Ιστορίες - γεγονότα

Η Ναζιστική επιχείρηση «Πάνθηρας» και η καταστροφή του χωριού μας
Στις 18 Οκτωβρίου του 1943, το Ηλιοχώρι έζησε τη καταστροφικότερη ημέρα της ιστορίας του. Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής μπήκαν στο χωριό μας και κατέστρεψαν ότι έβρισκαν στο διάβα τους, εκτελώντας το προγραμματισμένο σχέδιο με την κωδική ονομασία «Πάνθηρας».
Ανάλογη τύχη είχαν και πολλά χωριά του Ζαγορίου αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Οι ζημιές που προκάλεσαν στην Ήπειρο οι Γερμανοί Ναζιστές είναι ανυπολόγιστες, τόσο σε απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, όσο και στην καταστροφή περιουσιών. Σε αυτές πρέπει να προστεθούν και οι καταστροφές κειμηλίων ιστορικής και θρησκευτικής αξίας που έγιναν στα χωριά μας. Μόνο από τον Ιούλιο του 1943 ως τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, στις διάφορες επιχειρήσεις που έκαναν οι Γερμανοί στην περιοχή μας, μέρος των οποίων ήταν και η επιχείρηση «Πάνθηρας», κάηκαν 315 χωριά και σκοτώθηκαν 2614 Έλληνες. Τα στοιχεία αυτά τα δημοσιεύει ο Γερμανός συγγραφέας Χέρμαν Φρανκ Μάγερ στο δίτομο έργο του «Αιματοβαμένο Εντελβάις».

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Στις 17 Οκτωβρίου 1943 το 22ο ορεινό σώμα στρατού, των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην Ήπειρο, ανέλαβε τη διεύθυνση της επιχείρησης «Πάνθηρας».

Οι διαταγές που δόθηκαν στους Γερμανούς, σύμφωνα με τον Χέρμαν Φρανκ Μάγερ ήταν:

1. «Συμμορίτες» (έτσι αποκαλούσαν τους Έλληνες αντάρτες οι Ναζί) που θα απαντώνται με όπλα ανά χείρας θα εκτελούνται.

2. Ο ανδρικός πληθυσμός ηλικίας 15 – 70 ετών στις περιοχές των «συμμοριών» θα συγκεντρώνονται και θα μεταφέρονται σε στρατόπεδα εργασίας. Εκεί η διατροφή τους θα είναι αρμοδιότητα του δημάρχου.

3. Γυναίκες και παιδιά δεν θα αγγίζονται.

4. Όλα τα χωριά στις περιοχές των «συμμοριών» από τα οποία θα προβάλλεται αντίσταση θα πυρπολούνται εκτός από ορισμένα σπίτια για τα γυναικόπαιδα.

5. Όλα τα ζώα θα κατάσχονται για να αφαιρεθούν από τις «συμμορίες» οι πηγές ανεφοδιασμού τους με τρόφιμα.

Βέβαια, στην πράξη οι διαταγές αυτές έμειναν στα χαρτιά, αφού οι Γερμανοί και κατέστρεψαν απρόκλητα περιουσίες, και εκτέλεσαν αμάχους (ακόμη και μωρά παιδιά) αλλά και γυναίκες ατίμασαν, όπως αποκαλύπτουν οι μαρτυρίες από κατοίκους άλλων χωριών. Μερικά χαρακτηριστικά δείγματα της Γερμανικής θηριωδίας έχουμε στις καταστροφές που έγιναν στα χωριά Μουσιωτίτσα Ιωαννίνων (25/7/1943), Κομμένο Άρτης (16/8/1943), Λυγκιάδες Ιωαννίνων (3/10/1943), κ.α.

Ενδεικτική των ρατσιστικών και απάνθρωπων αντιλήψεων εναντίων των Ελλήνων, που κατείχαν τους Γερμανούς στρατιωτικούς, είναι και το απόσπασμα γράμματος ενός από τους πρωταγωνιστές των θηριωδιών. Γράφει ο ναζιστής Γκαίλλερ: «Αυτό που παρατηρεί κάποιος όταν πατήσει το πόδι του στο ελληνικό έδαφος είναι πως δεν συναντά σχεδόν πουθενά έναν πραγματικά ωραίο τύπο ανθρώπου που να θυμίζει ακόμα και κάτω από την βρώμικη μάσκα ενός φτωχαδιάρη ορεινού αγρότη, εκείνο τον Έλληνα άνθρωπο. Μάταια ψάχνει κανείς έναν απόγονο των ανθρώπων που ήταν κάποτε φορείς ενός υψηλού πολιτισμού. Το μόνο που βρίσκει είναι ένα σπάνιο πολύπλευρο φυλετικό συνονθύλευμα τρισάθλιων τύπων. Μόνο υπολείμματα υπάρχουν από τον πάλαι ποτέ εξέχοντα ελληνικό λαό. Ο Ελληνισμός έχει πεθάνει γιατί δεν ήταν πλέον βιώσιμος. Πίσω του άφησε τους πρώην σκλάβους απ’ όλα τα μέρη της γης που έμειναν γόνιμοι και συνέχισαν να αναπαράγονται έως ότου κατέλαβαν τον τόπο αυτό, χωρίς όμως ποτέ να διατηρήσουν τον πολιτισμό, τη μόρφωση ή ακόμα και τις εξωτερικές συνθήκες ζωής. Γεννήθηκε ένας άθλιος λαός εμπόρων και διαβόητων απατεώνων. «Αυτά τα καθάρματα» σημείωνε ο Γκαίλλερ γεμάτος μίσος «προσποιούνται ότι κάνουν ειρηνικά τη δουλειά τους στους αγρούς με το άροτρο και το σκαλιστήρι, αλλά πίσω από τον πρώτο θάμνο κρύβουν το τουφέκι τους, γιατί τουφέκια και σφαίρες εδώ έχει ο καθένας που μπορεί να χειριστεί ένα όπλο». Με αυτά τα λόγια «κούρντιζε» τους στρατιώτες του για τις επιχειρήσεις που θα ακολουθούσαν».

Το παραπάνω απόσπασμα υπάρχει στον πρώτο τόμο του βιβλίου του Μάγερ στη σελίδα 225. Το σχέδιο «Πάνθηρας» προέβλεπε την εισβολή στον Ηπειρωτικό ορεινό όγκο της Πίνδου, από τέσσερα σημεία. Οι γερμανικές δυνάμεις κινήθηκαν προς τα ορεινά χωριά της περιοχής μας ξεκινώντας από την Κόνιτσα, τα Γιάννινα, από την περιοχή της Άρτας και από την ανατολική πλευρά του περάσματος του Μετσόβου.

Αρχηγός των Γερμανικών στρατευμάτων τέθηκε ο στρατηγός Hubert Lanz. Στη δική μας περιοχή, δράση ανέλαβε η «Ομάδα Μάχηςς Βορρά» υπό τις οδηγίες του ταγματάρχη Harald Von Hirschfield. Την ομάδα αυτή την απάρτιζαν τρία τάγματα του 98ου συντάγματος ορεινών καταδρομέων, ένα τάγμα του 79ου Αποσπάσματος πυροβολικού, ένας λόχος ορεινών σκαπανέων για τη δημιουργία οχυρωματικών έργων και δυο τάγματα μεταφορών για τη μεταφορά του πολεμικού υλικού.

Το σύνολο των δυνάμεων ξεπερνούσε τους 2500 άντρες. Αφετηρία τους ήταν η περιοχή Αηδονοχωρίου – Κονίτσης και στόχος της ομάδος (που ήταν η πιο καλά εξοπλισμένη από τις υπόλοιπες) ήταν η κατάληψη του «περάσματος του Ζυγού», ένα στρατηγικής σημασίας σημείο για τον έλεγχο του αυτοκινητόδρομου Ιωαννίνων – Καλαμπάκας.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 18ης Οκτωβρίου 1943, τα ναζιστικά στρατεύματα ξεκίνησαν τις εκκαθαρίσεις τους. Κινήθηκαν κατά μήκος του ποταμού Αώου σε δύο τμήματα. Το 1οκαι το 2ο τάγμα ξεκίνησαν την καταστροφική τους πορεία από το Βρυσοχώρι με προορισμό τη Βωβούσα ενώ το 3ο τάγμα κινήθηκε από την πλευρά του Παλιοσελίου και πέρασε από τα χωριά του Σμόλικα.

Η πορεία της ομάδος του βορρά, χαρτογραφημένη

Οι κάτοικοι των χωριών μας που ήταν ενήμεροι για τις θηριωδίες των Γερμανών σε αντίστοιχες περιπτώσεις, εγκατέλειψαν, οι περισσότεροι έγκαιρα τα σπίτια τους και κρύφτηκαν στις γύρω περιοχές. Να σημειώσουμε ότι τις προηγούμενες μέρες παρατηρήθηκαν κινήσεις ατόμων, ελληνικής καταγωγής, που πιθανότατα ήταν συνεργάτες των Γερμανών, οι οποίοι επισκέφτηκαν τη περιοχή μας με σκοπό να συλλέξουν πληροφορίες χρήσιμες για τους Ναζί.

Οι κάτοικοι στο Ηλιοχώρι αντιλήφθηκαν τη τελευταία στιγμή τους Γερμανούς και πανικόβλητοι έτρεξαν να κρυφτούν στη γύρω περιοχή. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως έμενε μέσα στα χωριά μια ολιγομελή επιτροπή κατοίκων με σκοπό να πείσει τους Γερμανούς να μην καταστρέψουν τα σπίτια των κατοίκων.

Έτσι έγινε τη μέρα αυτή και στο χωριό μας αφού μια τριμελής επιτροπή με επικεφαλής τον ιερέα του χωριού παπά Γιάννη Μπουσδρούκη περίμενε τους εισβολείς. Φυσικά οι συχωριανοί μας δεν κατάφεραν να σώσουν το χωριό αφού οι Γερμανοί φασίστες δεν συγκινούνταν από τέτοιες ενέργειες. Φωτιές μπήκαν στα περισσότερα σπίτια του Ηλιοχωρίου και όπως μου διηγήθηκε ο συχωριανός μας Τάσος Παπανικολάου, που την μέρα αυτή ήταν στο χωριό, ο ουρανός έμοιαζε να καιγόταν. Λαφυραγωγήθηκαν επίσης από τις φασιστικές δυνάμεις ακόμη και τα τρόφιμα που είχαν μαζέψει οι κάτοικοι για να περάσουν τον χειμώνα. Νοτίως του χωριού μας βρήκαν το κοπάδι και σκότωσαν τα ζώα. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων το κοπάδι το φύλαγε ο Μίχος ο Τσούλης και οι Γερμανοί όταν τον αντιλήφθηκαν έβαλαν εναντίον του από απόσταση με οπλοπολυβόλα. Ο συχωριανός μας για να γλυτώσει προσποιήθηκε ότι τον πέτυχε σφαίρα, έκανε τον πεθαμένο και έτσι γλύτωσε.

Οι επίσημες Γερμανικές αναφορές για τις καταστροφές στη περιοχής μας καταγράφονται σε πίνακα, τον οποίο βρήκαμε στο βιβλίο του Μάγερ. Ας λάβουμε υπόψη μας ότι σύμφωνα με σχόλιο του Γερμανού συγγραφέα ο πίνακας δε μπορεί να θεωρηθεί πλήρης. Και ειδικά στο δικό μας το χωριό οι μαρτυρίες για τις καταστροφές των σπιτιών είναι τελείως διαφορετικές, αφού κατά τους συχωριανούς μας ο αριθμός των πυρπολημένων σπιτιών στο Ηλιοχώρι ήταν πολύ μεγαλύτερος.

Μια δεύτερη πηγή που να αναφέρεται στις ζημιές που έγιναν από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής και να αφορά και το χωριό μας την έχουμε από το επίσημο Ελληνικό κράτος.

Στις 31 Μάιου του 1945, στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα, η κυβέρνηση δημιουργεί μια επιτροπή με σκοπό την καταγραφή των ζημιών στα χωριά της Ηπείρου. Την ομάδα αποτελούσαν οι Ηπειρώτες Δημήτριος Μπαλάνος (υπουργός παιδείας το 1945 και ουσιαστικά υπεύθυνος για τη σύσταση της επιτροπής), Βασίλειος Μελάς, Νικόλαος Γεωργιάδης, Ιωάννης Τρικαλινός και ο Πέτρος Δόβας. Στην έρευνα τους, τα μέλη της επιτροπής, συνοδευόταν και από δυο αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού καθώς και από τον φωτογράφο Αντώνιο Νόβακ. Τον Ιούλιο του 1945 η ομάδα γύρισε όλη την Ήπειρο, συνομίλησε με κατοίκους των χωριών καθώς και με αρμόδιους φορείς και φωτογράφισαν τα χωριά.

Με το υλικό που συγκέντρωσαν συνέταξαν μια έκθεση, ενώ οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν κατατέθηκαν στο Γενικό Επιτελείο Στρατού. Η μελέτη αυτή για πολλά χρόνια είχε χαθεί, αλλά τμήμα της εξέδωσε η Ηπειρωτική Εταιρεία Αθηνών το 1987. Το φωτογραφικό υλικό που βρίσκεται στη κατοχή του Γ.Ε.Σ αναζητήθηκε από την Ηπειρωτική Εταιρεία αλλά οι προσπάθειες που έκαναν για να βρεθεί… «ναυάγησαν». Την ίδια κατάληξη είχαν και οι αναζητήσεις των κατά καιρούς ενδιαφερομένων ερευνητών. Στην έκθεση της επιτροπής δεν περιέχονται αναλυτικά στοιχεία για τις ζημιές που έγιναν στο Ηλιοχώρι, όπως το ίδιο συμβαίνει και για τα διπλανά χωριά Βρυσοχώρι και Λάιστα.

Υπάρχει όμως αναφορά στον συγκεντρωτικό πίνακα των ζημιών που υπέστησαν τα χωριά του Ζαγορίου. Ίσως αυτό σημαίνει ότι η επιτροπή δεν επισκέφτηκε αυτά τα τρία χωριά και τα στοιχεία που παραθέτει μάλλον τα συγκέντρωσε από πληροφορίες που μάζεψε εκτός των χωριού μας. Και αυτό το συμπεραίνουμε γιατί υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις στα στοιχεία που αναγράφονται, με αυτά που υποστηρίζουν κάτοικοι του χωριού που έζησαν τη μέρα αυτή.

Αποκλίσεις υπάρχουν και στα στοιχεία για την Λάιστα και το Βρυσοχώρι. Η Λάιστα, σύμφωνα με το βιβλίο του Γιώργου Μέρτζιου, έχει σίγουρα 4 νεκρούς, εκτελεσμένους από τους Γερμανούς, τους Γατσέλο Κώστα, Κάσσο Αναστάσιο, Ράσσα Πολυχρόνη, Τοπάλη Βασίλη και περισσότερα σπίτια κατεστραμμένα.

Στο Βρυσοχώρι οι Γερμανοί εκτέλεσαν τον Δημήτριο Βραχίδη και έκαψαν 45 σπίτια, όπως γράφει στο βιβλίο του ο Νίκος Εξάρχου.

Ο πίνακας της επιτροπής αναφέρει τα εξής:

Αυτά λοιπόν είναι τα επίσημα στοιχεία των καταστροφών που συνέβησαν το φθινόπωρο του 1943 στην Ήπειρο, από τις θηριωδίες των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής.

Ποία όμως ήταν η τύχη όσων ευθυνόταν με τα εγκλήματα που διεπράχθησαν στην Ήπειρο το 1943; Όσοι συνελήφθησαν ή παραδόθηκαν στους συμμάχους, μπορεί να δικάστηκαν αλλά οι περισσότεροι από αυτούς γρήγορα έμειναν ελεύθεροι. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις που αναφέρει στο βιβλίο του ο Δημήτρης Κωνσταντινίδης.

Ο Ναζιστής στρατηγός Hubert Lanz παραδόθηκε στον Αμερικάνικο στρατό τον Μάιο του 1947 και προφυλακίστηκε. Στη συνέχεια δικάστηκε και καταδικάστηκε σε δωδεκαετή κάθειρξη. Το 1951 αποφυλακίστηκε έχοντας εκτελέσει μόλις 4 χρόνια από την ποινή που του επιβλήθηκε. Αργότερα ανέλαβε σύμβουλος επί στρατιωτικών θεμάτων στο κόμμα των φιλελευθέρων. Πέθανε το 1982 στο Μόναχο και κηδεύτηκε με τιμές!!

Η φωτογραφία είναι από το «Αιματοβαμμένο Εντελβάις» του Φρανκ Μέγιερ.

Ένας άλλος Γερμανός Αξιωματικός που ευθύνεται με τις περισσότερες εκτελέσεις αθώων πολιτών, ο Reinhold Klebe, μετά τον πόλεμο έγινε υψηλόβαθμος αξιωματικός του Ομοσπονδιακού Στρατού, ως το 1969 που αποστρατεύτηκε. Το 1970 κρύφτηκε στην Αργεντινή επειδή η δράση του ήρθε στο φως. Μετά από λίγα χρόνια ξαναγύρισε στη Γερμανία όπου εργάστηκε ως κτηνίατρος και το 1979 επισκέφτηκε την Ελλάδα και την Κεφαλλονιά. Σύμφωνα με συνέντευξη της γυναίκα του όταν πήγαιναν σε καφενεία χωριών, ο Γερμανός φασίστας φαντασιωνόταν ότι οι Έλληνες χωρικοί κάτω από τα πανωφόρια τους έκρυβαν όπλα!

Πραγματική τιμωρία είχαν μόνο όσοι δεν πρόλαβαν να γυρίσουν πίσω, όπως: Ο επικεφαλής της «ομάδας μάχης του βορρά» Harald von Hirschfield που σκοτώθηκε το Γενάρη του 1945 στη Πολωνία, από τον Ρωσικό στρατό, ο στρατηγός Walter von Stettner, που σκοτώθηκε το 1944 στο Βελιγράδι, αλλά και ο στρατηγός Hartwing von Ludwiger που τον συνέλαβαν οι Αμερικάνοι και τον παρέδωσαν στους Σέρβους, οι οποίοι τον καταζητούσαν για εγκλήματα πολέμου. Απαγχονίστηκε τον Μάιο του 1944.

Φυσικά οι κάτοικοι της περιοχής μας ποτέ δεν αποζημιώθηκαν για τις καταστροφές και τις δολοφονίες των αμάχων, αφού η πάγια τακτική του Ελληνικού δημοσίου είναι να «θάβετε» η υπόθεση. Μόνο οι Άγγλοι το 1944 πρόσφεραν στους ανθρώπους της περιοχή μας μια μικρή ενίσχυση. Ο Άγγλος συνταγματάρχης Κρις Γούντχαουζ επισκέφτηκε τον Φλεβάρη του 1944 τα χωριά μας και μερίμνησε να δοθεί στους κατοίκους τους λίγα χρήματα. Έτσι το Πάσχα στο Σκαμνέλι (15 ή 17 Απριλίου) δόθηκε ως ενίσχυση μια λίρα για κάθε τρία άτομα!

Ο χάρτης, το φωτογραφικό υλικό καθώς και οι περισσότερες πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από τα βιβλία των:
Hermann Frank Meyer: «Αιματοβαμμένο Εντελβάις» και
Δημήτρης Κωνσταντινίδης, Επιχείρηση «Πάνθηρας» Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο)

Πηγή: http://iliochori.wordpress.com