Η κατά μήνα Απρίλιον του 1941 μετά τον νικηφόρον κατά της Ιταλίας αγώνα επελθούσα υποταγή και υποδούλωσις της Ελλάδος κατόπιν της από νώτων επιθέσεως του γερμανικού κολοσού παρέσχεν, ως εν τω προλόγω του δευτέρου βιβλίου ημών εξεθέσαμεν, την ευκαιρίαν είς τας ξένας και ανθελληνικάς προπαγάνδας ν' αναλάβωσιν εκ του εμφανούς εν τη δυσχερεί ταύτη διά το ελληνικόν έθνος εποχή προπαγανδιστικάς ενεργείας είς βάρος του Ελληνισμού. Αι ξέναι προπαγάνδαι κατά γενικόν κανόνα, ερειδόμεναι είς την προστασίαν των κατακτητών, εξ ων ηρύοντο την ισχύν αυτών, επεδίωκον δι' όλων των μέσων ν' αλλοιώσωσι την εθνολογικήν σύνθεσιν της χώρας προς όφελος των κρατών, εξ ων απέρρεον ή εξ ων ηρύοντο την ισχύν αυτών.
Παραλλήλως προς την βουλγαρικήν επιβουλήν, ην εξεθέσαμεν είς το δεύτερον βιβλίον, εξεδηλώθη από των πρώτων ημερών της κατοχής προπαγανδιστική δράσις, αποσκοπούσα ν' αποσπάση έκ της ελληνικής οικογένειας τους βλαχοφώνους της Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας.
Η επι των βλαχοφώνων Ελλήνων προπαγάνδα εξεδηλώθη προς δύο κατευθύνσεις, ων η μεν απέβλεπεν είς την δημιουργίαν νέας, Ιταλοφίλου καταστάσεως, η δε είς την ενίσχυσιν της υφισταμένης ρουμανικής κατευθύνσεως, υπερέβη δε είς δραστηριότητα την κατά τα τέλη του ΙΘ' και τα πρώτα ετη του Κ' αιώνος επι τουρκοκρατίας εκδηλωθείσαν συστηματικήν προσπάθειαν της Ρουμανίας, ήτις επωφεληθείσα των εθνικών εν Τουρκία ανταγωνισμών είχεν επιτύχει να παρασύρη λόγω της εύνοιας της επισήμου Τουρκίας ελάχιστον ποσοστόν βλαχοφώνων, οίτινες ανεγνωρίσθησαν ως αποτελούντες την μειονότητα των ρουμανιζόντων και υπο της ελληνικής κυβερνήσεως.
Η περίοδος της ξενικής κατοχής επέτρεψε τώρα είς ελαχίστους τινάς παλαιούς ρουμανίζοντας τνχοδιώκτας να εμφανισθώσιν επι σκηνής και στηριζόμενοι είς την ενίσχυσιν της δράσεως των υπο των κατακτητών να επιζητήσωσι δι' ύπουλων, πολλάκις δε και τρομοκρατικών μέσων, να καταφέρωσι νέον πλήγμα κατά του Ελληνισμού, αποχωρίζοντες απ' αυτόν τους Έλληνας βλαχοφώνους, οίτινες απετέλουν εν τη Βαλκανική απ' αιώνων εθνικά προπύργια της Ελληνικής πατρίδος.
Αναλαβών από του θέρους του 1941 το έργον της παρακολουθήσεως και αντιμετωπίσεως της βουλγαρικής προπαγάνδας υπο το κάλυμμα της επισήμου ιδιότητος τον Γενικού επιθεωρητού νομαρχιών Μακεδονίας, περιέλαβον λίαν συντόμως είς το πρόγραμμά μου και την αντιμετώπισιν της επι των βλαχοφώνων διεξαγόμενης τότε προπαγάνδας είτε υπο την ιταλόφιλον είτε υπο την ρουμανόφιλον κατεύθυνσιν. Διά την επίτευξιν ταύτης εστήριξα την διεξαγωγήν της όλης αντιδράσεως κυρίως είς τον πατριωτισμόν του υπο της προπαγάνδας απειλούμενου ελληνοβλάχικου πληθυσμού, ως δ' είς τον πρόλογον της εξιστορήσεως της δράσεως της βουλγαρικής προπαγάνδας εξέθεσα, συνέταξα κατά το φθινόπωρον τον 1941 φυλλάδιον, όπερ εκυκλοφόρησεν είς τας βλαχοφώνους περιοχάς κατ' αρχάς μεν γραφομηχανημένον, κατά δε την άνοιξιν του 1942 και έντυπον, εκδοθέν υπο της Εταιρείας μακεδονικών σπουδών είς τρείς χιλιάδας αντιτύπων υπο τον τίτλον «Oι Βλάχοι της Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου». Το φυλλάδιον διενεμήθη είς τους βλαχοφώνους κατοίκους των χωρίων, άτινα υπέκειντο είς την προπαγανδιστικήν προσπάθειαν, ίνα έχωσιν αυτό ως πρόχειρον σύμβουλον.
Κατά τον χειμώνα του 1941 - 1942, λαβών πληροφορίας, ότι ο κορυφαίος Βεροιεύς ρουμανίζων Δημοσθένης Χατζηγώγας, όστις από πολλού ήτο πρόεδρος της ρουμανικής κοινότητος Βέροιας και λόγω του κύρους και της οικονομικής αυτού καταστάσεως ήσκει επίδρασιν επι των λοιπών ρουμανιζόντων και ανεγνωρίζετο υπο της κοινής γνώμης ως αρχηγός των Ρουμανοβλάχων, αποκαλούμενος μάλιστα και πρόεδρος των ρουμανικών κοινοτήτων, δεν είχεν αναμιχθή ενεργώς είς την διενεργουμένην προπαγάνδαν επί των βλαχοφώνων, εκάλεοα τούτον και έθεσα είς αυτόν ωμώς το ερώτημα τί θα έκαμνεν είς την περίπτωσιν, καθ' ήν η Μακεδονία προσηρτάτο είς την Βουλγαρίαν. Λαβών παρ' αυτού την απάντησιν, ότι είς την απίθανον ταύτην περίπτωσιν θα προσέφευγεν είς την Παλαιάν Ελλάδα συμμεριζόμενος την τύχην των λοιπών Ελλήνων, ετόνισα αυτώ την απορίαν μου διατί, εφ' όσον ουδέν καλόν ανέμενεν από τους Βουλγάρους, επέτρεπεν όπως αί βουλγαρικαί βλέψεις ενισχύωνται υπο της εκδηλουμένης ανθελληνικής δράσεως της ρουμανικής προπαγάνδας, είς διαμαρτυρίαν δε αυτού ότι ο ίδιος απείχε πάσης προπαγανδιστικής αναμίξεως και ότι δεν επεδοκίμαζεν ούτε τας ασχημίας των νεοφανών πρακτόρων της ρουμανικής ταύτης κινήσεως ούτε την δράσιν της εκδηλωθείσης είς την Δυτικήν Μακεδονίαν Ιταλοφίλου προπαγάνδας, υπέδειξα αυτώ ότι η ουδετερότης του ήτο ασύγγνωστος, διότι διά ταύτης παρείχε την ευχέρειαν είς τους νεοφανείς τυχοδιώκτας να βλάπτωσι την καθεστηκυίαν τάξιν αρμονικής συμβιώσεως Ελλήνων και ρουμανιζόντων και να ενισχύωσιν εμμέσως διά των ανθελληνικών ενεργειών αυτών την βουλγαρικήν προπαγάνδαν.
Ο Χατζηγώγας κατόπιν τούτου προσεφέρθη ν' αντιδράση κατά τας οδηγίας μου είς το έργον της ρουμανικής προπαγάνδας και να εργασθή υπέρ της διατήρησεως της καθεστηκυίας τάξεως, ανέλαβε δε να έλθη είς επαφήν και με τους έγκυρους κύκλους των εν τη Δυτική Μακεδονία ρουμανιζόντων δια την δημιουργίαν αντιδράσεως κατά της διενεργουμένης εκεί ιταλοφίλου προπαγάνδας. Η ούτω παρασχεθείσα συνδρομή και συνεργασία του Χατζηγώγα απετέλεσε το έρεισμα της εν συνεχεία προσπάθειας μου, ήτις έσχεν ως αποτέλεσμα, όπως η όλη δράσις της ίταλορουμανικής προπαγάνδας επί των βλαχοφώνων εκφυλλισθή ταχέως και συν τώ χρόνω εξουδετερωθή.
Διεξαγαγών καθ' όλην την περίοδον της κατοχής την παρακολούθησιν και αντιμετώπισιν του έργου αμφοτέρων των προπαγανδών τούτων, συνεκέντρωνον τα στοιχεία δράσεως αυτών, άτινα επικαίρως περιελάμβανον είς υποβαλλομένας είς τας κυβερνήσεις Αθηνών και Καΐρου ειδικάς ετήσιας εκθέσεις μου υπο τον τίτλον «Η προπαγάνδα επι των Βλάχων είς την υπόδουλον Ελλάδα», είς ας εξέθετον την εξέλιξιν αυτής, τας δημιουργηθείσας ροπάς, τα επιτευχθέντα αποτελέσματα και την πραγματοποιηθείσαν αντίδρασιν. Η ύλη των εκθέσεων τούτων περιλαμβάνεται έν τω παρόντι, διηρημένη είς μέρη, αντιστοιχούντα είς την δράσιν εκάστου έτους.
Αθανάσιος Χρυσοχόου
Μετά την απελευθέρωσιν της Μακεδονίας και βάσει της ειδικής ελληνορουμανικής συμφωνίας Βενιζέλου-Μαϊορέσκου ειχεν αναγνωρισθή η ύπαρξις ρουμανικής μειονότητος εν Ελλάδι, ήτις έχαιρε του δικαιώματος διατηρήσεως ιδίων κοινοτήτων, σχολείων και εκκλησιών και ετήρει επαφήν μετά των ρουμανικών διπλωματικών αρχών. Η κατάστασις όμως αύτη ειχεν επιτρέψει την αθόρυβον, αλλά διηνεκή και ύπουλον δράσιν ενδημούσης ρουμανικής προπαγάνδας επί των βλαχοφώνων της ελληνικής περιοχής, ήτις πολλάκις διεξήγετο θρασύτατα υπό τα όμματα της ελληνικής διοικήσεως και των ελληνικών αρχών. Εκ τούτου ανέκαθεν είχον επισημανθή ως σημαντικότερα κέντρα δράσεως της προπαγάνδας τούτης αι περιοχαί Γρεβενών και Βέροιας και κατά δεύτερον λόγον η του Πάικου όρους, κυριώτεροι δε πράκτορες αυτής ενεφανίζοντο οι ρουμανοδιδάσκαλοι και οι ιερείς, ως και μισθωτοί τινες υπάλληλοι του ρουμανικού κράτους ή και τινες τυχοδιώκται ή συγγενείς εγκατασταθέντων εν Ρουμανία Βλάχων και από πολλού εκρουμανισθέντων. Η διενεργουμένη υπό των πρακτόρων αυτών προπαγάνδα απηυθύνετο κυρίως πρός τους δυστυχούντας και πένητας βλαχοφώνους με τον σκοπόν ν' αποσπάση από της ελληνικής οικογενείας την νεότητα, την οποίαν προσεπάθει να προσηλυτίση εις τον Ρουμανισμόν, κυρίως δια της δωρεάν εις ρουμανικά σχολεία εκπαιδεύσεως. Εφ' ω και πολλά σχολεία στοιχειώδους εκπαιδεύσεως, πλούσια εις εντυπωσιακά μέσα εκπαιδεύσεως, με πολυάριθμον εκπαιδευτικόν προσιοπικόν και παροχήν πλείστων όσων διευκολύνσεων εις τους μαθητάς ειχον συσταθή εις όλα σχεδόν τα χωρία των ελληνικών περιοχών, ένθα υπήρχον ρουμανίζοντες. Εκ παραλλήλου ελειτούργουν σχολεία μέσης εκπαιδεύσεως εις Ιωάννινα, Γρεβενά και Θεσσαλονίκην με πλούσιον επίσης προσωπικόν διδασκάλων και καθηγητών, παρέχοντα άμα αξιολόγους διευκολύνσεις και δια καταλλήλου προπαγάνδας επιζητούντα την εις αυτά προσέλκυσιν των πενεστέρων βλαχοφώνων, δεδομένου ότι εις άπαντα ταύτα ελειτούργουν και οικοτροφεία δια τους εκπαιδευομένους, συντηρούμενα δαπάναις του ρουμανικού κράτους.
Παρά τα διατιθέμενα όμως πλούσια μέσα και τας παρεχομένας υποσχέσεις αδαπάνου σπουδής εις τας ανωτέρας σχολάς της Ρουμανίας, η προπαγάνδα αύτη δεν ηδυνήθη να παρουσίαση πρόοδον τινά, πολλώ δε τουναντίον παντού οι αριθμοί των μαθητολογίων των ρουμανικών σχολείων κατά κανόνα μεν εδείκνυον στασιμότητα, ενίοτε δε και κάθοδον. Αλλά και εκ των αποφοιτώντων εκ των μέσων ρουμανικών σχολών νέων πολλοί άμα τη αποφοιτήσει των έσπευδον ν' αποβάλωσι τον ρουμανικόν μανδύαν και να προσανατολισθώσι προς το ελληνικόν περιβάλλον, διακηρύσσοντες μετά θάρρους ότι αι αποκλειστικούς και μόνον δια λόγους οικονομικής ανάγκης γενόμεναι σπουδαί αυτών εις ρουμανικά σχολεία ουδόλως ειχον μεταβάλει τα ελληνικά των αισθήματα.
Εν γενικαίς όμως γραμμαίς αι επί σειράν ετών προ του τελευταίου πολέμου υφιστάμενοι στεναί φιλικαί ελληνορουμανικαί σχέσεις συνέτεινον, ώστε αι επίσημοι ρουμανικοί προπαγανδιστικοί ενέργειαι να μη εκφεύγωσι πολύ των φιλικών ορίων. Εις τούτο ίσως είχε συντελέσει και το γεγονός, ότι οι εν Ελλάδι ρουμανίζοντες, κυρίως δε οι νέοι, κατά τας κατευθύνσεις της προπαγάνδας είχον προσχωρήσει εις την εν Ρουμανία οργάνωσιν «Σιδηρά Φρουρά», ήτις, ως γνωστόν, είχε θεωρηθή εν Ρουμανία ως παράνομος και κατεδιώκετο, φονευθέντος μάλιστα του αρχηγού της. Κατά την περίοδον άλλωστε ταύτην είχε σημειωθή εν Ρουμανία σοβαρά κίνησις, αποσκοπούσα εις την επίτευξιν της εγκαταλείψεως υπό του κράτους της ιδέας διατηρήσεως της ρουμανικής μειονότητος εν Ελλάδι. Οι υποστηρικταί της ιδέας ταύτης δεν εδίστασαν να χαρακτηρίσωσι το ζήτημα τούτο ως χαίνουσαν πληγήν δια την Ρουμανίαν, ήτις, ενώ εδηλητηρίαζεν εν μέρει τας υφισταμένας καλάς σχέσεις μεταξύ των δυο φίλων λαών, εξήντλει παραλλήλους άνευ λόγου την οικονομικήν ευεξίαν του ρουμανικού θησαυροφυλακίου, όπερ εδαπάνα εσκόπως και ανωφελώς μεγάλα ποσά χάριν της συντηρήσεως ολίγων κερδοσκόπων και ιδιοτελών, οίτινες ενεφανίζοντο ως εμμένοντες εις τον Ρουμανισμόν αποκλειστικώς και μόνον, δια ν' απολαμβάνωσι τα ρουμανικά ευεργετήματα.
Εκ παραλλλήλου όμως το γεγονός της κατά τα τελευταία προ του ελληνοϊταλικού πολέμου έτη εφαρμοσθείσης τακτικής υπό του ελληνικού υπουργείου της γεωργίας, όπερ δια των τεθέντων περιορισμών επεδίωκε την εξαφάνισιν των αιγών, έθιξε σπουδαίως τα συμφέροντα της κατά μεγίστην αναλογίαν κτηνοτροφικής τάξεως των βλαχοφώνων, έδωκεν αφορμήν εις παρεξηγήσεις, πικρίας και δυσαρέσκειας και συνετέλεσεν, ώστε να επωφεληθή τούτων η προπαγάνδα, ίνα εμβάλη εις τούτους την δυσπιστίαν ως προς τας πρός αυτούς προθέσεις του κράτους και επεκτείνη την δυσπιστίαν ταύτην και εις τους βλαχοφώνους Έλληνας αιγοβοσκούς.
Ούτως είχεν η κατάστασις, ότε εγένετο εν Ρουμανία η γνωστή μεταπολίτευσή, εξ ης ή έως τότε υπό καταδίωξιν διατελούσα οργάνωσις της «Σιδηράς φρουράς» συμμετέσχεν εις την διακυβέρνησιν του κράτους. Οι ρουμανίζοντες της Ελλάδος έσπευσαν τότε να διακηρύξωσι την χαράν των δια την μεταπολίτευσιν ταύτην, ούτω δε ού μόνον σωρεία συγχαρητηρίων και ευχετηρίων τηλεγραφημάτων γενικώς απεστέλλοντο καθημερινώς εις Ρουμανίαν υπό των διαφόρων ρουμανιζόντων και των επισήμων οργανώσεων αυτών, κοινοτήτων, σχολικών εφορειών, αθλητικών συλλόγων κλπ., αλλά και πολλοί ρουμανίζοντες έσπευσαν ν' αναχωρήσωσιν εις Ρουμανίαν προς εκμετάλλευσιν της καταστάσεως και θεσιθηρίαν.
Εξαιρετικόν θόρυβον είχε προκαλέσει την εποχήν εκείνην ο αθλητικός σύλλογος των ρουμανοφρόνων Βέροιας «Τραϊάν», όστις προέβαινεν εις ενθουσιώδεις πανηγυρισμούς και εξετρέπετο εις εκδηλώσεις, αίτινες άφηνον να διαφαίνωνται θρασείς ανθελληνικοί υπαινιγμοί.
Κυρίως όμως το γεγονός, ότι τόσον ο αρχηγός της οργανώσεως ταύτης (της Σιδηράς Φρουράς), όστις ήτο και αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως εν Ρουμανία, όσον και ο υπουργός των εσωτερικών αυτής, επανειλημμένως εξεδήλωσαν επισήμως τας προθέσεις των όσον αφορά εις την εν Ελλάδι ρουμανικήν μειονότητα, εκφρασθέντες δριμύτατα κατά της Ελλάδος, συνετέλεσεν, ώστε να εκδηλωθή εμφανώς ο ανθελληνικός προσανατολισμός των ρουμανιζόντων, διασπασθέντων τελείως από των λοιπών βλαχοφώνων. Επίσης κατά την επιδείνωσιν των ελληνοϊταλικών σχέσεων υπήρχον πληροφορίαι, ότι ρουμανίζοντες τίνες είχον διατεθή ευνοϊκώς προς την Ιταλίαν και έλαβον θέσιν καθαρώς ανθελληνικήν. Δυστυχώς όμως η διαπίστωσις αύτη είχεν ως αποτέλεσμα την άσκοπον, αμελέτητον και εσπευσμένην λήψιν μέτρων άμα τη κηρύξει του πολέμου, άτινα και πάλιν συμπεριέλαβον εις συλλήψεις και εκτοπισμούς δικαίους και αδίκους και έθιξαν καιρίως τα αισθήματα πολλών ακραιφνών Ελλήνων Βλάχων, οίτινες είχον προσφέρει πολλά υπέρ της ελληνικής ιδέας και απετέλουν το αντίπαλον δέος της ρουμανικής προπαγάνδας.
Παρά πάντα όμως ταύτα η κατά τον ελληνοϊταλικόν πόλεμον συμπεριφορά της μεγίστης πλειονότητος του βλαχοφώνου στοιχείου υπήρξεν οία εξεδηλώθη πάντοτε κατά τους ελληνικούς αγώνας, καθ' ους οι ακραιφνέστατοι ούτοι ορεσίβιοι Έλληνες ανεδείχθησαν οι κύριοι πρωτοπόροι, οι βαστάσαντες το μεγαλύτερον βάρος των θυσιών και των αγώνων του έθνους. Η εποποιία της Πίνδου και η συμβολή εις τον εκεί αγώνα και των γυναικοπαίδων έτι των βλαχοφώνων χωρίων της περιοχής ταύτης αποτελεί ένα εισέτι τίτλον τιμής δι' αυτούς και μίαν νέαν υποθήκην ευγνωμοσύνης της ελληνικής πατρίδος προς τα ηρωικά ταύτα τέκνα της.
Βεβαίως υπήρξαν, ως πάντοτε, και αι εξαιρέσεις. Ευρέθησαν εξωνημένοι συμφεροντολόγοι ή έχοντες προσωπικούς λόγους δυσαρέσκειας ρουμανίζοντες, οίτινες εβοήθησαν τον εχθρόν κατά την ολιγοήμερον προέλασιν του ή προσεχώρησαν και ηκολούθησαν τούτον και μετεβλήθησαν τέλος εις πράκτορας αυτού κατά την κατοχήν. Ούτοι όμως ήσαν ελάχιστοι έναντι του όγκου των Ελλήνων πατριωτών Βλάχων. Δυστυχώς σοβαράν βοήθειαν εις την ανθελληνικήν τούτων δράσιν παρέσχεν ενίοτε η αμελέτητος, ως είπομεν, αψυχολόγητος και προχειρολόγος αντιμετώπισις των αναγκών ασφαλείας δια διενεργείας συλλήψεων και εκτοπισμών, θιγόντων, ως πολλάκις δυστυχώς συνέβη, και αγνούς και αθώους πατριώτας. Πάσα όμως αντεθνική κίνησις αυτών ούτε εις έκτασιν ούτε εις αποτέλεσμα ηδύνατο εν πάση περιπτώσει να θεωρηθή ως ενέχουσα στοιχεία σοβαρών δια το κράτος και το έθνος κινδύνων. Οι φωνασκούντες και θορυβοποιοί ήσαν μεμονωμένα άτομα, κατά κανόνα μη ακολουθούμενα ουδέ και υπό των μελών αυτής ταύτης της οικογένειας των.
Κατά τας επιχειρήσεις της επιβληθείσης εκ της γερμανικής κατά της Ελλάδος επιθέσεως υποχωρήσεως εξ Αλβανίας, οπότε μεγάλαι μονάδες του ελληνικού στρατού, συμπτυσσόμεναι δια των ορεινών περιοχών της Πίνδου διήρχοντο δια των βλαχοφώνων χωρίων της Πίνδου, έτι δε και εκ των χωρίων, των εχόντων ανεγνωρισμένην ρουμανικήν μειονότητα, ο πληθυσμός τούτων άνευ διακρίσεως εξεδήλωσε μετά μεγάλης θέρμης τα αγνά αυτού ελληνικά αισθήματα, παρασχών αυθορμήτως και μετ' αυταπαρνήσεως πάσαν δυνατήν συνδρομήν και περιποίησιν εις τα εκ των κακουχιών και των πορειών εξηντλημένα ελληνικά στρατεύματα. Χαρακτηριστικόν δε παράδειγμα του ύψους του ελληνικού πατριωτισμού των βλαχοφώνων έστω το κάτωθι εξηκριβωμένον γεγονός:
Κατά την ημέραν και την ώραν της ανακωχής εις το βλαχοχώριον Βοτονάσι (17 χλμ. Δ. του Μετσόβου), ενώ ο Γερμανός στρατηγός Ντήτριχ υπέγραφε το πρωτόκολλον της ανακωχής μετά του Έλληνος στρατηγού Τσολάκογλου και ευρίσκοντο συγκεντρωμένοι έξωθι του οικήματος, όπου συνεσκέπτοντο οι στρατηγοί, οι αξιωματικοί του επιτελείου του Γ' Σώματος στρατού και ομάδες χωρικών, αναμένοντες εν σιγή και περισκέψει το αποτέλεσμα της συναντήσεως ταύτης, γηραιά, αλλά λεβεντόκορμος Βλάχα χωρική, με ύφος καταφανώς έμπλεον πικρίας και θλίψεως, αποταθείσα προς ομάδα τινά αξιωματικών ηρώτησεν: «Υπεγράφη, παιδάκι μου, το νεκροχάρτι; », εις απάντησιν δ' ενός αξιωματικού «Τί να κάνουμε, κυρούλα; Έτσι ήταν γραφτό. Ό,τι γίνεται αυτήν την στιγμήν, γίνεται κυρίως χάριν του πληθυσμού. Να γλυτώσετε από τον άσκοπον βομβαρδισμόν και αντί των Ιταλών, που επολεμήσαμεν και ενικήσαμεν, να έλθουν οι Γερμανοί, που αγαπούν τους Έλληνας» η χωρική Βλάχα απήντησε: «Τί να τους κάμωμεν, παιδάκι μου, τους Γερμανούς; Η Ελλάδα μας είναι; Την γλυκειά μας την σημαία θα την ιδούμε ξανά, παιδάκι μου; Τι να την κάνωμε την ζωή, παιδάκι μου;» και ταυτοχρόνως ένα κλάμα πνιχτό, προδίδον όλην την τραγωδίαν της αγνής ελληνικής ψυχής της, εξέσπασεν από τα στήθη της γηραιάς, αλλά υπερηφάνου εκείνης Ελληνίδος Βλάχας. Το κλάμα της αυτό μετεδόθη εις όλους τους παρισταμένους, αξιωματικούς, χωρικούς, χωρικάς και μικρά έτι παιδία της ομηγύρεως, εις την ψυχήν των οποίων είχε μεταλαμπαδεύσει η υπέροχος εκείνη Ελληνίς όλον το ψυχικόν της μεγαλείον. Πρίν δε παρέλθη η πρώτη συγκίνησις, άλλη χωρική, δακρυσμένη ακόμη, ανέλαβε τότε να παρασκευάση καφφέν, το ποτόν της λύπης και του πένθους, και προσέφερεν αυτόν εις τους πλέον τεταραγμένους αξιωματικούς του Ελληνικού επιτελείου.
Αυταί είναι αι βλαχόφωνοι Ελληνίδες της Πίνδου, των οποίων ετίθετο υπό αμφισβήτησιν η ελληνικότης των αισθημάτων παρά διαφόρων υπόπτου φυράματος ατόμων, αποβλεπόντων εις την εξυπηρέτησιν των σκοτίων και ποταπών σκοπών της προπαγάνδας, εις ήν εδούλευον. κατεβάστε