Το θέμα που θα μας απασχολήσει είναι οι σχέσεις που ανέπτυξαν στην ιστορική διαδρομή του χρόνου τα βλαχοχώρια του Ασπροπόταμου με εκείνα της Νοτιοδυτικής Πίνδου.
Ιστορίες - γεγονότα
Καταγωγή, γέννηση και ανατροφή
Κατά το α΄ μισό του 2ου μ.Χ. αιώνα στην αρχαία κοσμοκράτειρα Ρώμη, ζούσε και το γεμάτο χριστιανική ευσέβεια ζεύγος του Αγάθωνα και της Πολιτείας. Αν και πλούσιοι δεν ζούσαν όπως οι σύγχρονοι τους, με διασκεδάσεις και σπατάλες. Μέριμνα τους καθημερινή ήταν η ελεημοσύνη των φτωχών, η ανακούφιση των ασθενών, η υποστήριξη χηρών και ορφανών.
Ένιωθαν όμως και μια λύπη: Δεν είχαν αποκτήσει παιδιά! Γι’ αυτό και αδιάκοπα προσεύχονταν στον Κύριο να τους χαρίσει έστω και ένα παιδί. Και για να ενισχύσουν το αίτημα τους, πολλαπλασίαζαν τις φιλανθρωπίες τους. Και, ώ του θαύματος η αρμονική και ευσβής συζυγία τους, με τη χάρη του Θεού που εισακούει τις προσευχές των πιστών, απέκτησε τον καρπό της. Η Πολιτεία έμεινε έγκυος και έφερε στον κόσμο ένα κοριτσάκι. το όποιο, επειδή γεννήθηκε την έκτη ημέρα της εβδομάδας, ονόμασαν Παρασκευή.
Η μητέρα της Πολιτεία την κατηύθυνε σε έργα θεάρεστα, την ανέτρεφε «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου», της μάθαινε τα ιερά γράμματα, την οδηγούσε στην εκκλησία. Όταν δε έφθασε στην εφηβική και την πρώτη νεανική ηλικία, παρά τη σωματική ωραιότητα της, ελκύσθηκε η ψυχή της από τον παρθενικό βίο και, καθώς αναφέρουν οι βιογράφοι της «όχι μόνον τους οφθαλμούς, οι όποιοι είναι οδός τον έρωτος, εφύλαττεν από θεωρίαν ανδρών», αλλά και καθετί που θα στεκόταν εμπόδιο στην κατά Χριστόν ζωή.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1960 πολλά Συρρακιωτόπoυλα στον κάμπο της Άρτας είχαν ως μητρική τους γλώσσα τα βλάχικα.
Η 21η Ιουνίου του 1913 αποτέλεσε ορόσημο για τη Μακεδονία αφού μετά την ομώνυμη νικηφόρα σφοδρή μάχη του ελληνικού στρατού κατά των Βουλγάρων στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, απελευθερώνεται όχι μόνο η πόλη του Κιλκίς αλλά ταυτόχρονα δέχονται σημαντικότατο πλήγμα οι βουλγαρικές διεκδικήσεις επί της ελληνικής Μακεδονίας.
Ένα περίπου μήνα αργότερα, στις 28 Ιουλίου του 1913, στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας μια άλλη μάχη δίνονταν, διπλωματική αυτή τη φορά, η οποία θα καθόριζε και τη τύχη της Μακεδονίας που γεωγραφικά θα φθάσει έως και το Νέστο ποταμό. Πρωταγωνιστές αυτής της μάχης εκτός των Βουλγάρων, Σέρβων και Ρουμάνων,(οι οποίοι φιλοξενούσαν και τη συνδιάσκεψη) στο μεν προσκήνιο, ο τότε πρωθυπουργός και αρχηγός της ελληνικής διπλωματικής αποστολής Ελευθέριος Βενιζέλος, στο δε παρασκήνιο ένας ελληνόβλαχος από το ηρωικό Κρούσοβο [1], ιστορικό προπύργιο του βλαχόφωνου ελληνισμού στη Πελαγονία της σημερινής Π.Γ.Δ.Μ.