Η παρούσα μελέτη αποτελεί προϊόν ενός μακρόχρονου προβληματισμού που αναπτύχθηκε στα πλαίσια ανθρωπολογικών ερευνών που διεξήγαγα επί σειρά ετών στην περιοχή του Μετσόβου. Αφορά τις συναρτήσεις μεταξύ τοπικής γλώσσας και επιστημονικής προσέγγισης της παραδοσιακής και σύγχρονης κοινωνίας της περιοχής. Αυτή η σχέση, αντιληπτή αρχικά ως μία εθνογλωσσολογική προβληματική, αποτέλεσε το έναυσμα μίας πολύχρονης και εξαντλητικής έρευνας πάνω στο τοπικό ιδίωμα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την συγκέντρωση ενός τεράστιου γλωσσολογικού υλικού. Παράλληλα η αποτύπωση της τοπικής γλώσσας ανέδειξε ένα μεγάλο όγκο εθνογραφικών πληροφοριών. Η πλήρης δημοσίευση αυτών των στοιχείων παραμένει βασική μας πρόθεση. Έχοντας υπόψη ότι η επιστημονική τους επεξεργασία προϋποθέτει μία μακροχρόνια προσπάθεια κρίθηκε σκόπιμο να γίνει μία πρώτη θεωρητική νύξη σχετικά με το πλαίσιο αυτής της έρευνας και παράλληλα να παρουσιαστεί ένα πρώτο (σχετικά ανεπεξέργαστο ακόμη) δείγμα του υλικού της.
Το πλούσιο υλικό, που προέκυψε κατά την πολυετή έρευνα, κατέστησε φανερό ότι το τοπικό γλωσσικό σύστημα αποτελεί αναγκαίο εργαλείο διείσδυσης στον τοπικό πολιτισμό. Παράλληλα αναδείχθηκαν στοιχεία που παραπέμπουν στο είδος αυτού του πολιτισμού και την αυθεντική εικόνα των ιδιαιτεροτήτων του. Μέσα από όρους και τοπωνυμικά στοιχεία επισημάνθηκαν συχνά άγνωστες πτυχές του υλικού βίου. Αυτό συνετέλεσε στην ανάλυση και κατανόηση του αγροτικού παρελθόντος τόσο σε επίπεδο μορφών όσο και ως μία διαδικασία «κατάκτησης» του ορεινού περιβάλλοντος η μακρά διάρκεια της οποίας διαμόρφωσε εξελικτικά τις οικονομικές και κοινωνικές δομές της περιοχής. Ταυτόχρονα επισημάνθηκαν οι τοπικές συνιστώσες μίας μακράς και ευρύτατης σχέσης με τον βαλκανικό χώρο γεγονός που συνδέεται άμεσα με την δόμηση της πολιτισμικής ταυτότητας. Ο εντοπισμός γλωσσικών στοιχείων του βαλκανικού περίγυρου υποδεικνύει ιστορικές αλληλουχίες οι οποίες δεν καταγράφονται σε γραπτές πηγές. Τέλος ιδιαίτερο ερευνητικό πεδίο συνιστά η υφιστάμενη διγλωσσία. Η από αιώνες στενή επαφή με την ελληνική γλώσσα ενδέχεται να δημιούργησε αναντιστοιχίες μεταξύ της ετυμολογικής και της σημασιολογικής αρχής των σημαινόντων. Για τον ερευνητή το ζήτημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία εφόσον πίσω από τις νοηματικές μεταβολές ενδέχεται να υποκρύβονται διαδικασίες πολιτισμικής αφομοίωσης.
Γενικά οι συναρτήσεις γλώσσας και πολιτισμού στην παραδοσιακή και σύγχρονη κοινωνία του Μετσόβου παραμένουν ακόμη ανοικτές ως πεδία επιστημονικής έρευνας. Εντούτοις βρισκόμαστε ήδη σε οριακό σημείο. Ο γλωσσικός ηγεμονισμός της επίσημης γλώσσας έχει επιφέρει σημαντική συρρίκνωση της τοπικής γλώσσας. Η εξαφάνιση της, η οποία επίκειται στο άμεσο μέλλον, θα καταστήσει σύντομα οποιαδήποτε έρευνα ανέφικτη.
Φάνης Δασούλας
Διδάκτωρ Λαογραφίας, μέλος ΕΔΙΠ Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Η αποκωδικοποίηση ενός πολιτισμού μέσα από το πεδίο της γλωσσικής του έκφρασης. Το βλαχικό ιδίωμα του Μετσόβου