Με ευγενή χορηγό το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών δημιούργησε μια βάση δεδομένων η οποία περιέχει, αποδελτιωμένες, τις αναφορές ξένων και Ελλήνων περιηγητών της Μακεδονίας.
Δεκαέξι συνολικά από τους σημαντικότερους περιηγητές του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, προερχόμενοι από την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ελβετία, την Ιταλία και την Ελλάδα, αποτελούν τον ερευνητικό στόχο του ερευνητικού προγράμματος.
Μέσα από την αποδελτίωση του έργου τους δίνεται μια γλαφυρή εικόνα της Μακεδονίας όπως την είδε κάθε περιηγητής της σε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο.
Ήδη από την ιστοσελίδα της http://www.ems.gr η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών παρέδωσε στο ελληνικό και στο διεθνές κοινό τα έργα των Γάλλων περιηγητών Cousinery, Pouqueville και Boissonas. Σε ένα φιλικό περιβάλλον ο χρήστης έχει ευχερή πρόσβαση στις αποδελτιωμένες πληροφορίες οι οποίες έχουν κατηγοριοποιηθεί με βάση τρεις θεματικούς άξονες: τα τοπωνύμια, τα πρόσωπα και τα θέματα. Μέσα από αυτές τις θεματικές ενότητες ξεδιπλώνεται η Ιστορία της Μακεδονίας με τη διαφορετική, κάθε φορά, μαρτυρία κάθε περιηγητή και προσφέρεται η δυνατότητα να διασταυρωθούν όλες οι πληροφορίες και οι εντυπώσεις των περιηγητών. Σταδιακά θα αναρτηθούν οι υπόλοιποι περιηγητές.
Τα δεδομένα παρουσιάζονται με όμορφο τρόπο. Για το θέμα Βλάχοι βλέπει κανεις τις παρακάτω αναφορές:
Βλάχοι (Wallachians)
- Οι Βούλγαροι και οι Βλάχοι ανέβαιναν από τις κοιλάδες του Αξιού και του Εριγώνα, για να φτάσουν στα ψηλά βοσκοτόπια του Βιτσίου. (Pouqueville, τόμ. ΙΙΙ, σ. 17)
- Στη Βλαχοκλεισούρα κατοικούν πεντακόσιες οικογένειες Βλάχων Δασσαριτών, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι πρόσφυγες από τη Μοσχόπολη. Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι οι έποικοι, από τους οποίους ιδρύθηκε αυτή, εμφανίστηκαν στα υψώματα του όρους Σαρακίνα γύρω στον δέκατο πέμπτο αιώνα, όταν οι Τούρκοι, που λεηλατούσαν τη Μακεδονία υποχρέωναν τους Χριστιανούς να αποτραβηχτούν στα πιο απρόσιτα βουνά για να αποφύγουν την σκλαβιά και το θάνατο. Από τότε ο πληθυσμός ενισχύθηκε μ’ έναν μεγάλο αριθμό Βλάχων, οι οποίοι λες και παρακινούνται από ένα ένστικτο, αναζητούν πάντα ψυχρές ζώνες, πλάι σε δάση, βοσκότοπους και παγωμένα νερά, που αποτελούν απόλαυση γι’ αυτούς. (Pouqueville, τόμ. ΙΙΙ, σ. 23)
- Οι Βλάχοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν ανάμεσα στους Τόσκηδες της μεσημβρινής πλαγιάς του όρους Σβώκη, ισχυρίζονταν ότι προέρχονται από τους Ρωμαίους, που ο Κόιντος Φάβιος Μάξιμος εγκατέστησε στην Κανδαβία. Οι Βλάχοι αυτοί, άγρυπνοι ποιμένες και νοικοκυραίοι εργάτες, θεμελίωσαν τη Βοσκόπολη (Μοσχόπολη) τον ενδέκατο αιώνα, πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης των Μόσχων και από απλός καταυλισμός βοσκών αυτή η αποικία έγινε το εμπορικό επίκεντρο της Ηπείρου. (Pouqueville, τόμ. ΙΙΙ, σ. 45)
- Σε μικρή απόσταση από την Χρούπιστα βρισκόταν ένα βαρόσι (συνοικία), το οποίο ιδρύθηκε από εκατό περίπου οικογένειες Βλάχων προσφύγων από τη Βοσκόπολη, οι οποίες διατήρησαν τα έθιμα τους και ζούσαν μοιράζοντας τον χρόνο τους ανάμεσα στη φροντίδα των ζωντανών τους, τη γεωργία και την ύφανση μάλλινων χοντρών υφασμάτων, από τα οποία ράβονταν τα λαϊκά ρούχα. (Pouqueville, τόμ. ΙΙΙ, σ. 30)
- Οι Βλάχοι είναι πολυάριθμοι στη Μακεδονία και υπάγονται –όπως οι Έλληνες και οι Βούλγαροι- στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Ο πληθυσμός είναι ρωμαϊκής καταγωγής και προέρχεται από την καταστροφή και διάλυση παλαιότερων πόλεων τις οποίες διάφοροι αυτοκράτορες είχαν μετατρέψει σε αποικίες, εγκαθιστώντας λεγεώνες που έφεραν στην καθημερινή ζωή και διοίκηση το Ρωμαϊκό Πολιτικό Δίκαιο. Οι πόλεις αυτές έπαιρναν τον τίτλο της αποικίας και είχαν δικαίωμα να κόβουν χάλκινο νόμισμα πάνω στο οποίο χάραζαν το όνομα του ηγεμόνα ή άλλων αξιωματούχων. Οι πόλεις αυτές ήταν γνωστές και από την ιστορία τους αλλά και από τα νομίσματά τους. Στη Μακεδονία είναι γνωστές πέντε τέτοιες αποικίες: το Δίον, η Κασσάνδρα, η Πέλλα, οι Φίλιπποι και οι Στόβοι. Τον 6ο αι. λόγω των πολιτικών εξελίξεων οι Βλάχοι εγκαταλείπουν τις εστίες τους και καταφεύγουν στα βουνά που χωρίζουν την Ήπειρο από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία (κυρίως την Πίνδο) αναζητώντας την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους. Βλάχοι υπήρχαν και στο Άργος. Κυρίως έμποροι και βοσκοί.(Cousinery, τομ.Ι, σ.16-18)
- Μερικοί Βλάχοι υπήρξαν οι κύριοι κατασκευαστές του νεότερου κτιρίου της Μονής του Ξενοφώντος στο Άγιο Όρος. (Leake, τομ.ΙΙΙ, σ. 120)
- Το Κρούσοβο κατελήφθη από τους επαναστάτες εναντίον των οποίων κινήθηκαν οι Τούρκοι με τους μπασι-μποζούκους ,οι οποίοι αφού τους νίκησαν μπήκαν στην πόλη,σκότωσαν 77 ανθρώπους ,έκαψαν και λεηλάτησαν 570 μαγαζιά και σπίτια.Χτύπησαν και βασάνισαν εκατοντάδες ανθρώπους ενώ βίασαν τις γυναίκες.Οι Τούρκοι δεν έπιασαν κανέναν από τους επαναστάτες , οι οποίοι έφυγαν από τη μια άκρη της πόλης ενώ οι ίδιοι έμπαιναν από την άλλη.Η λεηλασία του χωριού διήρκεσε τέσσερις μέρες.Η βουλγαρική συνοικία έμεινε ανέπαφη χάριν –όπως λέγεται –στη δωροδοκία των Τούρκων στρατιωτών.Οι υπόλοιποι κάτοικοι –κυρίως Βλάχοι-υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή και εξαγριώθηκαν με τους Βούλγαρους που γλίτωσαν. Θεωρήθηκε ότι ο Τούρκος διοικητής είχε έρθει σε συνεννόηση με τους επαναστάτες ,ώστε σκόπιμα να επιτεθεί στους Έλληνες.Οι έρευνες δεν είχαν αποτέλεσμα.Τα πράγματα στη Μακεδονία ήταν πολύ περίπλοκα. (Frazer,σ. 209)
- Ο χριστιανικός πληθυσμός της Σεμνίτσας αποτελείται από δύο λαούς: τους Σλάβους που αυτοθεωρούνται Βούλγαροι και περιμένουν κι αυτοί την άφιξη του Αρχιεπισκόπου, με μια αναμονή αρκετά ήρεμη όμως, χωρίς τα λουλούδια, τις τουφεκιές, τα κεριά και τα λιβάνια της Αχρίδας, και τους Βλάχους. Οι Βλάχοι είναι καταφανώς οι περισσότεροι. Στους Βλάχους αυτούς ξαναβρήκαμε το πνεύμα των μουραλάδων της Τζούρας. Τα ελληνικά που μιλούν, θα τα φθονούσε κι ένας Αθηναίος ακόμη. Μην τους λέτε Έλληνες όμως, και αποφύγετε τη Μεγάλη Ιδέα, το Μέγα Αλέξανδρο και το ζήτημα των βερατίων. Δε θέλουν να λέγονται Έλληνες αλλά Βλάχοι. «Μόνο λατινικό αίμα έχουμε εμέις», έλεγε το βράδυ ένας καφετζής. Στο σχολείο τους μαθαίνουν στα παιδιά τούρκικα, βλάχικα και λίγα γαλλικά-Βλάχοι και Γάλλοι αδέλφια απ’ την ίδια μάνα, την παλιά Ρώμη! Ο καινοφανής πατριωτισμός τους είναι νεαρής ηλικίας, στα 1878 ήταν ακόμη Έλληνες και το βλάχικο σχολείο άνοιξε στα 1881. Σήμερα όμως έχουν το ζήλο και το φανατισμό των νεοφώτιστων. «Τίι είναι η Ελλάδα; Ένα παλιόβουνο που το τρώει η θάλασσα και που δε βρίσκουν να χορτάσουν την πείνα τους ούτε τα κατσίκια. Και οι Έλληνες; Φαφλατάδες και λωποδύτες. Μιλούν και κλέβουν. Έχουν την απαίτηση να εκπροσωπούν το χριστιανισμό και τον πολιτισμό ενάντια στο βάρβαρο και άπιστο Τούρκο. Μα το ψωμί όμως, μα το Χριστό, οι δεσποτάδες τους εκμεταλλεύονται και δολοφονούν τις εθνότητες, στο όνομα της προόδου οι μπακάληδές τους δηλητηριάζουν και καταχρεώνουν το χωριάτη…Τους μαθαίνουμε σιγά σιγά. Ο Βούλγαρος αποσπάστηκε πια απ’ τον Πατριάρχη και τον ελληνισμό. Μένει ο Βλάχος και ο Αλβανός, που οι κερατάδες αυτοί θέλουν να καταβροχθίσουν…..». (Berard, σ.171-172)
- Σύμφωνα με τον Τύνμαν και τον Φίνλει οι Βλάχοι είχαν και μία ακόμα πιο μακρινή καταγωγή. Ήταν γόνοι των Θρακών, εκπρόσωποι των ιθαγενών φυλών που προηγήθηκαν του ελληνισμού και που οι αποικίες των Αθηναίων και των Μεγαρέων είχαν απωθήσει στα βουνά. Οι φυλές αυτές υποτάχθηκαν έναν καιρό στους Έλληνες της Μακεδονίας αλλά δεν είχαν πάψει να υπάρχουν. Δέχθηκαν πιθανότατα τους Ρωμαίους ως ελευθερωτές και είτε λόγω συγγένειας είτε λόγω ευγνωμοσύνης, αποδέχτηκαν τη γλώσσα και τα ήθη τους. Επιπλέον η Θράκη, τόπος όπου δούλευαν στους αγρούς δούλοι και ερημωμένη από το ανθρωποκυνηγητό και εκτός από αυτό συνοριακή επαρχία είχε προσελκύσει πολλούς ρωμαίους αποίκους. Από την εποχή των πρώτων αυτοκρατόρων είχε υπάρξει νοτίως του Δούναβη μία Βλαχία.(Berard, σ.293)
- Από το 1480, οι Βλάχοι της Μακεδονίας αποτελούν μέρος της ελληνικής κοινότητας. Ένα μέρος τους ζει νομαδικά, ξεχειμωνιάζοντας με τα κοπάδια του στις ακτές της Αδριατικής και του Αιγαίου, από τη Ναύπακτο ως το Δυρράχιο και από τη Λαμία ως τη Θεσσαλονίκη και ξεκαλοκαιριάζουν στα απρόσιτα λημέρια τους. Οι άλλοι νοι στην οροσειρά της Πίνδου, κατοικούν γύρω από το μεγάλο τους κέντρο, το Μέτσοβο, στις πόλεις τους Συρράκο, Καλαρρύτες, Μοσχόπολη (κοντά στην Κοριτσά) και σε εκατό περίπου χωριά .Σε σχέση με τον εμπορικό τους ρόλο, ως αγωγιάτες, καρβανάροι ή αποθηκάριοι είναι 17ο αιώνα οι μεσίτες μεταξύ Αλβανίας και Ευρώπης. Φτάνουν μέχρι τις εμποροπανήγυρεις της Μόσχας, της Βιέννης, της Λιψίας και του Μπωκαίρ. Ο λαός αυτός αν και διαιρεμένος σε δύο φύλα τους Βλάχους Μασσαρέτες βορείως της Κοριτσάς και τους Μεγαλοβλαχίτες νοτιότερα, κοντά στο Συρράκο παραμένει ενιαίος μέσω της γλώσσας , των εθίμων και των θρύλων του και μέσω της ίδιας ημιανεξαρτησίας.(Berard, σ.299)
- Οι Βλάχοι της Πίνδου είναι διασπαρμένοι σε μία ευρύτατη εδαφική έκταση, που τα όριά της είναι το Κρούσοβο στο Βορρά, τα Βοδενά και η Λάρισα προς την Ανατολή. Στα δυτικά και στα νότια τα όρια είναι ασαφή. Οι βλαχοποιμένες κατεβαίνουν το χειμώνα μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο και μέχρι τους κάμπους της Αυλώνας και του Δυρραχίου (σε όλο τον ελληνισμό το Βλάχος έχει γίνει συνώνυμο του βοσκού).Οι δυτικότερες όμως πόλεις όπου έχουν εγκατασταθεί και μένουν μόνιμα Βλάχοι, είναι η Άρτα ,τα Γιάννινα και το Ελβασάν.(Berard, σ.303)
- Οι Βλάχοι, όπως και οι Αθίγγανοι, είναι μια ράτσα άγνωστης καταγωγής και είναι άξιο απορίας πώς κανείς δεν έχει σκεφτεί να τους συνδέσει με τις δύο χαμένες φυλές του Ισραήλ, εκείνες που είναι πρόγονοι όλων των φυλών που αναζητούν το γενεαλογικό τους δέντρο. Με αυτή την εξαίρεση, δεν είναι λίγες οι θεωρίες που έχουν αναφερθεί στην προέλευση των Βλάχων. Κάποιοι τους θεωρούν ως απόγονους των παλιών Ρωμαίων αποίκων και λεγεωνάριων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας. Άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι γιοι των Ρουμάνων βοσκών, οι οποίοι σε κάποια άγνωστη περίοδο της παγκόσμιας ιστορίας πέρασαν το Δούναβη μαζί με τα κοπάδια τους και σταδιακά εξαπλώθηκαν στη Βαλκανική χερσόνησο. Είναι μια άποψη η οποία υιοθετείται από τους ίδιους τους Ρουμάνους,οι οποίοι με βάση αυτή την υποθετική συγγένεια προσπαθούν να προβάλλουν τις έμπρακτες διεκδικήσεις τους στις κατοικημένες από Βλάχους περιοχές. Μια τρίτη υπόθεση,προτιμότερη από τις προηγούμενες, τόσο για την καινοτομία της όσο και για την ανυστεροβουλία της, δίνει στους Βλάχους θρακική καταγωγή, ομοιάζοντας στο σημείο αυτό με το γιατρό του Μολιέρου που εξήγησε την ξαφνική βουβαμάρα του ασθενούς του με το γεγονός της έλλειψης φωνής. Η πλειοψηφία των Βλάχων ζει νομαδική ζωή: κάποιοι ως βοσκοί, ψάχνοντας με τα κοπάδια τους βοσκοτόπια μέσα στα βουνά το καλοκαίρι και στις πεδιάδες το χειμώνα.Άλλοι ως μεταφορείς, συνεχώς κινούμενοι μπρος και πίσω με μακριές σειρές δασύτριχων αλόγων και μουλαριών. Υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός Βλάχων οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί μόνιμα σε διάφορες πόλεις και χωριά, ιδιαίτερα στην περιοχή του Berat, στην Αλβανία, στο Μοναστήρι,στο Καλκάντελε,στην Κλεισούρα, το Μεγάροβο και τη Νιβέσκα στην Δυτική Μακεδονία. Στο Βλαχολίβαδο της τουρκικής και στον Τύρναβο της ελληνικής Θεσσαλίας. Στο Μέτσοβο στην Ήπειρο. Στη Τζουμαγιά,το Νευροκόπι και άλλα μέρη της Ανατολικής Μακεδονίας. Οι ορεινές περιοχές προς το βορρά στη Γουμένισσα και στα δυτικά προς το Βαρδάρη είναι παρομοίως κατάσπαρτες με Βλάχικες εγκαταστάσεις. Όλοι αυτοί οι Βλάχοι μιλούν μία διάλεκτο με συγγένεια προς τα Λατινικά, αλλά ιδιαίτερα αναμεμειγμένη με τα ελληνικά, και πολλοί από αυτούς είναι δίγλωσσοι, χρησιμοποιώντας τα ελληνικά στις εμπορικές τους συναλλαγές και στην γραφή γενικά, ενώ σε φυσιολογικές περιστάσεις επιστρέφουν στην μητρική τους γλώσσα, περίπου όπως πολλοί Σκοτσέζοι κλίνουν προς τη διάλεκτο Gaelic , παρόλο που τα Αγγλικά είναι οικεία σε αυτούς. Ένα περίεργο και ίσως όχι ασήμαντο γεγονός είναι ότι οι Βλάχοι, όταν μιλούν ελληνικά δεν προδίδουν το παραμικρό ίχνος ξένης προφοράς. Όντως είναι πιο εύκολο να εντοπίσεις ένα Βόρειο Βρετανό, όταν μιλάει τη γλώσσα του Νότου, παρά ένα Βλάχο που μιλάει ελληνικά γεγονός, το οποίο με κανένα τρόπο δεν ισχύει στην περίπτωση των Ελληνόφωνων Σλάβων. Με εξαίρεση την επαρχιακή διάλεκτο, όλα τα υπόλοιπα σχετικά με τους Βλάχους-κυρίως τους πολιτισμένους Βλάχους της πόλης-είναι ελληνικά: οι τρόποι τους και τα έθιμά τους,οι θρύλοι τους και τα θρησκευτικά τους τραγούδια, η εμπορική και η διανοητική τους ζωή και η θρησκεία τους είναι όλα αμιγώς ελληνικά και σε όλες τις ερωτήσεις που αφορούν την εθνικότητα αυτοί απαντούν ότι είναι περισσότερο Έλληνες από τους ίδιους τους Έλληνες. Είναι σχεδόν 20 χρόνια από τότε που η Ρουμανική προπαγάνδα ξεκίνησε να ασχολείται με τους Βλάχους, αλλά όπως έχει ήδη λεχθεί, χωρίς ιδιαίτερες επιτυχίες. Λίγοι από τους Βλάχους έχουν επιτρέψει στους εαυτούς τους να πειστούν ότι είναι Ρουμάνοι, και ακόμα κι εκείνοι, είναι βέβαιο , ότι ενέδωσαν σε άλλα – πλην των αμιγώς ιστορικών- επιχειρήματα. (Abbott, σ. 77-79)
- Κατεβαίνοντας στη μικρή πεδιάδα στο Ελευθεροχώρι, συναντούμε Βλάχους βοσκούς που κινούνται με τα κοπάδια τους νότια. Είναι άγριοι στην όψη, ψηλοί και πολύ αδύνατοι με μακριά ξανθά μαλλιά που πέφτουν στους ώμους τους, με βαριά και κοκαλιάρικα πρόσωπα, αετίσιες μύτες δυνατές και καλοσχηματισμένες και προεξέχοντα ξυρισμένα πηγούνια. Φορούν μάλλινες φουστανέλες και περικνημίδες, κάπες σχεδόν κουρελιασμένες που τις ρίχνουν πίσω στην πλάτη σαν τήβεννο και τις στερεώνουν στον αριστερό ώμο ενώ πίσω τους τρέχουν μικρά κοπάδια από γουρούνια που μπερδεύονται μέσα στα πόδια του αφεντικού τους ενώ αυτός απλόχερα «χαρίζει» στο κοπάδι του πότε ευχές και πότε κατάρες στη βλάχικη διάλεκτο. Οι Βλάχοι αγαπούν τα γουρούνια πιο πολύ από τους Βουλγάρους και πιο πολύ από τους Μαυροβούνιους. Δεν υπάρχει βλάχικο χωριό του οποίου ακόμη και η πιο φτωχική καλύβα να μην έχει γουρούνια. (Chirol, σ. 46)
- Η πρώτη αυθεντική μνεία για τους Βλάχους σημειώνεται το έτος 976 όταν μια αποικία ανάμεσα στην Καστοριά και την Πρέσπα –κάτω από τα Καμβούνια-αναφέρεται σε ένα Χρυσόβουλο του Αυτοκράτορα Βασιλείου Β’. (Chirol, σ.157)
- Το Πατριαρχείο αναγνώρισε -μετά από χρόνια αγώνα και την απειλή ενός καταστροφικού σχίσματος- τις επιδιώξεις της Ελλάδος για εθνική Αυτοκέφαλη Εκκλησία.Η ίδια πεισματική στάση του προκάλεσε το βουλγαρικό σχίσμα και αποξενώνοντας τους Σλάβους της Τουρκίας έθεσε σε κίνδυνο την ίδια την υπόσταση του Ελληνισμού.Άλλη μια καταστροφική ενέργεια θα ήταν να απωλέσει η Ελλάδα την χαλαρή στήριξη των Βλάχων των οποίων η συμπάθεια την παρούσα στιγμή ήταν θετική.Οι Βλάχοι αριθμητικά δεν ήταν πάνω από 500.000 ψυχές και έλπιζαν ότι με την προσάρτηση στην Ελλάδα θα αποτίναζαν την τουρκική εξουσία.Οι στρατιωτικές υποχρεώσεις,η βαριά φορολογία,οι πιθανοί περιορισμοί που θα επιβάλλονταν στο νομαδικό τρόπο ζωής τους και άλλα δεδομένα μετρίαζαν τον ενθουσιασμό των Βλάχων για την υπαγωγή τους στην Ελλάδα.Αν η στενοκεφαλιά του ελληνικού κλήρου τους ενέπλεκε σε μια διαμάχη με τους πνευματικούς αρχηγούς τους,ο βασικός δεσμός που τους συνέδεε με την Ελλάδα θα είχε σπάσει.Ήδη η ρουμανική προπαγάνδα είχε αρχίσει το έργο της ανάμεσα στο Βλάχικο πληθυσμό και μολονότι σε κάποιες περιοχές οι απεσταλμένοι δεν έγιναν ασμένως δεκτοί, σε άλλες περιπτώσεις βρήκαν ευήκοα ώτα,αν και απευθύνονταν σε ανθρώπους που είχαν μέσα τους ισχυρό το αίσθημα της φυλής –αν όχι το ισχυρότερο από όλες τις εθνότητες της Τουρκίας.Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει πόσο γρήγορα και χωρίς αντίδραση η σπίθα των παλαιών παραδόσεων -που κρύβονταν για τόσους αιώνες κάτω από στάχτες που σιγόκαιαν- μπορεί να ξεπηδήσει και να γίνουν όλα παρανάλωμα του πυρός. (Chirol, σσ.166-167)
- Η ρουμανική επέμβαση είχε πάρει τον χαρακτήρα της εκπαιδευτικής προπαγάνδας και ο κύριος στόχος της ήταν οι περιοχές της Μακεδονίας,διότι εκεί υπήρχε άμεση ανάγκη να ανταγωνιστεί την ελληνική επιρροή.Η κίνηση αυτή δεν ήταν καινοφανής αλλά είχε τις ρίζες της 16 χρόνια πριν στην ίδρυση του Μακεδονο-ρουμανικού συλλόγου στο Βουκουρέστι για την ενθάρρυνση της εθνικής εκπαίδευσης στους Ρουμάνους που κατοικούν νότια του Δούναβη.Σημαντική χρηματική βοήθεια ερχόταν σε ενίσχυση της προσπάθειας που είχε αρχίσει με αφορμή τα πολιτικά γεγονότα τα οποία τα τελευταία χρόνια είχαν δώσει νέα ώθηση στο ζήτημα αυτό.Το 1880 δαπανήθηκαν όχι λιγότερες από 4.000 λίρες για τους σκοπούς του Συλλόγου.Μέχρι σήμερα 15 σχολεία -από τα οποία τρία για κορίτσια- ιδρύθηκαν από τον Σύλλογο που έστειλε όλους τους δασκάλους από τη Ρουμανία(16 άνδρες και 4 γυναίκες).Τα αρρεναγωγεία είχαν 1200 μαθητές και τα παρθεναγωγεία 250.Ο ελληνικός κλήρος κατήγγειλε τις κινήσεις αυτές με τα πιο μελανά χρώματα στις τουρκικές αρχές ενώ συναγωνιζόταν με την επιρροή και τη διδασκαλία του την ρουμανική προπαγάνδα στη διάπλαση της βλάχικης νεότητας.(Chirol, σσ.167-168)
- Οι Βλάχοι είναι δεμένοι με τους Έλληνες με τόσο ισχυρούς δεσμούς,ώστε η μελλοντική φυλετική ανάμειξη με αυτούς να θεωρείται προδιαγεγραμμένη.Ωστόσο,ο σκοπός της προπαγάνδας ήταν να κάνει την ανάμειξη δυσκολότερη.Οι Βλάχοι δεν είναι πολυάριθμοι ,ώστε να κάνουν δικό τους κράτος.Η ένωση με τους συγγενείς τους που κατοικούν πέρα από το Δούναβη είναι γεωγραφικώς αδύνατη.Η προπαγάνδα είχε σκοπό να εμποδίσει τους Βλάχους να απορροφηθούν από τους Αλβανούς ή τους Βουλγάρους.Τελικά, η κίνηση είχε αρνητικό χαρακτήρα και ως τέτοια δεν σημάδεψε με αποφασιστικό τρόπο τις τύχες των Βλάχων. (Chirol, σσ.168-169)
- Βλάχοι: Το Βουλγαρικό κράτος αναγεννήθηκε και ευημέρησε εκ νέου υπό τους Ασσέν. Ήταν Βλάχοι στην καταγωγή και κατάφεραν να ιδρύσουν μία νέα δυναστεία και να ανακαταλάβουν όλη την αρχαία γη, συμπεριλαμβανομένης και της Μακεδονίας. Αυτό το δεύτερο Βουλγαρικό κράτος θα μειωθεί σύντομα και θα εξαφανιστεί χωρίς να καταστεί βιώσιμο. Το σερβικό στοιχείο θα διαπρέψει κάτω από τη λαμπρή δυναστεία των Νεμάνια.(Mantegazza, σ. 5)