Με αφορμή το 4ο Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο «Ελληνική γλώσσα, πολιτισμός και ΜΜΕ», που διεξάγεται 8-15 Ιουλίου 2018 στη Σύρο, συναντήσαμε έναν από τους εισηγητές της διοργάνωσης, τον Κώστα Ντίνα, καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, ο οποίος μας μίλησε για ένα άλλο θερινό σχολείο, το «Δημοτικόν Σχολείον Σαμαρίνης» (1.600 υψόμετρο), που λειτουργούσε 1η Ιουνίου-15 Σεπτεμβρίου.
Στο γνωστό δημοτικό τραγούδι (που μιλάει για τους Σαμαριναίους, οι οποίοι πολέμησαν στο Μεσολόγγι το 1826 κατά την πολιορκία από τους Τούρκους) υπάρχει ένας στίχος που λέει «[…] παιδιά της Σαμαρίνας, γιατ’ είστε λερωμένα;», όμως εκείνα τα παιδάκια που πήγαιναν στο Δημοτικό κάθε καλοκαίρι στο κεφαλοχώρι αυτό, είχαν και καθαρά ρούχα και καθαρό μυαλό, για να μάθουν μέσα σε τρεις μήνες όσα τα άλλα παιδιά της χώρας μάθαιναν μέσα στους υπόλοιπους εννιά.
Φωτογραφία εποχής. Το δημοτικό σχολείο βρισκόταν απέναντι από την εκκλησία
(από το προσωπικό αρχείο του Νίκου Σιούμκα)
Το πρώτο θερινό
Στην επισήμανσή μας ότι «το πρώτο θερινό σχολείο (το summer school που λέμε σε πιο απλά… ελληνικά) ιδρύθηκε το 1871 από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στις ΗΠΑ», ο καθηγητής Κώστας Ντίνας, μαθητής και ο ίδιος στη δεκαετία του 1960 στο σχολείο της Σαμαρίνας, μας αποστομώνει, λέγοντας ότι «για πολλά χρόνια, από την εποχή της Τουρκοκρατίας ακόμα, στην ελληνική ορεινή ενδοχώρα λειτούργησαν 10 πραγματικά, original… θα λέγαμε, θερινά σχολεία, στα οποία φοιτούσαν τα παιδιά από οικογένειες κυρίως κτηνοτρόφων».
Οπως μας εξηγεί ο κ. Ντίνας, «Για τις ανάγκες βόσκησης των κοπαδιών τους οι κτηνοτρόφοι μετακινούνταν από τα χειμαδιά στις ορεινές περιοχές (ουσιαστικά στην κύρια εστία τους) στα μέσα Μαΐου και επέστρεφαν στον χειμερινό τόπο διαμονής τους περί τα μέσα Οκτωβρίου».
Τον χειμώνα, λοιπόν, οι κάτοικοι της Σαμαρίνας έφευγαν και πήγαιναν σε διάφορα μέρη, το καλοκαίρι, όμως, όλοι γύριζαν σε αυτό τον τόπο-σημείο αναφοράς για όλους, αντάμωμα για συγγενείς και φίλους.
Ο χρόνος στη Σαμαρίνα είχε δικό του ρυθμό: το καλοκαίρι μέτραγε σαν… χειμώνας και το αντίστροφο.
Για παράδειγμα, για τη γιορτή του Αγίου Αθανασίου, που κανονικά είναι στις 18 Ιανουαρίου, στη Σαμαρίνα έκαναν πανηγύρι μία Κυριακή πριν από τον Δεκαπενταύγουστο.
«Η κοινότητα ήταν οργανωμένη με βάση θρησκευτικά δρώμενα, όλα τα πανηγύρια γίνονταν στη Σαμαρίνα, π.χ. η γιορτή της Παναγίας στις 15 Αυγούστου κρατούσε τρεις μέρες – σαν Πάσχα!» μας επισημαίνει ο κ. Ντίνας και συνεχίζει: «Εμείς, ως παιδιά, είχαμε δυο παρέες, μία στη Σαμαρίνα και μία στον κάμπο, όπως λέγαμε. Στο μυαλό μας είχαμε δύο τόπους: τη Σαμαρίνα και τη μη Σαμαρίνα, χωρίς να προσδιορίζουμε ακριβώς αυτό το “μη Σαμαρίνα”. Περιμέναμε με λαχτάρα να έρθει το καλοκαίρι και να συναντήσουμε την παρέα του βουνού».
«Ηταν απαίτηση των κατοίκων της περιοχής η μόρφωση των παιδιών τους» σημειώνει ο κ. Ντίνας. «Οι Βλάχοι είχαν πάντοτε καλή σχέση με τα γράμματα – σε πιο παλιές εποχές, μάλιστα, η κοινότητα πλήρωνε έναν γραμματιζούμενο ή έναν δημοδιδάσκαλο, για να κάνει μάθημα στα παιδιά τους. Εμείς ξεκινούσαμε τα μαθήματα την 1η Ιουνίου και τα τελειώναμε στα μέσα Σεπτεμβρίου, όμως στις 8 Σεπτεμβρίου, στη γιορτή της “Μικρής Παναγιάς”, κάναμε “επιδείξεις”: σκετσάκια, γυμναστική κ.λπ. Θυμάμαι ότι εκτός από τα θρανία που βγάζαμε έξω από το σχολείο, έφερναν όλοι καρέκλες και μαζευόταν όλο το χωριό για να μας δει».
«Και οι εκπαιδευτικοί;» ρωτάμε. «Ηταν δάσκαλοι και δασκάλες που δούλευαν κανονικά σε σχολεία επί εννέα μήνες και για το καλοκαίρι έκαναν μία ειδική σύμβαση με το υπουργείο Παιδείας, για να δουλέψουν με επιμίσθιο στα θερινά. Το σχολείο μας ήταν τετραθέσιο, οπότε κάποιες τάξεις ήταν μαζί στην ίδια αίθουσα, και χτίστηκε το 1931, “τη συνδρομή τής εν Nashua Αμερικής Φιλανθρωπικής Αδελφότητος Σαμαριναίων ‘Η Αγία Παρασκευή’”. Είχε γραφείο διευθυντή και ένα δωμάτιο, όπου μπορούσε να μένει. Κάναμε μάθημα πρωί και απόγευμα. Η ύλη της χρονιάς διδασκόταν “συμπυκνωμένη” μέσα σε τρεισήμισι μήνες, αλλά οι δάσκαλοι είχαν υπόψη τους ότι εμείς όλη τη χρονιά παρακολουθούσαμε ως ακροατές τα σχολικά μαθήματα. Παίρναμε, μάλιστα, και μια άτυπη βεβαίωση από τον δάσκαλο ότι φοιτήσαμε στο “σχολείο του χειμώνα”, όπως το λέγαμε».
«Δηλαδή δεν χάνατε χρονιά, απλώς το Ενδεικτικό, αντί για τον Ιούνιο, το παίρνατε τον Σεπτέμβριο» συμπεραίνουμε. «Ναι, από τη Σαμαρίνα παίρναμε το Ενδεικτικό. Μάλιστα, χαριτολογώντας, λέω στους φίλους μου ότι εγώ έκανα μάθημα δώδεκα μήνες κάθε χρονιά, γιατί “δεν τα ’παιρνα τα γράμματα”… Οσοι πηγαίναμε σχολείο, εκτός από το ότι μας άρεσε γιατί το βλέπαμε σαν “γιορτή”, γλιτώναμε και τις αγγαρείες που μας βάζανε να κάνουμε οι γονείς μας, ειδικά όσοι είχαν γιδοπρόβατα. Ηταν κάτι σαν διαφυγή για μας».
«Σε μια φωτογραφία που έχουμε με τη δασκάλα μας, είμαστε στην Γ΄ Τάξη, το 1964, και τότε το σχολείο μας είχε 63 μαθητές (το 1950-1952 είχε 112). Ελλείψει μαθητών, το θερινό σχολείο της Σαμαρίνας έκλεισε το 1978, αφού και οι συνθήκες ζωής είχαν πάρει άλλο δρόμο πια και για τους κατοίκους των ορεινών χωριών» λέει ο κ. Ντίνας με μια χροιά νοσταλγίας στη φωνή.
Κι έτσι όπως μιλάει, μας έρχεται η εικόνα ενός μικρού παιδιού που, για κάποιες ώρες της ημέρας, άφηνε το… καλοκαίρι έξω από την πόρτα του σχολείου και έσκυβε πάνω από ένα βιβλίο, για να μάθει «χειμωνιάτικα» γράμματα…
Μάγδα Κλαυδιανού
πηγή: www.efsyn.gr
