Ο Δημήτριος Δάρβαρης υπήρξε λόγιος με ευρεία πανεπιστημιακή μόρφωση και σημαντικό συγγραφικό έργο, αποτελούμενο κυρίως από μεταφράσεις και άλλα εγχειρίδια εκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Γιος του Νικολάου Δάρβαρη, ενός ευκατάστατου εμπόρου εγκατεστημένου στο Σεμλίνο της Ουγγαρίας, γεννήθηκε στην Κλεισούρα της δυτικής Μακεδονίας προς τα μέσα του 18ου αιώνα. Διδάχθηκε τα στοιχειώδη γράμματα στη γενέτειρά του και όταν έγινε δώδεκα ετών μετέβη με τον αδελφό του Ιωάννη στο Σεμλίνο για να σπουδάσει [Γιομπλάκης, 1971: 315].
Παρόλο που η οικογένειά του τον προόριζε ως διαχειριστή της εμπορικής της επιχείρησης, ο νεαρός Δάρβαρης δεν φαινόταν να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των γονιών του καθώς παρουσίαζε μια έμφυτη τάση στα γράμματα. Έτσι, στάλθηκε στην ελληνοσλαβική σχολή της Σούρμας, στην πόλη του Σιρμίου Ρούμαν, προκειμένου να καλλιεργήσει την έφεσή του στις θεωρητικές σπουδές. Εκεί παρέμεινε τρία χρόνια και διδάχθηκε την ελληνική, σλαβική και βουλγαρική γλώσσα παράλληλα με ιστορία και γεωγραφία [Γιομπλάκης, 1971: 317].
Χαρακτηριστική υπήρξε η κλίση του στη γλωσσομάθεια και οι πολύ καλές επιδόσεις του, τις οποίες αναγνώρισαν οι καθηγητές του και τον προέτρεψαν να συνεχίσει τις σπουδές του στο Neusatz. Στο εκπαιδευτικό αυτό ίδρυμα διδάχθηκε επιπλέον αρχαία ελληνικά από τον φημισμένο Καστορινό Γεώργιο Λεοντιάδη. Όταν ολοκλήρωσε τη φοίτησή του επέστρεψε στο Σεμλίνο για να παρακολουθήσει τα μαθήματα του ιατροφιλοσόφου Κωνσταντίνου Ιωαννίτη. Το 1777 αναχωρεί για το Βουκουρέστι προκειμένου να σπουδάσει φιλοσοφία στην Ακαδημία της πόλης, όπου και του δίνεται η δυνατότητα να εκτεθεί στη διδασκαλία των διακεκριμένων Μανασή Ηλιάδη και Θεοδόσιου Σιλιστριανού [Γιομπλάκης, 1971: 317]. Τρία χρόνια αργότερα μετέβη στη Βιέννη, όπου με τη μεσολάβηση του αδελφού του Ιωάννη συναντήθηκε με τον δάσκαλο Θωμά Μανδακάση. Με υπόδειξη του τελευταίου γράφτηκε στο πανεπιστήμιο της γερμανικής πόλης Halle και παρέμεινε εκεί για τα επόμενα τέσσερα χρόνια περίπου παρακολουθώντας τις διαλέξεις του φιλοσόφου J.B. Eberhard και του μαθηματικού W. Karsten [Γιομπλάκης, 1971: 317]. Ακολούθως, θα εμπλουτίσει το γνωστικό του πεδίο με φιλολογικά και φιλοσοφικά μαθήματα στο πανεπιστήμιο της Λειψίας και με ενδιάμεσο σταθμό τη Βιέννη θα καταλήξει στο Σεμλίνο. Εκεί, και για τα επόμενα εννέα περίπου χρόνια, θα αναλάβει την διεύθυνση του τοπικού ελληνικού σχολείου.
Κατά τη διάρκεια της σχολαρχίας του επεδίωξε να αυξήσει το κύρος της σχολής και να μορφώσει ικανούς και πολλά υποσχόμενους μαθητές [Γιομπλάκης, 1971: 318-320]. Από τη θέση αυτή αποχωρεί το 1794 αφήνοντας αντικαταστάτη του τον Γ. Αυξεντίδη για να μεταβεί στη Βιέννη με την προοπτική να εργαστεί ως λογοκριτής σλαβικών βιβλίων. Η ιδέα είχε προταθεί από τον αδελφό του Ιωάννη, που διέμενε στην αυστριακή πρωτεύουσα, αλλά τελικά δεν ευοδώθηκε [Γιομπλάκης, 1971: 318]. Μετά, λοιπόν, την ατυχή έκβαση του φιλόδοξου σχεδίου, ο Δάρβαρης εργάστηκε αμισθί ως διδάσκαλος στην ελληνική παροικία κερδίζοντας την εκτίμηση και το σεβασμό των διανοουμένων και άλλων παραγόντων της ελληνόφωνης κοινότητας [Γιομπλάκης, 1971: 318]. Εγκατεστημένος στη Βιέννη με τους τέσσερις αδελφούς του (Πεντάδα) θα παραμείνει μέχρι και το θάνατό του στη διεύθυνση της εκεί ελληνικής σχολής, που στις μέρες του έγινε κοινοτική.
Ο Δ. Δάρβαρης ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων και άλλων συγγραμμάτων ηθοπλαστικού κυρίως περιεχομένου, ενώ παράλληλα επιδόθηκε σε μεταφράσεις έργων από τα ρωσικά, γερμανικά και σλαβικά, που ήταν κατά κανόνα θρησκευτικής και παιδαγωγικής κατεύθυνσης. Ακόμη, μετέφρασε από τα ελληνικά σε ξένες γλώσσες και επεδίωξε να συγγράψει έργα κλασικών στην καθομιλουμένη. Σκοπός του ήταν να χρησιμοποιήσει μια γλώσσα κατανοητή, ώστε να ωφελήσει κατά το δυνατό το ελληνορθόδοξο κοινό του και να συμβάλει στην πνευματική του προαγωγή. Έτσι, διατήρησε ουδέτερη στάση στην αντιπαράθεση για το γλωσσικό ζήτημα, που κυριαρχούσε στις μέρες του [Γιομπλάκης, 1971: 321]. Το μεγαλύτερο ποσοστό των έργων του εκδόθηκε με δαπάνη των αδελφών του και κυρίως του Ιωάννη -πρόκειται για τα βιβλία εκείνα που ο ίδιος όρισε στη διαθήκη του να διανεμηθούν δωρεάν στα ελληνορθόδοξα σχολεία της Αυστρίας. Στα πλαίσια της παιδευτικής του δραστηριότητας για την πρόοδο του γένους εντασσόταν και η συμμετοχή του στον κύκλο που εξέδιδε το περιοδικό Ερμής ο Λόγιος. Η σύνολη προσπάθειά του έβρισκε εμπνευστή και συμπαραστάτη τον υποστηρικτή της πρότασης για μια πιο δραστική πολιτική αναμόρφωση, Ρήγα. Οι δυο τους γνωρίστηκαν κατά πάσα πιθανότητα στη Μολδοβλαχία όταν ο Δάρβαρης σπούδαζε και ο Ρήγας υπηρετούσε ως γραμματέας των Ελλήνων ηγεμόνων [Γιομπλάκης, 1971: 319]. Σημαντική κρίνεται η εικασία ότι ο Δάρβαρης είχε κάποια ανάμειξη στα σχέδια και τις δραστηριότητες του Ρήγα.
Εργογραφία
* Γραμματική γερμανική ακριβεστάτη, Βιέννη, 1785
* Καισαροβασιλική Διαταγή περί καμβίων, Βιέννη, 1787
* Μικρά Κατήχησης, ήτοι Σύντομος Ορθόδοξος Ομολογία της Ανατολικής Εκκλησίας των Γραικών ή Ρωμαίων, Βιέννη, 1791
* Ασφαλής Οδηγία εις την γνώσιν των ανθρώπων, ήτοι Θεοφράστου Ηθικοί Χαρακτήρες, Βιέννη, 1795
* Αληθής Ευδαιμονία, Βιέννη, 1796
* Χειραγωγία εις την καλοκαγαθίαν, Βιέννη, 1791
* Σύντομος Ιερά Ιστορία της Εκκλησίας της Παλαιάς και Νέας Διαθήκης, Βιέννη, 1800
* Μικρά Κατήχησις, Βιέννη, 1801
* Εισαγωγή εις την ελληνικήν γλώσσαν, Βιέννη, 1802
* Πρόχειρος Αριθμητική, Βιέννη, 1803
* Εκλογάριον γραικικόν εις την χρήσιν των πρωτοπείρων της απλής διαλέκτου, Βιέννη, 1804
* Μεγάλη Κατήχησις, Βιέννη, 1805
* Γραμματική απλοελληνική, Βιέννη, 1806
* Επιστολάριον κοινοφελές εις χρήσιν των περί την σπουδήν και εμπορίαν καταγινομένων νέων, Βιέννη, 1808
* Επιτομή Φυσικής, Βιέννη, 1812-1813
* Θεόφραστου Χαρακτήρες, Βιέννη, 1815
* Σύντομος Γενική Ιστορία, Βιέννη, 1817(τόμ. Α'), Βιέννη, 1818(τόμ. Β')
* Χρηστομάθεια απλοελληνική εις χρήσιν της νεολαίας του Γένους, Βιέννη, 1820
Ε. ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ
Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
* Γιομπλάκης Αθ., (1971), ''Δημήτριος Νικ. Δάρβαρης (1757-1823). Ο εκ Κλεισούρας της Μακεδονίας διδάσκαλος του Γένους'', Γρηγόριος ο Παλαμάς 54, σελ. 313-323, 403-409.
* Καράς Γ., (1981), ''Δημήτριος Ν. Δάρβαρης (1757-1823)'', Ο Φυσικός Κόσμος τχ. 79, σελ. 18-19.