Ιστορία και Γεωγραφική Θέση
Ένδοξο και ιστορικό χωριό που βρίσκεται 52 χλμ., νοτιοανατολικά των Ιωαννίνων ,της πρωτεύουσας πόλης της Ηπείρου , σε υψόμετρο 1200 μ.
Είναι χτισμένο πάνω σε απότομη πλαγιά, θέση που παρέχει φυσική οχύρωση και ασφάλεια, στο όρος Περιστέρι (Λάκμος), πάνω στην οροσειρά της Πίνδου.
Στον Πίνδο, το μυθικό γιο του βασιλιά της Μακεδονίας που φθόνησαν τα αδέρφια του και αγάπησαν οι ντόπιοι. Που άφησε εδώ ψηλά την τελευταία του πνοή μαζί με το όνομά του, όταν τα αδέρφια του έβαψαν τα χέρια τους με το αίμα του.
Το Συρράκο χωρίζεται από το δίδυμο χωριό των Καλαρρυτών με μια βαθιά χαράδρα απαράμιλλης ομορφιάς, την οποία διαρρέει ο παραπόταμος του Αράχθου, Χρούσιας.
Η παράδοση λεει ότι το όνομα του ποταμού οφείλεται σε ένα γιο του Αχιλλέα, το Χρούσιο, ο οποίος πνίγηκε εκεί μη γνωρίζοντας το φαινόμενο της απότομης αύξησης της ποσότητας νερού σε περίπτωση κακοκαιρίας.
Κατοικήθηκε πριν από το 15ο αι. (πιθανότατα τον 11ο μ.Χ. αι.) από Έλληνες βλαχόφωνους.
Σε αυτό συνηγορούν διάφορα στοιχεία, όπως η χρονολόγηση των πλατάνων στην πλατεία του χωριού.Στο διάστημα της τουρκοκρατίας, μετά το 1480, ήταν πρωτεύουσα της αυτοδιοίκητης ομοσπονδίας του Μαλακασίου, αποτελούμενης από 42 χωριά, η οποία ανήκε στη βασιλομήτορα (Βαλιδέ Σουλτάνα), απολαμβάνοντας έτσι προνομιακή μεταχείριση.
Τότε αναπτύσσεται το χωριό σε μεγάλο βαθμό.Πρώτα οι κάτοικοι εργάζονται ως κτηνοτρόφοι και έπειτα αναπτύσσουν το εμπόριο μαζί με τη βιοτεχνία παραγωγής μάλλινων υφασμάτων και κτηνοτροφικών προϊόντων.
Η τεράστια έκταση των βοσκοτόπων (περίπου 75.000 στρέμματα) βοηθά τους κατοίκους να φτάσουν τον αριθμό των γιδοπροβάτων σε πολλές χιλιάδες (50.000 και κατά άλλους 75.000) και τις μεγάλες ποσότητες των προϊόντων, σε συνδυασμό με το εμπορικό δαιμόνιο των Συρρακιωτών, στα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Οδησσό, Μόσχα, Βουκουρέστι, Βελιγράδι, Κωνσταντινούπολη και αλλού). Η Συρρακιώτικη κάπα ήταν περιζήτητη και λέγεται ότι ακόμα και ο στρατός του Μεγάλου Ναπολέοντα εφοδιάζονταν με μεγάλες ποσότητες.
Οι ξένοι περιηγητές Leake και Pouqueville που το 1815 και το 1818 αναφέρουν ότι βρήκαν στο Συρράκο «εμπορικήν κίνησην, αμιλλωμένην προς τας καλυτέρας ευρωπαϊκάς πόλεις», δηλώνουν την ύπαρξη σημαντικών βιβλιοθηκών και κυκλοφορία ευρωπαϊκών εφημερίδων, ένδειξη της πνευματικής ανάπτυξης παράλληλα με την εμπορική.
Το Συρράκο με τους Καλαρρύτες είναι τα μοναδικά χωριά της Ηπείρου που επαναστατούν τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης του 1821 έχοντας τότε 720 οικογένειες και 3.500 κατοίκους. Οι Τούρκοι καταστρέφουν και καίνε σχεδόν ολόκληρο το χωριό, ενώ οι κάτοικοι το εγκαταλείπουν για να σωθούν (10 Ιουλίου 1821). Λέγεται ότι έμειναν πέντε μονάχα κτίσματα όρθια, μεταξύ των οποίων και ο ναός της Παναγίας. Οι κάτοικοι επιστρέφουν στο χωριό το 1825 (κατά άλλους το 1827-28 ), το ξαναχτίζουν και ξαναβρίσκει μέρος της παλιάς του αίγλης γύρω στο 1860-70. Είχε προηγηθεί δεύτερη επανάσταση το 1854 η οποία σταμάτησε νωρίς χωρίς δυσάρεστες συνέπειες.
Η πτώση του εμπορίου μάλλινων ειδών και η αντικατάστασή τους από συνθετικά υλικά (1908-10 ) σβήνει τις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων και τους αναγκάζει να αλλάξουν επαγγέλματα. Τότε υπήρχαν 530 σπίτια και 5.000 περίπου κάτοικοι.Η απελευθέρωση ήρθε στις 23 Νοεμβρίου 1912.
Στην απογραφή του 1913 τα Γιάννενα αριθμούν 17.000 κατοίκους, η Κόνιτσα 2.000 και το Συρράκο 3.500.
Το Συρράκο έδωσε στην Ελλάδα σπουδαίους άνδρες που διέπρεψαν σε πολλούς τομείς και άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στο πέρασμα της ιστορίας. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχει ο πεζογράφος και ποιητής του «Βουνού και της Στάνης», Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894), ο δημιουργός του « Σταυραετού », των « Σκιών του Αδου », των « Βλάχων της Πίνδου » και τόσων άλλών.
Ο Ιωάννης Κωλέττης (1774-1847).
Πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας (1844 -1847), μέλος της Φιλικής Εταιρείας, προσωπικός γιατρός του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, Υπουργός Εσωτερικών, Ναυτικών και Στρατιωτικών, μέλος της Τριμελούς Επιτροπής μετά το θάνατο του Καποδίστρια , ενώ πριν την ανάληψη της πρωθυπουργίας του διετέλεσε και πρεσβευτής της χώρας μας στο Παρίσι.
Ο Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805- 1858) ποιητής και αγωνιστής του 1821.
Οι οπλαρχηγοί Κατσικογιάννης , Λεπενιώτης κ.ά., οι ευεργέτες Γ. Γιαννιώτης , Σπ. Μπαλτατζής , Γ. Ίκκος κ.ά. καθώς και πολλοί άλλοι άντρες των γραμμάτων, των τεχνών και του εμπορίου.
Αρχιτεκτονική και Αξιοθέατα
Με ένα εξαιρετικό τρόπο οι τοπικοί μάστορες, εκφράζοντας τις κοινωνικές ανάγκες και αισθητικές αντιλήψεις της τοπικής κοινωνίας εναρμόνισαν την κατοικία με το φυσικό της περιβάλλον αλλά και τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα του χώρου και της εποχής.
Η κατοικία δεν είναι ανεξάρτητη αλλά υπάρχει η ακολουθία: κατοικία - πεζόδρομος (καλντερίμι - βρύση - δημόσιος χώρος). Τα σπίτια είναι με δύο ή τρεις ορόφους με μεγάλη κλίση. Έτσι υπάρχει η ανάγκη μιας κλιμακωτής πρόσβασης, η οποία επιτυγχάνεται με την επιδομή μιας πέτρινης σκάλας η οποία από τη μια μεριά εφάπτεται στην κύρια οικοδομή και από την άλλη στηρίζεται σε ένα τοξωτό τοίχο. Το άνοιγμα του τόξου αυτού επιτρέπει την είσοδο ανθρώπων, πραγμάτων και πολλές φορές ζώων στο κατώγι, δηλαδή στον ωφέλιμο χώρο του σπιτιού που προκύπτει από την κλίση του εδάφους.Το κύριο υλικό δομής είναι η πέτρα στους τοίχους και η σχιστόπλακα στις στέγες. Τα καλντερίμια είναι στενά, φτιαγμένα από πέτρα, όπως και οι βρύσες που υπάρχουν διάσπαρτες σε όλο το χωριό, με πιο ενδιαφέρουσα, ίσως, την κατασκευή της «Γκούρας», της κεντρικής βρύσης με τη θολωτή στέγη φτιαγμένη από ειδική ελαφρόπετρα. Βρίσκεται κοντά στην πλατεία, το κέντρο του χωριού, το «χοροστάσι», το πιο προσεγμένο σημείο του χωριού στρωμένο με πλάκα και ωραία θέα.
Είναι επίσης δίπλα από το πέτρινο τριώροφο σχολείο, το πιο μεγάλο κτίσμα του χωριού. Το Συρράκο έχει έξι εκκλησίες, από τις οποίες οι δύο είναι ξωκλήσια. Προστάτης του χωριού είναι ο Άγιος Νικόλαος, στο κέντρο του χωριού, με αριστουργηματικό τέμπλο, ωραίους τρούλους, θόλο κι έναν χρυσοκέντητο επιτάφιο δωρεά του ευεργέτη Σπ. Μπαλτατζή, ρωσικής τεχνοτροπίας.Υπάρχει η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (19ος αί.), της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία (19ος αι.), η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου(1817) στην είσοδο της έκτασης του χωριού, η οποία ήταν ο τόπος που γινόταν η υποδοχή των ξενιτεμένων και το ξεπροβόδισμα εκείνων που έφευγαν.
Επίσης ο ναός των Αγίων Αποστόλων στην κορυφή Πρίζα (2048 μ. υψόμετρο ) πάνω από το χωριό, είναι ο προστάτης των βοσκών και χρησίμευε και ως καταφύγιο στις πολύ άσχημες καιρικές συνθήκες, γι αυτό λόγω των ισχυρών ανέμων είναι σκαλισμένος σε βράχο. Είναι μοναδικό σημείο αφού από εκεί μπορεί κάποιος να απολαύσει το μεγαλύτερο μέρος του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων, συμπεριλαμβανομένης της λίμνης και της πόλης των Ιωαννίνων. Στην είσοδο του χωριού ανακατασκευάζεται ο νερόμυλος, ενώ ο άλλος που χρησίμευε και ως νεροτριβείο βρίσκεται στη χαράδρα του Χρούσια .
Σε πολύ καλή κατάσταση είναι το μονοπάτι που ενώνει το Συρράκο με τους Καλαρρύτες, διάρκειας μιας περίπου ώρας πεζοπορίας μέσα από την άγρια χαράδρα με την πλούσια χλωρίδα. Χαρακτηριστικό του είναι η πέτρινη σκάλα, μεγάλης κλίσης.
Οι περισσότεροι από τους βοσκότοπους του χωριού εντυπωσιάζουν με την έκταση και την βλάστησή τους. Γνωστότερος, το οροπέδιο του «Γαλαρόκαμπου».
Ιδανική για ανάβαση είναι η κορυφή της «Τσουκαρέλλας» (2195 μ.), από της ψηλότερες της Πίνδου.
Με κέντρο το Συρράκο ο επισκέπτης εκτός των παραπάνω μπορεί να γνωρίσει, σε απόσταση ως μία ώρα οδικώς, το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας, το μοναστήρι της Κηπίνας σκαρφαλωμένο στο βράχο, τα χωριά των Καλλαρυτών, των Αγνάντων, των Πραμάντων και άλλες φυσικές και τεχνητές ομορφιές.
Σύνδεσμοι Συρρακιωτών και Εκδηλώσεις
Τα πανηγύρια γίνονται στις: 29 Ιουνίου, στις 20 Ιουλίου, στις 6 Αυγούστου και στις 15 Αυγούστου, ενώ διαρκούν από μία ως τρεις μέρες.
Παράλληλα, κατά καιρούς,
πραγματοποιούνται και διάφορες άλλες εκδηλώσεις, όπως το κόψιμο της πρωτοχρονιάτικης πίττας, το αντάμωμα των Συρρακιωτών της Ελλάδας, το αντάμωμα των Βλαχόφωνων χωριών της περιοχής που πραγματοποιήθηκε το 1999 για πρώτη φορά, πεζοπορίες σε διάφορες τοποθεσίες, θεατρικές παραστάσεις, παραστάσεις θεάτρου σκιών, αναβίωση εθίμων κ.ά.
Συχνές είναι και οι επισκέψεις επωνύμων στο παραδοσιακό χωριό που δίνουν αφορμή για πραγματοποίηση εκδηλώσεων, όπως των Υπουργών Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (1994), επιφανών πολιτικών ανδρών της χώρας και πολλών μέσων μαζικής επικοινωνίας.
ΟΙ ΣΥΡΡΑΚΙΩΤΕΣ ΣΗΜΕΡΑ… Οι σύγχρονες απαιτήσεις ανάγκασαν τους Συρρακιώτες να αφήσουν το χωριό και να εγκατασταθούν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ιδίως της Ηπείρου. Γέννημα της ανάγκης τους για συνύπαρξη, επαφή και στήριξη του χωριού, διάσωση και διάδοση των ιδιαιτεροτήτων τους (μουσικοχορευτικής κληρονομιάς, ηθών, εθίμων, βλάχικου γλωσσικού ιδιώματος κ.λπ.), αλλά και της επιδίωξής τους για συμβολή στην ανάπτυξη των καινούργιων τόπων με παρέμβαση στα τεκταινόμενα των τοπικών κοινωνιών (με κατάθεση ιδεών, προτάσεων και συμμετοχή στην προσπάθεια υλοποίησής τους), είναι η δημιουργία συλλόγων και φορέων με έντονη παρουσία.
Έτσι ιδρύθηκαν οι σύνδεσμοι Συρρακιωτών Ιωαννίνων, Πρεβέζης, Φιλιππιάδας & κάμπου, Πατρών, Αθηνών, η εφημερίδα «Αντίλαλοι του Συρράκου» και ο αθλητικός σύλλογος «Σταυραετός Συρράκου».
Επίσης είναι ενεργά τα δύο νομικά πρόσωπα της κοινότητας, το πνευματικό κέντρο και το λαογραφικό μουσείο.
Τέλος πρέπει να τονιστεί ότι τα τελευταία χρόνια στο Συρράκο παρατηρείται μαζική επιστροφή των κατοίκων, ιδίως τους θερινούς μήνες, επισκευή των παλαιών κατοικιών, οικοδόμηση νέων, ανέγερση ξενώνων, συντήρηση κοινόχρηστων χώρων, ιστορικών μνημείων κ. ά. με αποτέλεσμα την ολοένα αυξανόμενη έλευση τουριστών και ανθρώπων που επιθυμούν να συναντήσουν τόπους που αποπνέουν έναν αέρα περηφάνιας και εμπνέουν παραπέμποντας με τα σύμβολά τους σε ένα πνεύμα αντίστασης και ελευθερίας.