Δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε τους αδελφούς Γιάννη και Μιλτιάδη Μανάκια -κατ' άλλους και Μανάκη- αφού αναμφισβήτητα είναι οι πρόδρομοι του βαλκανικού κινηματογράφου και κατ' επέκταση και του ελληνικού κινηματογράφου.
Α) Ἡ ζωή, καὶ τὸ μαρτύριο τοῦ Νεομάρτυρος Νικολάου.
Ὁ Νεομάρτυς Νικόλαος Μπασδάνης ἢ Βλαχονικόλας[1] ἢ Ἑξηντατρίχης[2], ὅπως ἀλλιῶς ὀνομάζεται, γεννήθηκε στὸ Μέτσοβο[3] τῆς Ἠπείρου ἀπὸ φτωχούς, ἀλλὰ πολὺ πιστοὺς γονεῖς.
Ο Κωνσταντίνος Σμολένσκη, έγινε το ίνδαλμα του ελληνικού λαού, για τον ηρωισμό, την γενναιότητα και την πολεμική του δραστηριότητα στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 18971 , αλλά και στην Κρητική επανάσταση του 1866.
Οι ευεργετικές πράξεις αποτέλεσαν το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα ατόμων που κατάγονταν από τους ορεινούς πληθυσμούς της Ηπείρου και της Μακεδονίας και διέπρεψαν μακριά από την ιδιαίτερη πατρίδα τους στους χώρους μετανάστευσης. Η Κλεισούρα Καστοριάς καταγράφεται ως ένα από τα κυριότερα κέντρα διοχέτευσης εμπορικών πληθυσμών στις χώρες της Βόρειας Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης μεταξύ του 17ου και 19ου αιώνα, αλλά αποτέλεσε και τον πυρήνα από τον οποίο προήλθαν μεγαλέμποροι των γύρω πόλεων και κωμοπόλεων τον 20ο αιώνα μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς.
Μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση εμπόρου αποτελεί ο Κλεισουριώτης Γεώργιος Κεχαγιάς (1898-1975), ο οποίος διέπρεψε στον επιχειρηματικό χώρο αρχικά στο Αμύνταιο και μετέπειτα στην Πτολεμαΐδα.
Γιός του Ιωάννη και της Αικατερίνης Κεχαγιά, γεννήθηκε στην ιστορική κωμόπολη Κλεισούρα το 1899. Είχε δύο μεγαλύτερα αδέρφια, τον Δημήτριο (γ. 1876) [1] και τον Στέργιο ή Γούσια ή Τέγα (γ. 1884)[2], και μια αδερφή, τη Σουλτάνα. Ο Γεώργιος Κεχαγιάς παντρεύτηκε με την Κλεισουριώτισσα Αικατερίνη (Κατίνα) Πέκου, κόρη του Γιώγα και της Όπης Πέκου, και δεν απέκτησαν παιδιά.
Τον Νοέμβριο του 1912 μετά την πυρπόληση της Κλεισούρας από τον Οθωμανικό στρατό και τη λεηλάτησή της από στίφη ατάκτων (Βασιβουζούκων), η οικογένειά του κατέφυγε στη γειτονική Βλάστη μέσω του ορεινού όγκου του Μουρικίου και ακολούθως αναζήτησε μια καλύτερη τύχη στο Σόροβιτς (Αμύνταιο), κωμόπολη που εκείνη την εποχή προσφερόταν για την ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων. Εκεί ο Γεώργιος μυήθηκε από τον πατέρα του στο εμπόριο και σταδιακά ανέλαβε την οικογενειακή τους επιχείρηση, αυξάνοντας έτσι την περιουσία τους.
Η πορεία
Η ζωή των Ζάππα ήταν περιπετειώδης. Ο Ευαγγέλης Ζάππας γεννήθηκε, το 1800, στο Λάμποβο της Βορείου Ηπείρου. Νεότερος γιος (είχε έναν αδερφό μεγαλύτερο του κατά επτά χρόνια, τον Αναστάσιο, ο οποίος μετανάστευσε στη Μολδοβλαχία), του Βασίλη Ζάππα, σημαντικού τοπικού εμπόρου και της Σωτήρας, το γένος Μέξη. Στο χωριό του διδάχθηκε “...ολίγιστα γράμματα [...] και ταύτα αυτοδιδασκόμενος...”. Εκδηλώνοντας την ανήσυχη και τυχοδιωκτική του φύση εγκατέλειψε σε ηλικία 13 χρόνων την πατρική οικία για να ενταχθεί στη στρατιωτική υπηρεσία του Αλη Τεπελενλη, πασά των Ιωαννίνων. Μετά την εκτέλεση του αλβανού τοπάρχη από τα σουλτανικά στρατεύματα, ακολούθησε το Μάρκο Μπότσαρη στις νότιες ελληνικές επαρχίες. Συμμετείχε σε σειρά μαχών της επαναστατικής περιόδου, ενταγμένος ως κατώτερος αξιωματικός στα σώματα της οικογένειας των Μποτσαραίων και του Νάκου Πανουργιά, κάτω από την αρχηγία του οποίου πήρε το βαθμό του Ταξιάρχου και ανέλαβε τη διοίκηση των Βλαχοχωρίων της επαρχίας Σαλώνων στη Ρούμελη.
Μετά το τέλος των στρατιωτικών συγκρούσεων ο Ευαγγέλης Ζάππας, ως αναγνωρισμένος πια αξιωματικός, είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει κτήματα. Αυτός όμως επανήλθε στη γενέτειρα του με στόχο να ασχοληθεί με το εμπόριο.
Σε δυόμισι μήνες το Ζάππειο Μέγαρο οφείλει να μνημονεύσει τα 150χρονα μετά θάνατον αυτού του μεγάλου Εθνικού Ευεργέτη. Προκαταλαμβάνω της εναπομείναντος περιόδου για να θυμίσω στη μεγάλη ελληνόβλαχη κοινότητα, δώθε και εκείθε συνόρων, μαζί και στον υπόλοιπο βορειοηπειρωτικό ελληνισμό, αν προλαβαίνουν ας τιμήσουν τη μνήμη του Ευάγγελου Ζάππα πρωτίστως ως εθνικού ήρωα. Τιμή που οι διαχρονικές ελληνικές κυβερνήσεις ανέκαθεν έχουν στερήσει σ’ αυτόν και σε όλους τους ήρωές μας, παρόλο που από την Άνω Ήπειρο έτρεξαν σε κάθε γωνιά της επαναστατημένης Ελλάδας θυσιάζοντας εαυτούς για την ανεξαρτησία της.
Για όσους γνωρίζουν ολίγα ο Ευάγγελος Ζάππας υπήρξε υπασπιστής του Σουλιώτη πολέμαρχου Μάρκου Μπότσαρη σε όλους τους πολέμους του Σουλίου, μέχρι τελευταίως της Σπλάντζας. Μετά τον θάνατο αυτού του θρυλικού αγωνιστή συνέχισε τον αγώνα μαζί με τον αξιομνημόνευτο καπετάν Κίτζο Τζαβέλα όπου αρίστευσε με ανδραγαθήματα σε όλα τα πεδία μαχών, Ήπειρο, Μεσολόγγι, Κόρινθο, Άμφισσα, Άμπλιανη, και τιμώμενος με τον βαθμό του ταξιάρχη τέθηκε επικεφαλής όλων των βλαχοχωριών του Σαλώνου.