Θέλοντας να προλογίσω αυτό το βιβλίο, το εθνογραφικό ημερολόγιο του Μετζιτιέ (Κεφαλόβρυσου), Α' τόμος, πρέπει πρώτα να πω ότι αυτό είναι το δεύτερο εθνογραφικό ημερολόγιο που αναφέρεται στην Ήπειρο, το πρώτο είχε δημοσιευτεί το 2007 και περιελάμβανε τις τρεις Επαρχίες Φιλιατών, Πωγωνίου και Κόνιτσας.
Τους Βλάχους του Πωγωνίου στο Μετζιτιέ (Κεφαλόβρυσο) δεν τους είχα επισκεφθεί προηγουμένως, τους είχα γνωρίσει όμως σε ελληνόφωνα ή αρβανιτόφωνα χωριά κατά την επιτόπια εθνογραφική μου έρευνα στην Ήπειρο, π.χ. στην Πωγωνιανή είχα δει έξω από το χωριό Βλάχες να κυκλοφορούν γνέθοντας με τις ρόκες τους, στα Φραστανά (Κάτω Μερόπη) είχα συνομιλήσει με τον κτηνοτρόφο Σιούτη, στο Ωραιόκαστρο (πρ. Λαχανόκαστρο) είχα γνωρίσει το γιο της Ξάντρας (Αλεξάνδρας) Σιούζου, η οποία είχε παντρευτεί Βλάχο από το Μετζιτιέ. Παλαιότερα είχα γνωρίσει αυτή την ομάδα των Βλάχων στον Μανδρότοπο της Παραμυθιάς (Θεσπρωτία).
Πώς λοιπόν ξεκίνησε η ιδέα να πραγματοποιήσω μια επιτόπια εθνογραφική έρευνα διάρκειας στο χωριό αυτό; Το ενδιαφέρον μου κέντρισε συζήτηση με τον Αντώνη Μπουσμπούκη, συνάδελφο στο Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών και καθηγητή αργότερα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μου έλεγε για τους Αρβανιτόβλαχους ότι ήταν μια πολεμική βλάχικη φυλή. Επιπλέον όταν βρισκόμουν στο Ωραιόκαστρο, για επιτόπια έρευνα, μου έδειχναν το χωριό Μετζιτιέ (Κεφαλόβρυσο) μακριά ψηλότερα στο λόφο. Συμπλήρωναν ότι είναι το μοναδικό βλάχικο χωριό στην περιοχή και ότι πηγαίνουν εκεί και ψωνίζουν, γιατί υπάρχουν πολλά μαγαζιά. Οι Βλάχοι αυτοί είχαν μεταναστεύσει από το 1960 στη Δυτική Γερμανία και είχαν εξελιχθεί οικονομικά και κοινωνικά.
Τα επόμενα χρόνια πριν από το 1993 που αρχίζει η επιτόπια εθνογραφική έρευνα, υπέβαλα στην Ακαδημία Αθηνών ένα πρόγραμμα έρευνας για τους κτηνοτρόφους με θέμα: «Ο γάμος στους κτηνοτρόφους, Στρατηγικές και σύμβολα». Το πρόγραμμα αυτό το ενέταξα στις επιστημονικές δραστηριότητες του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, ώστε να υπάρχει συνεχής χρηματοδότηση με τις λαογραφικές αποστολές. Μετά από πολλές και δύσκολες προσπάθειες το πρόγραμμα εγκρίθηκε με τη βοήθεια του Γενικού Γραμματέα της Ακαδημίας Περικλή Θεοχάρη και του ακαδημαϊκού Αγγέλου Βλάχου που ανέλαβε επίσημα και την εποπτεία.
Συνεργάτες στο πρόγραμμα ήταν για τους μεταβατικούς κτηνοτρόφους της Ηλείας η συνάδελφος Ελένη Ψυχογιού, για τους μεταβατικούς κτηνοτρόφους της Αττικής, η συνάδελφος Ανδρομάχη Οικονόμου και για τους Σαρακατσάνους της Βοιωτίας, η Λαμπτρινή Ράικου, πτυχιούχος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Μυτιλήνη). Βοηθοί ήταν η Χριστίνα Μαραθού, η Γιούλη Μπαγετάκου και ο Μάρκος Κοντογούρης.
Για να δουλέψω με αυτούς τους Βλάχους ή Αρβανιτόβλαχους (ο όρος δεν τους ικανοποιεί, δεν τον δέχονται, όπως θα φανεί και στο ημερολόγιο και γι' αυτό δεν τον χρησιμοποιώ) ένα άλλο κέντρισμα ήταν συζητήσεις για βεντέτες (αιματηρές αντεκδικήσεις κλπ.), υπέθεσα λοιπόν ότι θα υπήρχαν σ' αυτούς γένη (κλαν), θα είχαν δηλαδή ένα φυλετικό σύστημα, όπως αυτό της Μάνης. Έτσι η έρευνά μου στους Βλάχους θα ήταν μια δεύτερη επιτόπια εθνογραφική έρευνα διάρκειας σε μια φυλετική κοινωνία μετά από εκείνη στη Μάνη για την εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής το 1975-1978.
Και αυτό το εθνογραφικό ημερολόγιο ακολουθεί τη μεθοδολογία των προηγουμένων εθνογραφικών ημερολογίων. Καταγραφή των συμβάντων και συνοπτικά των πληροφοριών της ημέρας το μεσημέρι και το βράδυ αργά. Πληροφορίες της ημέρας που παραλείφθηκαν συμπληρώνονται με ένδειξη αστερίσκο μέσα στο κείμενο. Οι υποσημειώσεις είναι σχόλια εκ των υστέρων από τον συγγραφέα για τη δημοσίευση. Σε περιπτώσεις που για λόγους ιδιαίτερους έκρινα ότι δεν έπρεπε να αναφερθεί κάποιο επώνυμο, το πρόσωπο δηλώνεται με τα αρχικά του ανεστραμμένα.
Από την επιτόπια εθνογραφική έρευνα στο Μετζιτιέ προέκυψε ένας αριθμός άρθρων που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα περιοδικά ή πρακτικά συνεδρίων και περιελήφθηκαν σε ενιαίο τόμο με τίτλο: «Οι Βλάχοι του Μετζιτιέ και η ειρωνεία της ιστορίας. Μια εθνογραφία του μη προβλέψιμου)», όπου γίνεται συνεχής αναφορά μέσα στα σχόλια/υποσημειώσεις αυτής της έκδοσης, γιατί στα άρθρα (βιβλίο) αναφέρονται πολλές πληροφορίες από τις συνεντεύξεις (τα χειρόγραφα από την απομαγνητοφώνηση των συνεντεύξεων έχουν κατατεθεί στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας).
Στο δημοσιευμένο εθνογραφικό ημερολόγιο αναδημοσιεύεται και σημαντικός αριθμός φωτογραφιών, παρόλο που αυτές είχαν δημοσιευθεί στο βιβλίο μου «Οι Βλάχοι του Μετζιτιέ..», γιατί θεώρησα αναγκαίο να παρουσιαστούν οι πληροφορητές για την πληρότητα του κειμένου του εθνογραφικού ημερολογίου.
Ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει την επιτόπια εθνογραφική έρευνα τα έτη 1993 ως και το 1996, οπότε η διαμονή μου στο χωριό ήταν πλέον αδύνατη, γιατί ο Λούκας Σιούτης δεν μου παραχωρούσε δωμάτιο στον υποτυπώδη ξενώνα του με τη δικαιολογία ότι κοιμόταν αυτός εκεί. Αυτό συνέβη γιατί μάλλον μετά το επεισόδιο με τον Τέντε Καλ και την επίσκεψη της ασφάλειας και τις ερωτήσεις που του έκαναν. Έτσι αναγκάστηκα να μεταφερθώ στο διπλανό γκραικοχώρι Ωραιόκαστρο (πρ. Λαχανόκαστρο) όπου υπήρχε οργανωμένος σύγχρονος ξενώνας (ξενοδοχείο) του Τάκη Σχίζα (Γκραίκου) και να έρχομαι με ταξί στο Μετζιτιέ το πρωί και να επιστρέφω το μεσημέρι ή το βράδυ.
Τα έτη 1997 ως το 2005, το έτος που σταμάτησα τις επισκέψεις μου στο χωριό, θα περιλαμβάνονται στον Β' τόμο που ελπίζω να δημοσιευτεί σύντομα. Η συνολική επιτόπια εθνογραφική έρευνα στο Μετζιτιέ διάρκεσε εκ διαστημάτων περίπου επτά μήνες. Σ' αυτό το διάστημα έγιναν και δύο επισκέψεις μερικών ημερών στο χωριό Καστάνιανη της Κόνιτσας για την καταγραφή των δημοτολογίων και δύο επισκέψεις αυθημερόν στο γειτονικό χωριό Φραστανά (Κάτω Μερόπη) για τη ίδια δουλειά, την καταγραφή του δημοτολογίου και μία συνέντευξη.
Το εθνογραφικό ημερολόγιο συμπληρώνεται με γλωσσάρι και βιβλιογραφία με τα βιβλία που αναφέρονται μέσα στο κείμενο, καθώς και ευρετήρια τόπων ονομάτων, λέξεων και όρων για να είναι πιο χρηστικό. Εκτενέστερο γλωσσάρι που στηρίζεται και στις συνεντεύξεις καθώς και ευρύτερη βιβλιογραφία μπορεί κανείς να βρει στο βιβλίο μου «Οι Βλάχοι του Μετζιτιέ».
Από εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους με βοήθησαν σ' αυτή την έρευνα με τη φιλοξενία τους και τις οδηγίες τους ή πληροφορίες τους, όπως τον Αχιλλέα Γραμμόζη και τη Δημητρούλα, τον Κώστα Κούρο, τον Πάνο Γκέκα, τον Ανδρέα Μεντή. Δυστυχώς ο Αχιλλέας Γραμμόζης και η Δημητρούλα έχουν ήδη πεθάνει. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει. Στη μνήμη τους αφιερώνεται αυτό το βιβλίο.
Ευχαριστώ επίσης τους υπόλοιπους πληροφορητές και τις πληροφορήτριες, από τους οποίους κάποιοι έχουν αποβιώσει, για την προθυμία τους να μου μιλήσουν για το χωριό τους και τη ζωή τους: Πέτρο Γραμμόζη, Νίκο Κούρο, Λευτέρη ή Έκτωρα Μεντή, Μιχάλη Μεντή, Θεόδωρο Μεντή, Βασίλη Ζυγούνα, Νίδα Δημουλά, Ζήκο Τζαβάρα, τέως γραμματέα της κοινότητας, Θεόδωρο Γιάννου, Ζήκο Κολέμπα, Κώστα Κιόση, Γιώργο και Αφροδίτη Μάνη, Γιώργο και Θεόφιλο Νάνη, Κίτσο Ντίμα ή Χρήστο Δήμα, Γεράσιμο και Βασίλη ή Ράπο Μεντή, Τόλη Νατσίκο, Βαγγέλη Καραμάνη, Αλέκο Πότση, Ηλία Πότση, Νάσο Φούκη, Όλγα Μεντή, Αικατερίνη Γκέκα, Σοφίτσα Γκέκα, Χαρίκλεια Τριανταφύλλου κ.ά. (πληρέστερο κατάλογο μπορεί να δει κανείς στο βιβλίο μου και συμπλήρωμα στον Β' τόμο του εθνογραφικού ημερολογίου).
Εξάρχεια, 25 Νοεμβρίου 2022
Δρ. Ελευθέριος Π. Αλεξάκης
Η ζωή μου με τους Βλάχους του Μετζιτιέ (Κεφαλοβρύσου) Πωγωνίου - Ήπειρος. Το εθνογραφικό Ημερολόγιο (1993-1996). Τόμος Α'
Αθήνα, 2022
ISBN 978-960-485-482-0
Πολιτεία, captainbook
Κεντρική διάθεση:
Εκδόσεις Ηρόδοτος
Μαντζάρου 9 GR 10672, Αθήνα
Τηλ.: 210 3626348, 6976334493
Ελευθέριος Π. Αλεξάκης
Ερεσσού 43, Αθήνα 106 81
Τηλ. 2103819465, 6989830307
Περιεχόμενα
Πρόλογος
ΕΤΟΣ 1993
Πρόγραμμα επιτόπιας έρευνας
ΕΤΟΣ 1994
ΕΤΟΣ 1995
ΕΤΟΣ 1996
Γλωσσάριο βλάχικων και ιδιωματικών λέξεων
Βιβλιογραφία
Ευρετήρια
