Το 1806 ο Άγγλος συνταγματάρχης William Leake επισκέφθηκε το Λιβάδι προερχόμενος από τα Σέρβια. Στο βιβλίο του Travels in Northern Greece (Περιήγησις εις Βόρειον Ελλάδα), περιγράφει τη διαδρομή και τις εντυπώσεις του απ το Βλαχολείβαδο.
Δημοσιεύουμε τις εντυπώσεις του σε μετάφραση απ τα Αγγλικά της Άννας Ιωα. Γαζέτη.
Μετά από πέντε ώρες διαδρομή από το κάστρο των Σερβίων καταφτάνουμε στο Λιβάδι: όνομα που φαίνεται να έχει δοθεί στο μέρος αυτό κατ’ αντίστιξη (ευφημισμό), καθώς η τοποθεσία είναι μία από τις πιο δύσβατες που μπορεί κανείς να φανταστεί -σχεδόν ούτε ένα σημείο επίπεδο στο μεγαλύτερο μέρος της έκτασής της. Η κωμόπολη, που αριθμεί 800 σπίτια, είναι τοποθετημένη σε μια βραχώδη κοιλότητα που σχηματίζεται κάτω από μια βουνοκορφή, μέρος μιας οροσειράς που εκτείνεται από εδώ μέχρι μακριά στην παραθαλάσσια πεδιάδα της Κατερίνης και στη δεξιά όχθη της Βίστριτσας (Αλιάκμονας), κοντά στη Βέροια. Η υψηλότερη κορυφή αυτών των βουνών είναι ορατή από τη Θεσσαλονίκη και επισημαίνεται ήδη ότι αποτελεί μία από τις βασικές κορυφές των βουνών του Ολύμπου.
Το Λιβάδι είναι μια αποικία βλάχων που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια, γι’ αυτό και συχνά αποκαλείται Βλαχο-Λίβαδο. Άλλα βλάχικα χωριά στην ευρύτερη περιοχή είναι ο Κοκκινοπηλός, στην πλαγιά του Ολύμπου και σε απόσταση τριών ωρών από εδώ με κατεύθυνση προς την Τσαριτσάνη, η Φτέρη, στην ίδια απόσταση αλλά με κατεύθυνση προς την Κατερίνη, και το Νεοχώρι, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στα Σέρβια και στο Λιβάδι σε μια ψηλή τοποθεσία πάνω στο βουνό, μια ώρα απόσταση με κατεύθυνση προς τα αριστερά από το δρόμο που μας έφερε εδώ. Ο Κοκκινοπηλός έχει περίπου 200 σπίτια, η Φτέρη 100 και το Νεοχώρι 20 ή 30. Κοντά στη Φτέρη λέγεται ότι υπάρχει ένα αρχαίο νταμάρι. Αυτά τα χωριά ζουν κυρίως από την παραγωγή του χοντρού μάλλινου υφάσματος που ονομάζεται σκουτί και από το οποίο φτιάχνονται οι κάπες (κάππαις) –στα Ιταλικά κάπε (cappe)- είδος ρούχου που χρησιμοποιείται ευρέως στην Ελλάδα και την Ιταλία. Το ύφασμα είναι δύο ειδών, άσπρο και μαύρο, και στην εσωτερική του πλευρά έχει παχύ μαλλί: το στέλνουν στη Βενετία και στην Τεργέστη σε κομμάτια που τα ονομάζουν ξύλα, τα οποία είναι περίπου δύοπήχεις σε μάκρος και τέσσερις ή τεσσερισήμισι παλάμες σε πλάτος.
Οι Καλαρρυτινοί, οι οποίοι κατασκευάζουν το ίδιο ύφασμα στα δικά τους βουνά και που οι έμποροί τους διαμένουν στην περιοχή της Αδριατικής, συνηθίζουν να αγοράζουν το ύφασμα των Λιβαδιωτών και να το στέλνουν σε κάποιον έμπορο –συνήθως Βενετσιάνο- στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος το στέλνει με καράβι στον Καλαρρυτινό έμπορο στην περιοχή της Αδριατικής, χρεώνοντας δυόμισι γρόσια για φορτίο 140 ξύλων ως μεσιτεία. Οι Λιβαδιώτες στέλνουν περίπου 150 με 200 φορτία το χρόνο. Καλλιεργούν μικρές ποσότητες καλαμποκιού, αλλά διαθέτουν μεγάλα κοπάδια από αιγοπρόβατα, άλογα και μουλάρια. Όπως και οι Καλαρρυτιώτες, είναι υπερήφανοι για τον εξαιρετικό αέρα και το νερό της κωμόπολής τους, αν και μερικές φορές έχουν τέτοια εμμονή με το θέμα του νερού, ώστε να στέλνουν κάποιον να κάνει τρεις ώρες δρόμο για να βρει το πιο εκλεκτό νερό.
Η λίμνη της Καστοριάς τους προμηθεύει ψάρια στην τιμή περίπου των είκοσι πέντε ή τριάντα παράδων την οκά, καλύτερη τιμή σε σύγκριση με τους σαράντα πέντε παράδες, τιμή στην οποία πωλούνται τα ψάρια της θάλασσας στη Θεσσαλονίκη. Από την άλλη πλευρά, το κλίμα είναι τόσο δριμύ το χειμώνα που μερικές φορές οι κάτοικοι εγκλωβίζονται μέσα στα σπίτια τους για πολλές μέρες εξαιτίας του χιονιού και αναγκάζονται να πίνουν λιωμένο χιόνι, μιας και δεν μπορούν να φτάσουν στα πηγάδια τους και στις πηγές. Αυτή τη στιγμή έχει μεγάλο παγετό και όταν φτάσαμε, μας δυσκόλεψε αρκετά να ανεβούμε με τα φορτωμένα άλογά μας στους απότομους και γλιστερούς δρόμους. Η θέα του Ολύμπου από εδώ είναι μοναδική. Ωστόσο, η ψηλότερη κορυφή του –σε ευθεία η απόσταση είναι περίπου 16 με 19 χιλιόμετρα- δε διακρίνεται και θα χρειαζόταν περίπου το ίδιο διάστημα σε ώρες για να φτάσει κανείς εκεί το καλοκαίρι: ο δρόμος περνά από τον Κοκκινοπηλό που κρέμεται στην άκρη της πλαγιάς, λίγο πιο πάνω από την πεδιάδα. Η κωμόπολη καταβάλλει 100.000 γρόσια σε φόρους. Ο οικοδεσπότης μου, ένας από τους προεστούς, έχει ήδη καταβάλει αυτή τη χρονιά 800 γρόσια για το μερίδιό του και περιμένει να του ζητήσουν κι άλλα. Έξω από την κωμόπολη υπάρχει το μνημείο ενός Αλβανού οπλαρχηγού, ο οποίος σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον ληστών του Ολύμπου περίπου τριάντα χρόνια πριν.
Έχουν περάσει πλέον είκοσι δύο χρόνια από τότε που ο Αλή Πασάς (byhisDervent-Agalik )κατέλαβε υπό την κυριαρχία του το Λιβάδι και από τότε είναι πάντα εκείνος ο οποίος εισπράττει τους φόρους. Η σημασία του Λιβαδίου για εκείνον πηγάζει κυρίως από το γεγονός ότι το Λιβάδι είναι κοντά στο πέρασμα από την Ελασσόνα ή τα Σέρβια προς τις παραθαλάσσιες κοιλάδες της Μακεδονίας, πέρασμα που είναι ταυτόχρονα μία από τις πιο άμεσες και λιγότερο δύσκολες διαδρομές κατά μήκος των βουνών του Ολύμπου. Σε αυτό το πέρασμα και περίπου μιάμιση ώρα από το Λιβάδι βρίσκεται το χωριό του Αγίου Δημητρίου, και μιάμιση ώρα πιο πέρα, ακριβώς πάνω στον ζυγό, εντοπίζονται τα ερείπια του χωριού της Πέτρας, το όνομα της οποίας έχει καταγραφεί στην αρχαία ιστορία και μπορεί να ρίξει φως στη γεωγραφία αυτού του συνόρου που χωρίζει τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Μου περιγράφουν την Πέτρα ως τοποθετημένη πάνω σε έναν θεόρατο απομονωμένο βράχο ο οποίος έχει αποσχιστεί με φυσικό τρόπο ή έχει χωριστεί από το διπλανό βουνό: ο δρόμος περνά μέσα από το άνοιγμα και μετά σε οδηγεί χαμηλά στην πεδιάδα της Κατερίνης, κομμάτι αναμφίβολα της αρχαίας Πιερίας της Μακεδονίας. Στην τοποθεσία της Πέτρας αποτυπώνεται κατ’ επέκταση η διαπίστωση του Λίβιου ότι η Πέτρα ήταν μια κωμόπολη της Πιερίας στα σύνορα αυτής της επαρχίας και πάνω στο πέρασμα που οδηγούσε από την Περραιβία στην παραθαλάσσια πεδιάδα. Η απόσταση από το Λιβάδι μέχρι την Κατερίνη μέσω του Αγίου Δημητρίου υπολογίζεται σε περίπου δέκα ώρες.
πηγή: η εξαιρετική σελίδα του Ιωάννη Γαζέτη: Βλαχολείβαδο του Ολύμπου