Οι Ρουμανίζοντες
Παρά την περιορισμένη εμπλοκή της Ρουμανίας στους Βαλκανικούς πολέμους, τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών με τις άλλες βαλκανικές εθνότητες, αυτή κατόρθωσε, σε επίπεδο διπλωματικό-νομικό με κύρια έκφραση τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, να κομίσει σημαντικά οφέλη, καθώς πέτυχε την παραχώρηση εκκλησιαστικής και εκπαιδευτικής αυτονομίας στους Κουτσοβλάχους, τους ευρισκόμενους στην επικράτεια των τριών άλλων κρατών (Ελλάδος, Σερβίας, Βουλγαρίας). Ουσιαστικά κατάφερε ώστε οι πληθυσμοί εκείνοι να ‘’πιστωθούν’’ σε αυτήν ως έχοντες ρουμανική καταγωγή, πραγματώνοντας, σε θεωρητικό πάντοτε επίπεδο, τον στόχο που επί αιώνες είχε θέσει και για την επίτευξη του οποίου είχε δαπανήσει τεράστια ποσά.134 Η παταγώδης αποτυχία της βέβαια στο πρακτικό πεδίο τελούσε σε πλήρη συνάρτηση με το γεγονός της ακμαίας ελληνικής εθνικής συνείδησης της συντριπτικής πλειονότητας των Κουτσοβλάχων, η ταυτότητα και το φρόνημα των οποίων δεν απαλλοτριωνόταν από κανένα χαρτί συνθήκης που υπογράφτηκε για εκείνους χωρίς τη δική τους συμμετοχή. Παράλληλα, προβλεπόταν και η σύσταση ιδιαίτερης ρουμανικής Αρχιεπισκοπής, ενώ τα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα επιχορηγούνταν από την ρουμανική κυβέρνηση και θα τελούσαν υπό την επίβλεψη εκάστης των τριών κυβερνήσεων.135
Σε εφαρμογή λοιπόν των συμφωνηθέντων oι ρουμανίζοντες, δραττόμενοι της ευκαιρίας που τους δόθηκε με την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου, προχώρησαν άμεσα στην λειτουργία των δικών τους εκπαιδευτηρίων, προκειμένου να εκμεταλλευθούν τη μη λειτουργία των άλλων σχολείων, ιδιαίτερα δε των ελληνικών, προσπαθώντας να προσελκύσουν την πλειοψηφία των βλαχόφωνων μαθητών. Βέβαια, δεν έλειψαν τα προβλήματα και οι προστριβές μεταξύ του ρουμανικού προξενείου και των εγχωρίων σερβικών αρχών, τα οποία προέκυπταν από τη διαφορετική ερμηνεία που έδινε η κάθε μία πλευρά στις συμφωνίες. Η διαφωνία εκείνη εκκινούνταν από την αρνητική προαίρεση των Σέρβων, οι οποίοι δεν έβλεπαν με καλό μάτι την πρόοδο της ρουμανικής προπαγάνδας. Πράγματι, η τελευταία σημείωνε σημαντική εξέλιξη, προσεταιριζόμενη ικανό αριθμό βλαχόφωνων μαθητών, ελληνικής συνείδησης, οι οποίοι, εφόσον δεν λειτουργούσαν τα ελληνικά σχολεία, προτίμησαν να φοιτήσουν στα ρουμανικά σχολεία και έστρεψαν την πλάτη τους στα σερβικά σχολεία.Έτσι, π.χ. στη Μηλόβιστα, πριν από την πολιτική μεταβολή, όπου τα ελληνικά σχολεία βρίσκονταν σε λειτουργία, τα σχολεία των ρουμανιζόντων στην βλαχόφωνη εκείνη κωμόπολη της Πελαγονίας αριθμούσαν συνολικά 85 μαθητές (40 άρρενες και 45 μαθήτριες). Με την καθεστωτική μεταβολή και την ανάδειξη των Σέρβων ως νέων κυρίαρχων στην περιοχή, ο αριθμός των μαθητών των ρουμανικών σχολείων ανήλθε στους 160 (85 άρρενες και 75 μαθήτριες), δηλαδή επήλθε διπλασιασμός, γεγονός που αναμφίβολα δεικνύει πως η αλματώδης αυτή αύξηση οφείλεται στην προσέλευση βλαχόφωνων Ελλήνων μαθητών.136
Για το λόγο ακριβώς αυτό οι Σέρβοι προέβησαν αρχικά σε απειλές προς τους γονείς, προκειμένου να αποστείλουν τα τέκνα τους στα σερβικά σχολεία. Αργότερα δε επέβαλλαν και πρόστιμα. Εξέφρασαν μάλιστα και τη διαφωνία τους σχετικά με τις ειρημένες συμφωνίες, διατεινόμενοι πως εκείνες αφορούσαν μόνο τους ρουμανίζοντες Κουτσόβλαχους και όχι όλους γενικά τους Κουτσόβλαχους. Οι Ρουμάνοι αντέτειναν πως όλοι ανεξαίρετα οι Κουτσόβλαχοι θα γίνονταν δεκτοί στα σχολεία τους, αποκλειομένων μόνον των μη Κουτσοβλάχων. Κατόπιν τούτων, η ρουμανική πρεσβεία προέβη σε έντονη διαμαρτυρία προς τη σερβική κυβέρνηση του Βελιγραδίου, όπου και επιλύθηκε το ζήτημα υπέρ των ρουμανικών θέσεων. Επίσης, άλλο σημείο τριβής υπήρξε το θέμα των δασκάλων της σερβικής γλώσσας στα ρουμανικά σχολεία. Συγκεκριμένα, στο ρουμανικό γυμνάσιο και το ρουμανικό παρθεναγωγείο είχαν διοριστεί καθηγητές της σερβικής γλώσσας φίλα προσκείμενοι στη ρουμανική προπαγάνδα. Όταν ο επιθεωρητής των σερβικών σχολείων ειδοποίησε το διευθυντή των ρουμανικών σχολείων να του αποσταλεί κατάλογος των ενδεδειγμένων για τη διδασκαλία της σερβικής γλώσσας καθηγητών, προκειμένου να προβεί η Επιθεώρηση στην επιλογή και το διορισμό τους, ο διευθυντής του ανταπάντησε πως είχαν ήδη διοριστεί καθηγητές. Η θέση του Σέρβου Επιθεωρητή ήταν πως με βάση τις συμφωνίες η σερβική κυβέρνηση είχε το δικαίωμα της επίβλεψης. Η παρέμβαση του Ρουμάνου προξένου υπήρξε άμεση και δραστική. Αξίωσε από τον Επιθεωρητή να παύσει να αναμιγνύεται και διατύπωσε την άποψη ότι η επίβλεψη αφορούσε το κατά πόσον τα ποσά που διατίθενταν από τη ρουμανική κυβέρνηση δαπανώνταν για τα σχολεία και όχι για σκοπούς που αντίκεινταν στη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Τοιουτοτρόπως και τούτο το αναφυέν ζήτημα επιλύθηκε υπέρ των ρουμανικών θέσεων.137
Πέραν τούτων, μια ακόμη σημαντική εξέλιξη σε σχέση με τα ρουμανικά συμφέροντα στην περιοχή, υπήρξε η άφεση που παρασχέθηκε από το οικουμενικό Πατριαρχείο στους ρουμανίζοντες ιερείς, ικανοποιώντας σχετικό αίτημά τους. Το γεγονός αυτό καθεαυτό προκάλεσε απορία στο μητροπολίτη Πελαγονίας και στον Έλληνα πρόξενο. Οι τελευταίοι υπήρξαν πολύ επιφυλακτικοί και εκτιμούσαν ότι η ρουμανική προπαγάνδα θα εκμεταλλευόταν για δικό της όφελος την επανένωση με τη Μητέρα Εκκλησία, παρουσιάζοντάς την στα όμματα των Κουτσοβλάχων ως μία απόδειξη πως ουδεμία διαφορά δεν υφίσταται μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο προσεταιρισμός των ελληνιζόντων Κουτσοβλάχων και ιερέων θα καθίστατο λίαν πιθανός από τη ρουμανική πλευρά. Για το λόγο εκείνο και ο Έλληνας πρόξενος του Μοναστηρίου Ιωσήφ εξέφραζε την πεποίθηση ότι ο μητροπολίτης Πελαγονίας θα έπρεπε να αποφεύγει τη συμμετοχή του σε πανηγυρικές εκδηλώσεις που προετοιμάζονταν από τους Ρουμάνους. Και ακόμη ο ίδιος όφειλε να μην αποδεχόταν οποιαδήποτε πρόσκληση για καθαγιασμό και τέλεση ιερουργίας στον υφιστάμενο στο Μοναστήρι ρουμανικό ναό. Άλλωστε κάτι τέτοιο θα προκαλούσε και την δυσαρέσκεια των Σέρβων, σε μία χρονική στιγμή όπου υπήρχαν ζητήματα εκκρεμή για την ελληνική κοινότητα, όπως π.χ. το σχολικό και με δεδομένο ότι η ελληνική εκκλησιαστική αρχή επρόκειτο να εκλείψει στο μέλλον (προαναγγέλλεται η υπαγωγή της στο σερβικό πατριαρχείο) και θα γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από την Ρουμανική προπαγάνδα.138
Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό το ζωηρό ενδιαφέρον που επέδειξε η ρουμανική πλευρά για τους βλαχόφωνους πληθυσμούς της Πελαγονίας.
Τόσο εκείνο όσο και η εκ του σύνεγγυς παρακολούθηση των συμφωνηθέντων, ανάγκασαν τους Σέρβους να ακολουθήσουν, τουλάχιστο στην πρώτη φάση της κυριαρχίας τους (από τη νομική επικύρωση της περιοχής με την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου έως την έναρξη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου), εφεκτική στάση απέναντι στις ρουμανικές αξιώσεις, εφόσον εκείνες ελάμβαναν χώρα υπό την αιγίδα της ρουμανικής κυβέρνησης, για την οποία τα βλαχόφωνα κέντρα των Κουτσοβλάχων της περιοχής Μοναστηρίου ενείχαν άκρως σημαντική αξία.
Τέλος, στο Μοναστήρι λειτούργησαν και ισραηλιτικά σχολεία καθώς και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα των Γάλλων καθολικών, τα οποία μάλιστα σημείωσαν και μία μικρή πρόοδο, πετυχαίνοντας να αυξήσουν τον αριθμό των μαθητών τους.139 Διαβάστε online ή κατεβάστε
133. Βλ. Σφέτα – Κεντρωτή, ο.π., σελ. 19.
134. Βλ. Κωνσταντίνου Απ. Βακαλόπουλου, ο.π., σελ. 170 επ.
135. ΑΥΕ, φάκελλος Δ/1, ΑΠ 104/17.03.1914, Προξενείο Μοναστηρίου.
136. ΑΥΕ, φάκελλος Δ/1, ΑΠ 104/17.03.1914, Προξενείο Μοναστηρίου.
137. ΑΥΕ, φάκελλος Δ/1, ΑΠ 104/17.03.1914, Προξενείο Μοναστηρίου.
138. ΑΥΕ , φάκελος Δ/1, ΑΠ 94/13.04.1914, Προξενείο Μοναστηρίου.
139. Βλ. ΑΥΕ,Δ/1,ΑΠ 94/13.04.1914, Προξενείο Μοναστηρίου.
Νικόλαος Αναστ. Βασιλειάδης. Θεσσαλονίκη 2004
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Εισαγωγή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Η Πολιτισμική Ταυτότητα του Ελληνισμού της Πελαγονίας κατά την Ύστερη Οθωμανοκρατία (1830-1912). Ιστορικό Περίγραμμα
I. Tα Θεωρητικά Πλαίσια της Εκπαιδευτικής Διαδικασίας στην Πελαγονία
ΙI. Τα Δεδομένα και οι Προϋποθέσεις της Πολιτισμικής Παρουσίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’
Οι Επιπτώσεις των Βαλκανικών Αναμετρήσεων στο Πολιτικό και Εκπαιδευτικό Καθεστώς των Ελλήνων της Πελαγονίας (1912-1914)
I. Από την Κατάληψη της Πελαγονίας έως τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου: αστάθμητοι παράγοντες και διπλωματικές σκοπιμότητες
II. Το Πολιτικό Καθεστώς των Ελλήνων και οι Επιπτώσεις στη Μειονοτική Εκπαίδευση της Πελαγονίας υπο Σερβική Κυριαρχία
Α) Οι Μουσουλμάνοι
Β) Οι Ρουμανίζοντες
III. Οι Συνέπειες της Καθεστωτικής Μεταβολής για τον Ελληνισμό της Πελαγονίας: εκπαιδευτικές παρεμβάσεις και κοινοτική ανάμιξη
IV. Συμπεριφορές και Αντιδράσεις. Η Καταπάτηση των Δικαιωμάτων της Ελληνικής Κοινότητας του Μοναστηρίου
V. Τέλος Εποχής. Η Συνειδητοποίηση της νέας Πραγματικότητας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Ο Eλληνισμός της Πελαγονίας στη Δίνη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918)
Ι. Η Αντίστροφη Μέτρηση των Παραμονών και της Επόμενης Μέρας ( Μέσα 1914 – Τέλος 1915)
ΙΙ. Οι Κυρίαρχες Επιπτώσεις της Σερβικής Διοίκησης στο Καθεστώς του Πελαγονίτικου Ελληνισμού μέχρι τα τέλη του 1915
III. Η Δεύτερη Φάση. Η Βουλγαρική Κατοχή στην Πελαγονία
ΙV. Ο Διεθνής Παράγοντας. Η νέα Σερβική Κυριαρχία (1916-1918)
KEΦΑΛΑΙΟ Δ’
Η Πολιτική Απεθνικοποίησης και Αφελληνισμού στη Νότια Σερβία Στη διάρκεια Του Μεσοπολέμου (1918- 1930)
Ι. Την Επαύριο της Παγκόσμιας Αναμέτρησης. Η Οριστική Διευθέτηση του κυριαρχικού status της Πελαγονίας
II. Η Διάλυση και ο Εκσερβισμός των Ελληνικών Κοινοτικών Πραγμάτων στην Άνω Μακεδονία
ΙΙΙ. Ύστατες Ενέργειες Ανασύνταξης και Ανασυγκρότησης του Ελληνισμού της Πελαγονίας
ΙV. Το Εθνοτικό Ζήτημα στη Νότια Σερβία στα πλαίσια της Ομογενοπoιητικής διαδικασίας και της Γένεσης του Μακεδονισμού
Παράρτημα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ