Διασπορά των Βλάχων

Ανάμεσα στους πληθυσμούς που κατοικούν στους νομούς Αργυροκάστρου, Αγ. Σαράντα, Δελβίνου, Πρεμετής, Ερσέκας κι ευρύτερα είναι και μια βλάχικη κοινότητα του κορμού φαρσερώτες. Αυτό το αρχαίο όνομα εδώ και 150 χρόνια το έχουν αντικαταστήσει με ένα άλλο όνομα. Μεταξύ τους αποκαλούνται «Μιτζιντόν» και «κουλούνια». Το πρώτο όνομα προέρχεται από το όνομα του χωριού Μετζιτιέ (σήμερα Κεφαλόβρυσο) των Ιωαννίνων, ενώ το δεύτερο προέρχεται από το όνομα της περιοχής της Κολόνια.

 Οι βλάχοι, φαρσερώτες, μετζιντόν είτε κουλούνια είναι, αποτελούν μόνο ένα μέρος των φαρσερώτων βλάχων.

Αυτή η κοινότητα κατοικεί στις περιοχές της Ηπείρου από τον Ιο μ. Χ. αιώνα. Γι’ αυτή την βλάχικη κοινότητα ο γάλλος ερευνητής L. ΗΕΝΖΕΥ (1831-1922) στο βιβλίο του «LΕ ΜΟΝΤ ΟLΥΜΡΕ ΕΤ L’ΑΚΑΡΝΑΝΙΕ» αναφέρει: «…Οι πιο αρχαίοι τόποι διαμονής των φαρσερωτών βλάχων βρίσκονταν στη Βόρεια Ηπειρο, στα σύνορα με τους Αλβανούς». Αρα οι τόποι διαμονής τους εκτείνονταν από τα Ιωάννινα, την Πρεμετή, την Ερσέκα κι ώς τη Μοσχόπολη, με κέντρο το χωριό Φράσερι. Υπάρχει η άποψη ότι το όνομα φαρσερώτες να προέρχεται από το χωριό Φράσερι. Υπάρχει και η άλλη άποψη που βλέπει την καταγωγή αυτή από το χωριό Φάρσαλα της Θεσσαλίας, όπου τα στρατεύματα του Πομπηίου ηττήθηκαν από τον Καίσαρα και ο πληθυσμός μετά τη μάχη αυτή διασκορπίστηκε στις αρχές του Ιου μ. Χ. αιώνα στα ορεινά της Ηπείρου. Τον 11ο – 12ο αιώνα οι διασκορπισμένοι πληθυσμοί έκτισαν στα βουνά αυτά χωριά ορεινού τύπου. Αργότερα, κατά τον 18ο – 19ο αιώνα, όταν οι περιοχές αυτές ήταν υπό την τουρκική κατοχή, άρχισε η απομάκρυνση αυτών των βλάχων από τους τόπους διαμονής τους. Προορισμός τους η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Μουζεκιά κ.ά. Ενα μικρό κομμάτι τους, που ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία, δεν έφυγε από τη Βόρεια Ηπειρο. Στάθηκαν πιστοί στις προαιώνιες περιοχές τους, χωρίς να απομακρύνονται πολύ από τους πρώτους τόπους διαμονής τους. Ενα μέρος τους κατά τη χρονική περίοδο 1792-1800 ίδρυσαν το χωριό Μετζιτιέ (σήμερα Κεφαλό­βρυσο) στην περιοχή Πωγωνίου Ιωαννίνων. Το άλλο κομμάτι δεν ίδρυσε ξεχωριστό χωριό, αλλά διασκορπίστηκε στην Ηγουμενίτσα και την Καστοριά, ενώ το καλοκαίρι έβοσκαν τα κοπάδια στις πλαγιές της Κολόνιας (Γράμμου). Ετσι, βάσει τους τόπους όπου ζούσαν και κατοικούσαν, ένα μέρος τους ονομάζονταν μιτζιντόν και οι άλλοι κουλούνια.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1912 – 1944
Μετά την ίδρυση των βαλκανικών κρατών και η Ηπειρος ενώθηκε με τη μητέρα πατρίδα, την Ελλάδα. Ολοι οι κάτοικοι του χωριού Μετζιτιέ (Κεφαλόβρυσο), όπως και οι υπόλοιποι βλάχοι, διασκορπίστηκαν στην Ηγουμενίτσα κι αλλού, συνέβαλαν με ζήλο στην εδραίωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Δεν τράβηξαν όμως χέρι να βόσκουν τα κοπάδια τους στις περιοχές των Πρεμετής, Ερσέκας και Κορυτσάς, οι οποίες το 1912 συμπεριελήφθησαν στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος. Ως το 1925, περίοδος που το αλβανικό κράτος δεν είχε ακόμη εδραιωθεί, αυτοί οι Ελληνες υπήκοοι έβοσκαν τα κοπάδια τους χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και κατά κάποιον τρόπο είχαν εξοικειωθεί, είχαν ρίξει ριζάρια στις περιοχές αυτές. Μετά το 1932 ένα μέρος αυτών των βλάχων άρχισε να μην επιστρέφει πια στο Κεφαλόβρυσο ουτε το χειμώνα ούτε το καλοκαίρι, αφού είχαν στην κατοχή τους πια λιβαδικές εκτάσεις στις νότιες περιοχές της Αλβανίας. Από τις έρευνες προκύπτει ότι υπήρξαν οικογένειες που εγκαταστάθηκαν σ’ αυτές τις περιοχές την περίοδο 1940 – 1944. Κατά την περίοδο της μοναρχίας ο βασιλιάς Ζώγου τις βλάχικες οικογένειες που διέμεναν στην Αλβανία τις θεωρούσε ελληνικής υπηκοότητας και τα παιδιά τους δεν υπηρετούσαν τη στρατιωτική θητεία. Τη στρατιωτική θητεία την έκαναν στην Ελλάδα. Μάλλον και τον απολιτικό γάμο τον έκαναν στο Κεφαλόβρυσο. Ετσι διαμορφώθηκε ιστορικά η ελληνόβλαχη κοινότητα στην Αλβανία, μικρή σε αριθμητικά μεγέθη, αλλά πατριωτική, πράγμα που αποδεικνύεται με το γεγονός ότι μόλις άρχισε ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος το 1940 κατατάχτηκαν στις γραμμές του ελληνικού απελευθερωτικού στρατού.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1945 – 1990
Μετά το 1944 στην Αλβανία εγκαταστάθηκε το κομμουνιστικό καθεστώς. Ηρθαν τα χρόνια των διώξεων για τους ελεύθερους, ειρηνικούς και εργα­τικούς. Εκλεισαν τα σύνορα. Τότε ήταν που οι ελληνόβλαχοι χωρίστηκαν στη μέση. Κάποιος άφησε πέρα από τα σύνορα τον αδερφό, άλλος την αδερφή, τη γυναίκα, τα παιδιά. Επί χρόνια περιφέρονταν με τα λιβάδια από τους Αγ. Σαράντα στην Κορυτσά, χωρίς εφησυχασμό στην ψυχή και την καρδιά τους. Τον Ιούλιο του 1946 άρχισε η απογραφη αυτών των βλάχων από το αλβανικό κράτος. Οπως ήθελε η επιτροπή. Πόσο γελοία ήταν η απογραφή από­δεικνύεται μόνο από ένα παράδειγ­μα.

Ο πατέρας μου, που γεννήθηκε και στεφανώθηκε στο Κεφαλόβρυσο, είναι εγγεγραμμένος στο δημοτολόγιο του χωριού με τα εξής στοιχεία: Γεννηθείς στις 11 Ιανουαρίου 1916. Ενώ σύμφωνα με την επιτροπή του 1946, γεννήθηκε στους Αγ. Σαράντα στις 10 Ιανουαρίου 1912.

Το 1948 το καθεστώς καταφέρνει να χτυπήσει εκεί που πονούσε την ψυχή των ελληνο­βλάχων. Κρατικοποίησε 80.000 πρόβατά τους και ίδρυσε μ’ αυτό το κεφάλαιο μεγάλες κτηνοτροφικές επιχειρήσεις, δύο στη Βρύνα των Αγ. Σαράντα και μία στο Δέλβινο. Σ’ αυτές τις επιχειρήσεις εγκατέστησαν 300 οικογένειες βλάχων. Αλλες 150 οικογένειες αυτής της κοινότητας κράτησαν τα αιγοπρόβατά τους έως το 1950. ‘Ενα μέρος βλάχων, που είχαν πολλά κοπάδια, συνελήφθησαν. Οσοι εντάχθηκαν στις κτηνοτροφικές επιχειρήσεις, χάνοντας την ελπίδα επιστροφής στη μητέρα πατρίδα, άρχισαν να φτιάχνουν σπίτια στα χωριά του Αργυροκάστρου (Λυντζουριάς, Οντρίας, Ζαγοριάς και Πωγωνίου), όπως και σε Πρεμετή, Ερσέκα και Κορυτσά.

Τη δεκαετία του ’60 έχουμε μεγάλη εγκατάσταση βλάχων, που έφευγαν από τις κτηνοτροφικές επιχειρήσεις προς τις περιοχές που προαναφέραμε. (Το 1992, βάσει απογραφής που οργάνωσε ο Σύλλογος Ελληνοβλάχων, ο αριθμός τους ανέρχονταν σε 6.125). Στο Αργυρόκαστρο ίδρυσαν και δύο δικά τους νέα χωριά: το Αντών Πότση και τη Χουμελίτσα. Οι άλλοι εγκαταστάθηκαν στα χωριά Λάμποβο του Ζάππα, Κάριανη, Παλιόκαστρο, Κακόζι, Γκιάτι, Βαλιαρέ, Νόκοβο, Κελέζι, Μίνγκουλη, Δοξάτι, Κεστοράτι, Σαρακίνιστα, Στεγόπολη, Σέλτση, Σούχα, Ντέρανη, Σιέπερη, Πολύτσιανη, Χλωμό, Σχωριάδες. Εκτός του Πωγωνίου στα άλλα χωριά αποτελούσαν το 70% του πληθυσμού τους. Είχε προηγηθεί μετοίκηση κατοίκων αυτών των χωριών προς τις πόλεις κι έτσι οι βλάχοι αγόρασαν τα σπίτια τους.

Οσοι έμειναν στους Αγ. Σαράντα, έχασαν το χωριό Σκάλα, οι άλλοι εγκαταστάθηκαν στη Τζάρα και το Μετόχι. Στο Δέλβινο εγκαταστάθηκαν στα χωριά Μπάικαϊ, Στιάρι και Καρδικάκι. Οσοι επέλεξαν την Πρεμετή, ίδρυσαν το χωριό Κάτω Μπανταλόνια ή εγκαταστάθηκαν στα χωριά Κούταλι, Λεσίτσα, Κοσίνα. Αυτοί που πήγαν στην Ερσέκα σπιτώθηκαν στην Μπορόβα, ενώ στην Κορυτσά στα χωριά Μπολοβόντα, Φλόκι, Ντισνίτσα, Ντρενόβα και στην πόλη.

Αν και διασκορπίστηκαν σαν παιδιά των πέντε ανέμων, οι ελληνόβλαχοι ήταν το πρώτο μέλημα της Σιγκουρίμι (Η Αλβανική Υπηρεσία Πληροφοριών κατά την διάρκεια του καθεστώτος Χότζα). Το 1960 επινόησαν την πρώτη «εχθρική» ομάδα 10 βλάχων, που είχαν «αποπειραθεί να ανατρέψουν τη λαϊκή εξουσία». Τρεις εκτελέστηκαν και οι άλλοι 7 επέσυραν ποινές κάθειρξης πάνω από 20 χρόνια ο καθένας. Οι οικογένειές τους όλες στην εξορία, στα χωριά της Μουζεκιάς. Και το «βιολί» αυτό της Σιγκουρίμι με την επινόηση «εχθρικών» ομάδων 10-15 βλάχων συνεχίστηκε και στις επόμενες δεκαετίες.

Από μια καταγραφή του συλλόγου μας και που αφορά μόνο τους βλάχους που ήρθαν από την Ελλάδα, προκύπτουν τα εξής συνταρακτικά στοιχεία: καταδικάστηκαν 168 άτομα με αθροιστικές ποινές ίσαμε 2.480 χρόνια. Από αυτούς 11 άτομα εκτελέστηκαν, 21 ξαναδικάστηκαν και 13 άφησαν την πνοή τους στις φυλακές.

Τα χρόνια της μεταπολίτευσης, τη δεκαετία του ’90 του 2Οού αιώνα ήταν για τους ελληνόβλαχους χρόνια επαναπόκτησης της χαμένης λευτεριάς τους. Η φυλακή τους είχε διαρκέσει μόνο 50 χρόνια. Στιγμές κοσμογονικές ξετυλίγονταν κάθε μέρα στην Κακαβιά, όπου έσμιγαν ξανά ο αδερφός με τον αδερφό και με τα παιδιά που είχαν αφήσει στις σαμαρίτσες. Αφησαν πίσω τους οι ελληνόβλαχοι μια λαχτάρα κι έχουν μπροστά τους ένα όνειρο και μια ελπίδα.

 του Σπύρου Πότση
πηγή: http://aftonomi.gr/

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΠΟΥ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΧΟΤΖΑ ΕΚΤΕΛΕΣΕ, ΦΥΛΑΚΙΣΕ ΚΑΙ ΕΚΤΟΠΙΣΕ

1. Βλάχοι εκτελεσμένοι ………………………………….. 9 άτομα

2. Βλάχοι πολιτικοί κρατούμενοι ………………………… 157 άτομα

3. Βλάχοι πεθαμένοι στις φυλακές……………………….. 11 άτομα

4. Βλάχοι ξανατιμωρημένοι στις φυλακές………………... 12 άτομα

5. Βλάχικες οικογένειες εκτοπισμένες……………………. 500 (περίπου)

6. Βλάχικες οικογένειες που τους κατασχέθηκε η κινητή και η ακίνητη περιουσία……………………142

7. Γελαδο – πρόβατα………………………………………100.000