Ένα τοπίο είναι ένα κείμενο που καλούμαστε να διαβούμε, να δούμε και να διαβάσουμε. Ένα τοπίο αποτυπώνει το παρόν, φέρει ωστόσο κι ανεξίτηλα τα σημάδια του παρελθόντος. Στο χώρο θα μπορούσαμε να πούμε ότι συντελείται το αέναο μνημόσυνο της διαχρονίας στη συγχρονία. Η μνήμη, σύνθεση των στοιχείων του γεγονότος και των τεχνικών εγγραμματισμού του από την ανθρώπινη δραστηριότητα στο παρόν, καταγράφεται, αντικατοπτρίζεται στο τοπίο. Το τελευταίο νοείται ως το σύνολο των στοιχείων του φυσικού χώρου και της ανθρώπινης παρουσίας.
Η ευρύτερη περιοχή των Γρεβενών παρουσιάζει πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους τοπία, τα οποία συνθλίβονται ιδιαίτερα κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες κάτω από τον κακόηχο, ατυχή και ανεπαρκή τεχνικό όρο «ορεινός όγκος». Στον χώρο αυτόν είναι αποτυπωμένες σταθερά διακριτές ανθρωπογεωγραφικές- πολιτισμικές- ιστορικές ενότητες.
Αρχικά υπό τον όρο «ορεινός όγκος» προσδιορίστηκαν στα πλαίσια των «αναπτυξιακών» θεωρήσεων της περιοχής τα Βλαχοχώρια και τα γειτονικά τους χωριά των Κουπατσαραίων. Σήμερα ο «ορεινός όγκος» απλώνεται με την ίδια στρεβλή λογική ως και τα Βέντζια κι ίσως αύριο περιλάβει και τη Δεσκάτη ή και την Ελασσόνα. Ποιος μπορεί να αρνηθεί τον ημιορεινό τους χαρακτήρα; Και για να μην παρεξηγηθούμε. Δε θεωρούμε αρνητικό το γεγονός της προσπάθειας εξεύρεσης πόρων για την ενίσχυση και προώθηση των όποιων «αναπτυξιακών» παρεμβάσεων στην ευρύτερη περιοχή των Γρεβενών. Αλλά πρέπει να σημειώσουμε, πως η όποια δράση σε αυτή την κατεύθυνση δεν μπορεί κι ούτε επιτρέπετε να παραγνωρίζει τον πολυπολιτισμικό πλούτο της περιοχής. Πολύ δε περισσότερο να δρα ισοπεδωτικά. Αντίθετα θα πρέπει να είναι ενισχυτική της διάσωσης και ανάδειξης της πλούσιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς των επιμέρους μικροπεριοχών της, καθώς αυτές συνιστούν και το συγκριτικό πλεονέκτημα των Γρεβενών.
Δε θα ασχοληθούμε εδώ με το σύνολο της περιοχής, όχι από αδιαφορία αλλά για να είμαστε από τη μια πιο συγκεκριμένοι κι από την άλλη επειδή το παράδειγμά μας αντικειμενικά συνιστά ό,τι πιο αντιπροσωπευτικό. Συγκεκριμένα τα ερωτήματά μας αναφέρονται στα Βλαχοχώρια και μάλιστα τα μετακινούμενα κι όχι τα εδραία. Οι μετακινούμενες Κοινότητες των Βλαχοχωριών, εγγράφονται αφενός στο πλαίσιο της διαφορετικότητας κι αφετέρου μπολιάζουν σταθερά και διαχρονικά την ευρύτερη περιοχή των Γρεβενών με νεωτερικά στοιχεία, εναρμονίζοντάς τα στην παράδοσή τους με μια μοναδική αειφόρα λογική. Η οικονομική τους συνεισφορά στα Γρεβενά τονώνει την τοπική οικονομία σε σημαντικό κι αξιοσημείωτο βαθμό. Ο μεγάλος αριθμός των επισκεπτών τους αντανακλά στην αγορά των Γρεβενών την οποία ενισχύει καταλυτικά. Αλλά κι η ανέξοδη διαφήμιση και προβολή της περιοχής στον ελλαδικό χώρο δεν είναι αμελητέα. Δε θα επεκταθούμε όμως εδώ περισσότερο. Αρκεί να αναφερθεί το γεγονός ότι μόνο οι καταγόμενοι από το Περιβόλι, διάσπαρτοι σε πάνω από εικοσιπέντε εγκαταστάσεις σε όλη την Ελλάδα, περνούν έστω και μια φορά το χρόνο από τα Γρεβενά.
Μεταξύ τους τα τέσσερα Βλαχοχώρια των Γρεβενών παρουσιάζουν εμφανείς συγκλίσεις, αποκλίσεις, συνταυτίσεις μα κι έντονη ιδιοπροσωπία. Όλα αυτά είναι κατανοητά κι ερμηνεύσιμα. Όπως κι οι ενδεχόμενες διαφορετικές λογικές προσέγγισης του ζητήματος μεταξύ των μετακινούμενων Βλάχων και των διαβιούντων στην πόλη των Γρεβενών. Όλες οι πλευρές όμως χρειαζόμαστε τη δημιουργική σύνθεση για να έχουμε προοπτική ως μέλη των Κοινοτήτων μας.
Για να διασφαλίσουμε αυτή την προοπτική είναι απαραίτητη η ύπαρξη και του αντίστοιχου πλαισίου. Συγκεκριμένα του αυτοδιοικητικού. Τα μετακινούμενα Βλαχοχώρια διασφαλίζουμε την ιδιοπροσωπία μας και την ύπαρξή μας μέσα από τη λειτουργία και των αυτοδιοικητικών κοινοτικών θεσμών μας. Αυτοί είναι σημείο αναφοράς κι εύρυθμης λειτουργίας των χωριών μας. Όταν εμείς οι Βλάχοι βγαίνουμε στο χωριό μας λέμε ότι πάμε να συναντήσουμε τον «πατριωτισμό», μία πολύ συγκεκριμένη κατηγορία συμβιωτικής κοινωνίας. Δηλαδή τους συμπατριώτες μας, φίλους, εχθρούς, γνωστούς και συγγενείς. Η συμβιωτική μας κοινωνία, «ο πατριωτισμός», διέπεται ευτυχώς από άγραφους κανόνες, διαχρονικούς κι ανεπηρέαστους από το σημερινό lifestyle, αναφερόμενο στο αιώνιο ευ- δαιμονικό παρόν, που αρνείται τη μνήμη, τα σημάδια της, τους οιωνούς της και τις αφηγήσεις της.
Ο βουλιμικός «ορεινός όγκος», μια εκδοχή του lifestyle, όχι μόνο αρνείται τη μνήμη μας, την καταργεί, τη διαγράφει χάρη μιας πρόσκαιρης ευ- διαμονικής ανάπτυξης, όπως ίσως αύριο ο νομοθέτης τους Κοινοτικούς αυτοδιοικητικούς μας θεσμούς. Το μέλλον της περιοχής μας είναι όμως στον πολυπολιτισμικό της πλούτο. Γι’ αυτό κι είναι επιτακτική η ανάγκη όχι απλά να τον καταγράψουμε αλλά να τον διατηρήσουμε μαζί με τις Κοινότητές μας, που έχουν όλες μαζί ένα όνομα: Βλαχοχώρια. Κι η καθεμιά ξεχωριστά το δικό της κι απανταχού γνωστό: Αβδέλα, Περιβόλι, Σαμαρίνα και Σμίξη.