Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής του Νίκου Φαρίνα «κόρλου μάρι», με τη ζωντανή αυτή απεικόνιση του τρανού χορού και τον λεπτομερή σχεδιασμό και συνάμα η καλαισθησία του εξωφύλλου, μας παραπέμπει νοερά στην εποχή που ο μεγάλος χορός, πραγματοποιούνταν στα Μεγάλα Λιβάδια «τι Σουμ Κέτρου», στη γιορτή των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
Μεγάλη γιορτή όπου κυριαρχούσε η ομορφιά και ο πλούτος της ενδυμασίας των γυναικών με τα χρυσά φλουριά, σε πλήρη αρμονία με την καλλιφωνία, λέγονταν πολλά και ωραία τραγούδια και χόρευαν πολλούς και θαυμάσιους χορούς. Γιορτή σταθμός γιατί απ’ αυτή τη μέρα άρχιζαν τα προξενιά.
Το οπισθόφυλλο κοσμείται από το ολόγιομο φεγγάρι και τον έναστρο ουρανό. Είναι πετυχημένη η επιλογή του διότι το φεγγάρι «λούνα» ήταν πηγή έμπνευσης πολλών τραγουδιών.
Πράγματι Νίκο, οι πρόγονοί μας «παπάννιλλι» θα χαρούν.
Δεν είναι τυχαίο που ο Νίκος Φαρίνας ασχολήθηκε με την καταγραφή στίχων νέων βλάχικων τραγουδιών τα οποία έρχονται να συνεχίσουν τον κύκλο των παλαιών τραγουδιών που συνέθεσαν ανώνυμοι και επώνυμοι στα Μ. Λιβάδια.
Τα Μικρά και Μεγάλα Λιβάδια (Καλίβι ή Λιβαέτζι , όπως τα αποκαλούσαν οι Μεγαλολιβαδιώτες στην καθημερινότητά τους ) έχουν μια προϊστορία σχετικά με όσα αφορούν το τραγούδι. Κατά πως λέει ο λαός, οι Μεγαλομικρολιβαδιώτες/σσες ήταν καλλίφωνοι/ες και αυτό οφείλεται στο γάργαρο και κρύο νερό των πηγών (άπα αράτσι).
Εκτός όμως από την καλλιφωνία τους, οι Μεγαλολιβαδιώτες διέθεταν και την ικανότητα να συνθέτουν τραγούδια. Γι’ αυτό υπάρχουν τραγούδια που τραγουδιούνται αποκλειστικά και μόνο στα Μ. Λιβάδια. Γιατί τα έχουν συνθέσει οι ίδιοι οι Μ.Λιβαδιώτες παίρνοντας θέματα κυρίως από την κοινωνική και επαγγελματική ζωή τους. Όλα περιστρέφονται γύρω από την αγάπη, τον πόθο των νέων που σκιρτά στην καρδούλα τους να ξανανταμώσουν το ταίρι τους το καλοκαίρι στα Μ.Λιβάδια. Ο χειμώνας ήταν βαρύς για όλους, διότι μετακινούνταν στα διάφορα χειμαδιά (του αρνίου), μακριά από το αγαπημένο τους χωριό που βρισκόταν πάνω στην κορφή του Πάικου του όμορφου αυτού βουνού με τις οξυές (μούνττι ντί φάγκου). Τα γιδοπρόβατα είναι κι αυτά αλληλένδετα μ’ αυτόν τον πόθο τους να ζήσουν την αγάπη. Γι’ αυτό κι αναφέρονται παντού όταν τους γίνονται εμπόδιο να δουν την καλή τους. Τραγουδούν και για την ομορφιά της βλαχοπούλας ( ααρμίνιλλιι), ενώ κάθε προξενιό, αρραβώνας ή γάμος συνοδεύεται πάντα από το κατάλληλο βλάχικο τραγούδι. Δεν έλειπαν βέβαια από το ρεπερτόριο, σ’ αυτές τις κοινωνικές εκδηλώσεις, τα ελληνικά τραγούδια που δανειζόταν από τη λαϊκή μούσα.
Στα ραφτάδικα, στον πυρετό της προετοιμασίας για το ράψιμο των μάλλινων υφαντών ενδυμασιών για έναν γάμο ή για έναν αρραβώνα, οι εκεί συγκεντρωμένοι σχολίαζαν και εξυμνούσαν την ομορφιά της γυναίκας της Γραμμουστιάνας. Το τραγούδι, παραδείγματος χάρην, «Στυργιάνα», μιλάει για μια όμορφη γυναίκα που το πέρασμά της δεν έμενε απαρατήρητο. Λέγεται ότι αυτό το τραγούδι δημιουργήθηκε στο ραφτάδικο του Γιώργη Αμπράζη ( αλ Ψάλτου) από την Αραβησσό.
Όλα αυτά τα θαυμάσια τραγούδια που αποκλειστικά τραγουδήθηκαν στα Μ.Λιβάδια είναι αποτέλεσμα του κεφιού των ίδιων των Μ.Λιβαδιωτών. Εκεί όπου τα βράδια μαζεμένοι στα λεγόμενα «γρέκια» δηλ. στις παρέες, όταν το βράδυ με το «σκάρο» βοσκούσαν τα πρόβατα, αυτοί τραγουδούσαν αλλά και συνέθεταν τραγούδια.
Η ξενιτιά δεν τραγουδήθηκε πολύ. Ίσως γιατί μετά τη μόνιμη εγκατάστασή τους στο οροπέδιο του Πάικου (1790), μετά την ολοσχερή καταστροφή της Γράμμουστας από τους Τουρκαλβανούς, όσες φάρες (φαλκάρια) επέλεξαν να μείνουν στα Μ.Λιβάδια δεν ένιωσαν τον τόπο ως ξενιτιά.
Η μετανάστευση όμως των Μ.Λιβαδιωτών (1926-1930) στη Δοβρουτσά για βιοποριστικούς λόγους έφερε το πρώτο πλήγμα στα Μ.Λιβάδια και τραγουδήθηκε. Εγκαταλείφθηκε το μισό χωριό. Ένα χωριό που μέχρι τότε αριθμούσε 5.000 και πλέον κατοίκους. Ένα χωριό που νόμιζες πως ο πλούτος με την αρχοντιά συμβάδιζαν. Η ερήμωση και η εγκατάλειψη ήταν εμφανής στα μάτια των ξενιτεμένων που επισκεπτόταν κάθε καλοκαίρι τα Μ.Λιβάδια. Ο μεγαλολιβαδιώτης μετανάστης Γ.Μέρκας, το 1938 κατέγραψε και ζωγράφισε αυτήν την εγκατάλειψη και ερήμωση, με στίχους πόνου, στο τραγούδι «ννι αβεάμου ούνου ντόρου ντί τ’ χουάρα» ( = είχα έναν πόνο για χωριό).
Τα τραγούδια ακουγόταν μέχρι τη δεκαετία του 1970 στις οικογενειακές συγκεντρώσεις από τους μεγαλύτερους που έζησαν και μεγάλωσαν στα Μ.Λιβάδια, που κι αυτοί τα είχαν ακούσει από τους παλιότερους. Ένας καλλίφωνος απ’ αυτούς, αλλά και γνώστης σχεδόν όλων των βλάχικων τραγουδιών ήταν ο Μιχ. Σαραμάντος (αλ Φάφα) από τη Λάκα.
Πολλά είναι τα τραγούδια τους. Μια προσπάθεια διάσωσης και καταγραφής έγινε με τη συγκέντρωση των βλάχικων Μ.Λιβαδιώτικων τραγουδιών στο βιβλίο μου «Μ.Λιβάδια Πάικου-Βλάχικα Τραγούδια και Ποιήματα -2010-». Συγκινητικά τα λόγια όσων τα γνώριζαν και ξαφνικά τα είδαν γραμμένα σ’ ένα βιβλίο (Λίμμπα ιάστι σούφλιτλου αντουννιάουλιι. Κιρού λίμμπα, κιρού βιντεάλα = η γλώσσα είναι η ψυχή του κόσμου. Έχασε τη γλώσσα, έχασε το φως του -τον πολιτισμό του-). Σ’ αυτά τα πλαίσια κινήθηκε και η προσπάθειά μου να καταγραφεί η γλώσσα των προγόνων μας στο « ΛΕΞΙΚΟ της αρωμανικής (βλάχικης) γλώσσας των Μ.Λιβαδίων Πάικου -2014-).
Ο Νίκος Φαρίνας ανήκει στη γενιά που μεγάλωσε με παππού, γιαγιά, πατέρα, μάνα, συγγενείς που επικοινωνούσαν μαζί μόνο στα βλάχικα. Η βλάχικη γλώσσα (λίμμπα αρμανεάσκα) είναι βίωμά του και έχει την προσωπική αντίληψη του φυσικού ομιλητή. Όμως τα χρόνια περνούν, οι ενδογαμίες έπαψαν να υπάρχουν, η εργασία τον κάνει να βρίσκεται μακριά από τους συγγενείς (όπως και των περισσοτέρων) και οι φυσικοί ομιλητές της βλάχικης γλώσσας έχουν μειωθεί. Φυσικό κι επόμενο και ο ίδιος να αισθάνθηκε αυτή την απογοήτευση ότι όλα θα χαθούν. Προσωπικά ένιωσα την αγωνία του από την αρχή της ιδέας του να καταγράψει τραγούδια στη βλάχικη γλώσσα. Ενθάρρυνα την ιδέα του. Χρέος όλων μας είναι ν’ αφήσουμε στους νέους αυτά που γνωρίζουμε και που δυστυχώς χάνονται και θα χαθούν εντελώς με την τελευταία γενιά που ήταν ο συνδετικός κρίκος αυτών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στα Μ.Λιβάδια μ’ αυτούς που γεννήθηκαν μετά την καταστροφή των Μ.Λιβαδίων (το Μάιο του 1944).
Το μικρόβιο της σύνθεσης για το Ν.Φαρίνα δεν είναι κάτι νέο. Υπήρχε από παλιά. Συνέθετε τραγούδια θαυμάσια στην ελληνική γλώσσα. Δεν ένιωθε τότε την ανάγκη να καταγράψει κάτι στη βλάχικη γλώσσα. Δεν κινδύνευε να χαθεί η γλώσσα, γιατί όλοι οι δικοί του τη μιλούσαν. Τώρα όμως που έλειψαν όλα αυτά τα κοντινά και πολύ αγαπημένα πρόσωπα, έπρεπε να συνομιλήσει με το χαρτί και το μολύβι για να μην τα ξεχάσει και ο ίδιος. Ως συνεχιστής των παλιών συνθετών του αρχοντικού και με περισσή αίγλη αυτού χωριού, κάνει ένα βήμα τολμηρό για να κρατήσει αυτό που χάνεται στον γκρεμό.
Και τι περίεργο, η θεματολογία αυτής της ποιητικής συλλογής του Νίκου Φαρίνα ως προς τα συναισθήματα που κυριαρχούσαν στα παλιά τραγούδια δεν άλλαξε. Γιατί αυτή τη συναισθηματική φόρτιση κληρονόμησε απ’ αυτούς που αγαπούσε. Έτσι ένιωθαν οι ίδιοι, κι έτσι γαλουχήθηκε και ο ίδιος. Τα συναισθήματα της αγάπης και του έρωτα είναι διαχρονικά. Έτσι, μέσα στα τραγούδια του, με τους βαθυστόχαστους στίχους, διαβλέπεις την ανησυχία των ερωτευμένων. Εξυμνεί την ομορφιά, την αγάπη, τα νιάτα, τον πόθο. Μπλέκεται και η φύση, ο Θεός, η νύχτα, η μέρα, το φεγγάρι, τ’ άστρα και τα πουλιά. Μα και πάλι, πάνω σ’ όλα αυτά, η αγάπη και ο έρωτας.
Στο βιβλίο του αυτό, ο Ν. Φαρίνας θέλει να διασώσει αυτή την παράδοση του τόπου του. Θέλει να προσθέσει κι άλλη μια ψηφίδα, για να συνεχίσει το παλιό ψηφιδωτό του πολιτιστικού πλούτου που άφησαν οι πρόγονοί μας.
Ναι, Νίκο Φαρίνα! Είναι ψηφίδα πολύτιμη για τις επόμενες γενιές αυτή η προσπάθειά σου.
Θα συγκινήσει όλους όσους απόμειναν να μιλούν και ν’ αγαπούν αυτή τη γλώσσα.
Θα βοηθήσει τις επόμενες γενιές που θα θέλουν να ερευνήσουν και να μελετήσουν τη γλώσσα.
Θα βοηθήσει όσους επιθυμούν και θέλουν να ανανεώσουν το μουσικό ρεπερτόριό τους, το βλάχικο, δίνοντας ρυθμό και μουσική στους στίχους σου.
Είναι αξιέπαινη η προσπάθειά σου και τα ξενύχτιά σου. Γιατί όλα αυτά δεν είναι εύκολα. Το προφορικό είναι δύσκολο να το μεταφέρεις στο χαρτί. Δεν υπάρχει βιβλιογραφία σχετική να τη συμβουλευτείς. Όλα αφήνονται ελεύθερα στα προσωπικά βιώματα και στο πάθος διατήρησης του πολιτιστικού μας πλούτου. Έναν πλούτο που τον κράτησαν οι προγονοί μας προφορικά. Εμείς το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον σεβαστούμε και να τιμούμε μ’ αυτόν τον τρόπο τη μνήμη τους.
Χαίρομαι που γνώρισα το Νίκο Φαρίνα, διότι είναι κι αυτός ένας αγνός υπερασπιστής της παράδοσής μας χωρίς να επηρεάζεται από διχαστικές αντιλήψεις και μεμψιμοιρίες που θέτουν εμπόδιο σε κάθε πολιτιστική προσπάθεια.
Νίκο Φαρίνα, εύχομαι υγεία και καλή συνέχεια στο έργο σου!
Κούλα Λέντζιου Τρίκου
Δασκάλα – Συγγραφέας
Στις 07/12/2014 πήρα στα χέρια μου το λεξικό της βλάχικης γλώσσας της συγγραφέως, κας Κούλας Λέντζιου Τρίκου, το οποίο είχε παρουσιάσει λίγες ημέρες πριν, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βλάχων Θέρμης και Τριαδίου στη Θέρμη Θεσσαλονίκης.
Με την πρώτη ματιά ένοιωσα μια ευχαρίστηση βλέποντας ένα μεγάλο καλοφτιαγμένο βιβλίο περίπου χιλίων σελίδων. Αφού πέρασαν περίπου τρεις εβδομάδες, το είχα ξεφυλίσει σχεδόν όλο. Αμέσως άρχισα να κάνω σκέψεις πως αυτό ήταν που μου έλειπε και χρειαζόμουν για να ξαναθυμηθώ τη μητρική μου γλώσσα, την οποία μιλούσα με τους γονείς μου και τ’ αδέρφια μου.
Οι γονείς μου (Μιχάλης και Σουλτάνα) ήταν και οι δύο βλάχικης καταγωγής από τα Μεγάλα Λιβάδια Πάϊκου Κιλκίς. Μετά την καταστροφή των Μεγάλων Λιβαδίων το 1944 από τους Γερμανούς, σχεδόν οι περισσότεροι Μεγαλολιβαδιώτες έφυγαν και αναζήτησαν τόπο διαμονής σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Οι γονείς μου κατέληξαν στο χωριό Παρθένιο, 35 χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης. Εκεί, έφτιαξαν πάλι το νοικοκυριό τους και μεγάλωσαν την οικογένειά τους. Έκαναν πέντε παιδιά (Ελένη, Γιώργος, Νίκος, Ζωή και Αριστείδης). Εγώ ήμουν το τρίτο παιδί της οικογένειας και μέχρι ηλικίας δεκαοχτώ ετών, ζούσα μαζί τους.
Μετά από κάποιες σπουδές και τη στρατιωτική μου θητεία, αναζήτησα εργασία. Έτσι, βρέθηκα στα διυληστήρια πετρελαίου στον Ασπρόπυργο Αττικής (σημερινά ΕΛΠΕ). Μετά, ακουλούθησε συνεργασία με άλλες εταιρείες πετρελαίων (Motor Oil, Esso, NAPC).
Στα χρόνια που πέρασαν, μαζί με την σύζυγό μου Βαρβάρα Παναγιωτίδου (ποντιακής καταγωγής), κάναμε τη δική μας οικογένεια. Μεγαλώσαμε τέσσερα παιδιά (Τάνια, Νένα, Λυδία και Μιχάλης). Μετά τις σπουδές τους, τα παιδιά αναζήτησαν εργασία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ακολούθησαν οι γάμοι των παιδιών μας και τα εγγόνια μας.
Τα χρόνια που εργαζόμουν, στον ελεύθερο χρόνο μου, προσπαθούσα να καταγράψω κάθε τι που επηρέαζε θετικά τη σκέψη μου. Έγραφα στίχους τραγουδιών στην Ελληνική γλώσσα.
Όταν πήρα το λεξικό της βλάχικης γλώσσας, η σκέψη μου πλέον στράφηκε στο να γράψω νέους στίχους τραγουδιών στη βλάχικη γλώσσα, στη γλώσσα των προγόνων μου. Το συγκεκριμένο λεξικό, εκτός από τη μετάφραση, έχει κανόνες, αναλύσεις, διαλόγους και γραμματικές διευκρινίσεις για κάθε λέξη.
Πολλές φορές επικοινώνησα με την κα. Λέντζιου ζητώντας πληροφορίες και κάθε φορά με προθυμία έπαιρνα την απάντηση για όποια απορία είχα. Γι’ αυτό και την ευχαριστώ θερμά διότι ήταν η αιτία να μπορέσω να γράψω νέους στίχους τραγουδιών στη βλάχικη γλώσσα.
Οι νέοι στίχοι τραγουδιών έχουν σκοπό να διατηρήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τη γλώσσα των προγόνων μας. Χιλιάδες χρόνια πριν, πολλές γενιές τη μιλούσαν, αλλά, με την πάροδο των χρόνων τείνει σιγά σιγά να ξεχαστεί, διότι δεν υπάρχει βλάχικη γραφή, παρά μόνο η παράδοση.
Όπως όλοι οι βλαχόφωνοι, έτσι κι εγώ, θέλω να συνεχίσει να ακούγεται η βλάχικη γλώσσα των προγόνων μας και να μπορούν οι νεότεροι να διαβάσουν τη βλάχικη γλώσσα με ελληνική γραφή.
Οι νέοι στίχοι είναι συνέχεια των παλαιών τραγουδιών, απλά αλλάζει η εποχή μας. Θέλω να δώσω κι εγώ το στίγμα της εποχής μας. Οι νέοι στίχοι είναι αφιερωμένοι στους γονείς μου αλλά και σε όλους τους προγόνους μας που χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχαμε.
Ευχαριστίες
Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τη συμπατριώτισσά μου, συγγραφέα και δασκάλα κα Κούλα Λέντζιου Τρίκου, αλλά και τον σύζυγό της δρ. Σπύρο Τρίκο για την βοήθεια που μου πρόσφεραν, αλλά και για την επιμέλεια των στίχων μου.
Ευχαριστώ επίσης την οικογένειά μου που με ανέχθηκε τις ημέρες, μήνες, χρόνια που ασχολούμουν με τους στίχους.
Ευχαριστώ, επίσης, και όλους όσοι έχουν την υπομονή να διαβάσουν τους στίχους μου στη βλάχικη γλώσσα.
Νίκος Φαρίνας
Τεχνικός πετρελαίου
ISBN: 978-618-83208-0-2
Copyright © Καβάλα 2017
Τίτλος: Κόρου μάρι - Χορός μεγάλος
Συγγραφέας: Νίκος Φαρίνας Τηλ.: 2510.835817, 6939022907
Εκδόσεις: Σταύρος Σοφιανός,
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Κόρου μάρι
2. Κά πούλιου αζμπουιράμ
3. Ούνου πούλιου ννίκου σ' νγισά
4. Αμβιρλίγκα
5. Οκλλι κά φόκου
6. Ούνα ταχινά
7. Φεάτα αρούσα
8. Φεάτα κα πιτουρνίκι
9. Σόμνου νού μι λλιά
10. Φεάτα μσιάτα αρμούν
11. Ννίκα πιτουρνίκι
12. Νουάπτεα Σάμμπατα
13. Νούμτα
14. Γίνα νιχιάμ
15. Κάρι ντουμιτζαέ
16. Βρέι τας φούγκου
17. Σ' ιαράμ πούλιου ννίκου
18. Τόρα σεάρα
1. Κόρου μάρι
Βίνι ουάρα σσι τούτσι αρμάνλλι ν’ ανταμουσίμ
Βίνιρι τζιόννλλι τίνιρρι σσί φεάτι μσσιάτι ασκαπιράτι
Κάνττιτσι αρμανέσστι τόρα βα σ’ καντταέμ
Σσί ούνου κόρου μάρι τούτσι σ’ αντραέμ
Βίνι ουάρα τάς καντταέμ
Σσί ούνου κόρου μάρι σ’ αντραέμ
Τάς ν’ βεάντι Ρίγα σσί παπάννιλλι ανόσστσχ`
Τάς ν’ βεάντι σσί σ’χαρσέσκι ακλό ιού σούνττου
Πίνι ζίνι αλάνττα ουάρα
Τούτσι αρμάνλλι ιάρα σ’ ανταμουσίμ
Ντουμιτζαέλου σ’ν’ ατζιούτι ιάρα
Σανατάτι μπούνα σ’ αβεάμ
1. Χορός μεγάλος
Ήρθε η ώρα και όλοι οι Βλάχοι ανταμώσαμε
Ήρθαν λεβέντες νέοι και κορίτσια όμορφα λαμπερά
Τραγούδια βλάχικα τώρα θα τραγουδήσουμε
Κι έναν χορό μεγάλο όλοι να κάνουμε
Ήρθε η ώρα να τραγουδήσουμε
Κι έναν χορό μεγάλο να κάνουμε
Να μας δουν ο Ρήγας και οι πρόγονοί μας
Να μας δουν και να χαρούν εκεί που είναι
Μέχρι να έρθει η άλλη φορά
Όλοι οι Βλάχοι πάλι να ανταμώσουμε
Ο Θεός να μας βοηθήσει πάλι
Υγεία καλή να έχουμε
