... ή πως χάρη στον Γεώργιο Σίνα και το Αστεροσκοπείο Αθηνών ξέρουμε σήμερα τι ώρα είναι...
Στα μέσα του 19ου αιώνα στην Αυστρία ένας πλούσιος Έλληνας με βλαχική καταγωγή, ο Γεώργιος Σίνας, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην πρόοδο της νεότερης Ελλάδας.
Η σταδιοδρομία του στις επιχειρήσεις και το εμπόριο ήταν σπουδαία, έμεινε όμως κυρίως γνωστός για τις ευεργεσίες του και τη στήριξη που παρείχε στις επιστήμες. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του ήταν το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το πρώτο ερευνητικό ίδρυμα της Ελλάδας που θεμελιώθηκε το 1842 με δική του χρηματοδότηση μετά από προτροπή του αστρονόμου και μαθηματικού Γεωργίου Βούρη (1802 - 1860).
Ο Σίνας, πρωτοπόρος στην ατμοπλοΐα του Δούναβη και στην κατασκευή των αυστριακών σιδηροδρόμων γνώριζε τόσο κρίσιμη ήταν η ακριβής μέτρηση του χρόνου για την ασφάλεια των μεταφορών και για τα θαλάσσια ταξίδια. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που εφοδίασε το Αστεροσκοπείο με ναυτικά χρονόμετρα, τα πρώτα πραγματικά αξιόπιστα ρολόγια. Χάρη σε αυτά η Ελλάδα μπορούσε για πρώτη φορά να μετρά με ακρίβεια τον χρόνο αποκτώντας επίσημη ώρα.
Για να εκτιμήσουμε το μέγεθος της προσφοράς του Σίνα στον τομέα αυτό αρκεί να κατανοήσουμε τη σημασία των ναυτικών χρονομέτρων στην ιστορία της ναυσιπλοΐας και γενικά στην ιστορία των θετικών επιστημών. Γιατί ήταν ναυτικά χρονόμετρα έλυσαν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ανθρωπότητας. Το πρόβλημα του προσδιορισμού του γεωγραφικού μήκους. Το γεωγραφικό πλάτος, δηλαδή το πόσο βόρεια η νότια βρισκόμαστε σε σχέση με τον Ισημερινό, μπορούσε εύκολα να υπολογιστεί. Οι ναυτικοί μετρούσαν την γωνία που σχηματίζεται μεταξύ του ήλιου όταν αυτός φτάνει το μεσημέρι στο ψηλότερο σημείο του και του ορίζοντα της παρατήρησης τους. Όμως το γεωγραφικό μήκος, το πόσο ανατολικά η δυτικά είμαστε από κάποιον Μεσημβρινό, (ως Πρώτος Μεσημβρινός ορίστηκε ο μεσημβρινός του Greenwich στο Λονδίνο), αποτελούσε για αιώνες έναν άλυτο γρίφο. Ο λόγος; έλειπε ένα φορητό ρολόι που να μπορεί να διατηρεί την ώρα χωρίς να επηρεάζεται από την υγρασία της θάλασσας και απ' τα σκαμπανεβάσματα του πλοίου όταν κλυδωνιζόταν από τα κύματα... Αν ή θαλασσοπόροι διέθεταν ένα τέτοιο ακριβές χρονόμετρο θα συνέκριναν την ώρα Greenwich που εκείνο θα τους έδειχνε και την ώρα αναχώρησης από το λιμάνι τους με την ώρα του τοπικού μεσημεριού την οποία υπολόγιζαν εν πλω με τον ήλιο, και θα έβρισκαν τη μεταξύ τους διαφορά. Μία ώρα διαφοράς αντιστοιχεί σε 15 μοίρες γεωγραφικού μήκους. Με αλλά λόγια 15 μοίρες ανατολικότερα ή δυτικότερα από τον Πρώτο Μεσημβρινό. Ε, λοιπόν αυτό το ρολόι κατασκευάστηκε από έναν αυτοδίδακτο Άγγλο ωρολογοποιό τον John Harrison (1693 - 1776) και αποτέλεσε επανάσταση στα θαλάσσια ταξίδια σώζοντας αμέτρητα καράβια από ναυάγια.
Στο Αστεροσκοπείο της Αθήνας με τη βοήθεια ενός μεσημβρινού τηλεσκοπίου που επίσης πρόσφερε ο Σίνας, οι αστρονόμοι έχοντας ως οδηγό βιβλία που έδιναν πολύτιμες πληροφορίες για τον ουρανό, παρατηρούσαν κάθε βράδυ συγκεκριμένα αστέρια να περνούν από τον τοπικό μεσημβρινό σε προκαθορισμένους χρόνους. Στη συνέχεια κατέγραφαν τη στιγμής διέλευσης των αστεριών και τη συνέκριναν με την ένδειξη του ακριβούς εκκρεμούς που ήταν τοποθετημένο στην ίδια αίθουσα με το μεσημβρινό τηλεσκόπιο. Αν διαπίστωναν απόκλιση ανάμεσα στην ώρα του ρολογιού και την υπολογισμένη ώρα των αστεριών διόρθωναν το ρολόι σύμφωνα με ό,τι υπαγόρευαν οι ουράνιες κινήσεις. Χάρη στην αξιοπιστία του χρονομέτρου εμπιστεύονταν τις ενδείξεις του ακόμη και όταν ξημέρωνε και ο λαμπερός ήλιος έσβηνε τα αστέρια. Η ώρα κυλούσε με ακρίβεια για το υπόλοιπο της ημέρας μέχρι το επόμενο "ραντεβού με τα άστρα" όταν πραγματοποιούνταν νέες παρατηρήσεις και νέος συγχρονισμός του ρολογιού.
Η επίσημη αθηναϊκή ώρα ανακοινωνόταν κάθε μεσημέρι στις 12 ακριβώς μέσω μιας μπρούτζινης σφαίρας που κατέβαινε από έναν ιστό που υπήρχε στον θόλο του Αστεροσκοπείου. Το οπτικό αυτό σήμα ήταν ορατό από το ναό της Μητρόπολης. Ο καμπανοκρούστης χτυπούσε την καμπάνα της εκκλησίας και οι Αθηναίοι ρύθμιζαν τα ρολόγια τους. Η αναγγελία της ώρας έφτανε μέχρι το λιμάνι του Πειραιά επιτρέποντας στους ναυτικούς να συγχρονίσουν τα χρονόμετρα τους. Άλλοι για τον ίδιο λόγο ανηφόριζαν στο λόφο των νυμφών εκεί όπου στεγάζεται το Αστεροσκοπείο. Ήταν μία διαδικασία σχεδόν τελετουργική κατά την οποία η επιστήμη συναντούσε την ναυτική ζωή. Για πολύ καιρό ο χρόνος ήταν για τους ανθρώπους έννοια σχετική που στηριζόταν σε εμπειρικές παρατηρήσεις ενώ κάθε πόλη διέθετε τη δική της ώρα.
Στο Αστεροσκοπείο πάλι συγκρίνοντας την τοπική ώρα με την ώρα Greenwich που τους έδειχναν τα χρονόμετρα μπορούσαν να υπολογίσουν το γεωγραφικό μήκος της Αθήνας. Έτσι γνωρίζοντας τόσο το γεωγραφικό πλάτος όσο και το γεωγραφικό μήκος, τις δύο συντεταγμένες για το στίγμα μας πάνω στη γη, η Αθήνα βρήκε τη θέση της στον παγκόσμιο χάρτη. Με την ίδρυση του Αστεροσκοπείου και των εξοπλισμό του με τηλεσκόπια και ναυτικά χρονόμετρα ο Γεώργιος Σίνας εισήγαγε στην Ελλάδα την έννοια του συγχρονισμένου χρόνου, θεμέλιο για τη λειτουργία του σύγχρονου κράτους.
Σήμερα με τα GPS και τους δορυφόρους η μέτρηση του χρόνου μοιάζει απλή όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Χάρη στο όραμα ενός βλαχόφωνου Έλληνα της διασποράς και τον απόλυτα ρυθμισμένο χτύπο ενός ρολογιού ξέρουμε με ακρίβεια σήμερα τι ώρα είναι.
Το βίντεο προβάλλεται στην περιοδική έκθεση του ΛΕΜΜ-Θ «Ελληνόβλαχοι και εθνοευεργεσία: Τεκμήρια από το παρελθόν, διδάγματα να το μέλλον - Η συμβολή του βλαχόφωνου ελληνισμού στη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους».
Πρόκειται για μια σύντομη παρουσίαση της σχέσης ανάμεσα στα ναυτικά χρονόμετρα, το Αστεροσκοπείο Αθηνών και τον ευεργένη Γεώρνια Σίνα. Χάρη στη γενναιόδωρη και προνοητική πρωτοβουλία του τελευταίου να ιδρύσει το Αστερόσκοπείο το 1842 και να το εξοπλίσει με όργανα υψηλής ακρίβειας μέτρησης του χρόνου, όπως ναυτικά χρονόμετρα, κατέστη δυνατή η θεσμοθέτηση της κοινής ώρας στην Ελλάδα. Η κατάκτηση αυτή σηματοδότησε μια κρίσιμη μετάβαση προς τον εκσυγχρονισμό του νεοελληνικό κράτους και την οργανώση του δημόσιου και ιδιωτικού βίου πάνω σε νέες βάσεις.
Η οπτική "γλώσσα" του βίντεο είναι εμπνευσμένη από την αισθητική των κινουμένων σχεδίων, ώστε να είναι φιλική και προσιτή στο παιδικό βλέμμα, χωρίς να αποκλείει μεγαλύτερες ηλικίες Στο πλαίσιο αυτό, μεγάλο μέρος του περιεχομένου έχει παραχθεί με τη βοήθεια της της τεχνητής νοημοσύνης. Για τον σχεδιασμό χρησιμοποιήθηκε η ψηφιακή πλατφόρμα Canva.com με κινούμενα γραφικά ελεύθερης χρήσης. Τα ηχητικά εφέ διατίθενται επίσης ελεύθερα στο διαδίκτυο. Ως μουσική επένδυση επιλέχθηκε το βαλς Frühlingsstimmen (Voices of Spring) του Γιόχαν Στράους του νεότερου, σύγχρονου του Γ. Σίνα.
Στην ενότητα της έκθεσης που είναι αφιερωμένη στους εύέρνετες Σίνα παρουσιάζεται ένα αυθεντικά ναυτικό χρονόμετρο του 1904, αγγλικής κατασκευής, ευγενική παραχώρηση με δανεισμό από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ).
Ευχαριστούμε τη Dr. Φιόρη Αναστασία Μεταλληνού, Αστροφυσικό - ερευνήτρια του ΕΑΑ για την επιστημονική συμβολή της.
Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας - Θράκης
Τμήμα Έρευνας, Συλλογών και Αρχείων
Θεσσαλονίκη 2025