Συμπληρώνονται φέτος (2011) 500 χρόνια από την πρώτη ανακαίνιση του Ιερού Ναού της Αγίας Παρασκευής Μετσόβου, που έγινε το 1511. Βέβαια, ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι παλαιότερος. Και μόνον η αναφορά του 1380 μ.Χ. στο ανώνυμο χρονικό των Ιωαννίνων για τον ιερομόναχο Ησαΐα ως καθηγούμενο Μετσόβου, επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές, αφού η Αγία Παρασκευή αρχικά ήταν Μοναστήρι και ο Ησαΐας Καθηγούμενός της. Για την ιστορία αναφέρουμε ότι οι άλλες ανακαινίσεις του ναού της Αγίας Παρασκευής έγιναν το 1759 με αυτοκρατορική άδεια, το 1894 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ και το 1959 από το Ίδρυμα Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα με πρωτοβουλία και επιμέλεια του Ευαγγέλου Αβέρωφ - Τοσίτσα.
Σπάνια Ιερός Ναός έχει τόσο μεγάλο ιστορικό βάρος, όσο ο ναός της Αγίας Παρασκευής Μετσόβου, που απετέλεσε και αποτελεί για τους Μετσοβίτες τον άξονα περιστροφής της θρησκευτικής, εθνικής και πολιτιστικής τους ζωής. Όπως παρατηρεί ο Γιώργος Πλατάρης οι Επίτροποι της Αγίας Παρασκευής ήταν πάντα οι προύχοντες του Μετσόβου, αφού στην «μπάγκα» της φυλάγονταν όλα τα έγγραφα, οι ομολογίες του Μετσόβου, καθώς και η περιουσία του χωριού και ο,τιδήποτε έγγραφο διοικητικής φύσεως, που αφορούσε τα κοινά του Μετσόβου. Μέχρι το 1659 το Μέτσοβο και ειδικότερα η Αγία Παρασκευή υπήγετο εκκλησιαστικά στην Επισκοπή Σταγών. Από το 1659-1924 ο ναός της Αγίας Παρασκευής έγινε Εξαρχικός. Αυτό σημαίνει ότι ήταν ο κεντρικός ναός της Πατριαρχικής Εξαρχίας Μετσόβου, ενός ιστορικού θεσμού που συστήθηκε το 1659 με Πατριαρχικό Σιγίλλιο, που υπογράφει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Παρθένιος ο Δ' (1657 - 1662) και το οποίο απέκτησε νομικό και πολιτειακό κύρος με βασιλικό θέσπισμα του Σουλτάνου Μεχμέτ Δ'. Στην Πατριαρχική Εξαρχία Μετσόβου, πέραν της πόλεως του Μετσόβου, υπάγονταν η Μηλιά, το Ανήλιο, το Μαλακάσι, η Κουτσούφλιανη, το Βοτονόσι και η Δερβενδίστα (το σημερινό Ανθοχώρι).
Η Πατριαρχική Εξαρχία Μετσόβου διήνυσε 265 χρόνια ζωής και δράσεως και απέβη σωτήρια για τη γεωγραφικά απομονωμένη και εθνικά ευαίσθητη περιοχή του Μετσόβου. Το έργο της ήταν θρησκευτικό, αφού ήταν η ανώτατη θρησκευτική αρχή της περιοχής. Εθνικό, αφού φρόντιζε για τη λειτουργία σχολείων και την αναχαίτιση των προπαγανδών και κοινωνικό, αφού ο εκάστοτε Πατριαρχικός Έξαρχος προήδρευε του Ιερού και του Μεικτού Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου, που ρύθμιζαν θέματα οικογενειακού και κληρονομικού Δικαίου. Ως Πρόεδρος της Εφορίας των Κληροδοτημάτων ο εκάστοτε Πατριαρχικός Έξαρχος συντόνιζε και επόπτευε ολόκληρο το φιλανθρωπικό έργο.
Στον εξαρχικό ναό της Αγίας Παρασκευής λειτουργούσαν οι Πατριαρχικοί Έξαρχοι, οι οποίοι ήταν Μετσοβίτες κληρικοί, που εκλέγονταν από το λαό και η εκλογή τους επικυρωνόταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Από το 1924 μέχρι το 1928 ο ναός της Αγίας Παρασκευής έγινε Μητροπολιτικός, ύστερα από την προαγωγή της Εξαρχίας σε Μητρόπολη, στην οποία τοποθετήθηκε Μητροπολίτης ο από Γάνου και Χώρας πρόσφυξ Μητροπολίτης Τιμόθεος Λαμνής, υπέρτιμος και έξαρχος πάσης Πίνδου. Ο Μητροπολίτης Τιμόθεος ήταν ένας από τους αρίστους Αρχιερείς του κλίματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Μετά την εις Κύριον εκδημίαν του Μητροπολίτου Τιμοθέου, η οποία επήλθε την 19ην Φεβρουαρίου 1928 σε ηλικία μόλις 56 ετών, η Ιερά Μητρόπολη Μετσόβου καταργήθηκε. Και ενώ θα έπρεπε να επανέλθουμε στο θεσμό της Εξαρχίας, προσαρτηθήκαμε αρχικά στη Μητρόπολη Γρεβενών και από το 1932 στην Ιερά Μητρόπολη Ιωαννίνων, χωρίς να προβλεφθεί τουλάχιστον η Μητρόπολη αυτή να ονομάζεται Ιωαννίνων και Μετσόβου, λόγω της μεγάλης εκκλησιαστικής ιστορίας της πόλεως μας.
Με βασιλικό διάταγμα του 1937 αναγνωρίστηκαν δύο ενοριακοί ναοί: η Αγία Παρασκευή με έξι ναούς και ο Άγιος Δημήτριος με τέσσερις.
Με τη νέα εκκλησιαστική κατάσταση ως κυριάρχες Μητροπολίτες ήρθαν και λειτούργησαν στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής ο Μητροπολίτης Γρεβενών Νικόλαος και από το 1932 και εξής οι Μητροπολίτες Ιωαννίνων Σπυρίδων, μετέπειτα Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Δημήτριος ο από Δρυϊνουπόλεως από το Δεμάτι, Σεραφείμ ο από Άρτης μετέπειτα Αθηνών και Πάσης Ελλάδος με τον βοηθό του Επίσκοπο Δωδώνης Χρυσόστομο, τον μετέπειτα Νέας Σμύρνης, και Θεόκλητος, ο σημερινός Μητροπολίτης.
Στη συνέχεια άξιο και δίκαιο είναι να στραφεί ο λόγος στους Εφημέριους, που διηκόνησαν το ναό της Αγίας Παρασκευής από της καταργήσεως της Μητροπόλεως μέχρι σήμερα.
Ο πρώτος εφημέριος ήταν ο Αρχιμ. Μόδεστος Πέρτσαλης, πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής Χάλκης και συνταξιώτης και φίλος του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου του Α'. Διηκόνησε το ναό της Αγίας Παρασκευής από το 1929 μέχρι την ημέρα του τραγικού από αυτοκινητιστικό δυστύχημα θανάτου του, που συνέβη την 12ην Δεκεμβρίου 1954. Ο Μόδεστος Πέρτσαλης ανέπτυξε μεγάλη θρησκευτική, εθνική και κοινωνική δράση. Χάρη στο κύρος και τη διπλωματική του ευστροφία έσωσε το Μέτσοβο από βέβαιη καταστροφή από τους Γερμανούς. Γενικά ο μακαριστός Μόδεστος ήταν η ψυχή του Μετσόβου σε κάθε δραστηριότητα και διεκδίκηση.
Τον Αρχιμ. Μόδεστο διαδέχθηκε ο π. Ευστράτιος Ζαχαρέας, ο οποίος στη συνέχεια διετέλεσε Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος της Ιεράς Μητροπόλεως Ιωαννίνων. Μετά τον π. Ευστράτιο εφημέριος της Αγίας Παρασκευής ανέλαβε ο π. Απόστολος Σταχούλης, καλλιφωνότατος, φιλακόλουθος και ιεροπρεπής κληρικός. Στις μέρες του οι κυριακάτικες λειτουργίες θύμιζαν αξέχαστες και επιβλητικές βυζαντινές τελετουργίες.
Τελευταίος εφημέριος ο σημερινός ιερατικώς προϊστάμενος του ναού ο Αρχιμ. Σεραφείμ Καχριμάνης, πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Μια άλλη φωτεινή σελίδα του ναού της Αγίας Παρασκευής Μετσόβου είναι η ιεροψαλτική της παράδοση. Τη βυζαντινή μουσική στο ναό έφερε ο Γιαννιώτης πρωτοψάλτης Διονύσιος, ο οποίος τη διδάχθηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αυτή την παράδοση επαινεί ο εξ Άνω Σουδενών Ζαγορίου Διδάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Δούκας, μαθητής του Ελληνοσχολείου του Μετσόβου.
Μια άλλη συγκινητική και ενδιαφέρουσα πτυχή της ιστορίας του ναού της Αγίας Παρασκευής είναι και οι Νεωκόροι, οι οποίοι με ζήλο και φόβο Θεού διηκόνησαν και διακονούν το ναό. Αναφέρομαι στον Γιάννη Τσίμπα, στον Στέργιο ή Τάτη Τσίμπα, στην κόρη του Ελπινίκη, στην Αφέντω και το γιο της Μιχάλη Κωστάκη και στο σημερινό νεωκόρο τον Βασίλειο Σιμήτα. Αξίζει να σταθούμε στον Στέργιο Τσίμπα, ο οποίος πέραν του ότι χτυπούσε ρυθμικότατα το τάλαντο, το όνομά του συνδέθηκε με την ανεύρεση των κειμηλίων του ναού, που με πρωτοβουλία του Αρχιμ. Μοδέστου θάφτηκαν στο χώρο του γυναικωνίτη για να ασφαλιστούν από την εισβολή των Γερμανών.
Αλλά και στον τομέα της παιδείας μεγάλη υπήρξε η προσφορά του ναού της Αγίας Παρασκευής. Στα κελιά της στεγάστηκε αρχικά το περίφημο Ελληνοσχολείο του Μετσόβου, που αναδείχθηκε ένα από τα σημαντικότερα εθνικά προπύργια της Ηπείρου, αξιολογότατο κέντρο παιδείας, όπου δίδαξαν οι λογιότεροι και περιφανέστεροι δάσκαλοι της εποχής. Το 1759 η Υψηλή Πύλη έδωσε άδεια επισκευής του ναού της Αγίας Παρασκευής και οι Μετσοβίτες εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία, αυξάνοντας τις αίθουσες του Ελληνοσχολείου. Στα κατάλληλα διαρρυθμισμένα κελιά της Αγίας Παρασκευής λειτούργησε μέχρι το 1817 το περίφημο Ελληνοσχολείο, το οποίο μετά το 1817 στεγάστηκε στο κανονικό διδακτήριο, που χτίστηκε με δαπάνη του πανίσχυρου στη σουλτανική αυλή παχάλνικου Δημ. Ζαμάνη.
Μετά την καταστροφή του Ελληνοσχολείου από πυρκαϊά, που συνέβη την 13η Απριλίου 1840 και η οποία κατέστρεψε και την βιβλιοθήκη που αριθμούσε 4.000 τόμους και πολλά χειρόγραφα, το Ελληνοσχολείο ξαναλειτούργησε στα κελιά της Αγίας Παρασκευής. Πρέπει να σημειωθεί ότι πάντα της Εφορείας της Σχολής προήδρευε ο εκάστοτε Πατριαρχικός Έξαρχος.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τις συνεισφορές τους για τις ανάγκες του Ελληνοσχολείου οι Μετσοβίτες κατέθεταν στη «μπάγκα» της Αγίας Παρασκευής. Μόνιμοι χορηγοί του Ελληνοσχολείου ήταν οι προσφορές του Ευεργέτη Στέργιου Στάνου, της Μονής Αγίου Νικολάου και των τριών μεγάλων ναών του Μετσόβου, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Χαραλάμπους. Μάλιστα στη διαθήκη του Σπύρου Ρίζου ορίζεται ότι Επίτροποι του Ελληνοσχολείου πρέπει να είναι οι κατά καιρούς Εφημέριοι της Αγίας Παρασκευής.
Ο ναός της Αγίας Παρ
ασκευής, πέραν του πνευματικού και λατρευτικού του χαρακτήρα, είναι και ένα λαμπρό πολιτιστικό μνημείο που εντυπωσιάζει τους επισκέπτες. Μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας είναι το τέμπλο του ναού, που φιλοτεχνήθηκε από Μετσοβίτες ξυλογλύπτες το 1730. Τα σκαλίσματα του τέμπλου παριστάνουν διάφορα επεισόδια από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη καθώς και διάφορα διακοσμητικά στοιχεία. Οι είκοσι δύο εικόνες της πάνω ζώνης του τέμπλου είναι της σχολής της Β.Δ. Ελλάδος και ανήκουν χρονολογικά στο διάστημα μεταξύ 1700-1730. Οι δέκα υπέροχες εικόνες του κάτω διαζώματος είναι ρωσικές και τοποθετούνται μεταξύ του 1820 - 1840. Αποτελούν αφιερώματα ευπόρων Μετσοβιτών εγκατεστημένων στη Ρωσία.
Στο ναό της Αγίας Παρασκευής υπάρχει και μια πρωτοτυπία. Ο διπλός άμβων. Ο πρώτος για την ανάγνωση του Ευαγγελίου. Ο δεύτερος για την ανάγνωση του Αποστόλου και το κήρυγμα. Στα χρόνια της Πατριαρχικής Εξαρχίας από το μικρότερο άμβωνα διαβάζονταν τα Πατριαρχικά αποκαταστατικά γράμματα και σιγίλλια, που απευθύνονταν προς την Εξαρχία και το λαό του Μετσόβου.
Πολύτιμα στολίδια του ναού είναι και τα ψηφιδωτά, τα οποία είναι αντίγραφα των ψηφιδωτών της Γάλλας Πλακίδιας της Ραβέννας (5ος αι. μ.Χ.). Το πρώτο μεγάλο ψηφιδωτό παριστάνει το Χριστό ως καλό ποιμένα και το δεύτερο τον Απόστολο Παύλο. Εκτός των μεγάλων αυτών ψηφιδωτών σώζονται και άλλα μικρότερα με διάφορες παλαιοχριστιανικές παραστάσεις. Μετά την αγιογράφηση του ναού πολύ σωστά τα ψηφιδωτά τοποθετήθηκαν στο εκκλησιαστικό μουσείο του ναού.
Το μεγαλοπρεπές κωδωνοστάσιο της Αγίας Παρασκευής χτίστηκε μεταξύ του 1880-1885 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ, πάνω σε σχέδια που έστειλε ο ίδιος από την Αλεξάνδρεια.
Στο ναό της Αγίας Παρασκευής συνέβησαν ιστορικά γεγονότα, που σημάδεψαν την ιστορία του Μετσόβου. Εδώ κηδεύτηκε ο αείμνηστος οπλαρχηγός Καπετάν Στυλιανός Κλειδής, ελευθερωτής του Μετσόβου, στον οποίο ο αείμνηστος Μόδεστος εκφώνησε μνημειώδη επικήδειο λόγο. Εδώ ενθρονίστηκε και κηδεύτηκε ο Μητροπολίτης Μετσόβου Τιμόθεος. Εδώ εκκλησιάζονταν όλοι οι επίσημοι επισκέπτες του Μετσόβου, όπως οι αείμνηστοι Βασιλείς Παύλος και Φρειδερίκη κατά τις επανειλημμένες επισκέψεις τους στο Μέτσοβο. Εδώ λειτούργησε ή τέλεσε διάφορες ιεροπραξίες πλειάς Αρχιερέων όπως οι: Αμερικής Ιάκωβος, Τρίκκης Αλέξιος, Ναυπάκτου Ιερόθεος, Μαντινείας Αλέξανδρος, Καστορίας Σεραφείμ, Ρεθύμνης Θεόδωρος, Διδυμοτείχου Δαμασκηνός, Κιτίου Άνθιμος και άλλοι Αρχιερείς και Υψηλόβαθμοι κληρικοί. Το ναό της Αγίας Παρασκευής επισκέφθηκαν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος και όλοι σχεδόν οι Μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Πέραν όλων αυτών ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι κυρίως και πρωτίστως χώρος λατρείας και δοξολογίας του Θεού και τόπος ανευρέσεως του νοήματος της ζωής και του προορισμού της υπάρξεως. Εδώ ο χρόνος συναντά την αιωνιότητα και ο πιστός βιώνει το λειτουργικό χρόνο δηλ. την αιωνιότητα στο παρόν. Σε κάθε θεία Λειτουργία «τα άνω τοις κάτω συνεορτάζει και τα κάτω τοις άνω συνομιλεί», «τα ουράνια συναγάλλεται τη γη και τα επίγεια συγχορεύει ουρανοίς». Η ύπαρξή μας αφήνει τη γη και ανυψώνεται στους απροσπέλαστους χώρους του πνεύματος, στους αναβαθμούς της κατανύξεως για ουσιαστικότερη συνομιλία με το Δημιουργό κατά το «πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης σου».
ΜΙΧΑΗΛ Γ. ΤΡΙΤΟΣ
Κοσμήτορας Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.
Το παραπάνω κείμενο αποτελεί ομιλία του κ. Τρίτου που εκφωνήθηκε την 25η Ιουλίου 2011 κατά τη διάρκεια του πανηγυρικού εσπερινού της εορτής της Αγίας Παρασκευής, με την ευκαιρία της συμπληρώσεως 500 ετών από την πρώτη ανακαίνιση του ναού.
πηγή: εφημερίδα Πρωινός Λόγος