Το 2021 πραγματοποιήθηκαν στην πατρίδα μας και στον όπου γης Ελληνισμό διάφορες εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την Εθνεγερσία του 1821.
Στα πλαίσια αυτών των εκδηλώσεων είχα την τιμή να πραγματοποιήσω και εγώ διαλέξεις καλεσμένος από κάποιους φορείς, όπως η Πανελλήνια Ομοσπονδία Βλάχικων Πολιτιστικών Συλλόγων, ενώ παράλληλα έγραψα και αφιέρωσα τρία ποιήματα στο πανεθνικό γεγονός.
Έχοντας ως αφορμή και βάση τις διαλέξεις αυτές άρχισα να ερευνώ το θέμα πιο διεξοδικά, μελετώντας κυρίως τις πρωτογενείς πηγές. Έτσι προέκυψε το παρόν βιβλίο με τίτλο «Ο ΕΛΛΗΝ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ» ΚΛΕΦΤΑΡΜΑΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΕΘΝΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ» σκοπός του οποίου ήταν να γίνει αναφορά στις διάφορες εθνοαπελευθερωτικές επαναστάσεις, που έλαβαν χώρα στον Όλυμπο και στην ευρύτερη περιοχή.
Η καταγραφή αρχίζει από τα λεγόμενα «Ορλωφικά» (1770-71), συνεχίζεται με τις διάφορες επαναστάσεις, που ακολούθησαν (1807, 1822, 1854, 1866, 1878) και τελειώνει με τον ατυχή πόλεμο του 1897. Ιδιαίτερη βαρύτητα -γι' αυτό αφιερώθηκαν πολλές σελίδεςδόθηκε στις υποβαθμισμένες και άγνωστες για πολλούς επαναστάσεις του Ολύμπου του 1822 και 1878. Κάποιες από τις πηγές που παρατίθενται στα κεφάλαια των δυο αυτών επαναστάσεων (4º, 6º) δεν είναι μόνο πρωτογενείς, αλλά προέρχονται από τους ίδιους τους συμπρωταγωνιστές, όπως ο Νικόλαος Κασομούλης (1822) και Επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος (1878).
Ένας άλλος βασικός σκοπός ήταν να γίνει αναφορά στη ζωή, το έργο και την επαναστατική φλόγα, που άναψε ο εθνεγέρτης και εθνομάρτυρας Ρήγας Φεραίος στις καρδιές των κλεφταρματολών και του απλού λαού γενικότερα.
Όλα αυτά με επίκεντρο τον Όλυμπο και την ευρύτερη περιοχή, αλλά και τους πρωταγωνιστές κλεφταρματολούς της ίδιας περιοχής, που άλλοτε κυριαρχούσαν στα βουνά και άλλοτε στο Αιγαίο ως κλεφτοκουρσάροι-πειρατές (Νικοτσάρας, Γεωργάκης Ολύμπιος, Φαρμάκης, Σταθάς κ.α.).
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη σωματική ρώμη, στα ψυχικά χαρακτηριστικά και γενικότερα στην προσφορά και τις αξίες που υπηρετούσαν οι λαϊκοί αυτοί αγωνιστές, οι οποίοι τραγουδήθηκαν και μυθοποιήθηκαν από τον απλό λαό σαν ομηρικοί ήρωες.
Γενικότερος σκοπός της συγγραφής του βιβλίου ήταν: να τιμήσω και εγώ τη 2007 επέτειο από την εθνεγερσία, βάζοντας ένα μικρό λιθαράκι στη γνώση της ιστορίας της ιδιαίτερής μου πατρίδας, αλλά και της μεγάλης πατρίδας, της Ελλάδας. Ως Έλληνας, γονέας, παππούς, παρολύμπιος κάτοικος και πανεπιστημιακός δάσκαλος εύχομαι και ελπίζω η νέα μου αυτή προσπάθεια να αξιοποιηθεί, αφού η γνώση της ιστορίας μπορεί να χρησιμεύσει ως φωτεινός οδηγός και σύμβουλος για την πορεία του ανθρώπου προς το μέλλον. Άλλωστε, η μελέτη των συμβάντων του παρελθόντος, σύμφωνα και με τον τραγικό μας ποιητή Ευριπίδη, κάνει τον άνθρωπο πιο προνοητικό και πιο σοφό1.
Ο τίτλος του βιβλίου «Ο ΕΛΛΗΝ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ» δεν είναι τυχαίος, αφού αποτελεί το ψευδώνυμο του μεγάλου οπλαρχηγού Ζήση Σωτηρίου (γεννημένος στα Σέρβια το 1799), του οποίου ελάχιστοι ίσως νεοέλληνες γνωρίζουν την εθνική και επαναστατική προσφορά. Φόρος τιμής επομένως σε έναν νέο (22 ετών), βαθύπλουτο Έλληνα της Πέστης της Ουγγαρίας, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα με την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα του 1821 «φορτωμένος», χρήμα, μόρφωση, φίλους (Έλληνες και ξένους) και απεριόριστο πόθο για την απελευθέρωση της πατρίδας. Όλα αυτά τα διέθεσε μέχρι τα γεράματα για την απελευθέρωση της πατρίδας, πολεμώντας μάλιστα σε όλες τις επαναστάσεις στην πρώτη γραμμή (κυρίως στον Όλυμπο) και βέβαια πεθαίνοντας φτωχός το 1881.
ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ
Οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή των επτά κεφαλαίων του βιβλίου παρατίθενται ως παραπομπές στο τέλος κάθε σελίδας, αλλά και στη συνολική βιβλιογραφία στο τέλος του βιβλίου (90 και πλέον πηγές). Κάποιες από τις πρωτογενείς πηγές, που γράφτηκαν μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και αναφέρονται στην ίδια εποχή είναι οι εξής:
«Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833» του Νικ. Κασομούλη (1795-1872). Ο συγγραφέας ήταν αυτόπτης μάρτυρας και ένας από τους πρωταγωνιστές στην επανάσταση του Ολύμπου το 1822. Θα γνωρίζαμε ελάχιστα για τη σημαντική αυτήν επανάσταση, αλλά και για την επανάσταση γενικότερα της Μακεδονίας (Χαλκιδική, Έδεσσα, Νάουσα, Βέροια κτλ.), αν ο Κασομούλης δεν είχε καταγράψει σχεδόν με κάθε λεπτομέρεια τις ηρωικές πράξεις, αλλά και τα δραματικά γεγονότα, που έλαβαν χώρα στις παραπάνω περιοχές.
«Ελληνική Νομαρχία: Ήτοι λόγος περί Ελευθερίας. Παρά Ανωνύμου του Έλληνος». Είναι βιβλίο που εκδόθηκε από άγνωστον Έλληνα συγγραφέα στην Ιταλία το 1806, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Ρήγα Φεραίο. Πρόκειται για ένα έργο κοινωνικής κριτικής και εθνικής αφύπνισης, εθνεγερτικού χαρακτήρα, που μεταξύ άλλων, κάνει αναφορά στα χαρακτηριστικά των κλεφταρματολών (σωματικά, ψυχικά) και στις αξίες που υπηρετούσαν.
«Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» (History of the Greek Revolution) του Βρετανού φιλέλληνα Finlay George (1799-1875). Ήρθε στην Ελλάδα το 1823, έμεινε μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά σχημάτισε άσχημη εντύπωση για τους προύχοντες και τους οπλαρχηγούς, κάτι που διατύπωσε στο βιβλίο που έγραψε αμέσως μετά2.
«Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» του Σπυρίδωνα Τρικούπη (1788-1873). Πρόκειται για ένα τετράτομο συγγραφικό έργο από έναν πολύ μορφωμένο Έλληνα πολιτικό και διανοούμενο που εκδόθηκε το 1860. Ο συγγραφέας (πατέρας του Χαρίλαου Τρικούπη) έζησε την επανάσταση και τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους βήμα προς βήμα και όπως φαίνεται πραγματοποίησε μια ενδελεχή έρευνα3.
Α΄ Βουλευτική Περίοδος (1822-1823): Πρακτικά του Βουλευτικού και Προβουλεύματα. Έγγραφα των Τοπικών Συνελεύσεων. Δημόσια έγγραφα των ετών 1821-1823. 1ος τ. 1857 (Επανέκδοση 1971).
«Μηναίο της Αγίας Παρασκευής». Από την εκκλησία Αγία Παρασκευή του Κοκκινοπλού, που γράφτηκε την εποχή που διαδραματίστηκε η επανάσταση του Ολύμπου (1822).
«Ιστορική Ενθύμηση». Σημειώσεις του Παπαπαρθένιου, Ηγούμενου Αγίας Τριάδας Σπαρμού και σύγχρονου της επανάστασης του Ολύμπου (1822).
«Σύντομος βιογραφία του αοίδημου Ρήγα Φερραίου του Θετταλού», Αθήναι 1860, του Χριστόφορου Περραιβού. Ο συγγραφέας αφιερώνει το σύγγραμμά του στο φίλο και συνεργάτη Ρήγα Βελεστινλή και όχι, όπως γράφει, σε βασιλιά, δεσπότη, ευεργέτη ή άλλη μεγάλη προσωπικότητα. Και βέβαια δικαιολογεί την αφιέρωσή του αυτή με ένα θαυμάσιο κείμενο, ύμνο για τον εθνομάρτυρα Ρήγα.
Πέρα από τις παραπάνω πολύ χρήσιμες πρωτογενείς πηγές, στο κεφάλαιο επτά (Επανάσταση του Ολύμπου, 1878), παρατίθενται επίσης αξιόπιστες και διαφωτιστικές πληροφορίες, αφού, όπως προαναφέρθηκε, ο συγγραφέας (Επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος) ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές4.
Καϊμακάμης Βασίλειος
Καθηγητής ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ
Καλύβια Κοκκινοπλού 2023
«Ο Έλλην του Ολύμπου». Κλεφταρματολοί και εθνοαπελευθερωτικές επαναστάσεις του Ολύμπου
Καϊμακάμης Βασίλειος
kaimak[@]phed.auth.gr
ISBN: 978-960-9551-67-0
© Copyright και αντίτυπα: Σύλλογος Κοκκινοπλιτών Θεσσαλονίκης
1. Ευριπίδης: «Όλβιος όστις ιστορίης έσχε μάθησιν» (είναι ευτυχισμένος όποιος γνωρίζει ιστορία).
2. Ο Finlay παρέμεινε στην Ελλάδα κυρίως κατά τη διάρκεια των δυο εμφυλίων πολέμων μετξύ των Ελλήνων επαναστατών (1823-1825), οπότε θα έλεγε καινείς, ότι είναι δικαιολογημένη η κακή εντύπωσή του. Περισσότερα για τους παραπάνω εμφύλιους στο: Καϊμακάμης Β., Έριδα «Θεά μας», Θεσσαλονίκη
3. Ο Σπυρ. Τρικούπης υπήρξε από τις σημαντικότερες πολιτικές μορφές των πρώτων 50 χρόνων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821, αλλά κυρίως συνέβαλλε στη θεμελίωση των σύγ χρόνων πολιτικών και κοινωνικών θεσμών, μέσα από τις θέσεις (υπουργικές και μη) που κατείχε κατά την διάρκεια της πολιτικής ζωής του.
4. Κωφός Ε., «Ο επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος και η Επανάσταση του 1878: τα ανέκδοτα απομνημονεύματα του». Μακεδονικά, 20/1(1980)193-208./ Σεϊζάνης Μιλ., Η πολιτική της Ελλάδος και η Επανάσταση του 1878, Εν Αθήναις 1879).
«Ο Έλλην του Ολύμπου». Κλεφταρματολοί και εθνοαπελευθερωτικές επαναστάσεις του Ολύμπου. Καϊμακάμης Βασίλειος