Φαντάρος στα είκοσι πέντε μου, το 1965, αφού έκανα την ορκομωσία στην Ταξιαρχία του Δελβίνου, μετατέθηκα μόνο για διαμονή στην παραθαλάσσια στρατιωτική μονάδα πυροβολαρχίας της Ταξιαρχίας, με έδρα το Λυκούρσιο.
Έτυχε σε αυτά τα δύο χρόνια της στρατιωτικής μου θητείας να έχει προγραμματιστεί η διεύρυνση του τοπογραφικού δικτύου του πυροβολικού και ως τοπογράφο με θεώρησαν αναγκαίο. Έτσι είχα και το προνόμιο να με κρατήσουν κοντά στους Αγίου Σαράντα.
Βρέθηκα λοιπόν στο κατεστραμμένο φρούριο του Λυκουρσίου, εντός του οποίου υπήρχε στρατώνας διαμονής των φαντάρων της παραθαλάσσιας πυροβολαρχίας. Στρατώνας ο οποίος είχε ανεγερθεί από τους Ιταλούς για φρουραρχείο τους επί κατοχής.
Το φρούριο του Λυκουρσίου εξουσιάζει τη πόλη των Αγίων Σαράντα και το Ιόνιο, με την Κέρκυρα απέναντι, αλλά και τα Εξαμίλια μέχρι το Βουθρωτό, το Δέλβινο και όλο το Βούρκο, μέχρι τη Λιβαδειά και όλη τη Κονίσπολη.
Στα νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά του φρουρίου, σε υψόμετρο μεταξύ των 215 και 240 μέτρων, εκτείνονται σαν φαντάσματα του παρελθόντος τα ερείπια ενός κατεστραμμένου χωριού, ερείπια που σου έδιναν την εντύπωση ότι παραμόνευαν κάθε κίνηση των φαντάρων και των αξιωματικών που κατηφόριζαν και ανηφόριζαν στην παρατεταγμένη πυροβολαρχία που δέσποζε την Κέρκυρα και το κανάλι της στο Ιόνιο Πέλαγος.
Έξι πυροβόλα των 100 χιλιοστών, όλο το 24ωρο, παραμόνευαν σιωπηλά κάθε «εχθρική» κίνηση στο Ιόνιο, από τα στενά της Κέρκυρας μέχρι το έβγα τους στην Αδριατική. Τα τέσσερα ήταν εγκατεστημένα στα τσιμεντόστρωτα στόμια των τούνελ και συνδέονταν μεταξύ τους με προχώματα τα οποία, μαζί με τις τηλεφωνικές διασυνδέσεις, κατέληγαν στο ψηλότερο μέρος σε παρατηρητήριο το οποίο σε περιόδους συναγερμού μετατρέπονταν σε διοικητήριο.
Τα τούνελ αυτά τα είχαν ανοίξει φαντάροι.
Που να γνώριζα τότε ότι όλα αυτά τα ερείπια στα δυτικά των οποίων ήταν πατατεταγμένη η πυροβολαρχία παρέμεναν μάρτυρες ενός μεγάλου χαλασμού.
Που να γνώριζα τότε ότι η γή που πατούσα, από το φρούριο μέχρι το τελευταίο ερείπιο ήταν ποτισμένη με το αίμα όλων εκείνων που σφαγιάστηκαν από Τούρκους και Τουρκαλβανούς. Σφαγιάστηκαν επειδή επαναστάτησαν για να διώξουν τους «άρπαγες» των περιουσιών τους, επειδή θέλησαν να απαλλαγούν μια για πάντα από το ζυγό της σκλαβιάς. Γη ποτισμένη με αίμα ντόπιων κατοίκων και απόδημων αλλά και εθελοντών καταγόμενων από Κρήτη και Λακωνία, όπως και δύο ευγενών Ιταλών.
Τηλέμαχος Λαχανάς
Η επανάσταση του 1878 στο Λυκούρσιο της Άνω Ηπείρου
(επανέκδοση με νέα στοχιεία)
Για επικοινωνία και παραγγελίες: 6975544877
e-mail:
Περισσότερα βιβλία του συγγραφέα:
Ανώνυμος και παρόν επιμένοντας
Το Βοδίνο της άνω Δρόπολης
Αιματοβαμένες Μονές
Πεσόντες υπέρ Πατρίδος στη λήθη απο Απάτριδες
Το βιβλίο παρουσιάζει τα γεγονότα γύρω από την αποτυχούσα Επανάσταση στο Λυκούρσι το 1878. Μετά την συμμετοχή τους στο κίνημα ένας σημαντικός αριθμός Αρβανιτόβλαχων κατέφυγε στην Κέρκυρα, την Λευκάδα και την Θεσσαλία.
Πως αξιολόγησε την πρώτη έκδοση ο ποιητής και συγγραφέας Φώτης Β. Μάλλιος
ΜΕ ΤΗΝ ΠΙΚΡΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ
Το βιβλίο «Η επανάσταση του 1878 στο Λυκούρσιο της Άνω Ηπείρου» του Τηλέμαχου Λαχανά είναι μια κατάθεση ψυχής που έρχεται να σώσει ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας.
Ο Τηλέμαχος στο βιβλίο του έκανε την δουλειά του ιστορικού, του αρχαιολόγου, του εθνογράφου και του φιλόλογου. Προσπάθησε σαν ένας γνήσιος αναπαλαιωτής να ανασυγκροτήσει την προϊστορία και προχωρεί μέχρι την εποχή μας. Φωτίζει τα γεγονότα και την λογική κάθε πλευράς. Βγαίνει σε συμπέρασμα για τις αιτίες και τις σκοπιμότητες. Σε αυτό τον βοήθησε αρκετά η φυσική επαφή διαμέσου του επαγγέλματος ως τοπογράφος και σκιτσογράφος, μα περισσότερο το πατριωτικό συναίσθημα και ο σεβασμός για την αλήθεια.
Επίσημα και επιφανειακά ο Τηλέμαχος δούλευε για το Αλβανικό κράτος, αν και παράλληλα έδινε μάχη να διατυπώσει στην συνείδηση την γυμνή πραγματικότητα, να σώσει αξίες του ελληνισμού. Σε χαλεπούς καιρούς και υπό δύσκολες συνθήκες προσέφερε ό,τι καλύτερο μπορούσε, που σημαίνει ότι δίχως αφοσίωση και πίστη δε θα είχαμε σήμερα αυτή την παραστατική μαρτυρία.
Το Ινστιτούτο Μνημείων Τιράνων για την περίοδο 1998-2001 αξίωσε τον Τηλέμαχο ως διευθυντή της Εφορείας για τους Αγίους Σαράντα και Δέλβινο, καθήκον το οποίο τίμησε με την προσφορά του. Αυτόπτης μάρτυρας της τελικής καταστροφής, αλλά και γνώστης του αντικειμένου, μας παρουσιάζει πολλά γεωγραφικά, τοπογραφικά και δημογραφικά στοιχεία. Έκανε επιστημονική έρευνα και ξεπέρασε τον ερασιτεχνισμό. Τα μεγάλα γεγονότα συνοδεύονται και συμπληρώνονται από μικροεπεισόδια. Η ιστορία μιας οχυρωμένης πόλης μετατρέπεται βαθμιαία σε ιστορία ολόκληρης της περιοχής και του ελληνισμού.
Ο συγγραφέας έχει επίγνωση και όραμα. Για την παρουσίαση των εξελίξεων προχωράει διαχρονικά, αναλυτικά και μεθοδικά καταλήγοντας σε συμπεράσματα και γενικεύσεις, π.χ. για την αποτυχία της λαϊκής εξέγερσης του 1878. Περιγράφει την εξέγερση και την αντίσταση του Λυκουρσίου, μάχες όπως του Καραλίμπεη και της Γκιάστας, μέχρι και εξεγέρσεις για την ελευθερία, τις ανθρώπινες αξίες και το αιώνιο πιστεύω.
Το χρονικό είναι πλούσιο και ανατριχιαστικό. Από την μία πλευρά ηρωική λαϊκή αντίσταση και από την άλλη, από τους Τούρκους κατακτητές και τους συμμάχους τους Τουρκαλβανούς, σφαγές, φωτιές και ερήμωση, άγρια αντιμετώπιση του γνήσιου και συμπαγή πληθυσμού, πολιτική εξόντωσης στα όρια γενοκτονίας ενός πολιτισμένου και απροστάτευτου λαού.
Ο Τηλέμαχος έψαξε πολλές πηγές και μελέτησε Πλούταρχο, Πτολεμαίο, Παπαρηγόπουλο, Αραβαντινό, Επαμεινώνδα Κυριακίδη, Αθανάσιο Πετρίδη (το περιοδικό Παρνασσός), Μιλτιάδη Σεϊζάνη, Βασίλη Μπαρά, την εφημερίδα «Ελληνισμός» της Κέρκυρας με το χρονικό του 1877-1878, κείμενα και επιστολές της εποχής. Δεν παραλείπουν κείμενα των ιδίων Αλβανών όπως από το περιοδικό “Leka” και τον ιστορικό Ligor Mile, μέχρι τον Αυστριακό Πρόξενο στην Αλβανία, περί εγκλημάτων των οπλισμένων λήσταρχων. Δε διστάζει, πλάι στις κακές συγκυρίες, να φανερώσει τις ενέργειες και τις ευθύνες της ελληνικής πλευράς για την μεγάλη πατρίδα και την μοίρα της Βορείου Ηπείρου.
Τα κείμενα συνοδεύονται με πρώιμες φωτογραφίες από ξένους αλλά και του παρόντος. Κάλεσε σε βοήθεια και την λαογραφία της περιοχής, οικογενειακές μνήμες και ατομικά βιώματα. Και πάνω απ’ όλα την ιστορική λαϊκή μνήμη που περνάει από γενιά σε γενιά ως σκυτάλη. Θα μπορούσε να παρουσίαζε και αντίγραφα από τα κείμενα.
Σωστά πράττει όταν μαζί με την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας ζητάει και την αποκατάσταση των περιουσιακών δικαιωμάτων των βίαια διωγμένων Λυκουρσιωτών πριν έναν αιώνα και μετά. Όμως η υπόθεση είναι χαμένη από τότε που η δημογραφική άλωση της πόλης και της περιοχής έγινε στρατηγική πλατφόρμα των νέων Αλβανών εξουσιαστών.
Μαθαίνουμε ότι στην πόλη των Αγίων Σαράντα πριν το 1990 το ελληνικό και χριστιανικό Στοιχείο, που ήταν και το βασικό, εξαιτίας της μετανάστευσης μειώθηκε στο 1/3 ενώ το αλβανικό πενταπλασιάστηκε (σελ. 22). Ακόμα και για τον καιρό της δικτατορίας που εξοντώθηκαν εκατοντάδες αντιφρονούντες και διαλύθηκαν οι οικογένειες τους, ή με την εφαρμογή της σατανικής στρατηγικής περί πολέμου των τάξεων, περίπου το 30% των Ελλήνων στιγματίστηκε ως «εχθρός της τάξης» με «μαύρη βιογραφία» (σελ. 76).
Η ορμή των βαρβάρων, με την ανοχή ενός ανύπαρκτου κράτους, συνεχίζεται. Μόνο την περίοδο 1998-1999 έχουμε 11 απαγωγές ομογενών επιχειρηματιών, 8 δολοφονίες, πολλούς τραυματισμούς, καθεστώς τρομοκρατίας, πολυάριθμα τα συμβάντα σε μεμονωμένα άτομα, αρπαγές περιουσιών κ.λ.π. (σελ. 76).
Δυστυχώς αμέσως μετά το 1990 και κυρίως το 1996-1997 κάποιοι επανήλθαν στις κακές συνήθειες των προγόνων τους και τα χωριά μας έζησαν πάλι τους εφιάλτες εκείνων των εποχών (σελ. 65). Μαθαίνουμε ότι, σύμφωνα με έκθεση της εποχής, στους Αγίους Σαράντα καταστράφηκε επιχείρηση κόστους 300.000.000 δραχμών, εκλάπησαν 247 σπίτια, 5 αμάξια, 1410 γιδοπρόβατα, 25 βοοειδή, υδραντλίες, μετασχηματιστές, εκλάπησαν 4 εκκλησίες κ.λ.π. Στο Αργυρόκαστρο καταστράφηκαν 17 επιχειρήσεις Ελλήνων συνολικού κόστους 430.000.000 δραχμών, εκλάπησαν 250 σπίτια, 15 αμάξια, 850 γιδοπρόβατα, 20 βοοειδή, εκλάπησαν 10 εκκλησίες κ.λ.π. Το σύνολο των ζημιών που υπέστη η Ελληνική Κοινότητα αυτή την περίοδο ανέρχεται σε 4 δισεκατομμύρια δραχμές.
Και συμμερίζομαι την πικρία του συγγραφέα που τονίζει: «Αποκομμένοι από το παρελθόν, αφού δε διδαχτήκαμε τίποτε, αποκομμένοι από το παρόν, αφού δε διεκδικήσαμε τίποτε, διαιρεμένοι όσο ποτέ, μας εκπροσωπούν άτομα με αλλοιωμένη συνείδηση...» (σελ. 7).
Τα συμπεράσματα από τα συνεχόμενα παθήματα του παρελθόντος είναι αρκετά και επίκαιρα. Αυτά τα τονίζει με το μέτρο του και ο συγγραφέας. Το πρόβλημα είναι ότι οι αλήθειες αυτές και το σοβαρό μήνυμα να περάσουν τα σύνορα της συγκεκριμένης περιοχής και να μεταδοθούν και στο αλβανικό κοινό. Το βιβλίο αυτό και άλλα παρόμοια αξίζουν να μεταφραστούν στην αλβανική γλώσσα και σε άλλες ευρωπαϊκές.
Δυσκολίες πέρασε ο Τηλέμαχος μέχρι το βιβλίο αυτό να βγει στο φως, μεγαλύτερες από αυτές που αντιμετώπισε για να το γράψει. Θα έπρεπε τέτοιες σημαντικές πρωτοβουλίες να έχουν την αρωγή των ιδρυμάτων που χειρίζονται τα θέματα του ελληνισμού.
Το βιβλίο αυτό έρχεται για να σώσει ένα κομμάτι της ιστορίας της Ελληνικής Εθνικής και Ορθόδοξης Μειονότητας μα και την υπόληψη μας. Παρόλο που μας πληγώνει παραμένει ένα σπουδαίο έργο. Οι μαρτυρίες περί αγώνων των προγόνων μας στο βιβλίο του Τηλέμαχου Λαχανά απορρίπτουν τις κακόβουλες φήμες περί ραγιαδισμού των Βορειοηπειρωτών και, παρόλο τα αδιόρθωτα και απαρηγόρητα παθήματα, μας εμπνέει θετικά και μας κάνει να πιστέψουμε ότι μπορούμε να δώσουμε καινούργιες και αξιοπρεπές μάχες.
Και κάποτε οι άσχετοι πρέπει να σταματήσουν την αρχαιοκαπηλία και να εκμεταλλεύονται τα μνημεία μας για τουριστική βιτρίνα, να πάψουν να διαστρεβλώνουν την ιστορία μας και να πλαστογραφούν την δική τους. Και στην κατεύθυνση αυτή συμβάλλει η «ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΟ ΛΥΚΟΥΡΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΩ ΗΠΕΙΡΟΥ» του Τηλέμαχου Θ. Λαχανά, που εκδόθηκε το 2010 στην Αθήνα.
ΦΩΤΗΣ Β. ΜΑΛΛΙΟΣ
Ποιητής-Συγγραφέας.
Πως αξιολόγησε την επανέκδοση ο Φιλόλογος Υφαντής Νικόλαος:
Κύριε Λαχανά, σε χαιρετώ
Διάβασα με ιδιαίτερη προσοχή και ενδιαφέρον όσα περιέχονται στην επανέκδοση του αξιόλογου βιβλίου σου: «Η Επανάσταση του 1878 στο Λυκούρσιο της Άνω Ηπείρου».
Το πόνημά σου παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον και για τη δομή του και για το σημαντικό πληροφοριακό υλικό που συμπληρώνει βιβλιογραφικά την αποτυχούσα Επανάσταση στο Λυκούρσιο το 1878. Ακόμη η ειλικρινής προσπάθεια που καταβλήθηκε από τη μεριά σου για τη σωστή απεικόνιση της ιστορικής πραγματικότητας, χωρίς παρεκκλίσεις και συναισθηματικές φορτίσεις και η εμμονή στην ορθή αξιολόγηση και καταγραφή των γεγονότων, προσδίδουν βάρος και αξία στο βιβλίο.
Εναπόκειται στους ιστορικούς μελετητές να ερευνήσουν και να διευρύνουν τα γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν, κατά και μετά την Επανάσταση, για να είναι παρούσα η ιστορική μνήμη και να αναδειχτούν εκ περισσότερο, τα αίτια της αποτυχίας του κινήματος και ακόμη να καταστούν κτήμα των πολλών οι βιαιοπραγίες, οι λεηλασίες, οι βιασμοί και γενικά οι βαρβαρότητες των Τουρκαλβανών.
Η ιστορία, ο αψευδής αυτός μάρτυρας της αλήθειας για πράξεις και ενέργειες που έγιναν στο παρελθόν, αποκαλύπτει με ευκρίνεια τους αγώνες των προγόνων μας για την αποτίναξη του ζυγού της δουλείας, αγώνες τους οποίους πλήρωσαν με εκατόμβες αθώων θυμάτων. Ήταν οι δύσκολες και επώδυνες εποχές τότε, που και οι Έλληνες της «Άνω Ηπείρου» ήταν παρόντες και με τα συνεχή κινήματά τους, κράτησαν σε εγρήγορση τις συνειδήσεις των ραγιάδων και έδωσαν ώθηση στα όσα ευεργετικά ακολούθησαν στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913, αν και ένα τμήμα της Ηπείρου, παρά πάσα έννοια δικαίου, επιδικάστηκε και παραχωρήθηκε στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος.
Η εκτενής παράθεση ντοκουμέντων, αποδείξεων και τεκμηρίων εκείνης της εποχής, αποδεικνύουν την απήχηση που είχε το κίνημα στο Λυκούρσι και προσδίδουν αυθεντικότητα, γνησιότητα και εγκυρότητα στην εξιστόρηση των γεγονότων.
Σε συγχαίρω, αγαπητέ Λαχανά, για τον κόπο και τις ερευνητικές προσπάθειες που κατέβαλλες αναδιφώντας πηγές και φέρνοντας στο φως στοιχεία τα οποία, σε διαφορετική περίπτωση, θα παρέμεναν άγνωστα. Σου εύχομαι υγεία, δύναμη και πλούσια την πνευματική δημιουργία.
Με εκτίμηση
Υφαντής Νικόλαος
Φιλόλογος
Γιάννινα, Νοέμβριος 2016
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Αφιέρωση
Εισαγωγή
Δυο λόγια για την πρώτη έκδοση
Πως αξιολόγησε την πρώτη έκδοση ο Φώτης Β. Μάλλιος
Πως αξιολόγησε την επανέκδοση ο Φιλόλογος Υφαντής Νικόλαος
Πρόλογος
Ο γνωρίζων Αγγλικά
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ:
Το Λυκούρσιο των Αγίων Σαράντα
Οι Αγιοι Σαράντα και το Δέλβινο σήμερα
Το Λυκούρσιο στο κέντρο του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου
Μονή Αγίων Σαράντα
Το Μετόχι
Η Μονή Αγίου Γεωργίου στο Βολοτέρι
Η Τσιούκα
Η Μονή Αγίου Γεωργίου στο Δέμα
Το χωριό Καραλίμπεη ή Φανάρι
Η αρχαία Φοινίκη και το Βουθρωτό
Το φρούριο του Λυκσυρσίου
Το κατεστραμμένο Λυκούρσιο
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ:
Η περίοδος προ της επανάστασης
Αγιος Βασίλειος 1798
Δημοσιεύματα του δευτέρου εξαμήνου του 1877 σε εφημερίδες της Κέρκυρας
Έκθεση περί καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ:
Η πολιτική του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους
Τα αγροτικά κινήματα του 1854-1864
Ε. Κυριακίδης και Κ. Παπαρρηγόπουλος
ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ:
Η Επανάσταση του Λυκουρσίου
Μάχες στο Καραλίμπεη και την Γκιάστα
ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ
Η εν Λυκουρσίω καταστροφή
Η υποχώρηση από τη Δίβρη
Το δράμα παίχτηκε στο Λυκούρσιο
ΕΚΤΟ ΜΕΡΟΣ
Εκθέσεις προς το Υπουργείο Εξωτερικών
ΕΒΔΟΜΟ ΜΕΡΟΣ
Στοιχεία από Κερκυραίους μελετητές
Ο Χρήστο Χρηστοβασίλης για την Επανάσταση
Η Επανάσταση από το βιογραφικό του Κωνσταντίνου Τριτάκη
Άλλοι ερευνητές «Λαϊκό Βήμα»
Σχόλια από την αλβανική ιστοριογραφία
Ο Κοκδήμας στην «Gazeta Shekalim
«Φωνή της Ηπείρου»
Άρθρα περί «Μεγάλης Αλβανίας»
ΟΓΔΟΟ ΜΕΡΟΣ
Η μετά επαναστατική περίοδος
Οι Αλβανοί εκδικούνται
Δυο λόγια για τον Μητροπολίτη Άνθιμο
Συμπεράσματα
Περαιτέρω διευκρινήσεις
Η γενεαλογία των Λυκουρσιωτών
Έτερος κατάλογος ονομάτων
Επίλογος. Αυτό είναι το Λυκούρσιο
Βιβλιογραφία
Περιεχόμενα
Ερείπια του χωριού Λυκούρσι Στο βάθος ο κάμπος του Βούρκου