Όταν το 17ο αιώνα (1668) ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά (ή Εβλιγιά) Τσελεμπή αφιέρωνε στο περιηγητικό του σύγγραμμα ένα ολόκληρο κεφάλαιο, με τίτλο «Έπαινος του μεγάλου θέρετρου των Σερρών», αναφερόμενος στο ασύγκριτο φυσικό κάλλος του και το κλίμα, δεν είχε άδικο.
Λαϊλιάς. «Το μεγάλο θέρετρο των Σερρών»
«Το θέρετρο αυτό» γράφει «είναι διάσημο σε όλη την Ρούμελη, την Αραβία και την Περσία». Είναι τόπος με λαμπρό κλίμα, αληθινός θελξικάρδιος παράδεισος, ανώτερος του οποίου δεν υπάρχει.
Συνδεδεμένος με θρύλους και ιστορίες, ο Λαϊλιάς αποτελεί ένα από τα ορεινά συμπλέγματα της Ανατολικής Μακεδονίας και μάλιστα το πλέον όμορφο και αγαπητό, ενώ δεν άφησε ασυγκίνητο ούτε τον Γάλλο πρόξενο και περιηγητή Cousinery, ο οποίος όταν επισκέφθηκε τα Σέρρας, το 1814, αφιέρωσε πολλές σελίδες για να πλέξει το εγκώμιο του μαγευτικού ομώνυμου δάσους.
Περίπου μια δεκαετία πριν το ταξίδι του, οι Βλαχόφωνοι, οι οποίοι έφθασαν και εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή των Σερρών από τα ξακουσμένα Βλαχοχώρια Αβδέλλα, Γράμμουστα, Περιβόλι και Σαμαρίνα (εξ αιτίας των διωγμών που εξαπέλυσαν εναντίον τους οι Τούρκοι κατακτητές) στέριωσαν στα χαμηλότερα και ηπιότερα επίπεδα του όρους χτίζοντας οικισμό, «τα Βλάχικα Καλύβια», όπου τους μήνες του θέρους (στο ενδιάμεσο διάστημα από τις εορτές του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου) είχαν ως κύρια απασχόλησή τους την κτηνοτροφία.
Δεν είναι λίγες ο φορές που μεγαλούργησαν προς χάριν της ελευθερίας και αναδείχθηκαν σε πρωταγωνιστές ιστοριών θυσίας και υπερασπιστές των Ελλαδικών ιδανικών, ταυτόχρονα με την απελευθέρωση της Σερραϊκής γης (1913) και εν συνεχεία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 – 1918) έως και την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1940 – 1944), στη διάρκεια του οποίου (το 1941) οι Βούλγαροι κατέστρεψαν εκ θεμελίων (για άλλη μια φορά) την κοινότητά τους.
Λαογραφικός Όμιλος Βλάχων και Φίλων «Λαϊλιάς» Ν. Σερρών
Το 1985, αφού η επιθυμία ωρίμασε σκέψεις και διαθέσεις, πολλοί από τους επιζήσαντες Βλαχόφωνους του δάσους και οι απόγονοί τους ίδρυσαν τον Λαογραφικό Όμιλο Βλάχων & Φίλων «ΛΑΪΛΙΑΣ» Ν. Σερρών. Στις χορευτικές του ομάδες, 300 και πλέον χορευτές γνωρίζουν την μουσικοχορευτική παράδοση των Βλαχοφώνων Σερραίων αλλά και ολόκληρης της Ελλάδος.
Τα παιδιά της μεγάλης χορευτικής του ομάδας έχουν αναλάβει, για έβδομη συνεχόμενη χρονιά, την παραγωγή ραδιοφωνικής εκπομπής, αφιερωμένης στην ελληνική παραδοσιακή μουσική και το δημοτικό τραγούδι.
Συγκροτήθηκε ομάδα με σκοπό τη συλλογή, καταγραφή και ταξινόμηση στοιχείων, που αφορούν την παράδοση των βλαχοφώνων του νομού αλλά και την ντόπια σερραϊκή παράδοση, για την οποία είναι γνωστό ότι αποτελεί ανεκτίμητο κεφάλαιο της ελληνικής. Αποτέλεσμα αυτής της πρωτοβουλίας είναι και η παραγωγή τεσσάρων αρχειακών CDs, ένα εκ των οποίων διατίθεται από τα γραφεία του Ομίλου στο κοινό, απολαμβάνοντας τα νταούλια και τους ζουρνάδες, που πρωταγωνιστούν σε κάθε αυθεντικό σερραϊκό γλέντι. Με ένα δεύτερο CD θα αποδοθεί ο απαιτούμενος φόρος τιμής στους βλαχόφωνους προγόνους και όσα κληροδότησαν ως μουσική παρακαταθήκη.
Ο Όμιλος «Λαϊλιάς» συντηρεί ιματιοθήκη με εκατοντάδες φορεσιές (πολλές εκ των οποίων αυθεντικές) που συνεχώς εμπλουτίζεται και ανανεώνεται. Σε αυτήν συμπεριλαμβάνονται και η μοναδικής ομορφιάς και ιστορικής αξίας ανδρική και γυναικεία Βλάχικη φορεσιά του Ν. Σερρών.
Ας σημειωθεί ότι χάρη στην αγάπη για το ομώνυμο όρος των πατέρων και της πολιτιστικής τους κληρονομιάς, ο Όμιλος είχε καθιερώσει ως θεσμό στη συνείδηση όλων τη διοργάνωση (από ιδρύσεώς του και για 28 χρόνια) διήμερων εκδηλώσεων στην καρδιά του δάσους του Λαϊλιά, «τη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου» με τη συμμετοχή πολιτιστικών συλλογών από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Επίσης έχει θεσμοθετήσει άλλες δύο εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του έτους, τη «Βραδιά Παράδοσης» και το «Χορευτικό Πανόραμα». Στις παραπάνω εκδηλώσεις πρέπει να προσθέσουμε και την «Γιορτή της μητέρας» που διοργανώνει κάθε χρόνο την αντίστοιχη ημέρα. Κάθε χρόνο ταξιδεύει στο εξωτερικό, συμμετέχοντας σε πανευρωπαϊκά και
παγκόσμια φεστιβάλ πρεσβευτής του ελληνικού πολιτισμού και πνεύματος.
Έχει πάρει μέρος σε εκατοντάδες εκδηλώσεις στο εσωτερικό, από τις οποίες ξεχωρίζουν η συμμετοχή στην τελετή παράδοσης της Ολυμπιακής Φλόγας στο Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της SEOUL το 1988, στο 39ο Φεστιβάλ Λευκάδας, στο 13ο Συνέδριο της Διεθνούς Οργάνωσης Λαϊκής Τέχνης στην Αριδαία, οι δύο εμφανίσεις στο ιστορικό θέατρο της «Δώρας Στράτου» τον Ιούλιο του 2000 και 2003, με κάλυψη μάλιστα της εκδήλωσης από το κρατικό τηλεοπτικό κανάλι και δορυφορική μετάδοση σε ολόκληρη την ομογένεια και το εσωτερικό.
Αποτέλεσμα όλων είναι η δημιουργία μιας σωστής παρέας. Τα παιδιά του «Λαϊλιά» μέσα από ένα οικογενειακό κλίμα συγκινούνται και συγκινούν , έχοντας ως μέσο την παράδοση, γεγονός που δεν περνά απαρατήρητο από καμία εκδήλωση και εμφάνιση τους.
Τέλος, έχει συμμετάσχει σε 18 διεθνή φεστιβάλ στο εξωτερικό ως πρεσβευτής του Ελληνικού πολιτισμού και πνεύματος.
Δραστηριότητες
- Διατηρεί 9 χορευτικά τμήματα, 3 Χορευτικά Τμήματα για παιδιά έως 12 ετών, 1 Χορευτικό τμήμα Εφήβων – Νεανίδων, 5 Χορευτικά Τμήματα Ενηλίκων και 1 Χορευτικό Τμήμα Εκδηλώσεων/Παραστάσεων.
Στα 350 και πλέον μέλη των χορευτικών του ομάδων διδάσκεται η μουσικοχορευτική παράδοση των Βλαχοφώνων Σερραίων καθώς και χοροί και τραγούδια από τον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο. - Έχει συγκροτηθεί ομάδα με σκοπό τη συλλογή, καταγραφή και ταξινόμηση στοιχείων, που αφορούν την παράδοση των Βλαχοφώνων του Νομού αλλά και την Ντόπια Σερραϊκή παράδοση, για την οποία είναι γνωστό ότι αποτελεί ανεκτίμητο κεφάλαιο της Ελληνικής. Αποτέλεσμα αυτής της πρωτοβουλίας είναι και η παραγωγή τεσσάρων αρχειακών CDs, ένα εκ των οποίων διατίθεται από τα γραφεία του Ομίλου στο κοινό, που μέσα από αυτά μπορεί να απολαύσει τα νταούλια και τους ζουρνάδες, που πρωταγωνιστούν σε κάθε αυθεντικό Σερραϊκό γλέντι.
- Ο Όμιλος «Λαϊλιάς» συντηρεί ιματιοθήκη με εκατοντάδες φορεσιές (πολλές εκ των οποίων αυθεντικές) που συνεχώς εμπλουτίζεται και ανανεώνεται. Σε αυτήν συμπεριλαμβάνονται και οι μοναδικής ομορφιάς και ιστορικής αξίας ανδρική και γυναικεία Βλάχικη φορεσιά του Ν. Σερρών.
- Έχει θεσμοθετήσει δύο εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του έτους, τη «Βραδιά Παράδοσης» και το «Χορευτικό Πανόραμα».
- Διοργανώνει σεμινάρια Ελληνικών Παραδοσιακών Χορών με καλεσμένους εισηγητές – δασκάλους – ερευνητές πολιτισμικών ενοτήτων της Ελλάδος και τη συμμετοχή δεκάδων δασκάλων και μελών συλλόγων και σωματείων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέχρι στιγμής έχει διοργανώσει εννέα Σεμινάρια και για το 2021 ετοιμάζεται, την περίοδο του Οκτωβρίου, το 10ο.
Δάσκαλοι χορού του συλλόγου είναι οι Βασίλης Τερζής και Δήμητρα Πάντσιου.
Ιστορική Προέλευση Ομάδας
1. Οι Bλαχόφωνοι στην Ανατολική Μακεδονία και το Ν.
Σερρών.
Οι περιοχές της Κεντρικής και της Ανατολικής Μακεδονίας υπήρξαν ταυτόχρονα για τους Βλαχοφώνους του Ελλαδικού χώρου:
- χώροι διασποράς Βλάχων από όλες σχεδόν τις ορεινές μητροπόλεις κατά μήκος της Πίνδου,
- τόπος παραθερισμού και ξεχειμωνιάσματος τσελιγκάτων κάθε προέλευσης,
- χώροι παλαιότερων μητροπολιτικών εστιών,
- αφετηρία για νέες εγκαταστάσεις,
- χώροι όπου σημειώθηκαν όλες οι μορφές Βλάχικης εγκατάστασης (νομαδική, ημινομαδική, γεωργική, ημιαστική και αστική).
Η καταγωγή της πλειοψηφίας των Βλαχοφώνων του Ν. Σερρών έγκειται στην Αβδέλλα, τη Γράμμουστα, τη Σαμαρίνα και το Περιβόλι, αλλά και σε χωρία της Ηπείρου (Νικολίτσα, Μοσχόπολη) και της Δυτικής Μακεδονίας (Νυμφαίο, Σμίξη, Βλάστη). Σε αυτούς προστίθεται και ένας μικρότερος αριθμός Ολύμπιων Βλαχόφωνων, οι Μπαϊσιώτες (από τη Βωβούσα) των κεφαλοχωρίων του Σιδηροκάστρου, οι Παπατσαϊρινοί, καθώς και οι Μότσιανοι, δηλαδή οι Ασπροποταμίτες και Μετσοβίτες Βλαχόφωνοι που βρέθηκαν στα κεφαλοχώρια του Νομού, όπως την Αλιστράτη, τη Νέα Ζίχνη, τα Νταρνακοχώρια και τα Παγγαιοχώρια. Τέλος αξίζει να αναφερθούν και οι Τζουμαγιώτες Βλαχόφωνοι, οι Ποροϊάνοι και οι Ραμνιώτες (χωριά στο Β.Α τμήμα του Ν. Σερρών).
2. Οι λόγοι των εξόδων του 17ου αιώνα:
- Ο υπερπληθυσμός των ορεινών κοινοτήτων ο οποίος είχε είδη οδηγήσει σε κάποια αρχική και σταδιακή μετακίνηση ατόμων και μικρών ομάδων επαγγελματιών προς τα διαμορφούμενα αστικά κέντρα των πεδινών περιοχών.
- Η αντιπαλότητα των Βλάχων των ορεινών οικισμών με τις τουρκικές αρχές και κυρίως με τους ισχυρούς κατά τόπους εκπροσώπους τους.
- Ο περιορισμός του προνομιούχου καθεστώτος ένταξης στο ταμείο της Σουλτάνας (Βαλιδέ) και η παραχώρηση πολλών προνομίων και Βλαχοχωριών ως τιμάρια στους σπάχηδες.
- Η καταστολή των επαναστατικών κινημάτων του 1600 και κυρίως του 1611 όταν χριστιανοί της Θεσσαλίας και της Ηπείρου ακολούθησαν το κάλεσμα του μητροπολίτη Τρίκκης Διονύσιου του Φιλόσοφου (γνωστού ως Σκυλόσοφου).
- Η ανερχόμενη δύναμη των σταδιακά εξισλαμισμένων Αλβανών, που εξελίσσονται σε τοπικούς κυρίαρχους και δυνάστες.
- Οι συγκρούσεις με τους αρματολούς και τους κλέφτες.
- Αστάθμητοι παράγοντες όπως οι συχνές επιδημίες και οι φυσικές καταστροφές.
3. Οι λόγοι των εξόδων από τα τέλη του 18ου αιώνα έως τον 19ο.
- Τα Ορλωφικά 1769 – 1770. Με το κίνημα να πνίγεται στο αίμα ακολουθούν λεηλασίες από τους Τουρκαλβανούς και αναγκαστική μετανάστευση των Βλαχόφωνων που έφτασαν ως τον Ν. Σερρών.
- Μεγάλες ήταν οι μεταναστεύσεις Βλαχόφωνων θέλοντας να αποφύγουν τις ατιμίες και θηριωδίες του Αλή Πασά των Ιωαννίνων.
- Τα αντίποινα των Τούρκων και γενικότερα η σκληρή τους στάση απέναντι στα Βλαχοχώρια εξαιτίας της συμμετοχής τους στην Ελληνική επανάσταση του 1821.
- Οι έμμεσες συνέπειες της επανάστασης του ΄21 και οι ανεξέλεγκτες ληστρικές επιδρομές και καταστροφές. Η εξασφάλιση διαμονής και διατροφής για τα τουρκικά στρατεύματα που βρίσκονταν ήδη στην περιοχή για την εξουδετέρωση του Αλή Πασά, οι επιτάξεις των υποζυγίων και γενικότερα η αναρχία και κυρίως οι συχνές και βαριές οικονομικές εισφορές που επιβάλλονταν για την κάλυψη των πολεμικών δαπανών του τουρκικού στρατού.
- Μετακινήσεις της περιόδου των επαναστατικών κινημάτων του 1854, 1866 και 1877 στα οποία συμμετείχαν κυρίως Βλαχόφωνοι.Σε αντίποινα δέχθηκαν επίθεση τα Βλαχοχώρια της Πίνδου, Αβδέλλα, Περιβόλι,Σαμαρίνα, Βωβούσα. Τότε πολλοί, κυρίως κτηνοτρόφοι, μετανάστευσαν και έστησαν τσελιγκάτα στα βουνά των Σερρών Μπέλλες, Λαϊλιάς και Μενοίκιο.
Λαογραφικός Όμιλος Βλάχων και Φίλων «Λαϊλιάς» Ν. Σερρών
πηγή: https://politismos.kedis.gr/author/lailias/