου. Τα κομμάτια παρουσιάζονται ως μουσικά παραδείγματα και καλύπτουν ποικίλες μορφές πολυφωνίας και ομοφωνίας με πολυφωνικά στοιχεία.
1. http://www.polyphonic.gr
2. http://www.facebook.com/group.php?gid=97730682077&ref=mf
3. http://www.ieropigi.vlahoi.net/index.php?option=com_content&task=view&id=28&Itemid=63
4. http://www.i-m-patron.gr/news2/polyphonic_02.html (Ιερά Μητρόπολη Πατρών)
Το πλήρες κείμενο με την σχετική βιβλιογραφία έχει δημοσιευτεί στο ERKET e-Journal