Η Βλαχική γλώσσα, παρότι εγγραμματίστηκε από τον 19ο αιώνα, παρέμεινε εν πολλοίς μια προφορική γλώσσα με πολλές διαλέκτους και ιδιώματα κατά τόπους σε μια σχετικά μεγάλη γεωγραφική κλίμακα και σε διεθνικό επίπεδο.
Στα περιθώρια των επίσημων γλωσσών των εθνικών κρατών της Βαλκανικής διασώθηκε με όλητην ποικιλομορφία της αλλά με μια τάση εξαφάνισης. Τα δημοτικά τραγούδια σε αυτή τη γλώσσα είχαν την ίδια τύχη, ενώ οι όποιες νέες παραγωγές δεν είναι παρά χονδροειδείς απομιμήσεις των παραδοσιακών, αμφιβόλου αισθητικής αξίας.
Η παρούσα εργασία αποτελεί ίσως το πρώτο εγχείρημα παγκοσμίως για παραγωγή μελοποιημένης ποίησης σε αυτή τη γλώσσα. Η ποίηση γράφτηκε με σκοπό να μελοποιηθεί και, ως εκ τούτου, η προσπάθεια θα μπορούσε να θεωρηθεί και στιχουργική. Τα στιχουργήματα γράφτηκαν εξαρχής στην Βλαχική γλώσσα, που συμβαίνει να είναι και η μητρική μου γλώσσα μαζί με την Ελληνική. Η έκδοση πλαισιώνεται από λογοτεχνικά και ποιητικά κείμενα που βοηθούν στην πρόσληψη της μουσικής καθώς και από έργα ζωγραφικής με παρόμοιο ρόλο. Όλα τα κείμενα εκτός από την Βλαχική είναι αποδοσμένα και στην Ελληνική και την Αγγλική γλώσσα. Η γενική επιμέλεια, όπως και η σύλληψη του έργουανήκει στον υπογράφοντα, ενώ τη γενική μουσική επιμέλεια έχει ο συνθέτης Σούλης Λιάκος, ο οποίος έχει συνθέσει οχτώ από τα δέκα τραγούδια της έκδοσης. Συμμετέχει, επίσης συνθετικά με δύο τραγούδια ο Μάκης Σεβίλογλου.
Ειδική συμμετοχή έχει το γυναικείο πολυφωνικό σύνολο «Πλειάδες».
Τραγουδούν Σούλης Λιάκος, Μάκης Σεβίλογλου, Μαρία Δαύκα, Πλειάδες. Δεύτερες φωνές κάνει ο Νίκος Ζιώγαλας. Tην απόδοση των κειμένων στην Βλαχική γλώσσα έχει κάνει έχει κάνει ο Φάνης Δασούλας, στην Αγγλική γλώσσα οJoshua Barley ενώ την γενικότερη γλωσσολογική επιμέλεια, σε ότι αφορά τη Βλαχική γλώσσα, ο Σταμάτης Μπέης.
Βασίλης Νιτσιάκος
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Ω λέλε ντάντω
Το είπε ο δάσκαλος. Το είπε ο Θεός. Μην μιλάτε. Αυτή τη γλώσσα. Μια ομίχλη. Διαπέρασε το χωριό.Σαν να ήταν Οχτώβρης. Πέρα ως πέρα. Θυμήθηκαν. Και τον παπά. Που άγιασε. Προτρέποντας να μην μιλάνε. Αυτή τη γλώσσα. Γλώσσα διαβόλου. Κάτι έγινε αίφνης. Και στο τραπέζι το μεσημέρι.Ομίχλη. Απ’ τα παράθυρα. Χωρίζει στα δυο. Τις οικογένειες. Κι οι γλώσσες έγιναν δύο. Μία για τους μεγάλους και μία για τους μικρούς. Διγλωσσία. Σε μια ρωτούσαν οι μεν σε άλλη απαντούσαν οι δε. Δεν θα μάθαιναν καλά τη γλώσσα που έπρεπε, τους είπαν. Δεν θα μάθαιναν γράμματα. Και το ήθελαν αυτό πολύ οι μεγάλοι. Τι αξία είχε μια γλώσσα μπρος στο μέλλον των παιδιών τους; Και τα παιδιά. Υπάκουσαν.
Άλλωστε έξω οι άλλοι τους κορόιδευαν. Σαν τους ξέφευγε καμιά κακιά λέξη. Έπρεπε να προσέχουν. Και στο παζάρι. Ντρέπονταν. Όταν οι μεγάλοι μιλούσαν. Ντροπή και στίγμα. Κατάπιναν σύμφωνα και φωνήεντα που τους νανούρισαν. Δεν περνούσαν το «έρκος οδόντων» φράσεις που τους μεγάλωσαν. Άρχισαν να σκέφτονται στη γλώσσα του σχολείου. Την καλή. Και στις εκθέσεις γέμιζαν κοκκινιές τα γραπτά τους. Σαν ξέφευγαν κακές λέξεις. Συνήθισαν. Προσαρμόστηκαν. Στα όνειρά τους συχνά μπερδεύονταν οι δύο κόσμοι.
Σε δύο γλώσσες. Στα δύσκολα δικά τους επιφωνήματα. Ω λέλε ντάντω. Στα όνειρα. Ω λέλε. Όπως στα μοιρολόγια. Που τους απέμειναν. Δικά τους. Τα μοιρολόγια. Τα λόγια της μοίρας. Της μοίρας τους. Ω λέλε.
Σημείωμα του συνθέτη Σούλη Λιάκου
Κάθε γλώσσα, όσο απομονωμένη και αν είναι, συνδέεται με υπόγεια οικουμενικά ρεύματα με τις τέσσερις άκρες του ορίζοντα. Κάτω από την θάλασσα υπάρχει μια στεριά που συνδέει τα πιο μακρινά νησιά. Πώς φτάνεις όμως ως εκεί; Πώς ανακαλύπτεις τους δρόμους που συνδέουν τους πιο απομακρυσμένους πολιτισμούς μεταξύ τους;Τι είναι αυτό που υπάρχει κάτω από τις διαφορές, τις αντιπαραθέσεις και τις πεποιθήσεις; Ναι! Δεν υπάρχει αμφιβολία. Είναι το συναίσθημα, η πατρίδα και ο δρόμος των πάντων. Η μακρινή μας μητέρα με τα αχαρτογράφητα όριά της.
Η σωματική μνήμη με τον ανυπολόγιστό της πλούτο, που σου επιτρέπει να έχεις πόλεμο με τον γείτονα αλλά να δακρύζεις με τις μουσικές του, να χορεύεις με αυτές και να αγκαλιάζεις εκείνες τις στιγμές όποιον έχεις δίπλα σου.
Ποια μουσική με μεταφέρει σε αυτήν την συναισθηματική πατρίδα; Πώς θα βρω τον δρόμο από το μαντίλι της γιαγιάς μου στο κέντρο της Νέας Υόρκης; Τι θα πει να ξεκινάς από το προσωπικό για να συναντήσεις το οικουμενικό;
Ωραία πρόκληση, είπα, στην πρόσκληση του Β. Νιτσιάκου, να μελοποιήσω τους στίχους γραμμένους στα Βλαχικά! Να βουτήξω στην παιδική μου ηλικία και στην Βλαχογειτονιά που μεγάλωσα. Έτσι κυρίως χρησιμοποίησα τις παιδικές μνήμες και τους ήχους των λέξεων, και δευτερευόντως τις φυσικές πεντατονικές κλίμακες (και όχι μόνο) και είχε πολύ ενδιαφέρον να παίζω με αυτές και στις διαφοροποιήσεις τους να βλέπω να αναδύονται με έκπληξη μέσα από την Πίνδο, τα Ιμαλάια, οι Άνδεις, τα μπλουζ και η Αφρική...
Σούλης Λιάκος
Οι άνθρωποι με το κινούμενο βιος!!!
Έτσι τους είχα στο μυαλό μου τους Βλάχους, από τις πολλές ιστορίες, που μικρός είχα ακούσει για τη φάρα τους...
Γιόμωζαν τα «ισιώματα», μου ’λεγαν οι παλιοί, από τα πολλά ζώα τους, όταν κατεβαίναν για να παν στα χειμαδιά...
Πλούτος ήταν, τα μεγάλα κοπάδια... Στα δικά μου μέρη δεν είχαμε τσελιγκάδες, φτωχοί οι περισσότεροι, σμίχτες, που κι όταν σμίγαν τα κοπάδια τους, πάλι τσελιγκάτο δεν άθροιζαν... Κόπος μεγάλος όμως, καθημερινός, για να χουσμετιάσεις «το τίποτα»... Έτσι αποκαλούσαν τα ζωντανά τους, οι Βλάχοι, μου λέει ο Βασίλης... Το τίποτα... Που το ψυχοπονάγαν σαν κομμάτι της φαμίλιας τους, δεμένο μαζί τους, που ξενυχτάγαν στις γέννες των ζωντανών, που το νοιάζονταν και το τιμούσαν... Μέχρι και στη φλουρόπιττα του δίναν κομμάτι...
Αυτά λοιπόν τα παραπάνω, μαζί με την αγάπη μου για την πεντατονική κλίμακα και το θαυμασμό μου για τη νομαδική ζωή, ήταν αρκετά για να αποδεχτώ την πρόσκληση του Βασίλη Νιτσιάκου, να συμμετέχω μαζί με τον Σούλη Λιάκο,συνθετικά, αλλά και τραγουδιστικά, σ’ αυτήν τη δισκογραφική δουλειά που, ίσως δεν αφορά μόνο στους Βλάχους των Βαλκανίων, αλλά μουσικά πιστεύω πως, αντλεί την έμπνευσή της, απ’ το πιθάρι των απαρχών του κόσμου, από εκείνο το πρώτο ψήγμα πολιτισμού, που ανάγκασε τον άνθρωπο να βγει απ’ τις σπηλιές του, πραγματικές, αλλά και αλληγορικές!!! Βασίλη, Σούλη, σας ευχαριστώ από καρδιάς, για το ταξίδι που μοιραστήκαμε!
Μάκης Σεβίλογλου
ΠΡΟΟΙΜΙΟ, Ω λέλε ντάντω 8
ZBORU DI INTRARE, o lele dado
PREAMBLE, o lele dado
Ω λέλε, Μελοποιημένη ποίηση στη Βλαχική γλώσσα, του Βασίλη Νιτσιάκου 14
O lele, Căntici tu limbă armînească adrate di Vassilis Nitsiakos
Poetry in the Vlach language set to music by Vassilis Nitsiakos
Σημείωμα του Σούλη Λιάκου 20
Doao zboare de la Soulis Liakos
Note from the composer Soulis Liakos
Οι άνθρωποι με το κινούμενο βιος, του Μάκη Σεβίλογλου 26
Οameńiĺi ci porta avearea, di Makis Seviloglou
The people with the mobile livelihood, by Makis Seviloglou
Eπιλογή συστήματος γραφής της Βλαχικής γλώσσας, του Σταμάτη Μπέη 32
Alegeare a unei sistimă di scriare a limbăĺe armînească, di Stamatis Beis
The choice of the Aromanian writing system, by Stamatis Beis
H απόδοση στη Βλαχική γλώσσα, του Φάνη Δασούλα 38
Τe didearea tu limba armînească, di Fanis Dassoulas
Translating into Vlach, by Fanis Dassoulas
ARE NĂUNTRU / ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / CONTENTS
Εγνατία / Εǵnatie / Egnatia 50
Η στράτα / Calea / The March 52
Γράμμοστα / Ǵramoște / Grammosta 56
Ντένισκο / Deniscu / Denisko 58
Βωβούσα / Băeasă / Vovousa 60
Περιβόλι / Pirivoli / Perivoli 62
Σαμαρίνα / Sămărină / Samarina 64
Καραντερέ / Caradere / Karadere 68
Του τόπου / A locuĺi / Place 70
Παρέλαση / Parată / Parade 72
Διάβα / Treceare / Passage 74
Το τρένο / Trenulu / The train 88
Ο Κυρατζής / Cheradjîlu / Kyratzis 98
Ο δρόμος / Calea / The road 106
Lucrară di adunu / Συντελεστές / Contributors 142
CĂNTICI / ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ / SONGS (Ακολουθούν ηχητικά αποσπάσματα 30 δευτερολέπτων)
1. Arina - Arina Tην άμμο - άμμο / The sand
2. Yină, Yină Έλα, Έλα / Come
3. Arîspîndirea Το σκόρπισμα / The scattering
4. Foc'lu di vriari Η φωτιά της αγάπης / The fire of love
5. Lună Σελήνη / Moon
6. Trup'lu șî suflt'lu Το σώμα κι η ψυχή / The body and the soul
7. A furilor Κλέφτικο / Song of a brigand
8. Chiriari Απώλεια / Loss
9. Pliǵuitu Πληγωμένος / Wounded
10. Νu am’ zbuari Δεν έχω λόγια / I have no words
Λεπτομέρειες:
Διπλή έκδοση: Βιβλίο + CD
Παραγωγή Kyklos Records
Εκδότης: ΤΑΞΙΔΕΥΤΗΣ
Χρονολογία Έκδοσης: Οκτώβριος 2019
Αριθμός σελίδων: 152
Διαστάσεις: 21x14
Πολιτεία, Πρωτοπορία
