Ο σύντομος βίος του Κώστα Κρυστάλλη (1868-1894) παρουσιάζει ένα μεγάλο πλούτο. Διωγμένος επαναστάτης, φτωχός εξόριστος, ποιητής, ασθενής.
Μια βιωματική περίληψη όλων των καταστάσεων του 19ου αιώνα, του μεταβατικού αυτού αιώνα μεταξύ της εποχής των αλύτρωτων εθνών, των καταπιεσμένων ανθρώπων και της πνιγμένης ελευθερίας και της εποχής των ματαιώσεων που θα ακολουθήσει. Ένα από τα τελευταία παιδιά του ρομαντισμού, άλλωστε.
Ο λυρισμός του Κρυστάλλη μοιάζει κατά καιρούς ξεπερασμένος, άλλης ίσως εποχής, αλλά όλως απροσδόκητα επιστρέφει στις προτιμήσεις και μπορεί να διαβαστεί και να ξαναδιαβαστεί, αν μη τι άλλο για την ποιότητα της γλώσσας του και των εικόνων του. Θα προσθέταμε και για την ιστορικότητά του, αφού ο Κρυστάλλης ξαναγράφει ποιητικά την πρόσφατη και την αρχαία ιστορία, ενώ τολμά να αντιμετωπίσει και την ιστορία των αφανών ανθρώπων και της ζωής τους. Άνθρωπος του 19ου αιώνα ο ποιητής μας, διακρατείται από το βάρος της ιστορίας, της ιστορίας της ολοκλήρωσης του ελληνικού έθνους, όπως διακρατείται και από τη σημασία του λαού, μιας έννοιας ισχυρής και μιας κατευθυντήριας ιδέας για την εποχή του. Διακράτηση που εξηγεί και τη ροπή του στη συλλογή λαογραφικού υλικού αλλά και την επιλογή πολλών ποιητικών θεμάτων του. Το έργο του συμμετέχει ταυτόχρονα στο ιστορικό έργο του Σπ. Λάμπρου, στο λαογραφικό του Ν. Πολίτη, αλλά προμηνύει και το πάθος του Γ. Βλαχογιάννη. Ας μη βιαστούμε να τον κατατάξουμε ως ποιητή ενός εύκολου ελληνοκεντρισμού αλλά ας σπεύσουμε να τον συγκρίνουμε με τους Ευρωπαίους σύγχρονους ομολόγους του, ποιητές της Ιστορίας του έθνους τους, όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ, ή της ανθρώπινης ελευθερίας, όπως ο Λαμαρτίνος.
Πιστεύουμε ότι με το παρόν αφιέρωμα, στο οποίο ενσωματώνονται πολλά από τα ερευνητικά αποτελέσματα της μελέτης του έργου του και αναδεικνύονται πολλά αρχειακά και εν πολλοίς ανέκδοτα στοιχεία του έργου του και της ζωής του, θα προσφέρουμε μια ευκαιρία επανεκτίμησής του και αναστοχασμού του, θεωρώντας τον ως μια από τις κεντρικές φυσιογνωμίες του αιώνα του αλλά και από τους κυριότερους μεταξύ εκείνων που συνετέλεσαν στη συγκρότηση του έθνους και της ενοποίησής του, χάρη στις απόψεις του για την ιστορία και τον λαό.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Βαγγέλη Αυδίκο που εμπιστεύθηκε στη Νέα Εστία τις ιδέες του και τη δουλειά του, καθώς και τους διακεκριμένους συνεργάτες του αφιερώματος, που ήρθαν να συνεισφέρουν με τον πλούτο των αναγνώσεών τους.
Σημείωμα του διευθυντή της Νέας Εστίας
Νίκος Ε. Καραπιδάκης
Το αφιέρωμα στον ποιητή και πεζογράφο Κώστα Κρυστάλλη ήδη είναι στα χέρια των αναγνωστών και των αναγνωστριών. Το αποτέλεσμα οφείλεται στην ευμενή αποδοχή και στάση της κ. Εύας Καραϊτίδου, καθώς και του διευθυντή του περιοδικού «Νέα Εστία, του καθηγητή κ. Ν. Καραπιδάκη. Θα τολμούσα να προσθέσω ότι και οι δύο ασμένως ανταποκρίθηκαν στην πρόταση για το ανά χείρας αφιέρωμα, του οποίου αφορμή ήταν οι εκδηλώσεις που έγιναν , κατά τη διάρκεια του έτους 2018, για τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Συρρακιώτη δημιουργού.
Τότε, επιβεβαιώθηκε ότι ο Κρυστάλλης έχει ακόμη στενούς δεσμούς, ακόμη και με τις νεότερες γενιές, που τον συνάντησαν μέσα από πολλές διαδρομές. Άλλες φορές μέσα από την εμπειρία των γονιών τους, κάποιες φορές τον θυμόνταν μέσα από τα Αναγνωστικά της Πρωτοβάθμιας, πρωτίστως, αλλά και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ακόμη, τα ποιήματα αλλά και τα πεζογραφήματά του αποτέλεσαν , για πολλές και πολλούς, αφετηρία των δικών τους αναζητήσεων, οπότε ο ποιητής και πεζογράφος λειτουργούσε και ως ομφάλιος λώρος με εικόνες και μνήμες του παρελθόντος τους.
Σε μια εποχή που όλα εξελίσσονται με πολλές ταχύτητες και η εκδοτική παραγωγή αναζητά νέες προκλήσεις, προκύπτει η ανάγκη της συνομιλίας με τη λογοτεχνία του παρελθόντος. Δεν οφείλεται η στροφή αυτή στη νοσταλγία, σε μιαν συναισθηματική υπερχείλιση. Αντίθετα, απορρέει από την ανάγκη μιας διαρκούς συνομιλίας με τα λογοτεχνικά κείμενα παλαιών δημιουργών.
Το αφιέρωμα απέκτησε μορφή χάρη στην ανταπόκριση των επιστημόνων και των δημιουργών. Απαρτίζεται από δύο μέρη. Στο πρώτο συγκαταλέγονται δώδεκα μελέτες και δοκιμιακές γραφές για το έργο του Κρυστάλλη: το ανέκδοτο αρχείο του που για πρώτη φορά παρουσιάζεται ολοκληρωμένα, τη σχέση του με το δημοτικό τραγούδι, τον ελεγειακό και βουκολικό χαρακτήρα της ποίησής του, τη δραματική γραμματική στην «Πεντάμορφη», την επανεκτίμηση της ποίησής του και της πεζογραφίας, τη σχέση του Σταυραετού με τον Καλογιάννο του Βαλαωρίτη, τη συνάντηση με το έργο του. Το δεύτερο μέρος αποτελείται από ποιήματα και σύντομα πεζά που έγραψαν ποιήτριες και ποιητές αλλά και πεζογράφοι. Ζητήθηκε απ’ αυτούς/ες να αντλήσουν το θέμα τους από το έργο και τη ζωή του. Έτσι γράφτηκαν δεκατέσσερα (14) ποιήματα και δεκατρία (13) πεζά, τα οποία συνιστούν το καθένα ξεχωριστά αλλά και ως σώμα μια νέα πρόταση για τη συνάντηση των νέων δημιουργών με τους προγενέστερους. Τους/τις ευχαριστώ εκ μέσης της καρδίας.
Σημείωμα του Επιμελητή του αφιερώματος
Ευάγγελος Αυδίκος
Νέα Εστία
Τριμηνιαίο Περιοδικό
Έτος 95ο Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2021
Τεύχος 1886
Εκδότης Βιβλιοπωλείος της "Εστίας"
Ι.Δ Κολλάρου & ΣΙΑΣ Α.Ε
Ευριπίδου 84, Αθήνα
Τηλ. 210-3213030
Διδότου & Δελφών, Αθήνα
Τηλ. 210-3213704
ISSNQ 028-1735
Πολιτεία, buyon.gr
Περιεχόμενα
Λογοτεχνίες
5 ΕΛΕΝΗ ΛΑΔΙΑ Φαραωνική τράπουλα (Διήγημα)
12 ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΑΚΡΥΔΗΜΗΤΡΗΣ Δύο ποιήματα
15 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΪΒΑΝΑΣ Τάσος (Διήγημα)
18 ΜΑΡΙΑ ΚΟΠΑΝΙΤΣΑ Δεν θα ’πρεπε (Ποίημα)
Αφιέρωμα: ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ
Α. ΜΕΛΕΤΕΣ
20 Ν. Ε. ΚΑΡΑΠΙΔΑΚΗΣ Σημείωμα του διευθυντή
21 ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΥΔΙΚΟΣ Σημείωμα του επιμελητή του αφιερώματος
23 ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΥΔΙΚΟΣ Το Αρχείον Κρυστάλλη: ένας περιπετειώδης βίος
103 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΚΟΡΗΣ Κώστας Κρυστάλλης και λογοτεχνικός κανόνας
113 ΘΑΛΕΙΑ ΙΕΡΩΝΥΜΑΚΗ Η ελεγειακή και η ειδυλλιακή ποιητική του Κώστα Κρυστάλλη
123 ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ήθελα νάμουν τσέλιγκας. Το χαμένο κέντρο του δημοτικού τραγουδιού και ο ποιητικός κόσμος του Κώστα Κρυστάλλη
131 ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ Ανάμεσα στην καταγραφή και τη γραφή. Ο Κρυστάλλης ως συλλογέας ελληνικών και βλάχικων δημοτικών τραγουδιών
145 ΝΙΚΟΛΑΟΣ Α.Ε. ΚΑΛΟΣΠΥΡΟΣ Ὁ Κώστας Κρυστάλλης καί ἡ βουκολική ποίηση
158 ΗΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ Ο «Σταυραητός» Κώστας Κρυστάλλης (Συρράκο 1868-Άρτα 1894)
164 ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΟΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Μεταθανάτιες διαγραφές και προσθήκες στο χειρόγραφο του «Σταυραητού»
168 ΠΑΝΟΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΗΣ Η δραματική γραμματική στην «Πεντάμορφη» του Κώστα Κρυστάλλη
173 ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ Βαλαωρίτης και Κρυστάλλης
177 ΘΑΝΑΣΗΣ Β. ΚΟΥΓΚΟΥΛΟΣ Η ηθογραφία και τα πεζογραφήματα του Κώστα Κρυστάλλη: προϋποθέσεις μιας επανεκτίμησης
195 ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ Γ. ΤΣΟΥΠΡΟΥ Ο Κώστας Κρυστάλλης ως μυθοπλασμένος ήρωας
Β. ΝΕΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΚΑΙ Κ. ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ
ΠΟΙΗΣΗ
207 ΚΟΥΛΑ ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ Ορεινή κωμόπολη σε ναφθαλίνη
208 ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ Η συνάντηση
210 ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΞΑΡΧΟΣ Ο Κρυστάλλης στην Κλαυθμώνος
213 ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΡΚΑΔΗΣ Πάντα θ’ ανεβαίνεις τα βουνά
214 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΖΩΤΟΣ Οστεοφυλάκιον
216 ΝΙΚΟΣ ΚΑΤΣΑΛΙΔΑΣ Θέματα ιθαγένειας
218 ΗΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ Μπάρος
219 ΕΛΕΝΗ ΚΟΦΤΕΡΟΥ Τι απέγινε το μαρμαρωμένο βασιλόπουλο;
220 ΧΛΟΗ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΕΛΗ Αυτοβιογραφικό
221 ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΜΑΚΗ Με νήμα άθραυστο
224 ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΝΤΑΒΟΣ Κατάματα στο χρόνο
226 ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΧΛΙΒΑΝΗ Σύντομον (και αναμφισβήτητον) CV του Κώστα Κρυστάλλη
228 ΤΑΣΟΣ ΠΟΡΦΥΡΗΣ Κώστας Κρυστάλλης, 2019
229 ΠΩΛΛΕΤΑ ΨΥΧΟΓΥΙΟΠΟΥΛΟΥ Μούσας επίκληση
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
230 ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗΣ Ο Κώστας Κρυστάλλης κι ο Μιχάλης Γκανάς ανταμώνουν στην οδό Σκουφά
231 ΣΤΕΡΓΙΑ ΚΑΒΒΑΛΟΥ Η καπετάνισσα
233 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ Το ψυχοσάββατο του Κρυστάλλη. Μάρτιος 1894-Μάρτιος 2021
234 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Γράμμα από την Άρτα
236 ΤΡΙΑΝΤ. Η. ΚΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Ο Κρυστάλλης και ο άλλος ποιητής
238 ΔΗΜΗΤΡΑ ΛΟΥΚΑ Κάτω απ’ τη μουριά
240 ΚΩΝΣΤ. ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ Η ξερολιθιά
242 ΕΥΑ Μ. ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ Σ.Π.Α.Π.
244 ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ Ο Κώστας που δεν ήταν Κρυστάλλης
246 ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ Η εξαγωγή
248 ΕΥΓΕΝΙΑ ΜΠΟΓΙΑΝΟΥ Είμαι όλοι οι ξενιτεμένοι της γης
250 ΣΠΥΡΟΣ Γ. ΜΠΡΙΚΟΣ Θάνατοι ανέστιοι
252 ΘΟΔΩΡΟΣ ΠΑΝΤΟΥΛΑΣ Η επιστροφή
254 ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ Ο δικός μου Κρυστάλλης
256 ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΕΤΣΑ Ο εύκρατος Κρυστάλλης
258 ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ Επιστολή προς κ. Κ. Δ. Κρουστάλλη
260 ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΟΥ Η ποδιά
262 ΧΡΥΣΟΣΤ. ΤΣΑΠΡΑΪΛΗΣ Η ασημένια κούπα
264 ΠΟΛΥ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗ Ο Χουϊλής και τα σημάδια
Τεκμήρια
266 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΝΟΜΗΣ Αναμνήσεις ενός φιλολόγου 7. Η πρυτανεία μου στο ΑΠΘ
Δοκίμιο
278 ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΑΡΑΚΛΑΣ Τά δύο ἑλληνικά ἔθνη καί τό 1821. Μιά φιλοσοφική προσέγγιση
285 ΖΑΚ ΜΠΟΥΣΑΡ (JACQUES BOUCHARD) Πρόταση περιοδολόγησης του Πρώιμου Νεοελληνικού Διαφωτισμού
296 Γ. ΦΑΡΙΝΟΥ-ΜΑΛΑΜΑΤΑΡΗ Ο πολεμικός Παπαδιαμάντης
327 ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΤΕΡΙΔΟΥ Ο Γιωσέφ Ελιγιά ως λογοτεχνικός χαρακτήρας και ως λογοτέχνης: το παράδειγμα του Έλληνα Εβραίου διανοούμενου
