Μια ενδιαφέρουσα ιστορική σειρά για τον Ελληνισμό στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη, κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων, με τίτλο «Βαλκάνιος Πραματευτής», γυρίστηκε από την ΕΡΤ το 2001. Ο «Βαλκάνιος Πραματευτής», που σκηνοθέτησε ο Απόστολος Κρυωνάς, έχει βασιστεί στο ομώνυμο βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη και παρουσιάστηκε σε έξι ωριαία επεισόδια, από τη ΝΕΤ.
Βασικός άξονας της σειράς είναι η δράση των Μακεδόνων, Ηπειρωτών και Θεσσαλών πραματευτάδων - εμπορευόμενων, οι οποίοι με μεταγωγικά ζώα μετέφεραν εμπορεύματα από τη Βόρεια Ελλάδα, το Αιγαίο και την Ανατολή σε πόλεις της Βαλκανικής και Κεντρικής Ευρώπης.
Αναφερόμενος στη σημασία του ντοκιμαντέρ, ο σκηνοθέτης Απόστολος Κρυωνάς τόνισε ότι η σειρά αποκαλύπτει μία πτυχή της ελληνικής ιστορίας σχεδόν ξεχασμένη από όλους. Από την πλευρά του, ο συγγραφέας Χρίστος Ζαφείρης αναφέρθηκε στις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι πρώτοι Ελληνες πραματευτάδες, οι οποίοι οδηγήθηκαν στο εξωτερικό, τις πιο πολλές φορές διωγμένοι από τον πόλεμο.
Μέσα από την εκπομπή παρακολουθούμε την πορεία των πραματευτάδων από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους ως τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, εκεί που έζησαν και στα πολιτισμικά κατάλοιπα που άφησαν στις πόλεις αυτές. Το οδοιπορικό θα ξεκινήσει από τις πατρίδες των πραματευτάδων, τη Σιάτιστα, την Καστοριά, τα Αμπελάκια, τον Τύρναβο, το Πήλιο, τα Ιωάννινα, για να καταλήξει στη Βουδαπέστη, στο Βελιγράδι, στη Βιέννη, στην Τεργέστη κ.α.
Δείτε και την βιβλιοπαρουσίαση
Το πρώτο επεισόδιο παρακολουθεί την πορεία των πραματευτάδων από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους προς τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις.
Στο ντοκιμαντέρ «ΒΑΛΚΑΝΙΟΣ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ, ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ» και στο επεισόδιο «ΟΙ ΠΑΤΡΙΔΕΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΑΔΩΝ» παρουσιάζονται τα αίτια που προκάλεσαν τη μετοίκηση των Ελλήνων προς τις βόρειες επαρχίες της τότε Οθωμανικής Διοίκησης και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, της Αυστροουγγαρίας. Ο Οθωμανικός Ζυγός, η οικονομική δυσπραγία, οι πόλεμοι και οι λεηλασίες των ευπόρων Ελλήνων από ληστρικές ομάδες είναι τα κυριότερα από αυτά. Στην εκπομπή καταγράφονται οι πατρίδες των πραματευτάδων και παρουσιάζονται τα περίφημα αρχοντικά που έχτισαν ως επιτυχημένοι έμποροι στην ξενιτιά.
Επεισόδιο: 01 ΟΙ ΠΑΤΡΙΔΕΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΑΔΩΝ
Το δεύτερο επεισόδιο φωτίζει τις διαδρομές των εμπορικών καραβανιών και τους εμπορικούς σταθμούς που δημιουργήθηκαν στη Βαλκανική για την εξυπηρέτηση των πραματευτάδων.
Στο ντοκιμαντέρ «ΒΑΛΚΑΝΙΟΣ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ, ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ» και στο επεισόδιο «ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΑΔΩΝ» φιλοξενούνται οι ομάδες των πραματευτάδων, τα εμπορικά καραβάνια που ακολουθούσαν πανάρχαιους δρόμους της Βαλκανικής. Αυτά ξεκινούσαν από τη Δυτική Μακεδονία, τη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ και την ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Από το ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ, το διαμετακομιστικό εμπόριο συνεχιζόταν προς τη ΒΙΕΝΝΗ και τη ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ, κυρίως μέσω του ΔΟΥΝΑΒΗ με ποταμόπλοια. Κατά μήκος των εμπορικών δρόμων δημιουργήθηκαν καταρχήν, εμπορικοί σταθμοί για την εξυπηρέτηση των πραματευτάδων-καραβανιών-κι αργότερα μόνιμες παροικίες, αρκετές από τις οποίες εξελίχθηκαν σε σημαντικές ελληνικές κοινότητες. Η κάμερα της εκπομπής εντόπισε και παρουσιάζει σπίτια, σχολεία, εκκλησίες των ελληνικών κοινοτήτων και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τη δράση των Ελλήνων σε αρκετές πόλεις της πρώην Ενωμένης Γιουγκοσλαβίας, όπως τα ΣΚΟΠΙΑ, το ΒΕΛΕΣ (τα παλιά ΒΕΛΕΣΣΑ), το ΠΟΖΑΡΕΒΑΤΣ, το ΚΡΑΓΚΟΥΓΕΒΑΤΣ, τη ΝΙΣ, το ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ. Η πιο έντονη παρουσία Ελλήνων πραματευτάδων, εμπόρων και τραπεζιτών, στις άλλοτε Οθωμανικές περιοχές της ΣΕΡΒΙΑΣ, εμφανίζεται στο ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ και το γειτονικό του προάστιο ΖΕΜΟΥΝ. Στο ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ το ντοκιμαντέρ αποτυπώνει τις ελληνικές γειτονιές, το Αρχοντικό ΚΙΚΗ, το παλιό «Καφενείο των Ελλήνων», το νεκροταφείο με οικογενειακούς τάφους Ελλήνων, το κάστρο και τον πύργο ΝΕΜΠΟΪΣΑ πάνω στο ΔΟΥΝΑΒΗ, όπου φυλακίστηκε και στραγγαλίστηκε ο ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ. Για τις περιοχές της πρώην ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ μιλούν ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΡΙΑΝΟΣ, ομότιμος καθηγητής της Βαλκανικής Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο ΘΡΑΚΗΣ, ο ΜΙΡΟΛΙΟΥΜΠ ΜΑΝΟΪΛΟΒΙΤΣ, Διευθυντής του Μουσείου του ΠΟΖΑΡΕΒΑΤΣ κ. ά.
Επεισόδιο: 02 ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΑΔΩΝ
Το τρίτο επεισόδιο παρουσιάζει τις ελληνικές κοινότητες στη Βόρεια Βαλκανική - τις πόλεις Σεμλίνο, Κάρλοβατς, Πετροβαραντίν, Νόβι-Σαντ.
Στο ντοκιμαντέρ «ΒΑΛΚΑΝΙΟΣ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ, ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ» και στο επεισόδιο «Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ» παρουσιάζεται μία από τις μεγαλύτερες παροικίες των Ελλήνων εμπόρων, κυρίως Δυτικομακεδόνων, που αναπτύχθηκε κατά τον 18ο αιώνα. Ήταν το ΖΕΜΟΥΝ ή ΣΕΜΛΙΝΟ δίπλα στο ΔΟΥΝΑΒΗ. Το ΖΕΜΟΥΝ ή ΣΕΜΛΙΝΟ απέναντι από το ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ ήταν το μεγάλο κέντρο των Ελλήνων ξενιτεμένων, πριν διαχυθούν προς τις πόλεις της Αυστροουγγαρίας. Εκεί υπήρχε και το λοιμοκαθαρτήριο (καραντίνα) για τους Οθωμανούς πολίτες. Η εκπομπή ξεναγεί στα δύο μεγάλα Αρχοντικά της οικογένειας ΣΠΙΡΤΑ από την ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ και της οικογένειας ΚΑΡΑΜΑΤΑ από τους ΠΥΡΓΟΥΣ ΕΟΡΔΑΙΑΣ, την παλιά ΚΑΤΡΑΝΙΤΣΑ. Το πρώτο, το οποίο σήμερα στεγάζει το Εθνογραφικό και Ιστορικό Μουσείο του ΖΕΜΟΥΝ, διατηρεί όλα τα πορτρέτα της οικογένειας ΣΠΙΡΤΑ, το διάκοσμο και την επίπλωση της εποχής. Επίσης, το αρχοντικό του ΚΑΡΑΜΑΤΑ κατοικείται συνεχώς, πάνω από έναν αιώνα από την ίδια οικογένεια με τελευταίο εν ζωή εκπρόσωπό της, τον ΣΤΕΦΑΝΟ ΚΑΡΑΜΑΤΑ, μέλος της Σερβικής Ακαδημίας. Βορειότερα, ο φακός περιπλανάται στα ελληνικά σπίτια του ΚΑΡΛΟΒΙΤΣ (τα ΚΑΡΛΟΒΙΚΙΑ των Ελλήνων), στη μεσαιωνική πόλη ΠΕΤΡΟΒΑΡΑΝΤΙΝ, σημαντικό ναυτικό σταθμό πάνω στο Δούναβη για τους Έλληνες και προπαντός στο ΝΟΒΙ ΣΑΝΤ. Στην πρωτεύουσα της ΒΟΪΒΟΔΙΝΑΣ παρουσιάζεται το ελληνικό σχολείο και η εκκλησία της ελληνικής κοινότητας, με διάσπαρτες ελληνικές επιγραφές, που παραπέμπουν στην ακμή του ελληνικού στοιχείου της πόλης. Στην ελληνική παρουσία του ΖΕΜΟΥΝ και στις άλλες πόλεις της Βόρειας Βαλκανικής αναφέρεται ο καθηγητής ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΡΙΑΝΟΣ και ο ΜΙΟΝΤΡΑΓΚ ΝΤΑΜΠΙΖΙΤΣ, πρώην διευθυντής του Μουσείου του ΖΕΜΟΥΝ.
Επεισόδιο: 03 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ
Το τέταρτο επεισόδιο της σειράς παρουσιάζει τις σημαντικότερες ελληνικές κοινότητες στην Κεντρική Ευρώπη.
Στο ντοκιμαντέρ «ΒΑΛΚΑΝΙΟΣ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ, ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ» παρουσιάζονται θεματικές ενότητες που αφορούν στην παρουσία του Ελληνικού στοιχείου στα Βαλκάνια. Τέσσερις μεγαλουπόλεις που είχαν ανθηρές Ελληνικές Κοινότητες στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη παρουσιάζονται στο επεισόδιο «ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ». Η ΒΙΕΝΝΗ, η ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ, το ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙ και η ΤΕΡΓΕΣΤΗ είναι σημαντικές πόλεις στα Βαλκάνια που οι Έλληνες αναδείχτηκαν κυρίως ως έμποροι και τραπεζίτες. Στο επεισόδιο αυτό παρουσιάζεται η ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ εκεί όπου ήκμασε μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές κοινότητες. Προβάλλονται η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, η μεγάλη γέφυρα του Δούναβη και το κτήριο της Ακαδημίας Επιστημών, που χτίστηκαν με την οικονομική συμβολή των ΓΕΩΡΓΙΟΥ και ΣΙΜΩΝΑ ΣΙΝΑ, η ΧΑΡΙΣΕΙΟΣ ΑΓΟΡΑ στο εμπορικό κέντρο της πόλης και άλλοι χώροι, που έχουν σχέση με την παρουσία των Ελλήνων στην Ουγγρική πρωτεύουσα.
Επεισόδιο: 04 ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
Το πέμπτο επεισόδιο είναι αφιερωμένο στις παροικίες της Βιέννης και της Τεργέστης.
Η πρωτεύουσα του Ελληνισμού της ευρωπαϊκής διασποράς και το επίνειό της. Η περιδιάβαση στη ΒΙΕΝΝΗ, το κέντρο του Απόδημου Ελληνισμού, ολοκληρώνεται στην πέμπτη εκπομπή του «ΒΑΛΚΑΝΙΟΥ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗ, ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ». Ο καθηγητής ΠΟΛΥΧΡΟΝΗΣ ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣ, η ιστορικός ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΕΙΡΗΝΙΔΟΥ, ο πρέσβης της Ελλάδας ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ μας ξεναγούν στους χώρους που είναι δεμένοι με τη δράση των Ελλήνων κ. ά Η κάμερα αποτυπώνει τον πλούσιο διάκοσμο της εκκλησίας της ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ. Παρουσιάζει τους Έλληνες αποδήμους που πολιτογραφήθηκαν Αυστριακοί. Αναζητά τους απόδημους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και πνευματική ζωή της πόλης, όπως τον μαικήνα της μουσικής της ΒΙΕΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟ ΔΟΥΜΠΑ από τη ΒΛΑΣΤΗ ΚΟΖΑΝΗΣ και αναζητά στο παλιό νεκροταφείο της πόλης τους έγκριτους Μακεδόνες, Ηπειρώτες και Θεσσαλούς που έμειναν για πάντα στη ΒΙΕΝΝΗ.
Επεισόδιο: 05 ΒΙΕΝΝΗ ΚΑΙ ΤΕΡΓΕΣΤΗ
Το έκτο και τελευταίο επεισόδιο της σειράς είναι αφιερωμένο στους Έλληνες που δούλεψαν στη ναυσιπλοΐα του Δούναβη.
Για πολλά χρόνια Έλληνες πλοιοκτήτες και ναυτικοί έλεγχαν το διαμετακομιστικό εμπόριο και την εμπορία σιτηρών μέσω του ΔΟΥΝΑΒΗ. Ο πλούτος τους δημιούργησε πολλές και σημαντικές ελληνικές παροικίες στις πόλεις κατά μήκος του ΔΟΥΝΑΒΗ, από τη Μαύρη Θάλασσα ως το ΝΟΒΙ ΣΑΝΤ. Ο συνταξιούχος μηχανικός πλοίων ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ μας ξεναγεί στα λιμάνια και τα καρνάγια της ΒΡΑΪΛΑΣ. Ο φακός της εκπομπής «ΒΑΛΚΑΝΙΟΣ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ, ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ» καταγράφει την ελληνική συνοικία, τα παλιά σπίτια των Ελλήνων πλοιοκτητών και εμπόρων, το ΜΕΓΑΡΟ ΡΑΛΛΗ, το σπίτι της οικογένειας ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ (όπου γεννήθηκε ο ποιητής ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ), το σπίτι του Ελληνορουμάνου συγγραφέα ΠΑΝΑΪΤ ΙΣΤΡΑΤΙ, τη μεγάλη εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου με τα πολλά αφιερώματα των ναυτικών του ΔΟΥΝΑΒΗ, το σχολείο της ΒΡΑΪΛΑΣ. Στο ΓΑΛΑΤΣΙ, μέλη της οικογένειας της Ελληνικής Κοινότητας και ο πρόεδρός της ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ μιλούν για τη ζωή στην άλλοτε σπουδαία πόλη, της οποίας τον τόνο στις προκυμαίες έδιναν οι Έλληνες ναυτικοί και καπετάνιοι. Σημαντικά δείγματα της παλιά ακμάζουσας κοινότητας είναι η Εκκλησία της Μεταμορφώσεως και το σχολείο.
Επεισόδιο: 06 ΟΙ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΙ ΤΟΥ ΔΟΥΝΑΒΗ
Λεπτομέρειες και συντελεστές των επεισοδίων μπορείτε να βρείτε στη σελίδα του ψηφιακού αρχείου της ΕΡΤ.
Επίσης μπορείτε να προμηθευτείτε το βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη: ΒΑΛΚΑΝΙΟΣ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ. ΟΔΟΙΠΟΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ