H ιστορία πίσω από το γραφικό χωριό
Πάνω απ’ την Κοιλάδα των Τεμπών, 30 χλμ. από τη Λάρισα, σκαρφαλωμένο πάνω στον Κίσσαβο (Όσσα) βρίσκεται το χωριό Αμπελάκια. Ένα πανέμορφο χωριό με πύργους και αρχοντικά, όπως τα δύο σπίτια των αδελφών Σβαρτς, που ήταν έμποροι και τραπεζίτες.
Το ένα απ’ αυτά τα αρχοντικά, αγορασμένο από την Αρχαιολογική Εταιρεία, έχει μετατραπεί σε Μουσείο της «Συντροφιάς των Αμπελακίων». Περιλαμβάνει τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτα, χειρόγραφα και διάφορα αντικείμενα λαϊκής τέχνης, που μαρτυρούν την πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε στ’ Αμπελάκια στα μέσα του 18ου αιώνα.
Ο Γεώργιος Σβαρτς (Μαύρος) (1738-1800), Βλάχος έμπορος από την Μοσχόπολη εγκατεστημένος στη Βιέννη, ίδρυσε στα Αμπελάκια και διηύθυνε την περίφημη Συντροφιά που υπήρξε ο πρώτος στην Ευρώπη οργανωμένος αγροτοβιομηχανικός και εμπορικός συνεταιρισμός στον οποίο είχαν συσσωματωθεί οι παραγωγοί αγρότες, οι εργάτες, οι κεφαλαιούχοι και οι έμποροι. Η «Συντροφία Αμπελακίων» παρήγαγε, έβαφε και εμπορευόταν νήματα με ανεξίτηλη φυσική βαφή ντόπιας παραγωγής που το έφτιαχναν από το φυτό ριζάρι ή αγριόριζα και κατέκτησε τις μεγάλες αγορές σε Ανατολή και Δύση.
Η επιτυχία του Συνεταιρισμού ήταν παραπάνω από μεγάλη. Στο απώγειό του αριθμούσε 6.000 μέλη και 17 υποκαταστήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στα Αμπελάκια πρώτη φορά καθιερώθηκε η δωρεάν ιατρική περίθαλψη των φτωχών, από τα κέρδη του συνεταιρισμού –δηλ. της Συντροφιάς.
Εκτός από αυτό όμως, ιδρύθηκαν και σχολεία, όπως η «Μανιάρειος Σχολή» με νηπιαγωγείο, δημοτικό και γυμνάσιο, στην οποία υπάρχει και βιβλιοθήκη με πολλά χειρόγραφα όπου φοιτούσαν δωρεάν παιδιά και από τα γύρω χωριά. Η Σχολή ανέδειξε πολλούς και μεγάλους επιστήμονες και το κτίριο της είχε συνολική έκταση 5.000 τετραγωνικά μέτρα. Απέναντι από τη Σχολή βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, που χρονολογείται από το 18ο αιώνα, με πολλές τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτα από τα χρόνια της τουρκοκρατίας και πολλές φορητές εικόνες. Στα Αμπελάκια υπήρξε και το «Ελληνομουσείο» (σχολή με πλούσια βιβλιοθήκη) και το πρώτο νεοελληνικό θέατρο. Στα Αμπελάκια, επίσης, εκδόθηκε και το Λεξικό του 'Aνθιμου Γαζή, του Μεγάλου Δάσκαλου του Γένους.
Οι εκκλησίες, με τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτα από τον 18ο αιώνα, οι κελαριστές κρήνες και τα πλακόστρωτα δρομάκια που συμπληρώνουν την γραφικότητά του, δικαιολογούν το χαρακτηρισμό «Διαμάντι της Θεσσαλίας» για το ιστορικό αυτό χωριό.
«Ίσως η ποιο σημαντική και παράλληλα άγνωστη ή αγνοημένη εγκατάσταση Μοσχοπολίανων Βλάχων στη Θεσσαλία έγινε στα Αμπελάκια, όπου οι πρόσφυγες συνέβαλαν κατα πολύ στο περίφημο φαινόμενο της βιοτεχνικής και οικονομικής ανάπτυξης των Αμπελακίων» Αστέριος Κουκούδης, Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων, σελ. 365
Δείτε επίσης το Ντοκυμαντερ του Γιάννη Προκόβα για τα Αμπελάκια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το τμήμα από 13:25 έως 17:38, τα γυρίσματα του οποίου έχουν γίνει στο Λιβάδι Ολύμπου. Το τμήμα αυτό του ντοκυμαντέρ αφορά την επεξεργασία του μαλλιού. Εμφανίζονται Λιβαδιώτισσες να επεξεργάζονται το μαλλί στη ζόρνα, στο τσικρίκι κλπ
Η ταινία είναι από το αρχείο του Μπόλη Δημητρίου . Η ηλεκτρονική επεξεργασία και δημοσίευση έγινα από το Γαζέτη Γιάννη
Στο βίντεο εμφανίζονται:
Κατίνα Τσιαλιού (φούρκα)
Γαζέτη Άννα (γένος Φαρμακιώτη Ν) Τσικρίκι, φούρκα
Μπόλη Καλλιόπη (τσικρίκι)
Φανούλα Βούβαρη (Νικ Σουφλάνα) (ντιάπινου)
Τσανούσα Φανούλα (σκάρμιν' και τσικρίκι)
Λούσα Γκουτζαμάνη (φούρκα)
Σοφούλα Κοντοφάκα (τσικρίκι)
Κατίνα Τζημαγιώργη γένος Κοντοφάκα (τσικρίκι)
Μαρίκα Τσιαλοιού (ανέμη)
Λόλα μαστροθανάση (φούρκα)
Χαρίση Μπία (τσικρίκι)
Τσιαλιός Δημήτριος (καζάνι)
Το νήμα (τράμα) μετά την επεξεργασία του στο ντιπινάρου γίνονταν ζουριάγια και μέσω της ανέμης κουβάρι (ουφ!!!!)
Μερικές σχετικές με την επεξεργασία λέξεις τουντιάρι, ουπ'ρίρι, λάρι, ουσκάρι, σκάρμινου, τουρτσιάρι, ζόρνα, κρούνι, ντιάπινου - ντιπινιάρου, , ζουριάγια, τσάσου, φούρκα, σούλου, σβάνιτσα, πατίκια, λίτσα, σπάτα,μπρ'γκλι,ουρτζ'ρι, βέρτζι, ανέμη, τσικρίκι, φούσλου, πρίσινλου, λουλάκι, λιζάρι, τράμα
Ο Γιάννης ο Προκόβας ήταν γιος του Αριστείδη Προκόβα (από Λιβάδι) και της κυρα κατίνας (από Ραψάνη)