Ο Μορφωτικός Σύλλογος «Η Ορεστίς» Άργους Ορεστικού, έχει πρωτοστατήσει στην έκδοση ιστορικών και λαογραφικών μελετών, που αφορούν την ιστορία και λαογραφία της πόλης μας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής.
Μαζί δε με την έκδοση της μοναδικής μηνιαίας εφημερίδας της πόλης μας που εκδίδει, της «Ορεστίδος», έχει δημιουργήσει μία παράδοση στο τομέα αυτό, το οποίο εντάσσεται στα πλαίσια της λειτουργίας του ως κατ΄εξοχήν μορφωτικού φορέα, όπως σαφώς ορίζεται και από τις καταστατικές αρχές του συλλόγου.
Πλησιάζοντας την 50ετία ζωής και δράσης του συλλόγου μας, έχουμε την μεγάλη χαρά της συνέχισης της εκδοτικής μας δραστηριότητας, παραδίδοντας σήμερα στο κοινό της πόλης μας, άλλη μία έκδοση μας. Πρόκειται για το βιβλίο «Οι Βλάχοι της περιοχής Άργους Ορεστικού (Χρούπιστας)», το οποίο συνέγραψε ο Πρόεδρος του συλλόγου, Κωνσταντίνος Αδάμ, και αποτελεί μία αναφορά στην συμβολή των Βλαχοφώνων κατοίκων της περιοχής μας, στη συγκρότηση της Ελληνικής Κοινότητας Χρούπιστας, κατά τους Οθωμανικούς χρόνους.
Παρέχεται η ευκαιρία για μία ανασκόπηση της ιστορικής συγκρότησης της Χρούπιστας, κατά τους οθωμανικούς χρόνους, και την μετεξέλιξη της, μετά την απελευθέρωση της, σε μία αξιόλογη πολίχνη της δυτικής Μακεδονίας, το Άργος Ορεστικό. Θα αναζητήσουμε την συμβολή των Βλαχοφώνων Ελλήνων, ως βασικού συντελεστή της κοινωνικής και οικονομικής και πολιτικής συγκρότησης και μετεξέλιξης της, από ένα μικρό οθωμανικό πόλισμα κονιάρων, σπαχήδων και ντερε-μπέηδων, της μεταβυζαντινής περιόδου, σε μία μικρή ελληνική κωμόπολη των μέσων του 18ου αιώνα.
Με την ελπίδα ότι αυτή η μικρή προσπάθεια, (η οποία έγινε με πολύ αγάπη, υπευθυνότητα και προσπάθεια για αντικειμενική αποτύπωση και ερμηνεία των στοιχείων, τα οποία προέκυψαν από την μακροχρόνια έρευνα), θα φωτίσει πτυχές των ιστορικών καταβολών της μικρής μας πόλης, θα θυμίσει στους παλαιότερους πρόσωπα και γεγονότα, τα οποία διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ζωή της, και τέλος θα γνωρίσουν στους νεότερους άγνωστα για αυτούς κεφάλαια της ιστορικής πορείας του τόπου μας, την παραδίνουμε στην κρίση του αναγνωστικού κοινού, και ευελπιστούμε στην γόνιμη και εποικοδομητική κριτική του.
Στο βιβλίο επίσης υπάρχει πολύτιμο αρχειακό φωτογραφικό υλικό από τα τέλη της δεκαετίας του 1880, πολλές δε φωτογραφίες δημοσιεύονται για πρώτη φορά.
Η παρουσίαση του βιβλίου στο κοινό της πόλης μας θα γίνει στις αρχές Σεπτεμβρίου σε ειδική εκδήλωση.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις «Εκδόσεις Θωμάς Λιόλιος» και τα έσοδα που θα προκύψουν από την πώληση του, θα διατεθούν για ενίσχυση του ταμείου της «Ορεστίδος». Η διάθεση του θα γίνεται από τον Σύλλογο μας και τις «Εκδόσεις Θωμάς Λιόλιος». Μπορείτε να το παραγγείλετε στο email του συλλόγου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Αντί Πρόλογου 4
Σύντομο ιστορικό περίγραμμα 6
Η Λατινοφωνία των Βλαχοφώνων Ελλήνων 14
Οι Βλάχοι της περιοχής Καστοριάς 20
Οι Βλάχοι της περιοχής του Άργους Ορεστικού (Χρούπιστας) 22
Δημιουργία οικισμού του Γράμμου – Κτηνοτροφία 30
Εκκλησίες – εκπαίδευση – Ιωάννης Νικοπολίδης 31
Η πληθυσμιακή έξοδος των Γραμμουστιάνων 32
Η καταστροφή της Γράμμουστας από τον Αλή Πασά και ο θρύλος της Σιάνας 33
Βλάχικα τραγούδια της Γράμμουστας 34
Οι Γραμμουστιάνοι της διασποράς 35
Η Κοινότητα Γράμμουστας 37
Σαμαριναίοι και Χρούπιστα- Αργος Ορεστικό 38
Εκτίμηση συνολικού πληθυσμού των Βλάχων 38
Η Ρουμανική προπαγάνδα-Συμμετοχή στον Μακεδονικό αγώνα 40
Ο Χρουπιστινός Μακεδονομάχος καπετάν Απίκραντος – Ναούμ Σπανός 44
Βλάχοι Αργίτες Μακεδονομάχοι 48
Παράθεση επαγγελμάτων και εμπορικών δραστηριοτήτων 52
Οι Μαχαιράδες του Άργους Ορεστικού - Χρούπιστας 54
Η κτηνοτροφική παραγωγή 61
Εμπορικές και επαγγελματικές δραστηριότητες 62
Σημαντικές προσωπικότητες 63
Πεσόντες κατά τους εθνικούς αγώνες-Εκτελεσθέντες από τις δυνάμεις κατοχής 70
Συμμετοχή στην κοινωνική ζωή 71
Άλλες σημαντικές προσωπικότητες 73
Η σημερινή κατάσταση της Βλάχικης γλώσσας 76
Η Γενιά του Ρήγα και οι σχέσεις της με τους Γραμμουστιάνους 78
Βιβλιογραφία- Πηγές 81
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Η εργασία αυτή ξεκίνησε ως εισήγηση στην ιστορική διημερίδα, που οργάνωσε ο Δήμος Άργους Ορεστικού, στα πλαίσια του εορτασμού της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης μας από τον Τουρκικό ζυγό, το 2012. Έκτοτε διευρύνθηκε και συμπληρώθηκε με πλήθος άλλων στοιχείων, ώστε στο μέτρο του δυνατού, να λάβει θέση μίας όσο το δυνατόν, ολοκληρωμένης μελέτης για τους Βλάχους της περιοχής Άργους Ορεστικού.
Η επί δεκαετίες ενδελεχής ενασχόληση μου με τους Βλάχους, τόσο με την ιδιότητα του Προέδρου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων, και του Συλλόγου Σαμαριναίων Ν. Καστοριάς, όσο και οι γνώσεις και τα βιώματα τα οποία απέκτησα μέσα από την συστηματική μελέτη της πλούσιας, πλέον βιβλιογραφίας, σχετικής με το υπό διαπραγμάτευση θέμα, αλλά και των δεκάδων συνεδρίων, επιστημονικών ημερίδων και λαογραφικών εκδηλώσεων, στα οποία ενεργά συμμετείχα, ως διοργανωτής, εισηγητής, η σύνεδρος, με ενθάρρυναν ώστε να αναλάβω την ευθύνη αυτής της προσπάθειας.
Επίσης η αγάπη, το διαρκές και έμπρακτο ενδιαφέρον μου για αυτό τον τόπο, σε συνδυασμό με την εσωτερική μου ανάγκη για την τοπική πατριδογνωσία, με παρακίνησαν, ώστε πρώτα να δεχτώ την πρόταση για την ανάληψη της αρχικής επετειακής εισήγησης για τους Βλάχους της πόλης μας, ενώ ως φυσική συνέχεια προέκυψε αργότερα και η ιδέα της ολοκλήρωσης της.
Προκαταβολικά θα ήθελα να αναφέρω ότι πρώτον, η συγγραφή του παρόντος πονήματος δεν γίνεται υπό την ιδιότητα του ιστορικού, την οποία βεβαίως δεν κατέχω, αλλά υπό την ιδιότητα του φιλίστορος, και δεύτερον ότι η έρευνα αυτή πρέπει να εκληφθεί ως μία πρώτη προσέγγιση-αναφορά στο θέμα, που αποσκοπεί στο να συμβάλλει στην τοπική αυτογνωσία μας. Άλλωστε η έλλειψη κάποιας ολοκληρωμένης αναφοράς για τους Βλάχους της πόλης μας, είναι εμφανής και συνεπώς το κίνητρο για κάλυψη αυτού του κενού μεγάλο.
Άλλωστε τις τελευταίες δεκαετίες πλήθος μελετών με στόχευση στην τοπική ιστοριογραφία ή λαογραφία, έχουν προσφέρει πολύτιμο υλικό σε θέματα γενικότερου ιστορικού ενδιαφέροντος, εμπλουτίζοντας τα με πρωτογενείς πηγές και συντελώντας στην σφαιρικότερη διαπραγμάτευση μίας συνολικής μελέτης, καθιστώντας την γονιμότερη και πληρέστερη. Σε αυτό συμφωνούν όλο και περισσότεροι καταξιωμένοι ιστορικοί, οι οποίοι και χρησιμοποιούν πλέον στις μελέτες τους, στοιχεία και υλικό τα οποία προέρχονται από τέτοιες μελέτες ή δημοσιεύσεις τοπικού χαρακτήρα.
Από την πρώτη ακόμη φάση, της συγκέντρωσης δηλαδή του αρχειακού υλικού, με εξέπληξε το εύρος και η ποιότητα των πληροφοριών που συγκέντρωσα, σχετικά με την υπό διαπραγμάτευση θεματολογία.
Είμαι δε υποχρεωμένος και από βάθους καρδίας να εκφράσω σε όλους όσους έχουν βοηθήσει στην έρευνα αυτή με παροχή στοιχείων, πληροφοριών και ανέκδοτων φωτογραφιών, τις θερμές μου ευχαριστίες και την εκτίμηση μου για την μεγάλη συνεισφορά τους στην ολοκλήρωση αυτού του ευσύνοπτου πονήματος. Ιδιαίτερα δε, στον Ομότιμο Καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης κ. Νικόλαο Ξηροτύρη για τις πολύτιμες παρατηρήσεις του, που συνεισέφεραν στην πιο ολοκληρωμένη παρουσίαση της έρευνας μου.
Κάθε επέτειος είναι ταυτόχρονα ευκαιρία και αφετηρία: γεφυρώνει το χάσμα του χρόνου, αναδεικνύοντας στοχαστικά το παρελθόν και χαράζοντας δημιουργικά το μέλλον.
Υπ΄αυτή την έννοια, θεωρώ ότι μας παρέχεται η ευκαιρία για μία ανασκόπηση της ιστορικής συγκρότησης της Χρούπιστας, κατά τους οθωμανικούς χρόνους, και την μετεξέλιξη της, μετά την απελευθέρωση της, σε μία αξιόλογη πολίχνη της δυτικής Μακεδονίας, το Άργος Ορεστικό. Θα αναζητήσουμε την συμβολή των Βλαχοφώνων Ελλήνων, ως βασικού συντελεστή της κοινωνικής και οικονομικής συγκρότησης και μετεξέλιξης της, από ένα μικρό οθωμανικό πόλισμα κονιάρων, σπαχήδων και ντερε-μπέηδων, της μεταβυζαντινής περιόδου, σε μία μικρή ελληνική κωμόπολη των μέσων του 18ου αιώνα.
Με την ελπίδα ότι αυτή η μικρή προσπάθεια, (η οποία έγινε με πολύ αγάπη, υπευθυνότητα και προσπάθεια για αντικειμενική αποτύπωση και ερμηνεία των στοιχείων, τα οποία προέκυψαν από την μακροχρόνια έρευνα), θα φωτίσει πτυχές των ιστορικών καταβολών της μικρής μας πόλης, θα θυμίσει στους παλαιότερους πρόσωπα και γεγονότα, τα οποία διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ζωή της, και τέλος θα γνωρίσουν στους νεότερους άγνωστα για αυτούς κεφάλαια της ιστορικής πορείας του τόπου μας, την παραδίδω στην κρίση του αναγνωστικού κοινού, και ευελπιστώ στην γόνιμη και εποικοδομητική κριτική του.
Ο Κωνσταντίνος Αδάμ είναι Πρόεδρος του Μορφωτικού Συλλόγου « Η Ορεστίς» Αργους Ορεστικού.
Διετέλεσε Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτισμικών Συλλόγων Βλάχων,
και του Συλλόγου Σαμαριναίων Ν. Καστοριάς
