Η σκέψη και ιδέα, να καταπιαστώ με τη συγγραφή βιβλίου που να αφορά τον τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα, ήταν βαθιά ριζωμένη μέσα μου για πολλά χρόνια. Η ροπή μου να κρατώ αρχείο, να εντρυφώ σ’ αυτό και να ασχολούμαι ως ενεργός πολίτης με τα κοινά κράτησε άσβεστη την επιθυμία μου.
Μέχρι που άρχισα να αποτυπώνω όλα αυτά στο πληκτρολόγιο του ηλεκτρονικού υπολογιστή μου, να ψάχνω, να ρωτώ, να διορθώνω και να συμπληρώνω, εκείνα που κατά τα γνώμη μου έπρεπε να συμπεριλάβω στην έκδοση. Ξεφύλλισα βιβλία ανεκτίμητης αξίας και πλούτου, ανέσυρα αραχνιασμένα χαρτιά και αρχεία, σερφάρισα στο διαδίκτυο, μέχρι να συμφωνήσω με τον εαυτό μου ότι είμαι έτοιμος να εκτεθώ. Η αλήθεια είναι ότι μου πήρε χρόνο αυτή η ιστορία, μα σημασία έχει ότι τη βρήκα τελικά την Ιθάκη μου.
Υπήρξαν σηματωροί στην πορεία αυτή. Ο ιστοριοδίφης του τόπου μας, παλιός οικογενειακός φίλος, Γιώργος (Γούλης) Πλατάρης - Τζίμας, πρώτος και καλύτερος με τις πολύτιμες εκδόσεις του αλλά και τις εξίσου πολύ σημαντικές παρατηρήσεις, συμβουλές και επισημάνσεις του, που λειτούργησαν και ως ερέθισμα στην πρωτοβουλία μου. Τον ευχαριστώ και τον ευγνωμονώ, από την καρδιά μου. Ανάμεσα σε όσους ακόμη θέλω να ευχαριστήσω και να σφίξω το χέρι, η Άρτεμις Καλοφύρη που επιμελήθηκε φιλολογικά την έκδοση, ο συνάδελφος Γιάννης Κορακής που «χτένισε» τα κείμενα και ο Βασίλης Πολύζος που ανέλαβε την καλλιτεχνική επιμέλεια.
Επέλεξα μια καταγραφή, τέτοια που να αποτυπώνει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια την ταυτότητα του χωριού και των κατοίκων του. Τον γεωγραφικό - ιστορικό προσδιορισμό μας, τις ρίζες μας, τη διαδρομή στο χρόνο, την... πονεμένη ιστορία των Κληροδοτημάτων και τον εκκλησιαστικό μας πλούτο. Τις σπουδαίες μορφές που ανέδειξε αυτός ο τόπος, καταχωνιασμένες και αποσιωπημένες μερικές, όπως θα διαπιστώσετε, τα ήθη και έθιμα, την πολιτιστική μας Άνοιξη τη δεκαετία του ’80 και μετά, το σημερινό Ανήλιο και τις προοπτικές του. Στα Παραρτήματα της έκδοσης, αποτυπώνονται οι Πεσόντες Ανηλιώτες στους Αγώνες και την Αντίσταση του Έθνους, τα Τοπωνύμια, στοιχεία της ίδιας της ιστορίας μας και ένα εκπληκτικό Ανηλιώτικο παραμύθι, του Βασιλάκη Κ. Ρέκατα, μοναδικό εύρημα, αξία ανεκτίμητη.
Είναι αδικημένος αυτός ο τόπος, η πατρίδα μου. Όχι βέβαια γιατί δεν τον βλέπει ο ήλιος πριν τις 10 το πρωί, έτσι χωμένος που είναι στη σκιά του «Φατζέτου». Τη νιώσαμε αυτή την αδικία, μαθητές στο Γυμνάσιο Μετσόβου, με αλαζονικό και περιφρονητικό τρόπο πολλές φορές, ακόμη και από τους καθηγητές μας. Τη βλέπουμε διαχρονικά να γίνεται έργο από τον ισχυρότερο μαχαλά με τον οποίο πορευτήκαμε ιστορικά (Ανήλιο και Προσήλιο συναποτελούσαν το Μέτσοβο) και από τον άνισο τρόπο κατανομής του πλούτου και της ανάπτυξης, από την οικειοποίηση των πάντων. Τότε, ήταν ο Ταλαμπάκος που στηλίτευε την πολιτική αυτή, στα χρόνια μας ήλθε αρχικά ο Καποδίστριας και μετά ο Καλλικράτης να δείξουν τον δρόμο του κοινού οδοιπορικού μας. Αδικήθηκε όμως, και από τον ίδιο του τον εαυτό το Ανήλιο. Υπήρξαν αγκυλώσεις, καχυποψία, έλλειψη συναντίληψης και οράματος.
Στον 21ο αιώνα πλέον, η ιστορία μας, η διαδρομή μας, ο πλούτος μας, μπορούν να γίνουν οι Φάροι που θα οδηγήσουν τις νεότερες γενιές μας σε καλύτερα μονοπάτια.
Κατάθεση ψυχής (προλογικό σημείωμα)
Το χρέος και η εντολή (επίλογος)
Ήταν δύσκολη όντως η διαδρομή, μέχρι να φτάσουμε εδώ, στον επίλογο, της προσπάθειας μου. «Βασανίστηκα» αρκετά μέχρι να αποφασίσω να φύγουν τα δοκίμια για το Τυπογραφείο. «Μη βιαστείς. Τεκμηρίωσε την έκδοση σου, όσο γίνεται καλύτερα», ήταν η προτροπή του οικογενειακού μου φίλου Γούλη Πλατάρη - Τζίμα, η συμβολή του οποίου είναι πολύ σημαντική για εμένα, στην έκδοση αυτή.
Κριτές μου πλέον όλες και όλοι εσείς που την κρατάτε στα χέρια σας.
Θα ήθελα όμως, να αποτυπώσω εδώ κάποιες σημαντικές παρατηρήσεις, σε όσα αναφέρονται στις σελίδες που ξεφυλίσατε.
Η ιστορική αναδρομή, αναδεικνύει περίτρανα το γεγονός της κοινής πορείας του χωριού με το σημερινό Μέτσοβο. Διοικητικά με τη «Χώρα Μετζόβου», κοινωνικά με τους «μαχαλάδες» Ανήλιο και Προσήλιο να συγκροτούν την Κοινότητα Μετσόβου, με τη γλώσσα (βλαχική), τα κοινά πολιτισμικά μας στοιχεία, με τις ευεργεσίες και αγαθοεργίες ένθεν και ένθεν.
Οι αναφορές στη βλαχική γλώσσα, ήταν απαραίτητες. Πέρα από κάθε εθνικιστικό φοβικό σύνδρομο και ιστορικές απλουστεύσεις στις προσεγγίσεις των προγόνων μας, είναι η μητρική μας γλώσσα, μαζί με την ελληνική. Γλώσσα και όχι φυσικά «διάλεκτος». Διαλέκτους άλλωστε έχουν οι «μητρικές» γλώσσες...
Ο τόπος μας «ευτύχησε» στα χρόνια της Τουρκοκρατίας να διανύσει σημαντική απόσταση ως την Απελευθέρωση, με την παροχή ειδικών προνομίων, πάντοτε φυσικά με σοβαρά ανταλλάγματα.
Έτσι, αναπτύχθηκε οικονομικά και πνευματικά, έτσι ανέδειξε τεράστιες προσωπικότητες του Ελληνικού Έθνους, έτσι οργανώθηκε η τοπική κοινωνία και πορεύθηκε στο χρόνο.
Γνώρισε και ολοκαυτώματα. Αρχικά στα κινήματα του Διονυσίου του Σκυλοσόφου (1600 και 1611) και μετέπειτα με το χαλασμό του Θοδωράκη Γρίβα (1854), που οδήγησαν σε οικονομικούς μαρασμούς και μεταναστεύσεις του πληθυσμού.
Η Απελευθέρωση (1912) άλλαξε τα δεδομένα. Μέτσοβο και Ανήλιο διαχωρίστηκαν διοικητικά, μέχρι να «ενωθούν» ξανά το 1998 με αυτοδιοικητικό νόμο (Καποδίστριας).
Η ναζιστική Κατοχή (1941-44), η Εθνική Αντίσταση και ο Εμφύλιος σπαραγμός (1946-49), άφησαν τα σημάδια τους, που αποτυπώθηκαν με αίμα και θυσίες.
Τα Κληροδοτήματα και οι Ευεργέτες συντοπίτες, κατέδειξαν σημαντικές παραμέτρους, δικαιώνοντας και τη λαϊκή ρήση της εποχής του πρωτοευεργέτη μας Κύργου Φλόκα («Ανήλιο και Προσήλιο του Φλόκα το στερέωμα»).
Άγνωστες πτυχές, ως προς την ύπαρξη αλλά και διαχείριση των ευεργεσιών μέσω αμαρτωλών Εφοροεπιτροπειών, μοναδικοί άνδρες (Κύργος Φλόκας, Στέργιος Μπότσαρης, Νικολάκης Πίχτος), αλλά και ένα μνημειώδες τρίτομο έργο του Γούλη Πλατάρη - Τζίμα («Κώδικας Διαθηκών Μετσόβου»), επανατοποθετούν τα πράγματα και την ιστορία στις σωστές τους διαστάσεις.
Στην Εκκλησιαστική διοίκηση, μέσω της Πατριαρχικής Εξαρχίας, διαπιστώνουμε τον νοικοκυρεμένο τρόπο διαχείρισης (π.χ κτηματολόγια), αλλά και τις αυθαιρεσίες της.
Αναδεικνύει τεράστιες μορφές εθνικής μάλιστα εμβέλειας, καταχωνιασμένες και «εξαφανισμένες», στο διάβα του χρόνου, αυτή η έκδοση.
Ο Αναστάσιος Μανάκης, Εθνικός Αγωνιστής και Ευεργέτης του Ελληνικού Έθνους, η Ελένη Τοσίτσα, σύζυγος του Μιχαήλ Τοσίτσα και Εθνική επίσης Ευεργέτιδα, τα αδέλφια Αλέξιος και Βασίλειος Παπαχρήστου ισχυρές οικονομικές προσωπικότητες του Ιθ0” αιώνα, ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης Βασιλάκης Κ. Ρέκατας, ο κορυφαίος γιατρός Νάσος Μαντέκος από τους πρωτεργάτες στην καταπολέμηση της ελονοσίας, ο Ιερομόναχος Βενέδικτος Πετράκης με το τεράστιο κοινωνικό του έργο.
Καταγράφονται όλοι οι Κοινοτάρχες του χωριού, ο πολιτιστικός πλούτος των τοπικών εθίμων, οι Πεσόντες Ανηλιώτες χωρίς διαχωρισμούς, ως μικρό δείγμα σεβασμού στη μνήμη τους, η πορεία του Ανήλιου στο σήμερα.
Η συλλογή και καταγραφή των Τοπωνυμίων, αποδεικνύουν πολύτιμα στοιχεία της ιστορικής μας διαδρομής, πρόσωπα και καταστάσεις που σημάδεψαν στο πέρασμα του χρόνου το χωριό. Η βλαχική αναφορά τους, όπου απαιτείται, είναι αναγκαία πρώτα και κύρια για την αποτύπωση της αυθεντικότητας.
Την τελευταία στιγμή, είναι αλήθεια, μπήκε και ένα σπουδαίο Ανηλιώτικο παραμύθι, καταγεγραμμένο στη βλαχική γλώσσα από τον Βασιλάκη Κ. Ρέκατα, στα 1934 στο Παρίσι. Έχει κι αυτό τη σημασία του.
Στην παράθεση των ιστορικών ντοκουμέντων και κειμένων από έγγραφα της εποχής, ακολούθησα τη σύνταξη και ορθρογραφία τους, ώστε να αναδειχθεί έτσι καλύτερα η σπουδαιότητα και αξία τους. Όπως συνέβη και με την ποιότητα των φωτογραφιών.
Θα κλείσω με τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη, από την «Ασκητική» του:
«Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας την θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδόσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει».
Δεν νομίζω να με εκφράζει κάτι καλύτερα...
Φώντας Χήτας
Στη σκιά του ήλιου. Το Ανήλιο της Πίνδου
ISBN: 978-960-93-9063-7
Εκδόσεις Επτάλοφος
Το βιβλίο είναι διαθέσιμο στα καταστήματα "Τσίκος" και "Τρία Πλατάνια" στο Ανήλιο.
Επίσης αποστέλλεται με αντικαταβολή για όποιον επιθυμεί να το αποκτήσει:
