Τα Λιβάδια του Πάικου έως το 1944, ήταν ένας από τους ακμαιότερους κτηνοτροφικούς οικισμούς της Μακεδονίας. Κτισμένα πάνω στα υψηλότερα οροπέδια του Πάικου, στα χίλια διακόσια μέτρα υψόμετρο, τα Λιβάδια, πριν τον τελευταίο μεγάλο παγκόσμιο πόλεμο, αποτελούνταν από δυο οικισμούς: τα Μεγάλα Λιβάδια χτισμένα στη βορειοανατολική πλευρά του μεγαλύτερου οροπεδίου, με οκτακόσια σπίτια και τέσσερις χιλιάδες κατοίκους, και τα Μικρά Λιβάδια στη νότιο δυτική πλευρά με ογδόντα σπίτια και περίπου τετρακόσιους κατοίκους. Οι κάτοικοι του δίδυμου οικισμού, Ελληνόβλαχοι καταγόμενοι από περιοχές της Άνω Μακεδονίας όπως τη Μοσχόπολη και τη Γράμμουστα αλλά και από τη Πίνδο όπως το Περιβόλι, τη Σαμαρίνα και τα χωριά του Ασπροποτάμου, πρωτοεγκαταστάθηκαν στην περιοχή προς τα τέλη του 18ου αιώνα.
Η κύρια οικονομική τους δραστηριότητα ήταν η κτηνοτροφία. Ο ημινομαδικός της χαρακτήρας στο απόγειο της ανάπτυξής της, ξεπέρασε τις εκατόν πενήντα χιλιάδες αιγοπρόβατα κάνοντας τα Λιβάδια το σημαντικότερο οικισμό της ευρύτερης περιοχής του Πάικου, και την Κοινότητα μια από τις μεγαλύτερες της Κεντρικής Μακεδονίας. Μετά την καταστροφή από περισσότερους τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής (4 Μαΐου 1944) και μια δεύτερη καταστροφή στον εμφύλιο (Σεπτέμβριος 1946) όλοι οι Λιβαδιώτες σκόρπισαν πλέον μόνιμα σε σαράντα οικισμούς και πόλεις των Νομών Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας και Ημαθίας. Aργότερα, το 1970, διαμορφώνεται ο νέος οικισμός των Μεγάλων Λιβαδίων με ογδόντα περίπου σπίτια. Από τότε έως σήμερα περισσότερα από διακόσια σπίτια έχουν κτισθεί, η αγάπη δε των Λιβαδιωτών, ιδιαίτερα αυτή της πολυπληθούς Λιβαδιώτικης Διασποράς, εγγυάται την αναγέννηση του ιστορικού βλαχοχωριού του Πάικου.
τα τραγούδια, οι χοροί, η μουσική των Λιβαδίων
«…Τραγούδι και χορός σαν αδιάσπαστη ενότητα λόγου-μέλους-κίνησης είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του ελληνικού χώρου από τους αρχαίους χρόνους, ήδη από τα ομηρικά έπη, έως και τη νεότερη εποχή, στις παραδοσιακές κοινωνίες. Τελετουργικοί χοροί χορεύονται σε όλη την Ελλάδα…Στους βλαχόφωνους Αρμάνους οι ομαδικοί τελετουργικοί χοροί ονομάζονται Κόρου ντι χοάρα (χορός του χωριού). Οι βλαχόφωνοι σχηματίζουν ανοικτό κύκλο πιασμένοι από τα χέρια. Συνήθως χορεύουν κατά σειρά ηλικίας και κατά φύλο είτε σε έναν κύκλο είτε σε επάλληλους…» (Αθηνά Κατσανεβάκη «Βλαχόφωνα και Ελληνόφωνα τραγούδια της περιοχής της Βορείου Πίνδου, Ιστορική-εθνομουσικολογική προσέγγιση: Ο αρχαισμός τους και η σχέση τους με το ιστορικό υπόβαθρο» 1998).
Ο τύπος του τραγουδιού που διαχρονικά επικράτησε στα Λιβάδια είναι αυτός των Γραμμουστιάνων Βλάχων. Το τραγούδι εκτελούνταν ομοφωνικά όπου όλοι μαζί τραγουδούσαν τη βασική μελωδία, αυτοί δε που είχαν την καλύτερη φωνή πρωταγωνιστούσαν στην πορεία του τραγουδιού. Τα τραγούδια είναι βλαχόφωνα και γραικόφωνα. Είναι συνήθως αργά, μακρόσυρτα, πολλές φορές λυπητερά, και μπορούμε να τα κατατάξουμε σε ερωτικά και σε αυτά της καθημερινής ζωής. Σημαντική θέση επίσης είχαν τα τραγούδια του αρραβώνα και του γάμου στα οποία εξυμνούνται οι αρετές και τα χαρίσματα της νέας και του νέου, αλλά και οι δυσκολίες του γάμου. Οι χοροί ακολουθούν γενικά τη μορφολογία των χορών των υπολοίπων Ελληνοβλάχων. Είναι κυρίως χοροί στα τρία, συρτοί αλλά και αντικριστοί. Στα Λιβάδια ο τρανός χορός ή «κόρλου μάρι» των υπόλοιπων Ελληνοβλάχων ονομάζεται «λα σίρι» καθώς τον έσερναν οι Λιβαδιώτες στο μεσοχώρι, «λα Μισουχώρι», στο μέσον δηλαδή του χωριού, στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές του καλοκαιριού του Σουμκέτρου και της Σταμαρίας (των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, και της Παναγίας). Στα παλαιότερα χρόνια δεν υπήρχε η μουσική επένδυση των τραγουδιών που υπάρχει σήμερα. Η απόδοση των τραγουδιών και των χορών γινόταν από τους συμμετέχοντες, σε ορισμένες δε περιπτώσεις, με τη συνοδεία της γκάιντας. Όσον αφορά τα νεώτερα μουσικά όργανα πρώτο το κλαρίνο γίνεται το κυρίαρχο όργανο της ομάδας των οργανοπαιχτών.
Στη συνέχεια ακολουθούν και επικρατούν έως και τις μέρες μας τα χάλκινα όργανα, όπως τρομπέτες, τρομπόνια, κορνέτες, νταούλια. Οι χάλκινες ορχήστρες στα Λιβάδια έρχονταν συνήθως από τη γειτονική Γουμένισσα ακόμη και από τη μακρινή Κλεισούρα. Μεταπολεμικά στους γάμους αλλά ως και τα σήμερα, προσκαλούνται μπάντες με χάλκινα ακόμη και από το Τσοτύλι, την Κοζάνη και την Καστοριά.
Οι σκοποί που ακούγονται στο συγκεκριμένο δίσκο δεν είναι οι μοναδικοί των Λιβαδίων. Αποτελούν τμήμα μόνο, ενός σημαντικά μεγάλου αριθμού που ακούγονται, τραγουδιούνται και χορεύονται από τους Μεγαλολιβαδιώτες. Είναι σκοποί που συνοδεύουν τις εκδηλώσεις τους, τα γλέντια και κυρίως του παραδοσιακούς τους γάμους που ακόμη ως τις μέρες μας οι ίδιοι με περηφάνια τελούν ακόμη και μες τα αστικά κέντρα που μόνιμα πλέον οι περισσότεροι διαμένουν. Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί ότι η παραγωγή του συγκεκριμένου μουσικού δίσκου που έγινε με την ευγενική χορηγία της Τοπικής Ένωσης Δήμων και Κοινότητας (ΤΕΔΚ) του Νομού Κιλκίς, του Λαογραφικού Συλλόγου Μεγαλολιβαδιωτών Πάικου Θεσσαλονίκης, του Συλλόγου Γυναικών Λιβαδίων «οι Αρμάνες» αλλά και με την αφιλοκερδή συμμετοχή των μουσικών Δημήτρη Παράσχου, Γιάννη Κάλα, Νίκου Καρδογιάννη και Αντώνη Παπαδόπουλου, έχει σα σκοπό να συμβάλει στη διάσωση και προβολή της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς των Μεγάλων Λιβαδίων. Είναι μια ακόμη προσπάθεια μαζί με αυτή των πολιτιστικών συλλόγων των απανταχού Μεγαλολιβαδιωτών στο να θυμηθούν οι παλαιότεροι και κυρίως να μάθουν οι νεώτεροι ότι η βλαχόφωνη ορεινή Κοινότητα της Κεντρικής Μακεδονίας είχε ιστορικά, αλλά και συνεχίζει να διατηρεί ως τις μέρες μας τη δική της σημαντική συμβολή στην πλούσια πολιτιστική παράδοση της πατρίδας μας.
Κοινοτάρχης Λιβαδίων
π. Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης
1. Γκίνι βίνιτς οάσπιτς αμέι (καλώς ορίσατε επισκέπτες μου)
Τραγούδι του γάμου που τραγουδιόταν με την άφιξη της νύφης στο νέο της σπιτικό. Το τραγούδι ξεκινά (πρώτη στροφή) με το καλωσόρισμα από τα πεθερικά. Ακολουθεί η νύφη (υπόλοιπες στροφές), που μέσα απ’ τα λόγια της εκφράζει την αγωνία της και τις προσδοκίες της για το νέο της σπιτικό.
Γκίνι βίνιτς οάσπιτς αμέι, κου ουν κέρδου λα βοάστι χαρέι
Καλώς ήλθατε επισκέπτες μου, με κέρδος και στις δικές σας χαρές
Σνου μπανεάτζι πριάκλα νάου, σανατάτι μούλτου ανάου
Να μας ζήση το νέο ζευγάρι, με υγεία σε όλους μας.
Ιό ντι λα παρίντσι γιν, γιν κου σούφλιτου νου κου σκίν
Εγώ απ’ τους γονείς μου έρχομαι, έρχομαι με ψυχή και όχι με αγκάθι
Του κουμνάτι στου κουμνάτς, αλασάι σουρέρ σχι φράτς
Σε κουνιάδες και κουνιάδους, αφήνοντας αδερφές και αδέρφια.
Ναλασάι ντάντα κου ντόρ, φιτσιόρ αβόστου γιν τ’ ινσόρ
Άφησα μάννα με πόνο, το παιδί σας για να παντρευτώ
Ναλασάι σχι μουσιτέτς, γιν λα βόι μασχ του γκινέτς
Αφησα και ομορφιές για νάρθω στα καλά σας
Ντάντα κούντου μι πιτρικού μι ντιάντι στράνιι κουτ πουτού
Η μάννα μου όταν μ’έστειλε, μ’έδωσε ρούχα όσα μπορούσε
Μπάιρι γκάλμπινι ντι φλουρίι, ουρμινίι πι στι ουρμινίι
Αρμαθιές κίτρινες από φλουριά, ορμίνια πάνω στην ορμίνια
Ολε οάμινι κου ντόρ, οάρα νου μπαγκάτς λα ζμπόρ
Αχ άνθρωποι πονετικοί, ούτε ώρα να μη με βάλετε στα λόγια (σ.σ. στόμα σας)
Λα μακάρι σχι λα χουζμέτς, κάρι βρέτς τίνι σ’αβέτς
Στο φαγητό και στις δουλειές, ότι ποθείτε σεις θάχετε.
2. Ούνα ταχινά (ένα πρωινό). Ορχηστρικό
3. Βανγκελίτσα αμεά (Βανγκελίτσα μου)
Εκφράζει τον έρωτα του νέου προς την Βανγκελίτσα. Μια νέα η οποία όμως η ίδια δεν ανταποκρίνεται. Γιατί η ίδια έχει το νού της σε άλλον.
Μα ντι κου νιίκα τ’αστιπτάμ, Βάνγκιω τα’αστιπτάμ
Από μικρή σε περίμενα, Βάνγκια σε περίμενα
Σχι κρέσχτι σχι ντι λιάου, ο λελέ νταιλιάνα
Για να μεγαλώσεις να σε πάρω αχ όμορφή μου.
Απα αράτσι ντι λα μοάρα, σχτέι τι μπάσχιου νίκα ούνου οάρα
Κρύο νερό απ’ το μύλο, κάτσε να σε φιλήσω άλλη μια φορά.
Μα τώρα μάρι τι κρισχκούσχ, Βάνγκιω τι κρισχκούσχ
Μα τώρα που μεγάλωσες, Βάνγκιω που μεγάλωσες
Σχι άλτου τζιόνι άι αλέπτου, άι μωρ’ Βανγκελίτσα νιίκ
Και άλλο νέο έχεις διαλέξει, αχ μωρέ Βανγκελίτσα μου μικρή
Σχι άλτου τζιόνι άι αλέπτου, ωχ λελέ νταιλιάνα νιίκ
Και άλλο νέο έχεις διαλέξει, αχ μωρέ όμορφή μου μικρή
Μασχ κούντου ν’κάλι, κούντου ν’κάλι νόι ναφλάμ
Μα και όταν στο δρόμο, όταν στο δρόμο εμείς βρισκόμαστε
Ντόιλι νου νιζμπουρέμ, Βανγκελίτσα νιίκ
Οι δυό μας δεν μιλάμε Βανγκελίτσα μου μικρή
Απα αράτσι ντι λα μοάρα, σχτέι τι μπάσχιου νίκα ούνα οάρα
Κρύο νερό απ’ το μύλο, κάτσε να σε φιλήσω άλλη μια φορά.
4. Ντάντα μιά (μάννα μου)
Το τραγούδι αναφέρεται στη πεθερά που πάει να μαλώσει τη νύφη γιατί από αβλεψία έχυσε το ρακί. Παρεμβαίνει ο άντρας στη μάννα του που την λέει να μην την μαλώσει. Γιατί αν αυτή φύγει τότε τι θ’απογίνει ο κακομόιρης.
Ντάντα αμιά τσιά ντάρ ατσέα, τσι ν’βιρσέ ν’βιάστα αρκία
Μάννα μου τι κάνεις εκεί, που έχυσε η νύφη το ρακί
Τατς ντάντο νου μι νκάτσι νβιάστα κα βας φούγκου σχι βασ’ μαλάσι
Σταμάτα μάννα μη μαλώνεις τη νύφη, γιατί θα φύγει και θα μ’ αφήσει
Βαι μαλάσου του λουέτς του λουέτς του κασα βέντου
Θα μ΄αφήσει στη μιζέρια μες το έρημο το σπίτι
Βαι ν’ αλάγκου πραγκ ντι πράγκ του ουν λάι λέμνου βάι μι φάκ
Και θα τρέχω από σπίτι σε σπίτι, σαν κακόμοιρο ξύλο θ’απογίνω.
(σ.σ. πράγκ-μπράντ-μπράντου= κορμός δένδρου που χρησιμοποιείτο σαν κατοσάνιδο στη βάση της κεντρικής πόρτας του σπιτιού. Η εκφράση «τρικού πράγκλου» σημαίνει «πέρασε το κατώφλι» δηλ. έφυγε απ’ το σπίτι)
5. Μόι μπαρμπάτλου τσι ντιντές (τον άνδρα που μου έδωσες)
Το τραγούδι αναφέρει τον καημό της κακοπαντρεμένης προς τη μάννα της, για τον άντρα που της έδωσε.
Μόι μπαρμπάτλου τσιν ντιντές ντάντο λάι ντάντο,
Τον άνδρα που μού έδωσες μάννα μωρ’ μάνα
Μόι μπαρμπάτλου τσιν ντιντές χιίλι αλλί λάι
Τον άνδρα που έδωσες στο έρημο παιδί σου
Πιτρικούι ν’ παζάρι σλιά σάρι κι λό μιάρι
Τον έστειλα στο παζάρι για να πάρει αλάτι και αυτός πήρε μήλα
Σχι αέστι ν’ μάκα ν’ κάλι
Και αυτά τα’φαγε στο δρόμο
Πιτρικούι σ’ αντούκου λιάμνι κιρού φούνι κου τουποάρα
Τον έστειλα να πάρει ξύλα και έχασε το σχοινί και το τσεκούρι
Πιτρικούι ν’ σάπου γκαρντίνα, σχι ατσέλου ντούσι λα βιτσίνα
Τον έστειλα να σκάψει τον κήπο και αυτός πήγε στη γειτόνισα
6. Αρμάνα μωρ’ μουσιάτα (όμορφή μου Βλάχα)
Το τραγούδι υμνεί την ομορφιά της Βλάχας.
Του ποάλα κιντισίτα μωρ’ Αρμάνα, Αρμάνα μωρ’ μουσιάτα ανάλτα σχι κουντιλιάτα
Στη κεντημένη σου ποδιά μωρ’ Βλάχα, Βλάχα μου όμορφη και κοντιλογραμμένη
Ωρέ γιν νου ν’ ντζιάνα σχι ντι βεντ νιχιάμα, Αρμάνα μωρ’ μουσιάτα ανάλτα σχι κοντιλιάτα
Έρχομαι ψηλά για να σε ιδώ λιγάκι, Βλάχα μου όμορφη και κοντιλογραμμένη
Γιν ουν βάλι ιό βα σέσου ν’ κάλι, Αρμάνα μωρ’ μουσιάτα ανάλτα σχι κοντιλιάτα
Έλα προς το ρέμα και εγώ θα βγώ στο δρόμο, Βλάχα μου όμορφη και κοντιλογραμμένη
Ωρέ φάτσα ατσιά αρόσια κα ουν τσιριάσχι, τουτς φιτσιόρι κάφτου σχι του ν’ μπάσι
Το πρόσωπό σου αυτό το κόκκινο σαν ένα κεράσι, όλα τα αγόρια ποθούν να στο φιλήσουν
Αρμάνα μωρ’ μουσιάτα ανάλτα σχι κοντιλιάτα
Βλάχα μου όμορφη και κοντιλογραμμένη
7. Μάγια στο πηγάδι
Το αγαπημένο τσάμικο στους γάμους και στις εκδηλώσεις των Μεγαλολιβαδιωτών.
Ανάθεμα ποιός μου ρίξε τα μάγια στο πηγάδι
Και μάγεψε τον άνδρα μου και θε να με χωρίσει
Κι αν με χωρίσεις άντρα μου εσύ θα μετανιώσεις
Στις δυό στις τρείς θα λούζομαι στις τέσσερις θ’ αλλάζω
Και πάνω στις δεκατέσσερις άλλο άντρα θα πάρω.
8. Ζαχαρούλα
Ο αγαπημένος χορός των νέων Μεγαλολιβαδιωτών
Σιούντε τα δέντρα Ζαχαρούλα σιούντε και τα κλαριά
Σιούντε κι η Ζαχαρούλα με τα σγουρά μαλλιά
Ζαχαρούλα ειν, το ονομά σου και γλυκό το φίλημά σου
Αιντε έβγα στο παραθύρι σου να ιδείς τι γινεται
Το αίμα της καρδιάς μου για σένα χύνεται
Τι έχεις μωρ’ Ζαχαρούλα και βασανίζεσαι
Δεν σ΄έχω να δουλεύεις Ζαχαρούλα να βασανίζεσαι
Σ’ έχω να τρως να πίνεις Ζαχαρούλα και να στολίζεσαι
Ζαχαρούλα ειν’ το ονομά σου και γλυκό το φίλημά σου.
9. Φραγκίτσα
Ο γαμήλιος χορός που υμνεί την όμορφη Φραγκίτσα
Φραγκίτσα με τα κόκκινα, για έβγα μάννα μ’ στο χορό
Να ιδείς τη νύφη το γαμπρό, πως σιούντε πως λυγίζονται
Πως βεργοκαμαρώνονται.
10. Νάθιμα (ανάθεμα)-Βούλο Παρασκευούλο
Η όμορφη κόρη που αναστατώνει με το βλέμμα της το νεαρό βοσκόπουλο που χάνει το κοπάδι του απ’ την αναστάτωση που του φέρνει. Στη συνέχεια η όμορφη Βούλα-Παρασκευούλα που την παρακαλεί ο νέος για μια συνάντηση, έστω ένα βλέμμα.
Νάθιμα μάτα μωρ’ φιάτα, τσι ντι φιάτσι αχάντα μουσιάτα
Ανάθεμα τη μάνα σου μωρ’ κόρη μου, που σ’ έκανε τόσο όμορφη
Ντι ν’ αρκάι όκλιου πι τίνι, σχι φουτζίρι όιλι του άγκρου
Που έριξα πάνω σου τη ματιά μου, και μου φύγαν τα πρόβατα στον αγρό
Σχι κουρμάρι μάρι ζινίι, πάσα οάι σχι διμάτι
Και έκαναν μεγάλι ζημιά, κάθε πρόβατο και ένα δεμάτι
Σχι μπιρμπέκλου θυμουνιάου, τατς λάι τζιόνε νου τσι φρίκα
Και το κριάρι αγρίεψε, σώπα νιέ μου μη φοβάσε.
Βούλο τσι Βούλο σορά Παρασκευούλο
Βούλα μωρ’ βούλα αδελφή Παρασκευούλα
Τσι άι κουσίτσα γκάλμπινα φάτσα κα τριαντάφυλλα
Πούχεις το κοτσιδάκι κίτρινο (σ.σ. ξανθό) και το προσωπό σου σαν τριαντάφυλλο
Για έσχι ντι λα ούσχι στιά ακάτσου φιάτα ντι ν’ γκούσχι
Για έβγα από την πόρτα για να σε πιάσω κόρη το λαιμό
Για έσχι πινι ν’ κάλι σχτι ντάου ουν πορτοκάλι
Για έβγα ως τον δρόμο να σου δώσω ένα πορτοκάλι
Για έσχι πιν του ν’ μπόρ σχτί τζόκ ουν λάι ζμπόρ
Για έβγα ως την αυλή να σου πώ ένα λόγο
Για έσχι πιν’ ν’ τζάνι σχτι βεντ νίκα νιχιάμου
Για έβγα μέχρι επάνω για να σε ιδώ λιγάκι.
11. Καραμπατάκι-Μπεράτι-Γύρισμα αντικρυστό
Αργός χορός που προσομοιάζει στην προσπάθεια του χορευτή να χορέψει πάνω σε ολισθιρό-βαλτώδες έδαφος (τουρκ. καρά μπατάκ=μαύρη λάσπη). Ακολουθεί παραδοσιακό μπεράτι χορός παμβαλκανικής εμβέλειας με καταγωγή από το Μπεράτι της Βορείου Ηπείρου. Ο χορός τελειώνει με γύρισμα αντικρυστό, σύνηθες γύρισμα του χορού στο τελείωμα αλλά και την «έξοδο» στη συνέχεια της χορευτικής ομάδας από το «λα σίρι», το σημείο δηλ. που γίνεται ο χορός στο μεσοχώρι των Μεγάλων Λιβαδίων.
τα Λιβάδια του Πάικου
τα τραγούδια, η μουσική, οι χοροί
ψηφιακός δίσκος (CD)
Σύλλογος Μεγαλολιβαδιωτών Πάικου
Λαγκαδά 8, 54623
Θεσσαλονίκη
τηλ. 6977-734674
1. Γκίνι βίνιτς οάσπιτς αμέι (καλώς ορίσατε επισκέπτες μου) (4:25)
2. Ούνα ταχινά (ένα πρωινό). Ορχηστρικό (1:51)
3. Βανγκελίτσα αμεά (Βαγγελίτσα μου) (4:04)
4. Ντάντα αμιά (μάννα μου) (2:50)
5. Μόι μπαρμπάτλου τσι ντιντές (τον άνδρα που μου έδωσες) (3:59)
6. Αρμάνα μωρ’ μουσιάτα (όμορφή μου Βλάχα) (4:31)
7. Μάγια στο πηγάδι (3:50)
8. Ζαχαρούλα (3:30)
9. Φραγκίτσα (4:00)
10. Νάθιμα (ανάθεμα)-Βούλο Παρασκευούλο (5:52)
11. Καραμπατάκι-Μπεράτι-Γύρισμα (ορχηστρικό) (7:04)
Συμμετέχουν οι μουσικοί:
Δημήτρης Παράσχος, τραγούδι- κλαρίνο
Γιάννης Κάλας, τρομπέτα
Νίκος Καρδογιάννης, τρομπόνι
Θανάσης Σταυρίδης, ακορντεόν
Αντώνης Παπαδόπουλος, κρουστά
Κείμενα: Φώτης Κιλιπίρης
Μουσική επιμέλεια: Δημήτρης Παράσχος
Ηχογράφηση: Στούντιο «Λυρικόν», Θεσσαλονίκη
Χορηγοί:
Τοπική Ενωση Δήμων και Κοινότητας (ΤΕΔΚ) Νομού Κιλκίς
Λαογραφικός Σύλλογος Μεγαλολιβαδιωτών Παικου Θεσσαλονίκης
Σύλλογος Γυναικών Λιβαδίων «οι Αρμάνες», 2009
Ο Άγιος Νικόλαος των Λιβαδίων.
Έργο του ζωγράφου Ιωσήφ Κόττα από τη Σελενίτσα της Βορείου Ηπείρου, 1999.