Συμβολή στη μελέτη του Θεσσαλικού διαφωτισμού.
Η παρούσα διατριβή έχει ως αντικείμενο αφ' ενός τη μελέτη της εκπαιδεύσεως στη Δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας με βάση, κυρίως, πρωτογενές υλικό, και αφ'ετέρου την εκ νέου θεώρηση και αξιοποίηση όλων των μέχρι σήμερα δημοσιευμάτων των σχετικών με την εκπαίδευση σε ολόκληρη τη Θεσσαλία. Προηγείται μια σύντομη επισκόπηση της εκπαιδευτικής κινήσεως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και σ'όλο τον χώρο, όπου είχε απλωθεί ο Ελληνισμός κατά την εν λόγω περίοδο, και ακολουθεί μια συνοπτική εξέταση της εκπαιδευτικής κινήσεως σε ολόκληρη τη Θεσσαλία, ώστε να φανεί η όλη συμβολή του διαμερίσματος αυτού στον Νεοελληνικό Θρησκευτικό Ουμανισμό και Διαφωτισμό, αλλά και να γίνει η σχετική σύγκριση με όσα εκτενώς εξιστορούνται παρακάτω.
Το κύριο μέρος της μελέτης αναφέρεται στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες έλαβαν χώρα στη Δυτική Θεσσαλία και που εν πολλοίς είναι άγνωστες όχι μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά και στο ειδικό.
Με τα στοιχεία που παρατίθενται, ελπίζω ότι η προσφορά της Δυτικής Θεσσαλίας στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό θα επανεκτιμηθεί και θα τοποθετηθεί στην πρέπουσα θέση. Αρκετά από όσα πιστεύουμε έως σήμερα για την πνευματική επίδοση των επί μέρους τμημάτων της Θεσσαλίας, νομίζω ότι πρέπει να αναθεωρηθούν.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος του Δ.Σ. του Φ.Ι.ΛΟ.Σ
Πρόλογος του συγγραφέα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
α. Γενικά
β. Το γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο
γ. Η Εκπαίδευση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
δ. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και η Εκπαίδευση στην Ελλάδα
ε. Ο θεσσαλικός Διαφωτισμός και η Εκπαίδευση στη Θεσσαλία
1) Η περίοδος της προετοιμασίας (μέσα ΙΣΤ’ αι. έως 1750) .
2) Η περίοδος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1750-1828) .
3) Από την Ελληνική Επανάσταση ως την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1828-1881)
4) Η Εκπαίδευση των κοριτσιών
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Α. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (1ΣΤ’ αι.-1881)
1. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
α. Η Σχολή Τρίκκης
1) Η πρώιμη περίοδος (ΙΣΤ’ αι.)
2) Ο Ευγένιος Γιαννούλης και ο Αναστάσιος Γόρδιος στη Σχολή Τρίκκης (17/ αι.)
3) Η περίοδος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1750-1828) .
4) Η περίοδος μετά την Ελληνική Επανάσταση (1828-1854) .
5) Από τη θεσσαλική Επανάσταση (1854) ως την Απελευθέρωση(1881). Η Σχολή Τρίκκης υπάγεται στη Μονή Δουσίκου
6) Πίνακας γνωστών δασκάλων και μαθητών της Σχολής Τρίκκης
β. Η Αλληλοδιδακτική Σχολή Τρίκκης
γ. Η Δωροθέα Σχολή Τρίκκης (1875-1881)
δ. Το Παρθεναγωγείο Τρίκκης
ε. Η Μουσική Σχολή Τρίκκης
στ. Η Αλληλοδιδακτική Σχολή Σαραγίων Τρικάλων
2. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ ΚΑΙ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
α. Η Σχολή Μετεώρων
β. Τα σχολεία στην Καλαμπάκα
γ. Η Σχολή Καστανιάς
δ. Η Σχολή Αμαράντου (Βεντίστας)
ε. Το σχολείο στο Χαλίκι
στ. Το σχολείο Κλεινοβού
ζ. Το σχολείο Αηδόνας (Αϊβάν)
η. Το Αλληλοδιδακτικά σχολείο Μαλακασίου - Το Παρθεναγωγείο Μαλακασίου
θ. Το Αλληλοδιδακτικά σχολείο Κουτσούφλιανης
ι. Σχολή Μυροφύλλου (Μυροκόβου)
3. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΔΙΝΗΣ ΔΥΤ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
α. Η Σχολή Μοσχολουρίου
β. Τα σχολεία στο Ζάρκο
γ. Τα σχολεία στον Παλαμά
δ. Το σχολείο στη Μεταμόρφωση (Κουρτίκι)
ε. Το σχολείο Μακρυχωρίου
στ. Το σχολείο Σοφάδων
ζ. Το σχολείο στην Καρδίτσα
η. Το σχολείο στη Ματαράγκα
θ. Το σχολείο στο Αγναντερό (Μεσδάνι)
ι. Το σχολείο στη Μύρινα (Μιρούσι)
ια. Το σχολείο στους Αποστόλους (Ζαπτσαίους)
ιβ. Το σχολείο στο Ριζαριό
4. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗN ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΓΡΑΦΩΝ
α. Η Σχολή ή "Ελληνομουσείον" Βραγγιανών
β. Η Σχολή Ρεντίνας
γ. Η Σχολή Καστανιάς
6. Η Σχολή Φουρνάς
ε. Η Σχολή Φαναρίου
στ. Το σχολείο στο Καταφύγι
ζ. Το σχολείο στα Κανάλια
η. Τα σχολεία στον Μεσενικόλα
5. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΣΙΩΝ
α. Το σχολείο στο Ρίζωμα (Σκλάτινα)
β. Το σχολείο στην Αγρελιά (Σμόλια)
6. ΑΛΛΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
α. Το σχολείο στο Γριζάνο
β. Το σχολείο στην Ελάτη (Τύρνα)
γ. Το σχολείο στα Στουρναραίικα (Κούτσαινα)
δ. Απόπειρα ιδρύσεως σχολείου στο Γαρδίκι
7. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΛΕΥΣΕΩΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΒΙΟΥ
Β. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΕΣ
1. Σχέσεις των Τρικάλων με την περιοχή των Αγράφων
2. Σχέσεις των Τρικάλων με την Άρτα
3. Σχέσεις των Τρικάλων με τα Ιωάννινα
4. Σχέσεις των Τρικάλων με τον Τύρναβο
5. Σχέσεις των Τρικάλων με την Τσαριτσάνη
6. Σχέσεις των Τρικάλων με την Ελασσόνα
7. Σχέσεις των Τρικάλων με τα Αμπελάκια
8. Σχέσεις των Τρικάλων με τη Λάρισα
9. Σχέσεις των Τρικάλων με την περιοχή του Πηλίου
10. Σχέσεις των Τρικάλων με την Κοζάνη
11. Σχέσεις των Τρικάλων με άλλες περιοχές
Γ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΙΝΕΣ
1. Η μέθοδος και το πρόγραμμα διδασκαλίας του Δαμασκηνού και του Ματθαίου στη Σχολή Τρίκκης κατά τον ΙΣΤ’ αιώνα
2. Η μέθοδος και το πρόγραμμα διδασκαλίας στη Σχολή Βραγγιανών (ΙΖ’-ΙΗ’ αι.)
3. Η μέθοδος και το πρόγραμμα διδασκαλίας του I. Πέζαρου στη Σχολή Τυρνάβου κατά το τέλος του IIΓ αιώνα
4. Η μέθοδος και το πρόγραμμα διδασκαλίας του Κων. Κούμα στη Σχολή Τσαριτσάνης (1798-1803)
5. Η Εκπαιδευτική πολιτική στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος και η επίδρασή του στην υπόδουλη Θεσσαλία (1828-1881)
6. Τιμωρίες μαθητών
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Α. ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ: ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΙ
1. Από την περιοχή Τρικάλων – Ασπροποτάμου - Αγράφων
1) Ιερεμίας Β’ ο Τρανός (1536-1594)
2) Νικηφόρος Παράσχος Καντακουζηνός (1537-1599)
3) Δαμασκηνός Στουδίτης (αρχές ΙΣΤ’ αι.-1577)
4) Ματθαίος μοναχός, διδάσκαλος Τρίκκης (ΙΣΤ’ αι.)
5) Διονύσιος Λαρίσης-Τρίκκης ο Φιλόσοφος (1541-1611)
6) Σεραφείμ Φαναρίου και Νεοχωρίου (± 1550-1601)
7) Αρσένιος Ελασσόνας (1550-1626)
8) Ματθαίος Β’ Κων/πόλεως ο εκ Κλεινοβού (1ΣΤ’-1Ζ’ αι.)
9) Αρσένιος ο Γραικός (1609-μετά το 1666)
10) Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός (1590/1600-1682)
11) Αναστάσιος Γόρδιος (1654-1729)
12) Αθανάσιος Λιοντάρης (ΙΖ’ αι.)
13) Ζαχαρίας ο εκ Φαρσάλων φιλόσοφος και διδάσκαλος (1655-;)
14) Αβακούμ μοναχός (ΙΖ’ αι.)
15) Αναστάσιος Παντοδύναμος (; - 1703)
16) Διονύσιος Δ’ Μουσελίμης (αρχές ΙΖ’ αι.-16%)
17) Νικόλαος Μυροκοβίτης (ΙΖ’/ΙΗ’ αι.)
18) Καλλίνικος Β’ Κων/πόλεως (1630-1702)
19) Παρθένιος ιερομόναχος, διδάσκαλος Τρίκκης (ΙΖ’ au)
20) Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος (ΙΖ’/ΙΗ’ αι.)
21) Νικόλαος Τζαρτζούλης (1706/10-1773)
22) Κωνστάντιος Β’ Τρίκκης (IΗ’ αι.)
23) Νικόλαος Καρατζάς (IΗ’ αι.)
24) Ευστάθιος Τρικκαίος ο Νοσημάχος (JH’ αι.)
25) Παρθένιος Σταγών (αρχές ΙΗ’ αι.-1784)
26) Κωνσταντίνος Καραϊωάννης ο ιατροφιλόσοφος (ΙΗ’ αι.)
27) Θεοφάνης Φουρναίος (1701/5-1784)
28) Σέργιος Μακραίος (± 1735-1816)
29) Ιωάννης Δημητριάδης Αγραφιώτης (αρχές ΙΗ’ au- μετά το 1803)
30) Κύριλλος ο εκ Φουρνά (1720/30-1805)
31) Κύριλλος ο εξ Αγράφων (±1735-±1815)
32) Ιωσήφ αρχιμανδρίτης ο εκ Φουρνά (± 1730-1817)
33) Ιωσήφ Φουρνιώτης ( ; - μετά το 1813)
34) Θεόδωρος Αναγνώστης (± 1740-1813)
35) Δοσίθεος Παναγιωτίδης (1762-1842)
36) Γεώργιος Τριαντάφυλλου (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
37) Κωνσταντίνος Ζαχαρόπουλος ο Νοσημάχος (1768-1826)
38) Άνθιμος Παπάς, Τρικκεύς (ΙΗ’/ΙΘ’ αι)
39) Γαβριήλ Β’ Τρίκκης (μέσα ΙΗ’ αι.-1827)
40) Δοσίθεος Κόμας, Τρικκεύς (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
41) Χρύσανθος, μοναχός Σταγών (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
42) Γεράσιμος, διδάσκαλος ο εκ Τρίκκης (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
43) Παΐσιος Σταγών, Συληβρίας και Φίλιππουπόλεως ( ;-1822)
44) Πολυζώης, ιερεύς οικονόμος Τρικκεύς (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
45) Δημήτριος Χατζηπολυζώης (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
46) Βασίλειος Κοντόπουλος (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
47) Ιερόθεος Α’ Αλεξανδρείας (1757-1845)
48) Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός (1774-1853)
49) Ιωακείμ Πύρρος ο Θετταλός (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
50) Αριστείδης Παπάς (1783-1821)
51) Παναγιώτης Τρικκεύς (ΙΙΙ’/ΙΘ’ αι.)
52) Χριστόδουλος Τρικκεύς (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
53) Κωνσταντίνος Εστιώτης Τρικκεύς (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
54) Θεόδωρος Ράκκος ( ; -1852)
55) Διονύσιος ιατρός Ασπροποταμίτης (± 1795-1863)
56) Δωρόθεος Σχολάριος(1812-1889)
57) Ευθύμιος Οικονομίδης Τρικκεύς (αρχές Ιθ’αι. - 1888)
58) Άλλοι Δυτικοθεσσαλοί δάσκαλοι και λόγιοι (Αμβρόσιος Τρίκκης - Αντώνιος ιερεύς - Γεώργιος Στεργιόπουλος - Γρηγόριος, ιερομόναχος ο εκ Τρίκκης – Διονύσιος Πουρής – Νικόλαος Χατζητριανταφύλλου Τρικκεύς – Χρηστάρης Ράγκος – Δημήτριος Παπαστεργίου – Δημήτριος Τρικκεύς -Ιάκωβος Τρικκεύς - Πολύβιος Τρικκεύς - Ρίζος εκ Τρίκκης)
2. Από την περιοχή Λαρίσης – Τυρνάβου – Ολύμπου - Όσσας
1) Αλέξανδρος Ελλάδιος (1687-μέσα IΗ’ αι.)
2) Θεόδωρος Τυρναβίτης (ΙΖ’/ΙΗ’ αι.)
3) Αλέξανδρος Τυρναβίτης (1711-1761/70)
4) Ιωάννης Κοντός-Σπαρμιώτης (ΙΗ’ αι.)
5) Μεθόδιος Ολυμπιώτης (ΙΗ’ αι.)
6) Παχώμιος Τυρναβίτης, μοναχός (ΙΗ’ αι.)
7) Πανταζής Τυρναβίτης (± 1720-1795)
8) Γεώργιος Ιωάννου ( ; - 1797)
9) Ματθαίος Τυρναβίτης, ιερομόναχος (;-1797)
10) Διονύσιος Πλαταμώνος (; -1793)
11) Άνθιμος Ολυμπιώτης (1737-1794)
12) Βησσαρίων ο εκ Ραψάνης (± 1738-; )
13) Δανιήλ, πρωτοψάλτης Λαρίσης (ΙΗ’ αι.)
14) Ιωάννης Δημητριάδης Πέζαρος (1749-1806)
15) Σπυρίδων Ασάνης (1749-1835)
16) Στέφανος Σταμκίδης (± 1755-1833;)
17) Στέφανος Δούγκας (± 1765-1829)
18) Ζήσης Κάβρας ή Κάβουρας (± 1765-1844)
19) Ζήσης Δημητρίου (IΗ’/ΙΘ’ αι.)
20) Αλέξανδρος Ευθυμιάδης (ΙΗ/ΙΘ’ αι.)
21) Δημήτριος Αλεξανδρίδης (± 1784-1851)
22) Ιωνάς Σπαρμιώτης (± 1750-1824/5)
23) Κωνσταντίνος Κούμας (1777-1836)
24) Γεώργιος Ζαχαριάδης (1778-μετά το 1834)
25) Δημήτριος Παναγ. Γοβδελάς (1780-μετά το 1830)
26) Μιχαήλ Παναγ. Γοβδελάς (ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
27) Ζήσης Δαούτης(ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
28) Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων (1780-1857)
29) Ιωάννης Οικονόμου Λαρισσαίος Λογιωτατος (1783-1842)
30) Θεόκλητος Φαρμακίδης (1784-1862) 283
31) Στέφανος Οικονόμος (1786-1831) 285
32) Ιωάννης Λεονάρδος (τέλος ΙΗ’ αι.-μετά το 1836)
33) Δημήτριος Κωνσταντίνου (± 1790-1855/65)
34) Δημήτριος Ι. Πέζαρος Οικονομίδης (1791-μετά το 1830).
35) Αλέξανδρος I. Πέζαρος Οικονομίδης (1797-1867)
36) Σοφοκλής Κων. Οικονόμος (1808-1877)
3. Από την περιοχή Πηλίου - Βελεστίνου - Αλμυρού
1) Νικόδημος Μαζαράκης ο Φεραίος ή θεσσαλός ( ; -1682).
2) Καλλίνικος Δ’ Κων/πόλεως, Ζαγοραίος (1713-1792)
3) Κων/νος I. Τριανταφυλλίδης ή Λογιωτατος (± 1720-1775/6)
4) Διονύσιος Ζαγοραίος (IΗ’ αι.)
5) Δημήτριος ο εκ Δημητριάδος (IΗ’ αι.)
6) Νικόλαος Κασσαβέτης (±1755-1832;)
7) Νικόλαος Ζαγοραίος (; - μετά το 1812)
8) Δημήτριος-Δανιήλ Φιλιππίδης (± 1750-1832)
9) Γρηγόριος Κωνσταντάς (1750-1844)
10) Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798)
11) Άνθιμος Γαζής (1758-1828)
12) Ζήσης Θεοδοσιάδης Παχάρνικος (1761-1849)
13) Δανιήλ Μάγνης, ο Αγιολαυρεντίτης (1769-1856)
14) Στέφανος Κομμητάς (1770-1833)
15) Θεόδωρος Αφεντούλης (1824-1893)
16) Νικόλαος Γεωργιάδης (1830-1923)
4. Διάφοροι
1) Δημήτριος Β’ Λαρίσης (ΙΣΤ’ αι.)
2) Διονύσιος ιερομόναχος εκ Ραψάνης (ΙΗ’ αι.)
3) Διονύσιος ιεροδιάκονος(ΙΗ’/ΙΘ’ αι.)
4) Διονύσιος ο εξ Αγράφων (1670-1745/6)
5) Ιάκωβος Λαρίσης (ΙΖ’ αι.)
6) Ιωαννίκιος Δημητριάδος (ΙΖ’/ΙΗ’αι.)
7) Ιώσηπος ιεροδιάκονος (ΙΗ’ αι.)
8) Κωνσταντίνος Θετταλός (IΗ’ αι.)
9) Νικόλαος Αγραφιώτης (IΗ’ αι.)
Β. ΠΙΝΑΚΕΣ ΘΕΣΣΑΛΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ ΚΑΙ ΛΟΓΙΩΝ
1. Θεσσαλοί καθηγητές στις ακαδημίες Βουκουρεστίου και Ιάσιου
2. Θεσσαλοί μαθητές στις ακαδημίες Βουκουρεστίου και Ιασίου
3. Οι Θεσσαλοί λόγιοι ως συνδρομητές σε επιστημονικά βιβλία κατά την εποχή της ακμής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1800-1820)
Γ. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΚΕΙΜΕΝΑ
ΠΙΝΑΚΕΣ
ΧΑΡΤΕΣ
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
SUMMARY
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ