«Scripta manent, verba volant», έλεγαν οι αρχαίοι Λατίνοι και, πράγματι, αυτό που καταγράφεται πάντα περισώζεται.
Αυτή η εσωτερική παρόρμηση να διασώσω αυτή τη μνήμη ήταν που με ώθησε να καταγράψω στοιχεία της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου μου, αποτυπώνοντας στο χαρτί βιωματικές ιστορίες, ήθη, έθιμα και παραδόσεις, αλλά επιλέγοντας έναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης, τη φωτογραφία. Διότι, μέσα από τη φωτογραφία, αποκαλύπτονται πολλές συνισταμένες του πολιτισμού μιας εποχής ή ενός τόπου και μπορούμε να σκιαγραφήσουμε πρόσωπα, περιόδους και καταστάσεις. Έτσι, η στερεότυπη φράση «μια φωτογραφία (εικόνα) χίλιες λέξεις» βρίσκει εδώ το πλήρες νόημά της.
Την απόφασή μου να καταγράψω την κοινωνική, οικογενειακή και επαγγελματική ζωή της Σαμαρίνας, όπως προκύπτει από τις φωτογραφίες που σώθηκαν, την επηρέασαν πολλά και διαφορετικά περιστατικά. Το σημαντικότερο, όμως, ήταν το ίδιο το υλικό και ο φόβος ότι κάποια στιγμή αυτό θα χαθεί και μαζί του θα εξανεμιστεί κι ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας. Βέβαια, οι αφορμές που δόθηκαν να πάρει «σάρκα και οστά» αυτή η σκέψη ήταν πολλές – και οι δυσκολίες επίσης. Ωστόσο, μια αναπάντεχη ευκαιρία, μια μικρή έκθεση φωτογραφίας και μια αλυσίδα από συμπτώσεις με οδήγησαν να αποκτήσω πρόσβαση σε εκατοντάδες αρχεία, όπου και αντίκρισα τις ξεχασμένες – και αδιάφορες για πολλούς – εικόνες της ζωής των Σαμαριναίων.
Ανασκάλεψα, έτσι, φωτογραφίες αποθηκευμένες σε ξεχασμένα συρτάρια και βιβλιοθήκες, στοιβαγμένες σε φακελάκια και κουτιά. Το υλικό που έβρισκα κάθε φορά ήταν συναρπαστικό! Δεν αρκέστηκα όμως στο να τις κοιτάξω τις ξεσκόνισα και μαθαίνοντας τις προσωπικές ιστορίες τους, γύρισα πίσω στο παρελθόν. Σ' αυτές βρήκα αποτυπωμένες ιστορίες ανθρώπων, από τις οποίες δεν έχει μείνει τίποτε άλλο εκτός από την προσωπική τους φωτογραφία. Τα πρόσωπα εκείνης της περιόδου, τα οποία άλλοτε γεμάτα μελαγχολία και άλλοτε χαμογελαστά με κοιτούσαν μέσα από τις φωτογραφίες, αλλά και η βεβαιότητα πως η συλλογική μνήμη είναι πολύ σημαντική και δεν μπορείς να την αφήνεις να χάνεται, με «έριξαν» στην περιπέτεια της έρευνας και του «ταξιδιού» από οικογένεια σε οικογένεια. Πολλές φωτογραφίες, δυστυχώς, δεν αποκρυπτογραφήθηκαν, λόγω της μεγάλης φθοράς τους. Όμως, σε άλλες μπόρεσα να συνθέσω τα κατεστραμμένα κομμάτια και προσπάθησα να γυρίσω πίσω σε εκείνα τα χρόνια. Με οδηγό τις φωτογραφίες και πηγαίνοντας τα καλοκαίρια στη Σαμαρίνα, περπάτησα στα ίδια μέρη, στα ίδια μονοπάτια του δάσους, όπως κι εκείνοι, ήπια νερό από τις ίδιες πηγές και τα εξερεύνησα προσεκτικά. Αντικρίζοντας το χωριό στη σημερινή του εικόνα, κατόρθωσα μέσα από αυτό το ανεξάντλητο και γοητευτικό συνάμα ταξίδι της περιπλάνησης στο παρελθόν και στις εικόνες του να περισώσω και να παρουσιάσω το υλικό που θα συναντήσετε στο λεύκωμα αυτό.
Η προσωπική έρευνα, όσο κοπιαστική και χρονοβόρα και αν είναι, όταν συνοδεύεται από μεράκι, αποκτά μια άλλη διάσταση και έτσι μπορεί να μετατραπείς σε «κυνηγό» ακόμη και της ελάχιστης πληροφορίας. Δεν θα φανταζόμουν ποτέ πως κάθε σπίτι, κάθε εκκλησία, κάθε εικόνα, κάθε συγχωριανός και φίλος, ακόμη και οι τόποι ανάπαυσης των προσώπων θα μπορούσαν να αποτελέσουν τις βασικές πηγές για την έρευνα ενός τόπου. Σε αυτές προστίθεται σήμερα και η τεχνολογία με τα ερευνητικά εργαλεία και την ψηφιοποίηση που παρέχει στον χρήστη. Και αυτά αποτέλεσαν μέρος της έρευνάς μου. Η συγκέντρωση του φωτογραφικού υλικού που βρίσκεται στο λεύκωμα αυτό έρχεται να συμπληρώσει ή καλύτερα να εμπλουτίσει τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία για τη Σαμαρίνα. Μέσα από αυτό, από τη μία πλευρά γνωρίζουμε άγνωστες πτυχές της εικόνας του χωριού και από την άλλη βλέπουμε τα πρόσωπα που έχουν φύγει. Οι φωτογραφίες, επίσης, μας δείχνουν τις αλλαγές που έγιναν με το πέρασμα των χρόνων και μας βοηθάνε να ξαναζήσουμε παλιές στιγμές, να μοιραστούμε αναμνήσεις γνωρίζοντας ανθρώπους από το παρελθόν, όπως και το ίδιο το παρελθόν. Και σημαντικός αρωγός στην αποκατάσταση του παρελθόντος αποτέλεσαν οι μαρτυρίες των μεγαλύτερων οι οποίοι έγιναν για εμένα οι 5. φορείς του ίδιου του παρελθόντος, η ενσάρκωσή του και η ηχώ του ταυτόχρονα. Ήταν, πράγματι, μεγάλο προνόμιο να γίνω δέκτης των πληροφοριών τους και είμαι ευγνώμων γι' αυτό.
Η εργασία αυτή δεν ισχυρίζεται καθόλου ότι έγραψε την τελευταία λέξη στην ιστορία του χωριού. Η έρευνα στη - Σαμαρίνα όλα αυτά τα χρόνια απέδειξε ότι υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός οικογενειών που διαθέτει πλούσιο υλικό, τόσο αρχειακό όσο και φωτογραφικό. Βέβαια, λόγω των γεγονότων και των συνθηκών που επικράτησαν, ειδικά κατά τη μεταπολεμική περίοδο, πολλές είναι οι οικογένειες που δεν επέστρεψαν στη Σαμαρίνα. Αυτές βρίσκονται διάσπαρτες σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και η προσέγγισή τους είναι δύσκολη. Η προσδοκία μου, ωστόσο, είναι, με αφορμή το - πόνημα αυτό, ο κάθε Σαμαριναίος να ανοίξει τα «σεντούκια» του και να ανακαλύψει τους «θησαυρούς» που έχει. Θα αποτελέσουν όλοι αυτοί οι ατομικοί «θησαυροί» τις ψηφίδες ενός υπέροχου ψηφιδωτού, της ιστορίας της Σαμαρίνας. Ευτυχώς, είναι αρκετοί εκείνοι που, ως «εκ θαύματος», έχουν κρατήσει στις συλλογές τους τα οικογενειακά τους αρχεία και κειμήλια και μου τα παραχώρησαν και τους ευχαριστώ = ιδιαίτερα γι' αυτό.
Θα ήθελα να κλείσω με μία παράκληση: από το παρόν Φωτογραφικό Λεύκωμα, που είναι αποτέλεσμα κόπου και προσπάθειας για τη διάσωση της «μνήμης» των κατοίκων της Σαμαρίνας στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, μπορεί ο οποιοσδήποτε να δανειστεί και να χρησιμοποιήσει όποιο φωτογραφικό υλικό ή ιστορική πληροφορία επιθυμεί και να το αξιοποιήσει κατά τον προσφορότερο για αυτόν τρόπο. Αλλά με την προϋπόθεση να αναγράφεται η πηγή του. Ο - πόνος και η αγάπη με την οποία περιέβαλα τη δημιουργία του τόμου αυτού είναι δύσκολο να μεταβιβαστούν. Αλλά μπορούν να μοιραστούν! Και ο προσφιλέστατος αναγνώστης - είμαι σίγουρος πως μπορεί να διακρίνει και να νιώσει τον πόνο και την αγάπη αυτή. Καλή περιήγηση!
Ιούνιος 2023
Νίκος Σιούμκας
για παραγγελίες:
Το μικρό βιβλιοπωλείο
τηλ. 2410942064
κιν. 6972733066
